شهرستان پل دختر در حدود 100 كيلومتري جنوب باختري شهرستان خرم آباد واقع شده و شهرستان مرزي بين استان هاي لرستان و ايلام است. محدوده اين شهرستان قبلا از توابع بخش ملاوي خرم آباد بود، اما در حال حاضر خود به يك شهرستان تبديل شده و مركز آن شهر پل دختر است. پل دختر حدود 49 كيلومتر با شهرستان دره شهر از استان ايلام فاصله دارد. نام اين شهر ظاهرا از نام پل ويرانه و بزرگ و محكمي كه از روزگار ساسانيان به جا مانده گرفته شده است. موارد ديگر در رابطه با پيشينه تاريخي اين منطقه در چهارچوب تاريخ خرم آباد قابل بررسي است. مركز شهرستان پل دختر از نظر جغرافيايي در 47 درجه و 42 دقيقه درازاي خاوري و 33 درجه و 9 دقيقه پهناي شمالي و در ارتفاع 660 متري از سطح دريا قرار دارد. آب و هواي آن نسبتا گرم و نيمه خشك است و بيش ترين درجه گرما 45 درجه، كمترين دما 15- درجه و مقدار بارش سالانه بطور متوسط 450 ميليمتر است. شهرستان پل دختر از شمال و خاور به شهرستان خرم آباد، از شمال و شمال باختري به شهرستان كوهدشت، از جنوب به استان هاي خوزستان و ايلام محدود مي باشد. راه اصلي خرم آباد ـ انديمشك از شهرستان پل دختر مي گذرد. از اين شهرستان به سوي شمال تا خرم آباد حدود 110 كيلومتر و به سوي جنوب خاوري تا انديمشك حدود 102 كيلومتر فاصله است. كشاورزي در اين منطقه رواج نسبتا خوبي دارد و آب مورد نياز براي آن از رودخانه ها و چاه ها تامين مي شود. محصولات كشاورزي اين منطقه عبارتند از: گندم، جو، بنشن، تره بار و برنج.اقتصاد پل دختر بر پايه كشاورزي، دام‌داري و صنايع استوار است. فرآورده هاي كشاورزي اين استان همراه با فراورده هاي دامي و لبني جزو صادرات اين شهرستان است. صنايع كارخانه‌اي پل دختر، بيش‌تر‌؛صنايع‌ساختماني‌است كه مصالح‌ساختماني‌توليد شده آن نيز به ديگر شهرستان ها صادر مي‌شود. پل‌كلهر يا «مملو»، گورستان چشمك ومقبره حيات‌الغيب از مهم ترين مكان‌هاي ديدني و تاريخي شهرستان پلدختر به شمار مي‌آيند.

پلدختر يكي از شهرستان‌هاي استان لرستان است كه تنها رودخانه دايمي آن كشكان است. آب و هواي پل‌دختر نسبتاً گرم و نيمه خشك است. بيش‌ترين درجه‌ي حرارت در تابستان‌ها 45 درجه بالاي صفر و كم‌ترين آن در زمستان‌ها به صفردرجه مي رسد. ميزان باران ساليانه به‌طور متوسط در حدود 450 ميلي‌متر است. پل‌دختر درمنطقه‌اي پايكوهي قرار گرفته و توسط كوه‌ها احاطه شده است. غاركلماكره پل دختر در 20 كيلومتري شمال باختري شهرستان «پل دختر» واقع شده و از جنبه هاي طبيعي و فرهنگي، در زمره‌ي غارهاي با ارزش كشور است. پوشش گياهي اين منطقه را انواع درختان و گياهان تشكيل مي دهند. از درختان بلوط ، بنه ، سياه تلو ، بادام كوهي، كيكم و از گياهاني كه كاربرد دارويي و صنعتي دارند؛ گل گاوزبان، شيرين بيان ، گل هيرو ، موسير، بومادران، گون و كتيرا در حوالي پل‌دختر مي‌رويد. روباه، خرگوش، گرگ، شغال، گراز، كفتار، مار، كبك و تيهو چهره‌ي حيات وحش اين منطقه را تشكيل مي‌دهند.
غار كلماكره پل‌دختر
«كلماكره» به زبان محلي به معني جايگاه بز (كل كوهي) و انجير است. اين غار در 20 كيلومتري شمال باختري شهرستان «پل دختر» واقع شده و از جنبه هاي طبيعي و فرهنگي، در زمره غارهاي با ارزش كشور است. «كلماكره» در يك منطقه باستاني، در ارتفاعات معروف به كوه مهله و در يكي از دره باغ ها واقع شده است. اين غار از نظر ساختار، در سازندهاي آهكي دوره كرتاسه به وجود آمده و با توجه به ته نشست هاي رسوبي و آهكي فراوان، حاوي استالاگتيت (چكنده ها) و استالاگميت (چكيده هاي) بسيار زيبا ست. وجود همين ساختارهاي طبيعي، عظمت و زيبايي خاصي به آن داده است. تالارها، حفره ها و شكاف هاي متعدد ايجاد شده در غار، فضايي اسرار آميز به آن داده و بيننده را به تحسين و اعجاب وادار مي كند. غار كلماكره از ديدگاه ارزش فرهنگي و باستان شناختي نيز غاري با اهميت و با ارزش محسوب مي شود و از نظر آثار تمدن هاي باستاني نيز بسيار غني است. ارتفاعات كوه مهله قاعده يك مثلث فرضي را مي سازند كه دو ضلع آن از رودخانه سيمره و كشگان تشكيل شده است. اين مثلث از نظر تجمع و تعداد مراكز سكونتي انسان هاي پيشين، و وجود تپه ها و محوطه هاي باستاني و تاريخي، غنايي فوق العاده دارد و در ادوار پيش از تاريخ و در دوره هاي تاريخي به ويژه ايلامي، پارتي و ساساني رونق و اعتبار فراوان داشته است. چنان كه در قسمت مدخل تالار و ورودي غار، آثار و بقاياي حيواني و انساني به وفور ديده مي شود كه حاكي از سكونت گاه و بي گاه انسان ها در اين غار است. در حال حاضر غار فاقد راه هاي ورودي به نظر مي آمده اجبارا بايد از شيوه هاي كوه نوردي و سنگ نوردي براي رسيدن به آن استفاده كرد. راه ورود به غار در گذشته ها آسان تر بوده، اما به نظر مي رسد بر اثر فرسايش كوه يا وقوع زلزله، رابطه آن با بيرون قطع شده است. آثار اين حادثه طبيعي در داخل غار نيز آشكارا ديده مي شود. دهانه و بخشي از تالار اولي غار را، سنگ هايي كه از سقف آن فرو ريخته، فرا گرفته اند. سفال ها و قطعات پراكنده در داخل غار، هيچ اشاره اي به سكونت هاي دوره پيش از تاريخ و عصرهاي غار نشيني ندارند. شايد آثار مربوط به اين دوره ها در اعماق لايه هاي كهن تر، در زير لايه هاي ناشي از رسوبات كربنات كلسيم واقع شده و يا در زير سقف و ديواره هاي تالارهاي دوم، سوم، چهارم و پنجم غار و يا در زير لايه هاي فرو ريخته، مدفون شده باشند. اما آثار زيستي و سطحي موجود، همه گي اشاره به رد پاي تمدن هاي تاريخي ايران به ويژه تمدن هاي پارتي و ساساني دارند. سفال هاي پراكنده در سطح غار و خمره هاي بزرگي كه قشري از رسوب هاي آهكي آن ها را سفيد پوش كرده است، در مقاسيه با سفال هاي مشابه و هم دوره خود مي توانند تاريخ تقريبي و زمان سازندگان هنرمند خود را نشان دهند. بيش تر خمره ها از نوع نقش افزوده و يا «استامپي » دوره پارتي و ساساني اند كه با سفال هاي تپه گيان نهاوند و بعضي سفال هاي منقوش به دست آمده از شوش شباهت دارند. برخي از آن ها نيز، سفال هاي ساده دوره ايلام جديد هستند. به هر حال، اين غار با توجه به وضعيت آن، نمي توانسته است در دوره هاي تاريخي، پيوسته به صورت مسكوني مورد استفاده بوده باشد. به نظر مي رسد اين غار در هنگام حمله و جنگ، به صورت پناهگاه و مامن، مورد استفاده ساكنان دامنه هاي كوه «مهله» و كناره هاي «سيمره» و كشگان قرار مي گرفته است. ظاهرا در برخي دوره ها نيز، مخالفان و ياغيان، عليه نظام موجود و حكومت هاي مركزي، از آن استفاده مي كرده اند.

شهرستان كوهدشت، با توجه به مطالعات باستان‌ناختي انجام شده در كانون هاي «سرخدم لري‌هميان»و«سرطراحان»از پيشينه كهني برخوردار است. حمدالله مستوفي‌در«تاريخ گزيده»، از كوهدشت و «طراحان» نام برده و معتقد است كه چندين قرن قبل از ورود اعراب اين شهرها از بين رفته‌اند. كشف معبد آشوري در اين منطقه بيان‌گر آن است كه مردماني قبل از هزاره اول پيش از ميلاد در اين نواحي زيسته و آيين هاي ديني خود را به جاي مي آوردند. كوهدشت از شمال به استان كرمانشاه، از شمال باختري، جنوب و جنوب باختري به استان ايلام و از خاور به شهرستان خرم آباد محدود مي‌شود. مركز شهرستان كوهدشت از نظر جغرافيايي در 47 درجه و 36 دقيقه درازاي خاوري و 33 درجه و 32 دقيقه پهناي شمالي و ارتفاع 1195 متري از سطح دريا قرار دارد. آب و هواي كوهدشت معتدل و نيمه خشك بوده و بيش ترين دماي هوا در اين منطقه 42 درجه و كم‌ترين دما 7- درجه است. ميزان بارندگي اين شهرستان به طور متوسط 450 ميلي متر در سال است. جنس خاك منطقه آهكي و رسي است و مهم ترين اقلام زراعي و باغي شهرستان كوهدشت شامل‌گندم، جو، بنشن، ذرت، چغندرقند، تره بار، سيب، انار، انگور، هلو، انجير و زردآلو است. دام‌داري نيز به شيوه هاي سنتي در اين شهرستان رواج كامل دارد. شهرستان كوهدشت از وضع اقتصادي نسبتا خوبي برخوردار است و محصولات كشاورزي و دام‌داري آن‌جزو صادرات شهرستان به شمار مي آيند. مسيرهاي دسترسي از اين شهرستان به اطراف را راه آسفالت فرعي كوهدشت - خرم آباد به سمت خاور به طول 94 كيلومتر و راه آسفالت اصلي به سمت جنوب باختري به طول 18 كيلومتر تا راه سراسري اصلي دزفول ـ كرمانشاه تشكيل مي‌دهد.اين شهرستان از جاذبه هاي تاريخي و مكان هاي ديدني متعددي برخوردار است.قلعه كورگان، قلعه‌گم‌ور، قلعه سيله، قلعه كوه‌زاد، قلعه چق (جغد)، قلعه منيژه، قلعه چنگري، گنبد شاه محمد، گنبد ابوالوفا، مقبره داوود رش، دره سرطرهان، دره و غار ويزنهار، دژ زلال انگيز، تپه‌هاي چغاسبز و كفتارلو، تپه پياره، تپه‌دركه، پل گاوميشان وپل كرودختر برخي از‌مكان‌هاي ديدني و تاريخي اين شهرستان به شمار مي‌رود.

كوهدشت يكي از شهرستان‌هاي استان لرستان است كه از مجموعه‌ي كوه‌ها و دشت‌ها تشكيل شده است. مهم‌ترين رودخانه‌هاي اين شهرستان را رودخانه گدارپهن كه از ميان شهر مي‌گذرد و ماديان رود كه از 10 كيلومتري جنوب كوهدشت مي‌گذرد؛ تشكيل مي دهند. هواي اين شهرستان معتدل و نيمه خشك بوده و بيش‌ترين درجه حرارت در تابستان‌ها 42 درجه بالاي صفر و كم‌ترين‌آن در زمستان‌ها 7 درجه‌ زير صفر است. ميزان باران ساليانه كوهدشت به‌طور متوسط حدود 450 ميلي‌متر است.غار بت‌خانه در 18 كيلومتري جنوب خاوري شهر كوهدشت، غار ميرملاس‌كوهدشت در فاصله حدود 30 كيلومتري شهر كوهدشت، غار عالي آباد كه يكي از محل هاي سكونت انسان هاي پيش از تاريخ بوده است، دره سرطرهان دره و غار ويزنهار از مهم‌ترين و معروف‌ترين جاذبه هاي طبيعي شهرستان كوهدشت را تشكيل مي دهند. پوشش گياهي شهرستان كوهدشت را انواع درختان جنگلي، گياهان مرتعي و علفي تشكيل مي‌دهند. از درختان اين ناحيه بنه، بلوط، بادام كوهي و از گياهاني كه كاربرد دارويي و صنعتي دارند؛ بومادران، شيرين بيان، باريحه و گون، كتيرا در حوالي شهر مي‌رويد. جنگل‌هاي موجود در اين ناحيه تنگ بوده و بيش‌تر از نوع بلوط است. چهره‌ي جانوري شهرستان كوهدشت را بز كوهي، آهو، خرس، گراز، خرگوش، گرگ، تيهو، روباه، شغال، جوجه تيغي، كبك، چلچله تشكيل مي دهند
غار بت‌خانه كوهدشت
اين غار در 18 كيلومتري جنوب خاوري شهر كوهدشت، در كوه «دمچهر» قرار دارد. قسمتي از دهانه غار به علل طبيعي بسته شده است، اما قسمتي از آن باقي است كه بايد به شكل خزيده از آن گذشت و به غار وارد شد. درازاي دهانه غار، 18 متر و ارتفاع سقف آن نزديك به 20 متر است. سراسر سقف و ديواره آن به علت نفوذ آب از لايه هاي آهكي، سفيد شده است. غار، شامل دو قسمت جنوبي و شمالي است كه قسمت شمالي آن وسيع تر است. وجود سنگ چخماق و سفال هاي شكسته سياه و منقوش، مويد زندگي غار نشيني در اين ناحيه است. آثار دوره هاي مختلف تمدن هاي گذشته در اين غار يافت شده و به نظر مي رسد كه در آن آثار پالئولتيك نيز وجود داشته است. درازاي غار نزديك به 200 متر و پهناي آن به طور متوسط 20 متر است. اشكال زيباي استالاگميت هاي متعدد اين غار كه ارتفاع برخي از آن ها به 50 متر مي رسد، موجب شده است كه اين غار را «بت خانه» بنامند.
غار مير ملاس كوهدشت
اين غار در كوه «سرسرخن» در فاصله حدود 30 كيلومتري شهر كوهدشت واقع شده است. غار «ميرملاس» به مرور زمان درهم ريخته و در حال حاضر سايباني بيش، از آن باقي نمانده است. نقاشي هايي در دو طرف جنوب و شمال غار روي ديوار سايبان نقش بسته كه در معرض عوامل طبيعي و انساني قرار دارند. بيش تر نقاشي ها، صحنه هايي از شكارگاه يا رزمگاه را مجسم مي سازند. برخي نيز، نقش حيواناتي هستند كه نمي توان نوع آن ها را تشخيص داد.
غار عالي آباد كوهدشت
اين غار در منطقه كوهدشت واقع شده و يكي از محل هاي سكونت انسان هاي پيش از تاريخ بوده است. غار پس از يك فرود 6 متري تا عمق 420 متري ادامه مي يابد. براي بازديد كامل از اين غار، وسايل فني كامل مورد نياز است.
دره سرطرهان كوهدشت
دره اي طولاني و وسيع است كه در باختر بخش كوناني كوهدشت واقع شده است. اين دره، از جنوب به كوه «گور» كه مانند ديواري آن را احاطه كرده است، محدود مي شود. در اين دره، دو طايفه به نام هاي «كوشكي» و «كراوند» زندگي مي كنند. قسمت باختري سرطرهان به رودخانه سيمره منتهي مي شود. منطقه باختري سرطرهان كوهستاني و راه هاي آن مال رو است. در دره سرطرهان، انبوهي تپه باستاني ديده مي شود. از جمله اشياي به دست آمده از سرطرهان، يك بت سنگي است كه شايد به دوره ايلامي ها مربوط باشد.

گنبد شاه محمد كوهدشت
در انتهاي شمالي طرهان، بر دامنه كوههاي «تت» و «درامار» كنار رود سيمره گنبد و مقبره شاه محمد واقع شده كه زيارتگاه مردم لرستان و كرمانشاه است. سبك ساختمان مقبره شبيه تاق مسجد جامع بروجرد است. اصل بنا چهار گوش است كه در بالا به هشت ضلعي تبديل شده است. ديوار هر ضلع با كاشي هاي مشبك زينت داده شده است گنبد آن درگذشته دو جداره بوده كه امروزه تنها گنبد زيرين آن باقي مانده است.گلدسته ها، استوانه اي شكل اند كه در انتهاي هر يك از آنها، تزييناتي با آجر به صورت زيك زاك ايجاد شده است. تاريخ بناي آن 1322 هجري قمري است كه اين تاريخ بر سنگي در ديواره خاوري مقبره نوشته و نصب شده است. در اصلي مقبره به سوي شمال باز مي‌شود و اندازه هر لنگه در 60×110 سانتي متر است. هر دو لنگه در روكشي از نقره دارند كه آيات و اشعاري با خط نستعليق بر آن‌ها حك شده و در فاصله‌هاي خطوط نقش هايي منظم و ريزه كاري‌هاي بسيار جالب توجه وجود دارند. بر حاشيه آن‌ها چند بيت از مرثيه مشهور محتشم كاشاني با خط نستعليق نوشته شده است. قبر ضريحي از ورشو به طول و عرض 2×2 متر دارد. گنبد مقبره از آجر ملاط و كاشي ساخته شده است. در فاصله 5/5 متري ديوار حرم، چهار اتاق براي سكونت زايران بنا شده است.
گنبد ابوالوفا كوهدشت
اين مقبره در 25 كيلومتري باختر شهر كوهدشت، بر دامنه كوهي به نام «بره كاظم» واقع شده و تمام ساكنان آن محل پيرو «اهل حق» اند. اين مقبره مدفن سيد ابوالوفا يكي از هفت نفري است كه جزو دسته دوم پيشوايان اهل حق بوده اند و وي از ياران برجسته سلطان اسحاق ملقب به صاحب كرم است كه نسبت اش به حضرت امام موسي كاظم (ع) مي رسد و رهبري اين فرقه را بر عهده داشته است. كلمه «سيد» نزد «اهل‌حق» تنها به مرشد و پيشوا گفته مي‌شود. ابوالوفا در اواخر سده هفتم يا در نيمه اول سده هشتم مي زيسته است.
مقبره داوود رش كوهدشت
در شمال خاوري كوهدشت و بر دامنه يك كوه، مقبره‌اي قرار دارد كه به «داوود رش» مشهور است. مقبره مربع شكل است و اضلاعي به طول هفت متر دارد. از هر گوشه در داخل مقبره، دو يال در جهت تاق گنبد به طرفين باز مي‌شود. تاق برحسب هشت قسمت اصلي بنا شده و ارتفاع گنبد كه نزديك به 9 متر است از سنگ و گچ ساخته شده است.اين مقبره نيز از جمله زيارتگاه‌هاي «علي الهي» ها است كه ظاهرا به داوود از ياران سلطان اسحاق كه در قرن هفتم مي زيسته است تعلق دارد. در اطراف مقبره يك گورستان كهنه و قديمي است كه بر سنگ يكي از قبرهاي آن تاريخ 1118 هجري با تصاويري مبهم كنده كاري شده است.

تپه هاي چغاسبز و كفتارلو كوهدشت
اين دو تپه باستاني در دهستان رومشكان كوهدشت واقع شده اند. آثار به دست آمده از تپه چغاسبز، با ظروف شوش اول مطابقت دارند. تپه كفتارلو نيز در پنج كيلومتري شمال تپه چغاسبز قرار دارد. از قسمت هاي كاوش شده اين تپه كوزه، ديگ، خمره‌هايي با نقش پرنده و شكارهاي كوهي و نقش هاي ساده و ظروف بدون نقش بيرون آورده شده است. ظروف تپه كفتارلو، هم عصر با ظروفي هستند كه از تپه گيان نهاوند به دست آمده اند.
تپه پياره كوهدشت
تپه پياره در محلي به نام «كول وايم» در طرهان كوهدشت واقع شده است. اندازه اين تپه 200×300 متر و ارتفاع آن 10 متر است كه بر دره‌اي به نام «باريكه» مشرف است و آثار باستاني برنزي بسياري از آن به دست آمده است. در اين تپه، دو نوع گور ديده شده است. گورهايي كه در آن اسكلت انسان با اشياي سفالي و مفرغي و مجسمه هايي از حيوانات و گاه سلاح هاي جنگي مانند خنجر، گرز و تبر به دست آمده است و گورهايي كه در كنار آن‌ها اسكلت اسب يا ابزارهاي برنزي از قبيل دهنه، ركاب و … يافت شده است.
تپه دركه كوهدشت
يكي از تپه هاي مهم پيش از تاريخ كه از چشم دانشمندان و باستان شناسان دور مانده تپه‌اي به نام دركه است. اين تپه در شمال خاوري كوهدشت و در فاصله 24 كيلومتري روستاي «ابوالوفا» واقع شده است. نتايج حفاري ها نشان مي دهند ساختمان تمامي اين تپه از چينه و خشت بوده است. از طبقه مياني تپه ظروف سفالي و برخي ظروف مفرغي يافت شده كه سفال هاي آن به رنگ قرمز و مشابه ظروف سه پايه داري هستند كه پروفسور «گريشمن» آن‌ها را از طبقه سوم «تپه گيان» بيرون آورده بود. ظروف سه پايه دار، داراي نقش هايي به شكل ريك زاك يا سبد باف هستند.

پل گاوميشان كوهدشت
در خاور سيمره، نزديك محلي كه آب رود كشگان و سيمره به هم مي پيوندد پايه هاي پلي بزرگ باقي مانده است. اين پل از آن‌جا كه در مسير باستان شناسان يا جهانگردان واقع نشده بود جز در چند مورد نامي از آن به ميان نيامده و معرفي نشده است زيرا از سيمره راهي نزديك تر به طرهان مي رفت و كاروانيان بيش تر از آن راه سفر مي كردند. اكنون تمام رود سيمره از بستر ميان دو پايه پل عبور مي كند كه تاق ان نيز شكسته است. ساير چشمه هاي پل سالم مانده اند. بستر رود سيمره هشت متر پايين تر از كف چشمه هاي پل قرار دارد كه طي چند قرن به وجود آمده است. نزديك به 200 سال پيش، اين پل را والي پشتكوه مرمت كرده بود.
پل كرودختر كوهدشت
اين پل در باختر سرطرهان به روي رود سيمره در جاده خرم آباد- انديمشك، ساخته شده است. محل پل، به نام «سي پله» مشهور است و طرهان را به خاك سيمره و هليلان مرتبط مي‌سازد. اين پل چهار چشمه داشت كه تاق دو چشمه آن باقي مانده است و رود سيمره از آخرين چشمه باختري ان مي گذرد. اندازه دهانه هر تاق يا چشمه 11 متر و ارتفاع آن‌ها از كف رودخانه 2/19 متر است. دو پايه باختري و خاوري به كوه تكيه دارند و پايه هاي ديگر نيز بر سطح سنگي بستر رود كار گذاشته شده اند. اندازه سنگ هايي كه در پايه ها به كار رفته اند 60×60×100 سانتي متر و طول پل 16 متر است و بعضي از سنگ هاي آن نيز بزرگ ترند. روي هر يك از اين سنگ ها علامت مشخص كنده شده است. تاريخ بناي اين پل روشن نيست.

قلعه كورگان كوهدشت
بر فراز قله هاي «دوشه» (دو شاه) در كوهدشت دو قلعه به همين نام ساخته شده است. اولي قلعه‌اي نسبتا بزرگ است كه قسمتي از ديواره شمالي ان بر تيغه كوه باقي مانده و آثار ديوارهاي ديگر آن نيز پيداست. درب ورودي قلعه كه تنها راه ورودي آن است در ديوار جنوبي قلعه ساخته شده است. در داخل قلعه سه حوض بزرگ براي ذخيره آب در هنگام نبرد و محاصره كنده شده است.دومين قلعه نيز از لحاظ سبك ساختمان مانند قلعه اولي است و در خاور آن ساخته شده است. ساختمان هر دو قلعه از سنگ و ملاط است و چون در هر يك از آن‌ها شاهي زندگي مي كرده است به «قلعه دوشه» مشهور شده اند.
قلعه گم ور كوهدشت
اين قلعه روي قله‌اي به نام «گم ور» در كوهدشت بنا شده و مشخصات آن تقريبا مشابه قلعه هاي «دوشه» است. در جنوب قلعه گم ور، دو بنا ساخته شده است. حصار و آثار به جاي مانده از اين قلعه بيش تر و بزرگ تر از قلعه «دوشه» است. در باختر قلعه نيز قناتي حفر شده كه آب مورد نياز قلعه نشينان را تامين مي كرده است.
قلعه سيله كوهدشت
اين قلعه در قله «سيله» از كوه «هيزم آباد» كوهدشت واقع شده است و آثار آن نشان مي دهد كه مصالح ساخت اين قلعه بزرگ از سنگ تراش خورده و ملاط بوده است. سكه هايي كه از اين قلعه به دست آمده اند به دوره اشكاني تعلق دارند.
قلعه كوه زاد كوهدشت
در باختر دهستان رومشكان از توابع كوهدشت در ارتفاع 1000 متري كوه ويزنهار، آثار يك قلعه بزرگ باستاني باقي مانده كه به نام قلعه «كوه زاد» معروف است. ديوارهاي اين قلعه، از سنگ و ملاط ساخته شده است. در كنار اين ديوارها كه هنوز هم پابرجا است، اتاق هايي وجود دارد. تاق اتاق ها به يك‌ديگر پيوسته‌اند و به هم‌ديگر راه دارند. طول حصار قلعه 60 متر و عرض آن 24 متر است و آثار هشت اتاق آن به خوبي پيدا است. تمامي دره سيمره و گستره هاي باختري آن تا حدود «بدره» و قسمت هاي خاوري دره شهر و دست رومشكان و هم‌چنين دره سرطرهان، در چشم انداز جنوبي اين قلعه ديده مي‌شوند.
قلعه چق (جغد) كوهدشت
آثار اين قلعه روي قله اي به نام «كژنه» در روستاي «رزيوني» كوهدشت پيدا شده است. طول تقريبي اين قلعه 25×35 متر است و ده اتاق داشته كه اندازه بعضي از آن‌ها به ابعاد 4×6 متر است.قلعه از سنگ و گچ ساخته شده و در داخل ان، چند حوض سنگي براي ذخيره آب ساخته شده است.
قلعه منيژه كوهدشت
بر فراز قله اي از كوه سرسرخن كوهدشت، آثار يك دژ باقي مانده است. طول باروي قلعه متجاوز از 100 متر است كه در قسمت شمال آن آثار چند اتاق ديده مي‌شود. سطح عمومي قلعه نزديك به 2500 متر مربع است. در قسمت جنوبي اتاق ها آثار يك مخزن بزرگ آب ديده مي‌شود كه ديوار آن ساروج كشي شده است. راه ورود به قلعه فقط از سمت دره است كه به سوي آن امتداد دارد.اهميت اين قلعه در تسلط آن بر دره هاي اطراف و وسعت ديد جالب توجه آن است كه موجب حيرت بينندگان و جهانگردان مي‌شود. در داخل قلعه نقبي عجيب و جالب توجه وجود دارد كه دهانه آن تا 10 متر به طرف خاور و جنوب داراي شيبي تند است و 15 متر عمق دارد. سقف اين نقب با نوعي ساروج قالب بندي و تاق زده شده است در انتهاي راهرو چاهي است با قطر دهانه يك متر، كه اطراف ان سنگ چين شده و عمق آن 22 متر است. ولي آب ندارد. سكه هايي كه از اين محل به دست آمده اند به دوره اشكاني مربوط مي‌شوند.
قلعه چنگري كوهدشت
«چنگري» نام كوهي است كه از شمال خاوري كوهدشت شروع مي‌شود و تا كنار رود سيمره امتداد مي‌يابد. بر بالاي‌قله هاي اين كوه آثار چند قلعه باقي مانده كه از همه مهم‌تر، قلعه چنگري است كه روي قله اي مشرف به دشت كوهدشت ساخته شده است. فاصله اين قله تا شهر كوهدشت 10 كيلومتر است. از اين قلعه فقط آثاري كه طول و عرض آن به 75×100 متر مي رسد باقي مانده است. اين قلعه ظاهرا بزرگ‌ترين قلعه «مادانرود» در استان امروزي لرستان بوده است. اين قلعه در گذشته از دو قسمت تشكيل مي شده است كه هر قسمت آن چند اتاق بزرگ و كوچك داشته كه در حال حاضر تنها ديواره هاي شمالي آن باقي مانده است.
دژ زلال انگيز كوهدشت
بر تيغه كوهي در دره باريكه سرطرهان كوهدشت كه رود سيمره در ان جريان دارد آثار يك دژ باقي مانده كه به دژ زلال انگيز معروف است. ساختمان دو طبقه دژ با سنگ قلوه و گچ ساخته شده است.سمت خاوري و جنوبي دژ به رود سيمره منتهي ميشود كه عبور از آن با توجه به ارتفاع تيغه كوه و ديواره دژ ناممكن است بيش تر ديوارهاي شمالي دژ باقي مانده اند ولي نيمي از ديوار خاوري آن فروريخته است.در ديوار جنوبي و برج مانند دژ دريچه اي به اندازه 245×120 سانتي متر ساخته شده است كه از آن رفت و آمد مي‌كرده اند. از اين دريچه، يك راه مارپيچ كه به تپه باستاني «پياره» منتهي مي‌شود تحت كنترل قرار مي گرفته است. تنها راه منتهي به دژ راهي باريك است كه از قله كوه به سوي شمال دژ مي پيچد و سپس به طبقه دوم آن مي رسد. در بدنه كوه چاهي تا سطح رود سيمره كنده شده است كه با آن آب مورد نياز دژ تامين مي شده است. ارتفاع سطح دژ تا بستر رود، نزديك به 15 متر است. ظاهر اين دژ نشان مي دهد كه از آثار دوره ساساني است. سطح اين دژ خاكي با قطر زياد پوشانده است.

شهرستان بروجرد يكي از مهم ترين مناطق استان لرستان است كه از طبيعت و تاريخ غني برخوردار بوده و داراي اهرم هاي لازم براي توسعه گردشگري است. بناي بروجرد را به منوچهر نسبت مي‌دهند و قدمت آن را بيش از4000 سال مي دانند. شهرستان‌بروجرد از شمال به ملاير (استان همدان) از خاور به سربند (استان مركزي) و دورود، از جنوب به خرم آباد و از باختر به سلسله محدود شده‌است. اقتصاد بروجرد بر اساس كشاورزي و صنعت استوار است. امام‌زاده‌جعفر، مقبره‌شاه‌زاده‌ابوالحسن، مسجد سلطاني بروجرد، مسجد جامع بروجرد، قبرسيدجمال الدين واعظ اصفهاني، بازار قديمي بروجرد، دره‌هاي چكان و دهقادي، تپه قرق، مسجد قلعه، تپه قلاميان (رميو)، بقعه امام زاده قاسم، مقبره سيد جمال الدين واعظ اصفهاني (صدرالمحققين)، بقعه شاه زواريون، امام زاده محسن (ع)، امام زاده ويليان (ويليو)، مقابر حاج ميرزا محمود مواهب طباطبائي و سيدبحرالعلوم برخي از مهم‌ترين مكان‌‌هاي تاريخي و ديدني شهرستان بروجرد به شمار مي روند.
صنايع و معادن
صنايع‌كارخانه‌اي بروجرد بسيار متنوع است. از جمله اين صنايع مي‌توان به ساخت صابون، موكت، پارچه، فرش ماشيني، تيرچه بلوك و موزاييك اشاره كرد.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد بروجرد بر اساس كشاورزي و صنعت استوار است. آب كشاورزي آن از چاه هاي ژرف و نيمه ژرف و رودخانه ها تامين مي شود. محصولات كشاورزي بروجرد عبارتند از: گندم، انگور، ‌سيب درختي،‌ هلو، آلو، زردآلو، گلابي و تره بار. بخش ديگر اقتصاد بروجرد مبتني بر صنايع است كه به دو شكل دستي و كارخانه اي است. صنايع دستي شهر شامل بافت قالي و گليم و صنايع كارخانه‌اي آن مشتمل بر ساخت صابون، موكت، پارچه، فرش ماشيني، تيرچه بلوك و موزاييك است. مهم ترين صادرات شهرستان بروجرد شامل گندم، انگور، سيب درختي، هلو،زردآلو،آلو،گلابي،تره‌بار،خشكبار،قالي،اجناس ورشو و تمام محصولات صنعتي شهرستان است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان‌بروجرد از شمال به ملاير (استان همدان) از خاور به سربند (استان مركزي) و دورود، از جنوب به خرم آباد و از باختر به سلسله محدود شده‌است. مركز اين شهرستان در 48 درجه و 45 دقيقه درازاي خاوري و 33 درجه و 23 دقيقه پهناي شمالي قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دريا 1570 متر است. آب و هواي بروجرد معتدل و نيمه خشك و ميزان بارندگي ساليانه آن به 600 ميليمتر مي رسد. بروجرد در مسير راه اصلي خرم آباد ـ همدان قراردارد و از اين طريق با خرم آباد (به سوي جنوب باختري) 102 كيلومتر و با همدان (به سوي شمال) 135 كيلومتر فاصله دارد. جاده اي به طول 103 كيلومتر نيز از 8 كيلومتري شهر بروجرد گذشته و به شهر اراك مي پيوندد. براساس تقسيمات كشوري در سال 1377 مساحت اين شهرستان بالغ بر 1603 كيلومتر مربع بوده است براساس آمار جمعيتي در سال 1375 جمعيت اين شهرستان بالغ بر 316014 نفر بوده است كه از اين رقم بالغ بر 217804 نفر جمعيت مركز شهرستان بروجرد است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
از پيشينه و تاريخ پيش از اسلام شهر بروجرد كه در گويش لري ‹‹وروگرد›› و در لهجه محلي بروجردي ‹‹ورويرد›› ناميده مي شود، مدارك كافي به دست نيامده است؛ اما سنگ لوحه هايي كه به خط پهلوي در بروجرد و اطراف آن ديده شده دليل محكمي براي قديمي بودن اين شهر است. عده‌اي بناي اين شهر را به منوچهر نسبت مي دهند و قدمت آن را بالغ بر 4000 سال مي دانند. عده اي ديگر (از جمله دكتر معين) معتقدند كه بروجرد حدود 2000 سال قبل ساخته شده است. بروجرد به واسطه داشتن مراتع و زمين هاي سرسبز، در زمان مادها يكي از مراتع سلطنتي به شمار مي‌رفته، و تا زمان ساسانيان سالانه دوازده هزار راس از اسب هاي شاهي در آن تعليف مي‌شده‌اند.در زمان حكومت قاجار، حسام السلطنه حاكم خوزستان و لرستان، بروجرد را مقر حكومت خود قرار داد و با تعمير قلعه هاي آن، خندقي دور شهر ايجاد كرد. از آن به بعد با توجه به عوامل موثري از قبيل آب و هواي معتدل كوهستاني، دشت حاصل خيز رسوبي سيلابخور، شبكه آب هاي روان دايمي، مراتع طبيعي، موقعيت مهم جغرافيايي و سياسي و گسترش شبكه ارتباطي و تجاري باعث جذب جمعيت و توسعه شهرستان بروجرد شدند.

مسجد قلعه بروجرد
مسجد قلعه يكي از مساجد قديمي بروجرد است كه در كوي دو دانگه واقع شده و به مناسبت قرار گرفتن در كنار حصار و قلعه سابق شهر به اين نام مشهور شده است اين مسجد از آثار قرن 14 هجري است كه در سال 1310 ه. ق شبستان و در سال 1311 ه. ق ايوان آن به اتمام رسيده و در همين رابطه يكي از شعراي بروجرد متخلص به سراج؛ قطعه‌اي در تاريخ اتمام شبستان و قطعه‌اي نيز در تاريخ اتمام ايوان اين مسجد سروده كه در سنگي بر بالاي درب جنوبي مسجد نصب است.
امامزاده جعفر
در شرق شهرستان بروجرد و در انتهاي خيابان جعفري، در ميان يك گورستان قديمي، مقبره اي جالب و ديدني، به نام امامزاده جعفر واقع شده است كه متعلق به عصر سلجوقي است. اندازه كل زيربناي مقبره 22×20 متر و ارتفاع گنبد آن نزديك به 25 متر است. كنده كاري و منبت كاري روي لنگه هاي در و حاشيه آن كه از شاهكارهاي دوران صفوي است، هر بيننده اي را به خود جذب مي كند. اين مقبره به شماره 1855 به ثبت آثار ملي ايران رسيده است.
مسجد جامع بروجرد
اين مسجد قديمي كه در شرق بروجرد واقع شده، از آثار ارزشمند دوره اسلامي است كه گنبد خانه آن در قرن سوم هجري قمري ساخته شده است. بناي اوليه مسجد فاقد گلدسته بوده و دو گلدسته موجود در سال 1209 هجري قمري ساخته شده است. زيباترين قسمت مسجد، منبر 9 پله اي آن است كه در سال 1068 هجري قمري از جنس چوب ساخته شده است.
مسجد امام (سلطاني )
اين مسجد از آثار دوره قاجاريه است و شباهت زيادي به مسجد بزرگ بازار تهران دارد. مسجد سلطاني داراي صحني به ابعاد 47×61 متر است كه در وسط آن حوضي بزرگ ساخته شده است. برخي از محققين پايه اصلي مسجد را به دوره سلجوقي و حتي معماري عصر ساساني نسبت مي دهند. اين مسجد داراي سه ايوان بزرگ است كه ايوان شمالي آن با مقرنس كاري، گچ كاري و كاشي كاري هاي زيبا مزين شده است. از اين مسجد، هم اكنون به عنوان حوزه علميه طلاب ديني استفاده مي شود.
بقعه امام زاده قاسم بروجرد
اين بقعه در جاپلق بروجرد و در سه كيلومتري خاوري ايستگاه راه آهن قرار دارد. بناي تاريخي امام‌زاده قاسم متعلق به قرن هشتم هجري قمري و دوره شاهرخ تيموري است. اين بنا شامل صحنه و مقبره و گنبد هرمي شكل آجري است. اهميت و شهرت اين بقعه به علت دارا بودن مجموعه هاي ظريفي از هنرهاي نجاري است. تاريخ سال 738 و 808 و 850 هجري قمري در روي درب چوبي آن حكاكي شده است. بر روي اين در كتيبه تاريخي به خط رقاع برجسته حكاكي شده و از متن آن چنين بر مي‌آيد كه اين مزار براي قاسم بن زيد در شهر محرم الحرام سال 738 هجري قمري ساخته شده است. در پايان كتيبه نام استاد بنا بدين ترتيب خوانده مي شود: علي مفخر النجار و نقاش استاد حسن بن جمال احمد شيرگير...» در وسط حرم در روي صفحه اي به بلندي يك متر و نيم طول پنج متر دو صندوق چوبين بزرگ ساده قرار دارد كه در چهار حاشيه بالاي هر كدام از دو صندوق كتيبه اي به خط ثلث كه معرف نام و نشان صاحبان مزار متبرك و تاريخ آن است، حك شده است. از متن كتيبه حاشيه صندوق اول چنين برداشت مي شود كه اين صندوق متعلق به مزار مقدس شهيد زيد بن حسن بن علي ... قاسم است كه در اوايل ماه مبارك صفر سنه 850 ه.ق شهيد شده است.

امام زاده جعفر بروجرد
در خاور شهر بروجرد، در ميان يك گورستان قديمي، بقعه اي بسيار جالب كه نمونه اي از معماري عصر سلجوقي است وجود دارد. اندازه كل زير بناي مقبره 22×20 متر و ارتفاع گنبد آن نزديك به 25 متر است. اصل قبر در طبقه زير معجر كنوني قرار دارد و شش پله از كف حرم پايين تر است. طبقات بقعه يك دست و سالم هستند ولي نماي اطراف حرم، اصالت معماري اصلي را از دست داده و به مرور زمان از نظر كالبد ظاهري تغيير كرده است. درگاه ورودي مقبره، خاوري و داراي دو نشيمن است كه با كاشي هاي عصر صفوي و قاجاري مزين شده است. درگاه دري از چوب به اندازه 5/1×2 متر دارد كه كنده كاري شده و بر حاشيه آن نيز اياتي از قرآن حك شده است.تاريخ بناي ساختمان 1203 هجري قمري است.كنده كاري و منبت كاري روي لنگه هاي در و حاشيه آن از هنر و زيبايي فراوان برخوردار است هر بيننده اي را براي مدت ها مجذوب مي‌كند و شاهكاري از هنر دوره صفوي است. در كناره درگاه، سنگ قبري از مرمر به اندازه 38×50 سانتي متر بر ديوار نصب شده كه بر حاشيه ان آياتي از قران به طور برجسته حجاري شده است. اين سنگ قبر به بانويي به نام «شاخاتون» تعلق دارد. داخل حرم، هشت ضلعي است. در وسط حرم، معجري از چوب و ورشو قرار دارد. اصل قبر در طبقه زيرين است كه اتاق اجري سردابه آن به بلندي 3 متر ساخته شده و اندازه آن 3/10×70/2 متر است.
بقعه امام زاده قاسم بروجرد
اين بقعه در جاپلق بروجرد و در سه كيلومتري خاوري ايستگاه راه آهن قرار دارد. بناي تاريخي امام‌زاده قاسم متعلق به قرن هشتم هجري قمري و دوره شاهرخ تيموري است. اين بنا شامل صحنه و مقبره و گنبد هرمي شكل آجري است. اهميت و شهرت اين بقعه به علت دارا بودن مجموعه هاي ظريفي از هنرهاي نجاري است. تاريخ سال 738 و 808 و 850 هجري قمري در روي درب چوبي آن حكاكي شده است. بر روي اين در كتيبه تاريخي به خط رقاع برجسته حكاكي شده و از متن آن چنين بر مي‌آيد كه اين مزار براي قاسم بن زيد در شهر محرم الحرام سال 738 هجري قمري ساخته شده است. در پايان كتيبه نام استاد بنا بدين ترتيب خوانده مي شود: علي مفخر النجار و نقاش استاد حسن بن جمال احمد شيرگير...» در وسط حرم در روي صفحه اي به بلندي يك متر و نيم طول پنج متر دو صندوق چوبين بزرگ ساده قرار دارد كه در چهار حاشيه بالاي هر كدام از دو صندوق كتيبه اي به خط ثلث كه معرف نام و نشان صاحبان مزار متبرك و تاريخ آن است، حك شده است. از متن كتيبه حاشيه صندوق اول چنين برداشت مي شود كه اين صندوق متعلق به مزار مقدس شهيد زيد بن حسن بن علي ... قاسم است كه در اوايل ماه مبارك صفر سنه 850 ه.ق شهيد شده است.
امام زاده محسن (ع) بروجرد
بقعه امام زاده محسن بن علي (ع) كه به اعتقاد اهالي از اعقاب حضرت زين العابدين (ع) است؛ بر سينه كوه مشهور به «ديارگاه» در فاصله 28 كيلومتري جنوب خاوري بروجرد در روستاي مصفا بر قسمت شمالي و بالاي روستا قرار گرفته است. جنس بنا از سنگ و آجر بوده و گنبد مخروطي شكل آن بر بنايي هشت ضلعي كه هر ضلع آن 5/2 متر است، بنا نهاده شده است و روي گنبد را با موزاييك و كاشي پوشانده اند. ارتفاع اين بقعه حدودا 13 متر است. در وسط قبري است كه بر روي آن ضريحي از چوب مشبك با نقوش ستاره‌اي قرار دارد. درب ورودي مقبره به بلندي 70/1 متر از جنس چوب و قديمي است كه تيكه كاري هايي به اشكال هندسي دارد.
امام زاده ويليان (ويليو) بروجرد
اين مزار كه مدفون آن «ابوالعباس احمد بن ابراهيم» وزير است، در 24 كيلومتري جنوب باختري بروجرد قرار دارد. مقبره او از نظر فرم بنا به جز قسمت طاق حرم چندان قديمي به نظر نمي رسد و داراي ايوان دو گلدسته و گنبد است. در اطراف ان گورستان قديمي است كه قدمت آن به قرن 6 هجري مي رسد و اغلب سنگ قبرهاي آن به خط كوفي است.
گورستان چشمك پل‌دختر
در پشت تنگه «چشمك» و در محلي به نام «مي چاكو» گورستاني از عهد اشكانيان باقي مانده كه 3000 متر مربع وسعت دارد. اين گورستان در نزديكي تپه اي قرار دارد و فاصله گورها از يك‌يگر چهار يا پنج متر است.گورها در چند رديف در جهت شمالي- جنوبي كنده شده اند. هر قبر 5/4 تا 5 متر طول و 5/1 متر پهنا دارد و با سنگ هايي به طول 5/1 متر و عرض 80 سانتي متر تاق بندي شده اند به طوري كه سر سنگ ها را به شكل عدد هشت به هم تيكه داده اند. اين گورستان براي يافتن گنج، حفاري و در هم ريخته شده و اكنون به جز چند قبر غارت شده، اثري از آن باقي نمانده است. روي تپه، سفال هاي منقوش نيز يافت شده است، سفال هاي مكشوفه از گورها به دوره پارت ها مربوط است.
مقبره حيات الغيب پل‌دختر
در روستاي «قالبي» واقع در 50 كيلومتري جنوب باختري خرم آباد و بر ساحل باختري‌رود كشگان، دو مقبره وجود دارد كه يكي از آن ها (مقبره سمت باختر) بزرگ تر است و «حيات الغيب» نام دارد. در ورودي مقبره از شمال گشوده مي‌شود و كفش كن آن پنج پله بالاتر از كف مقبره قرار دارد.قبر در گوشه جنوب خاوري مقبره قرار دارد كه بر روي آن هيچ نوع تزيين و گچ بري يا كتيبه اي نيست. در ديوار جنوبي، محرابي به بلندي 10/2 متر وجود دارد كه حاشيه هاي آن داراي گچ بري هاي ساده است.
مقبره سيد جمال الدين واعظ اصفهاني (صدرالمحققين) بروجرد
سيد جمال الدين معروف به صدرالواعظيم فرزند عيسي بن محمد علي موسوي عاملي كه نسبت ايشان به سادات جبل عامل مي رسد يكي از مجاهدين و رهبران نهضت مشروطيت و پدر نويسنده صاحب نام سيد محمد علي جمال زاده است. وي پس از به توپ بسته شدن مجلس شوراي ملي به امر محمد علي شاه مخفيانه قصد عتبات كرد ولي در همدان گفتار و او را به بروجرد فرستادند و به دستور اميرافخم همداني حاكم وقت لرستان و بروجرد به شهادت رسيد و در مزاري در همين شهر مدفون شد كه محل به احترام قبر او به جماليه مشهور شد. اين مدفن در جنوب ساختمان شهرداري بروجرد بين ساختمان شهرداري و محلي كه قبلا شهرباني بود واقع شده، سنگ قبر وي به اندازه 72×120 سانتي‌متر و در تاريخ 1317 هجري شمسي تجديد شده است. بعدها از آن جا كه اين سنگ به علت فرسايش در معرض نابودي قرار داشت به همت انجمن آثار ملي (سابق) مدفن سيد با كيفيتي در خور شان او و با سنگ مرمر مشكي مرمت شد.
قبرسيدجمال الدين واعظ اصفهاني
در جنوب ساختمان شهرداري بروجرد، قبر شادروان سيد جمال‌الدين واعظ اصفهاني قرار دارد كه يكي از مجاهدان مشروطيت بوده و هم‌چنين پدر نويسنده صاحب نام سيد محمدعلي جمال‌زاده است. سيد جمال‌الدين واعظ در سال 1326 هجري قمري به دستور امير افخم حاكم لرستان شهيد شد. مقبره زاهد شير در 10 كيلومتري خرم آباد به بروجرد و بقعه دو خواهر و بقعه امام زاده قاسم در بروجرد از ديگر مقبره هاي اين شهرستان به شمار مي آيند.
مقبره شاه‌زاده ابوالحسن بروجرد
در محله مير بروجرد، مقبره اي قرار دارد كه ساختمان آن تجديد بنا شده و به شاه‌زاده ابوالحسن مشهور است. مقبره، شامل يك صحن كوچك و ايواني مربع شكل به ابعاد 5/4×5/4 متر است. حرم مقبره هشت ضلعي است كه تاق آن شش متر ارتفاع دارد. در وسط آن، دو ضريح چوبي و آهني وجود دارد و در ميان آن‌ها قبر قرار گرفته است. روي اين قبر، سنگي از مرمر سفيد به اندازه 33×86 سانتي متر قرار دارد كه در وسط آن نام صاحب قبر نوشته شده است. نسبت امام زاده با چند واسطه به امام سجاد (ع) مي رسد كه مورد ترديد است. هم چنين در خصوص ساخت بنا، آن را به حموله- وزير سلسله قره قويونلو- نسبت مي دهند.
بقعه شاه زواريون بروجرد
اين بقعه در 5 كيلومتري شمال بروجرد در محلي به نام زواريون بر بالاي بلندي ها و در قبرستان قديمي قرار دارد. در مورد مدفون اين مزار اختلاف نظر است برخي اهالي آن را مدفن «اخنوع» پسر نوح نبي (ع) مي دانند و برخي ديگر ان را به سلطان بركيارق، پادشاه سلجوقي منسب مي كنند كه در سال 498 هجري در راه عزيمت به بغداد در بروجرد به روز پنج شنبه دوم ربيع الاخر درگذشت مقبره شاه زواريون شامل ساختمان آجري زيبايي است كه از يكشباي بلند هرمي 8 تركي و دو استراحتگاه در طرفين تشكيل شده است.در بقعه به سوي جنوب باز مي‌شود كفش كن بقعه فضايي است به طول 6 و عرض 3 متر كه در دو طرف آن دو دهليز براي اقامت زايران ايجاد شده است. گنبد 8 ترك مقبره دوجداره بوده و ديوار و پايه پشت ان با سنگ چيده شده كه قسمت‌هايي از آن تخريب شده است. در داخل مقبره قبري است با معجري ساده از چوب سقف آن گچ بري هايي به نقش ستاره دارد.
مقبره هاي حاج ميرزا محمود مواهب طباطبايي و سيدبحرالعلوم بروجرد
در انتهاي خيابان صفاي بروجرد، قبرستاني بوده كه تبديل به باغ ملي شده در داخل اين باغ دو مقبره وجود دارد كه يكي آهني و متعلق به سيد بحرالعلوم رحمه الله عليه است و دومين بقعه در انتهاي باغ قرار دارد كه با آجر ساخته شده و داراي سر دري مزين به كاشي است. در داخل آن قبري است كه تماما كاشي كاري شده و روي قبر با خطر نسخ شجره و نام مدفون آن نوشته شده كه متعلق به حاج ميرزا محموا مواهب از سادات جبل القدر طباطبايي صاحب كتاب «مواهب» در فقه و از خويشاوندان مرحو ايت الله حاج آقا حسن بروجردي است. تاريخ كاشي كاري‌هاي روي قبر 1300 هجري است.

تپه قرق بروجرد
تپه قرق در روستايي به همين نام در 24 كيلومتري جنوب خاوري بروجرد قرار دارد. پنج طبقه از اين تپه مشخص و آشكار شده است. در اين تپه، سفال هاي منقوش هم زمان تپه گيان و نيز كوهدشت لرستان يافت شده است. نقش سفال ها به رنگ اخرايي و به اشكال هندسي يا سبد باف است. سفالينه هاي عصر اشكاني نيز در اين تپه ديده شده است.
تپه قلاميان (رميو) بروجرد
در فاصله 3 كيلومتري بروجرد در روستاي رميو (رميان) تپه اي نسبتا بزرگ است كه به نام همين روستا خوانده مي شود و در اهميت آن همين بس كه آثار چندين تمدن را مي توان در آن باز يافت. اين محل حتي تا قرن 9 يكي از قلعه هاي مهم بوده و اين همان قلعه اي است كه به فرمان امير تيمور گور كاني از نو ساخته شد و سيف الدين قله اش به كوتو والي ان منسوب شد.

بازار قديمي بروجرد
مجموعه بازار قديمي «راستابازار» بروجرد كه تا به امروز نيز باقي مانده، يكي از مراكز تجاري و كسب و كار اقتصادي بروجرد است. مي‌توان نشانه هايي از برخي حرفه هاي قديمي بروجرد را در اين بازار سرپوشيده ديد. هر صنفي در يكي از راسته هاي اين بازار، به فعاليت مشغول است.معماري اين بازار نيز جالب توجه و در خور ستايش است.

دلفان (دلفو) از شهرستان هاي وسيع و كوهستاني شمال استان لرستان است كه با وجود دوري از راه هاي تجاري، نظامي و بر كنار بودن از رويدادهاي مهم تاريخي، از قدمت تاريخي كهني برخوردار است. آثار باستاني به دست آمده در اين شهرستان، از مفرغ و نشان دهنده سكونت اقوام «كاسي» در اين نواحي است. شهرستان دلفان از شمال به استان هاي همدان و كرمانشاه، از خاور و جنوب خاوري به شهرستان سلسله، از جنوب به شهرستان هاي خرم آباد و كوهدشت و از باختر به استان كرمانشاه محدود است. مركز شهرستان دلفان از نظر جغرافيايي در 47 درجه و 58 دقيقه درازاي خاوري و 33 درجه و 4 دقيقه پهناي شمالي قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دريا 1800 متر است. آب و هواي دلفان نسبتا سرد و نيمه خشك است و مقدار بارندگي سالانه آن به طور متوسط 430 ميلي‌متر است. نورآباد - مركز شهرستان دلفان - در مسير راه اصلي نهاوند ـ هرسين قرار گرفته است كه از اين راه به سوي شمال باختري به درازاي 48 كيلومتر تا هرسين و از آن جا به درازاي 48 كيلومتر تا شهر كرمانشاه فاصله دارد. اقتصاد دلفان بر پايه كشاورزي استوار است و آب لازم براي اين كار از رودها، چشمه ها و كاريزها فراهم مي شود. محصولات كشاورزي اين شهرستان شامل گندم، جو، بنشن، چغندر قند و گياهان علوفه اي است. تپه حمام كه در 25 كيلومتري دلفان و در روستاي يارآباد واقع شده ارتفاع زيادي نداردو مهم‌ ترين محوطه‌ي باستاني اين منطقه به‌شمار مي رود.

تپه حمام دلفان
اين تپه كه در 25 كيلومتري دلفان و در روستاي يارآباد واقع شده ارتفاع زيادي ندارد و از قديم به حمام معروف بوده است. در اطراف تپه گورهاي باستاني بسياري وجود دارد كه گويي اهالي روستا و ديگران بيش تر با حفاري غيرمجاز؛ اشياي به دست آمده از طلاي منقوش را به غارت و يغما برده اند. در آن روزگار گويا يكي از آيين هاي رايج تدفين، سكه گذاشتن در دهان مردگان بوده است. بدين گونه اگر در قبري آثار باارزش ديگري يافت نمي شد؛ دست كم سكه‌اي از دهان جمجمه‌‌اي پيدا مي‌شد. يكي از سكه هاي به دست آمده از اين تپه به دوره ساساني تعلق دارد.

شهرستان سلسله (الشتر) كه‌پيش تر از اين از توابع شهرستان خرم‌آباد بود، در 43 كيلومتري شمال خرم آباد و در قسمت باختر بروجرد واقع شده است. مركز شهرستان سلسله، شهر كوهستاني الشتر است كه محل سكونت طوايف‌«حسنوند»،«كوليوند»، «يوسفوند»، «هنام» و «بسطام» هستند. شهرستان سلسله از شمال به شهرستان دلفان و استان همدان، از خاور به شهرستان بروجرد و از جنوب، جنوب باختري، خاور و جنوب خاوري به شهرستان خرم آباد محدود است. مركز اين شهرستان از نظر جغرافيايي‌در 48 درجه و 15 دقيقه درازاي خاوري و 33 درجه و 51 دقيقه‌پهناي شمالي قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دريا حدود 1600 متر است. دماي هواي اين شهرستان در تابستان‌ها گاه به 39 درجه بالاي صفر و در زمستان ها به‌7 درجه زير صفر مي‌رسد. ميزان بارندگي سالانه نيز حدود 450 ميلي متر است. مسيرهاي دسترسي به اين منطقه را مسير جاده خرم آبادـ هرسين از مركز شهرستان سلسله (الشتر) تشكيل مي‌دهد. از اين شهرستان تا خرم‌آباد حدود 53 كيلومتر فاصله است. اقتصاد الشتر، اقتصادي است كه بر پايه كشاورزي استوار است و آب آن از رودها و چشمه ها تامين مي شود. محصولات كشاورزي اين شهرستان گندم، جو، بنشن و تره‌بار است. گورستان قديمي سلطان مشرق، تپه گريران، دره تخت شاه (كهمان)، پل كاكارضا و دژ شينه از جمله مهم‌ترين مكان‌هاي ديدني و تاريخي شهرستان سلسله به شمار مي روند.

دره محمل كوه سلسله
در شمال خرم آباد، دره زيباي «محمل كوه» مشهور به تنگه شبيخون قرار دارد كه گردشگاهي دل‌نشين است. از طريق اين تنگه، شاه راهي دشت سرسبز و زيباي «الشتر» و «دلفان» را به مركز استان متصل مي كند.
دره تخت شاه (كهمان) سلسله
دره «كهمان» در شش كيلومتري شمال دهستان قلعه مظفري شهرستان سلسله، در دامنه قله «چهل نابالغان» واقع شده و دره اي بسيار زيبا و با طراوت است. چشمه اي پر آب و بزرگ نيز مشابه چشمه سراب «گاما سياب» نهاوند در جوار آن از زمين مي جوشد. سراسر كناره رودخانه را درختان كهن‌سال گردو و برخي درختان جنگلي ديگر پوشانده و منظره طبيعي و چشم‌گيري به وجود آورده اند. آب چشمه سرد است و دماي آن در حدود سه تا چهار درجه بالاي صفر است. در ميان چشمه، زير درختان گردو، آثار و بقاياي تخت گاهي وجود دارد كه گويا يكي از حكام قاجار آن را ساخته است. شايد وجه تسميه آن يعني «تخت شاه» به اين دليل باشد.
غار سمسا الشتر سلسله
اين غار در دره آرش «الشتر» واقع شده و در گويش محلي به «مرسمسا» مشهور است. درازاي غار نزديك به 70 متر، ‌پهناي دهانه آن 6 متر، پهناي داخل آن 7 متر و بلندي دهانه آن 70/3 متر است. در كف اين غار، تعدادي سنگ چخماق ديده شده است. اين غار در بالاي محلي قرار دارد كه از آن جا سنگ هاي تراش خورده اي را براي ساختمان سازي آورده اند كه نشان مي دهد، بيش تر سنگ هاي بناها و آثار مهم الشتر و سنگ قبرها را از اين مكان تهيه كرده اند.

گورستان قديمي سلطان مشرق سلسله
سلطان مشرق، نام تپه اي بزرگ است كه بر دامنه كوهي در روستاي «سراب امير» الشتر قرار دارد. در اطراف اين تپه، گورستاني از قرن ششم باقي مانده است كه روستاييان، سنگ قبرهاي آن را براي پله و بناي خانه به يغما برده و نابود كرده اند. گفته مي‌شود كه سلطان مشرق، مقر حكومت فرمانروايان «برسقي» در الشتر بوده است.

پل كاكارضا سلسله
در مسير راه الشتر به خرم آباد (شاپور خواست) پلي بر رودخانه «ولم» در دره «كاكارضا» وجود داشته است كه خرابه هاي آن هنوز پابرجا هستند. مصالح اين پل از سنگ بود و ساخت پايه هاي آن به دوره پيش از اسلام مربوط ميشود. اين پل ظاهرا در دوره حكم‌راني بدر بن حسنويه، تعمير و تجديد بنا شده بود.

دژ شينه سلسله
روستاي شينه در انتهاي جنوب باختري الشتر واقع شده است. در شمال اين روستا كوهي بزرگ با ديوارهاي صاف و قلل متعدد قرار دارد كه ارتفاع آن نزديك به 1000 متر است. بر روي قله خاوري كوه آثار يك دژ بزرگ و وسيع وجود دارد. اين دژ ده اتاق داشته كه به مرور تخريب شده است. مصالح به كار رفته در بنا، از قلوه سنگ و نوعي ملاط است. در جنوب دژ آثار يك حوض سنگي ديده مي‌شود كه مخزن آب دژ بوده است. ساختمان اين دژ به پيش از اسلام مربوط است.