بم زخم خورده‌ترين منطقه‌ي ايران در سال‌هاي اخير است. منطقه‌ي زيباي بم با زلزله‌اي فرو ريخت و ميليون‌ها ايراني را داغ‌دار كرد. با اين همه بم هنوز هست. بم آن قدر اصالت دارد كه حتي با خشم طبيعت و با زلزله‌اي مهيب به تاريخ نپيوندد. بم در گذشته يكي از پنج كوره‌ي ايالت فارس بود. ابن حوقل مولف كتاب صورة الارض در قرن چهارم هجري از بم به نام شهري كه ازجيرفت بزرگ تر و هوايش از‌ آن سالم تر و داراي نخلستان هاي زياد بوده، ياد كرده است. هم‌چنين از سه مسجد بم به نام هاي مسجد خوارج و مسجد هزاران و مسجد قلعه نام برده و به تفصيل پارچه هاي مرغوب و زيبايي را كه در آن جا بافته مي شد، ذكر كرده است. بنا به گفته مقدسي در كتاب احسن التقاسيم، باروي شهر بم چهار دروازه به نام هاي نرماشير، كوسكان، آسبيكان و كورجين داشته است. طبق گفته وي بيش تر بازارهاي بم در خارج شهر و تعدادي هم در داخل شهر قرار داشته اند. بم در مسير جاده هايي كه جنوب خاوري ايران را با سيستان، افغانستان و بلوچستان مرتبط مي كند قرار دارد.
به همين جهت اين شهر از دوره ساسانيان اهميت نظامي و بازرگاني زيادي داشته است. شهر بم در سال 1131 هـ . ق، به تصرف محمود افغان درآمد، ولي به علت شورشي كه در قندهار روي داد آن جا را رها كرده عازم قندهار شد. ولي بار ديگر در سال 1134 هـ . ق بر بم استيلا يافت و اين وضع تا سال 1143 كه نادر، اشرف افغان را شكست داد، ادامه داشت. در سال 1209 هـ . ق لطفعلي خان زند در همين شهر توسط عمال آقا محمد خان قاجار دستگير شد. خان قاجار به يادگار اين موفقيت مناره اي از سرهاي 600 تن از مخالفين خود در بم برافراشت. شهر و قلعه باستاني بم يكي از يادگارهاي شگفت معماري فلات مركزي ايران است كه در جاي خود به تفصيل مورد اشاره قرار خواهد گرفت.
شهرستان بم يكي از شهرستان هاي استان كرمان است كه از شمال به كرمان، از خاور به زاهدان و ايران‌شهر (استان سيستان و بلوچستان)، از جنوب به كهنوج و از باختر به جيرفت محدود مي‌شود. مركز اين شهرستان از نظر جغرافيايي در 58 درجه و 21 دقيقه درازاي خاوري و 29 درجه و 6 دقيقه پهناي شمالي و در ارتفاع 1060 متري از سطح دريا قرار دارد. شهر بم در 200 كيلومتري جنوب خاوري كرمان و در مسير راه كرمان ـ زاهدان واقع است. آب و هواي بم گرم و خشك است اما به علت مجاورت با كوير آب و هواي متغيري دارد، به طوري‌كه گاهي اوقات در تابستان ها گرم‌ترين و در زمستان ها سردترين نقطه كشور گزارش شده است. ميزان بارندگي سالانه بطور متوسط 68 ميلي‌متر است. كشاورزي و باغ‌داري در شهرستان بم صددرصد آبي بوده و آب كشاورزي از كارريز و رودخانه تامين مي‌شود. محصولات عمده كشاورزي اين شهرستان گندم، جو، ‌پنبه، تره بار، مركبات و از همه مهم تر خرما بوده كه بهترين نوع خرما در دنيا شناخته شده و به «مضافتي» مشهور است. دام‌داري شهرستان بم بسيار كم، و بيش تر در بخش «راين» رواج دارد. به طور كلي دام‌داري در اين شهرستان شامل پرورش گوسفند، گاو، طيور و شتر است. معادن سرب و روي درارتفاعات جنوب باختري بم وجود دارد. باغ‌داري، كشاورزي، دام‌داري و قالي‌بافي پايه و اساس اقتصاد بم را تشكيل مي دهند.

آستانه ماهان (شاه نعمت الله ولي)
ماهان در 42 كيلومتري جنوب شرقي كرمان در مسير راه كرمان به بم واقع شده است. آرمگاه شاه نعمت الله ولي , عارف مشهور , عامل اصلي شهرت و آباداني ماهان بوده است. شاه نعمت الله ولي كه نام وي نورالدين بوده از 731 تا 834 هجري قمري مي زيسته , زادگاه وي حلب بوده و دوران كودكي و نوجواني را در كرمان گذرانده است. شاه نعمت الله علاوه بر مقام عرفان در شعر و ادب هم پايگاهي والا داشته و ديواني از قصيده و غزل و مثني و رباعي دارد . مرگ اين عارف بزرگ در سال 834 هجري اتفاق افتاده است. مزار وي يكي از باصفاترين بقعه هاي ايران است .بناي اصلي آستانه ماهان متعلق به نيمه اول قرن نهم هجري قمري (840 هجري قمري ) است كه بعدا" ساختمانهايي به بناي اوليه اضافه شده است. اين الحاقات بيشتر متعلق به دوران شاه عباس اول صفوي و محمد شاه و ناصرالدين شاه قاجار و عصر حاضر مي باشد .
قديمي ترين قسمت آستانه گنبدي است كه بر مزار شاه قرار دارد , اين گنبد در سال 840 هجري قمري به هزينه و دستور احمد شاه بهمني دكني كه از ارادتمندان شاه بود , ساخته شده است. كتيبه بقعه اي كه احمد شاه دكني برمزار شاه نعمت الله در ماهان ساخته هنوز باقي است .آستانه شاهكاري است از هنر معماري شش قرن اخير با تلفيقي از فضاي معماري مقبول و باغسازي بسيار فرح انگيز و صفايي عارفه .بارگاه شاه نعمت الله از ورودي شمالي شامل صحن اتابكي , صحن وكيل الملكي , رواق شاه عباسي , چله خانه , صحن ميرداماد (حسينيه ) و سردرد محمد شاهي مي باشد.
به طور كلي مجموعه ابنيه آستانه شامل : سردر و گلدسته هاي آن , صحن حسينيه (ميرداماد ) , صحن ورواق شاه عباسي ( مورخ سال 998 هجري قمري ) , حرم و مرقد , گنبد , رواق جنوبي , چله خانه , آرمگاه شاه خليل , رواق شمالي , صحن وكيل الملكي واماكن و مقابر ديگري نيز مي باشد .گنبد زيرين مزار شاه داراي كاربندي بسيار زيباست و گنبد روئين با كاشيكاري فيروزه اي مزين شده و بر گريوگنبد عبرات " يا مقلب القلوب و الابصار و سبحان الله و الحمدالله و لااله الا الله و الله اكبر " با خط بنايي از كاشي به چشم مي خورد . سه طرف مرقد را رواق وكيل الملكي احاطه نموده و در طرف جنوب گنبد رواق شاه عباسي قرار دارد. درهاي زيباي مقبره عمل " عليشاه نجار " مي باشد. بر بدنه شمالي سردر ورودي به حرم , داخل رواق شاه عباسي سنگ زيبايي مزين به نام دوازده امام (ع) نصب است كه شخصي به نام قطب الدين نذر شاه نموده است . در زاويه جنوب شرقي حرم , دري خاتمكاري است كه به چله خانه باز مي شده و اكنون چله خانه جزو رواق شده است .چله خانه احتمالا" قبل از عصر صفويه ساخته شده كه در زمان احداث رواق آن را حفظ نموده اند. تزئينات داخل آن بنا به تنوع رنگها مربوط به دوران بعد از تيموريان است. چله خان نيز مانند گنبد از قديمي ترين آثار ساختماني مجموعه است . در شرقي , رواق شرقي , به صحن دلگشايي باز مي شود كه سي ودو متر عرض و چهل و چهار متر ارتفاع دارد. باني اين صحن , محمد اسماعيل خان وكيل الملك مي باشد . از ملحقات آستانه كاروانسرائي است از دوره قاجاريه كه كنار ضلع غربي آستانه قرار گرفته است. اين كاروانسرا كه ورودي آن در جهت شمال واقع شده از شاه نشين و صحن و حجره هائي دراطراف تشكيل مي شده است اين كاروانسرا به مرور به صورت نيمه مخروبه در آمده و عملا" استفاده اي از آن نمي شد تا اينكه برنامه تعميرات احياي كامل كاروانسرا انجام گرديد. قبر امير نظام گروسي در جنوب ايوان وكيل الملكي قرار دارد .در آستانه شاه نعمت الله موزه اي است كه در آن اشياي نسبتا"نفيسي وجود دارد. دراين موزه دو صفحه از قرآني باقي مانده كه به خط كوفي است وسبك نگارش آن , تاريخ كتاب را مطمئنا" از هشتصد سال پيشتر مي برد .

ارگ بم
سابقه تاريخي ارگ بم به موجب نوشته هاي تاريخي , از جمله حدودالعالم و تاريخ وزيري به دو هزار سال پيش مي رسد .شواهد زيادي از جمله وضعيت پلان مركـــزي وتعدادي خشت موجود در خانه حاكم و خانه رئيــس سرباز خانه ادعاي فوق را به اثبات مي رساند . در كل , از مجموع نوشته هاي دوران اسلامي و بررسي هاي مقدماتي معماري و باستان شناسي مي توان نتيجه گرفت كه ارگ قبل از حكومت ساساني و احتمالا" در دوره اشكاني ايجاد شده و چند حصار و دروازه در اطراف آن وجود داشته است احتمال مي رود ساكنين قلعه بم معاش خود را از راه كشاورزي و پارچه بافي مي گذرانيده اند پژوهش در امر نحوه زندگي و تاريخ ارگ احتياج به يك سري كاوشهاي منظم باستان شناسي دارد ولي آنچه مسلم است سابقه تاريخي ارگ به قبل از اسلام مي رسد و در طول تاريخ ارگ , بارها مورد يورش قرار گرفته و بازسازي شده است .ارگ بم بااين سابقه طولاني تاحدود 180 سال پيش از اين , محل سكونت عده اي از اهالي بم بوده و بعد از ترك و نقل مكان مردم , به دست فراموشي سپرده شده است . دراين مدت كه بيش از 150 سال به طول انجاميده خرابي هاي جبران ناپذيري توسط عوامل انساني و عوامل طبيعي بر پيكره ساختمانها وارد آمده است .مجموعه ارگ بم , شامل شهر قديم و قلعه , قريب به 20 هكتار (طول ضلع غربي ارگ 520 و عرض آن 430 متر مي باشد ) وسعت دارد و مسافت ارگ و قلعه , قريب 6 هكتار است .سه سمت قلعه را باغ و خانه هاي مسكوني و زمينهاي كشاورزي محصور نموده و ضلع شمالي در امتداد رودخانه پشت رود قرار گرفته است.
اين شهر قديمي از چهار قسمت تشكيل شده و به طـــور كلي شامل خندق گرداگرد حصـار , برجهاي ديده باني , مدخل قديمي , كوچه ها و خانه ها مي باشد. از سمت شمال شرقي يك حصار و از طرف جنوب چهارحصار قلعه را در بر مي گيرد . ( دورتادور قلعه خندقي ژرف وجود دارد كه آن را از يورشها مصون مي داشته است . )
در مجموع 38 برج ديده باني در فواصل معين روي باروها قرار گرفته و آخرين بارو را خندقي عميق از اطراف جدا مي نموده است بدون شك ايجاد قلعه ارگ بم بر بلنداي تپه اي سنگي بايد داراي موقعيت سوق الجيشي مهمي باشد .درميان اين شهر عمارت يا قلعه حاكم نشين برروي صخره اي طبيعي بنا شده است عمارت داراي پنج طبقه است كه از خشت خام ساخته شده است .
واحدهاي شناخته شده گوناگون اين بنا به ترتيب عبارتند از : ورودي و محله عام نشين , دروازه دوم و اصطبل , دوازه سوم , سربازخانه و تشكيلات مربوط به آن , ساختمان مركزي يا حاكم نشين .واحدهاي شناخته شده در عامه نشين عبارتند از : راهرو اصلي ( بازار ) , مسجد جامع , نمازخانه , حسينيه , كاروانسرا , آب انبار , ميدان مدرسه , سابات جهودها , حمام و زورخانه ( مقبره ؟) و تعدادي خانه هاي قديمي . در محله عام نشين , خانه هاي عمومي كنار كوه روي زمين مسطح بناگرديده و از نظر شهرسازي و تشكيلات زندگي شهري مجموعه كاملي است كه تاحدودي نيازهاي وابسته به اجتماع زنان خود را رفع مي نموده است .برخي از خانه هاي عام نشين از اهميت خاصي برخوردارند , زيرا اين خانه ها شامل بيروني و اندروني , بادگير , ايوان , اتاقهاي زمستاني و تابستاني و محلي جهت نگهداري اسب و احشام بوده و داخل حياط هر خانه چاه آبي در نظر گرفته شده است . تقريبا" بيشتر خانه هاي عمومي متصل به هم ساخته شده غالب آنها به يكديگر راه دارند در بعضي خانه ها حمام اختصاصي به چشم مي خورد و در كنار تعدادي از آنها اصطبل را جدا از محل زندگي ساخته اند .
تعدادي از خانه هاي ارگ بدون در نظر گرفتن مقاومت و باربري ستونها دو طبقه ساخته شده اند كه اين امر نشانگر روند ازدياد جمعيت در يكي از دوره هاي گذشته است در ميان خانه هاي عمومي تضادهايي از نظر وسعت حجم واستقامت مشاهده مي شود .بعد از ورودي يك راه اصلي تا دروازه دوم كشيده شده , قسمتي از اين شاهراه بازار شهر است كه متاسفانه سققهاي بازار منهدم شده و درحال حاضر ستونها و قوسها باقي مانده است آثار مغازه هاي نانوايي , روغنگيري و قفسه هاي خشتي در بازار نشاني از رونق گذشته آن مي باشد به موازات شاهراه , دو راه ديگر به دروازه دوم مي رسد. در دوره اسلامي , درارگ دو مسجد با نامهاي مسجد جامع و مسجد حضرت محمد و حسينيه شامل يك صحن , يك ايوان دو طبقه قرينه هم و چند اتاق ساخته شده است . سه منبر خشتي در حسينيه وجود دارد .زورخانه ارگ به شيوه ساير ورزشگاههاي سنتي از چهار ايوان , يك گنبد و گود تشكيل شده است . در ارگ يك كوچه سرپوشيده وجود دارد كه به سابات جهودها شهرت دارد .در محله عامه يك حمام عمومي بوده كه براثر بي خبري مردم به منظور استفاده از آجرهاي حمام آن را به كلي منهدم كرده اند . دومين واحد ارگ بعد از دروازه دوم , اصطبل و يك حصار و اطاقهايي براي نگهبانان است . از دروازه دوم تشكيلات مربوط به حاكم نشين واقع شده كه اين قسمت از ارگ در شيب و بالاي كوه قرار گرفته است كه اصطبل , اولين واحد اين بخش است و در محوطه آن آب انبار و در گوشه جنوب شرقي چاه آب تعبيه شده است .باتوجه به نوشته ها و كتب تاريخي زمان قاجاريه از جمله تاريخ وزيري , دستگيري لطفعلي خان زند و محاربه او با سربازان محمدعلي خان زابلي حاكم قلعه , در اصطبل اتفاق افتاده است . پس از اصطبل دروازه سوم , سرباز خانه و خانه رئيس قشون مستقر در ارگ مي باشد . در برج جنوب غربي سنگ آسيا بادي ديده مي شود. آسياي ارگ تنها آسيابادي است كه در منطقه بم ديده مي شود . اين آسيا در دوره قاجاريه ساخته شده است. چاهي عميق در سربازخانه ديده مي شود كه اكنون فاقد آب است . از سربازخانه يك راه به طرف منطقه مركزي قلعه كشيده شده است. اين راه به حياط حاكم نشين مي پيوندد. هسته مركزي يا حاكم نشين ارگ از دو ساختمان به نام چهار فصل و خانه حاكم تشكيل شده است. برج ديده باني مركزي, حمام , حوض و چاه آب دراين قسمت وجود دارد .
آثار مسير آبي از طرف غرب به سمت شمال و شرق و داخل حصار جنوبي وجود دارد كه احتمالا" بخشي از قنات نهرشهر به طور مداوم از ارگ مي گذشته است .عمارت چهارفصل سه طبقه و قصر حكومت بوده و كليه اوامر و احكام مربوط به شهر و توابع آن دراين محل از طرف حاكم صادر مي شده است . در كنار عمارت چهارفصل يك حمام اختصاصي و يك چاه آب ديده مي شود . آب آشاميدني ساكنان ارگ از چاههايي در حياط خانه ها تامين مي شده است .مصالح عمده بناهاي ارگ , خشت خام , ملات , گل رس و كاه و گاه به ندرت در بناي آن سنگ لاشه , آجر و تنه درخت خرما به كار رفته است .ارگ بم تنها يك ورودي داردكه طاق ورودي آن قابل مقايسه با قوسهاي دوره ساساني است و دو برج طرفين و هشتي احتمالا" در دوره صفويه به ورودي الحاق شده است. آثار دروازه ديگري در ضلع شمالي ارگ در محلي موسوم به " كت كدم " به چشم مي خورد كه به ظاهر استفاده چنداني از آن نشده و ياكمي بعد از ايجاد حصار مسدود شده است. ارگ بم داراي يك راه اصلي از جنوب به طرف حاكم نشين و دو گذر به موازات آن و چند راسته شرقي و غربي است 60 متر از راه اصلي بازار سرپوشيده بوده و آثار سنگفرش در قسمتهايي از راسته ها به چشم مي خورد. از ويژگيهاي ارگ بم چهار حصاري است كه از سمت جنوب , حاكم نشين را برمي گيرد و اولين حصار مطمئن ترين نقطه اتكايي است كه مردم را از هجوم مصون مي داشته است , زيرا ارتفاع حصار تا 18 متر مي رسد و در فاصله 30 تا 40 متر برجهايي در نظر گرفته شده و پهناي حصار در مردگرد متجاوز از 6 متر است , برجهاي ديده باني درحصار علاوه بر تقويت و استحكام حصار و تسهيل امر ديده باني , محل استــراحت مامورين و نگهبانان بوده و كنگره ها و تركشها و برجها در ديده باني و حراست قلعه نقش ارزنده اي داشته اند .حصار بروني ارگ را خندقي احاطه كرده است .ارگ بم به واسطه اينكه در مسير جاده شرق به غرب قرار گرفته هميشه در طول تاريخ مورد توجه بوده و ازاهميت خاصي برخوردار است .
آخرين حادثه تاريخي كه در اذهان مردم از ارگ به يادگار مانده است دستگيري لطفعليخان زند بوسيله محمدلي خان زابلي حاكم قلعه بم است ارگ بم تا سال 1254 هـجري قمري و غائله آقاخان محلاتي مسكوني بوده و تا هشتادسال قبل , از حاكم نشين به عنوان ژندارمري و مركز قشون نظامي استفاده شده است و به عبارتي زندگي در ارگ از تاريخ ايجاد قلعه تا اواسط دوره قاجار به طور مدوام جريان داشته است. مرمت ارگ بم بيشتر جنبه حفاظتي و نگهداري دارد وسعي برآن است تافرم و شكل و نماي مجموعه هاي ارگ همچنان حفظ و تغييرات كلي در آنها به وجود نيايد , تنها چنداثر مهم به عنوان نمونه سازي مانند مسجد , مجموعه ميرزانعيم , خانه مشهور به خانه احمدي يا زابلي و خانه حاكم و چنداثر ديگر تعمير و احياشده اند .حاكم نشين قلعه درحدود سالهاي 1337 هجري شمسي به بعد توسط اداره باستان شناسي و آموزش و پرورش بم تعمير گرديده است تعميرات اساسي ارگ از سال 1352 هجري شمسي شروع شد و هر سال به طور متوسط شش ماه در ارگ كار شده است .تعميرات انجام شده عبارتست از تعمير و مرمت باروها , مشخص كردن آبروها , زيربندي و مرمت بخشي از ستونها , اندود پشت بام , اصطبل , سربازخانه , خانه حاكم و غيره .

باغ شاهزاده ماهان ( باغ سالار , باغ حميد آباد )
باغ شاهزاده كه در شش كيلومتري ماهان قرار دارد به دستور " عبدالحميد ميرزا فرمانفرما " حاكم كرمان در اواخر دوره قاجار بنا گرديده است. اين باغ هرچند از باغ سازي و معماري اروپايي (فرانسوي ) متاثر است. حال و هواي محلي هم هنوز در آن موج مي زند اين باغ داراي قسمتهاي مختلف از آنجمله عمارت سردر, عمارت شاه نشين و حمام مي باشد. عمارت سردر باغ بنايي است دو طبقه كه تقريبا" به صورت منفرد ساخته شده است. طبقه همكف آن از طبقه اول حجيم تر و پرتواست به علت آنكه ساختمان نيمه تمام باقي مانده است , جز بخشهاي مختصري از نماي طبقه همكف , فاقد نماسازي و تزئينات است. از قسمتهاي ديگر ارزشمند اين باغ شبكه آبرساني و حوضهاي آب و فواره هاي آن است. كه بصورت پلكاني است. باغ شاهزاده به وسيله اداره فرهنگ و هنر وقت خريداري گرديده و در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده و تعميرات استحفاظي آن در دست انجام مي باشد.

از آن جا كه اين منطقه بر سر راه كويري كرمان ـ شهداد قرار دارد راور ناميده شده است. به طوري كه گفته شده حدود 16 قرن پيش، راور محل زندگي زرتشتيان بوده و خاور زمين خوانده مي شده است. مركز شهرستان راوراز نظر جغرافيايي در 56 درجه درازاي خاوري31 درجه و 15 دقيقه پهناي شمالي و در ارتفاع 1175 متري از سطح دريا واقع است. آب و هواي راور معتدل خشك بوده و ميزان بارندگي سالانه 35 ميلي‌متر است. كشاورزي در اين منطقه به صورت آبي انجام مي شود و تنها نيمي از زمين ها قابل كشت هستند. از فرآورده هاي كشاورزي اين شهرستان مي توان پسته، گندم، جو، پنبه، انار، انگور، انجير و تره بار را نام برد. دام‌داري اين قسمت شامل گاو و گوسفند و طيور مي‌شود. اقتصاد راور بر اساس كشاورزي، دام‌داري و پيشه وري استوار بوده و قالي، پسته و پنبه صادرات اين شهرستان را تشكيل مي دهند. صنعت قالي‌بافي مهم‌ترين صنعت دستي اين ناحيه را تشكيل مي‌دهد. پيش از توسعه سريع قالي بافي و به شهرت رسيدن آن صنايع كرباس بافي، شال بافي و گليم بافي و سفره بافي رواج داشته كه از ميان آن‌ها به كرباس بافي توجه بيش‌تري مي شده است. با توجه به اين كه در گذشته‌بيش‌تر لباس ها از كرباس تهيه مي‌شد؛ كشت وسيع لينه نيز در منطقه راور رواج داشته است. قالي هاي اين منطقه با طرح هاي اردبيلي و كرماني و نقش صحرايي، درختي، خوشه‌اي، جنگلي، بوته‌اي، شاه عباسي و لاله بافته مي شوند. معادن كان سرب در تاج كوه، در شمال باختري راور و كان مس طرز در باختر اين منطقه موجود است. مردم اين شهرستان مسلمان شيعه و آريايي نژادند و به زبان فارسي با گويش محلي كرماني سخن مي گويند.

كوشك رفعت الدوله
در خيابان آيت اله خامنه ايِ شهر راور و در كوچة باريك و تنگي به نام كوچة رفعت الدوله ، كوشكي زيبا متعلق به يكي از بزرگان اين شهر واقع است. بناي مذكور كه از ابنية دورة قاجار اين شهر است به سال 1305 هجري قمري و به دستور "رستم خان اسفندياري" مشهور به رفعت الدوله حكمران بلوك خمسه (جيرفت ، رابر ، اسفندقه ، ساردوئيه و جبالبارز) ساخته شد. ساختمان مذكور كه روزگاري سراي حكومتي رفعت الدوله بوده است ، درميان باغي بزرگ و مفرّح قرار دارد و داراي يك تالار ستوندار درجلو ، يك اتاق پنج دري در بخش مياني و تالار ستوندار ديگري به قرينة تالار جلويي ، در پشت بوده است كه امروزه اثري از اين بخش بجاي نمانده است. از ديگر قسمتهاي اين بنا مي توان به فضاها و اتاقهاي دودري طرفين ، مطبخ و زندان اشاره كرد. ملك مذكور تحت مالكيت خصوصي است

شهرستان زرند، از جنوب به كرمان و رفسنجان و از جنوب باختري به رفسنجان محدود مي‌شود. واژه زرند در اصل «زراوند» به معني درياچه يا رودخانه بوده كه در اثر استفاده‌ زياد به «زرند» تبديل شده‌است. از نظر قدمت نيز، اگرچه آثار تاريخي قابل ارزشي در آن باقي نمانده اما شواهد موجود و هم چنين واقع بودن بر سر راه تجاري كرمان ـ خراسان در زمان هخامنشيان نشان مي‌دهد كه زرند دراين دوران داراي اهميت و اعتبار زيادي بوده است. مركز شهرستان زرند از نظر جغرافيايي در 56 درجه و 34 دقيقه درازاي خاوري و 30 درجه و 49 دقيقه‌ پهناي جغرافيايي و ارتفاع 1650 متري از سطح دريا واقع شده است. زرند درحدود 82 كيلومتري شمال باختري كرمان و در مسير راه كرمان ـ باب آبدان قرار دارد. آب و هواي زرند معتدل و خشك بوده، بيش ترين درجه گرما در تابستان به 38 درجه بالاي صفر و كم‌ترين درجه گرما در زمستان ها 25 درجه زير صفر و ميزان بارندگي سالانه 115 ميلي متر است. كشاورزي زرند رونق چنداني ندارد و محدود به باغ‌هاي پسته است كه زمين هاي كمي به آن اختصاص يافته است. نوع كشت به صورت آبي بوده و آبياري زمين ها به وسيله چاه هاي ژرف و نيمه ژرف و كاريز صورت مي‌گيرد. از مهم ترين محصولات كشاورزي زرند مي توان پسته، گندم، جو و تره بار را نام برد. دام‌داري بيش تر به روش سنتي و درحد محدود انجام مي شود كه آن هم شامل گاو، گوسفند و شتر مي‌شود. منابع زيرزميني منطقه زرند بسيار متنوع بوده و معادن مختلفي از قبيل ذغال سنگ، سنگ آهك، سرب، ‌روي و گچ دارد كه برخي راكد و بعضي در حال بهره برداري هستند.

آسياب هشتم كوهبنان
به فاصلة حدود 2 كيلومتري شمالِ بخشِ كوهبنان از توابع شهرستان زرند و در مسيرِ جادة ده علي از قديم الايام هشت آسياب آبي وجود داشت كه اكنون تنها آسياب هشتم به فعاليت خود ادامه مي دهد. بنا به گفته هاي آسيابانِ سالخورده ، اين اثر را مي توان ازجمله آثار دورة قاجار اين بخش دانست. آسياب مذكور داراي تنورة استوانه اي ، ورودي شيب دار ، فضاهاي بارريزي و بارگيري و صفه هاي بزرگ سنگي آسياب است. مالكيت اين اثر نامشخص است و مدارك آن پس از طرح در جلسة شوراي ثبت منطقه اي حوزه جنوب شرق جهت ثبت نهايي و طي مراحل قانوني به سازمان ميراث فرهنگي كشور ارسال شده است.

شهر بابك از مناطق قديمي ايران است و بناي شهر آن را به بابك، پدر اردشير بابكان نسبت مي‌دهند. اردشير بابكان موسس سلسله سلاطين ساساني بوده و شهر فعلي بابك در آن زمان از توابع كرمان محسوب مي‌شده است. جغرافي‌داناني مانند اصطخري و مقدسي و ديگران از آن نام برده ولي درباره آن توضيح بيش‌تري نداده اند. حمد الله مستوفي نيز در كتاب نزهة القلوب آن را از توابع كرمان دانسته است. در كل مي توان گفت كه پيشينه تاريخي شهر بابك با جغرافياي تاريخي كرمان در هم آميخته است. مركز شهر بابك از نظر جغرافيايي در 55 درجه و 7 دقيقه درازاي خاوري و 30 درجه و 6 دقيقه‌پهناي شمالي و ارتفاع 1835 متري از سطح دريا واقع است. شهر بابك داراي چشمه سارهايي است كه معروف ترين آن ها چشمه آب بادكلنگ در جنوب و چشمه ساريج مدوار در شمال است. هم چنين رشته كاريزهاي فراواني را داراست كه نامي‌ترين آن ها كاريز نوح در باختر، كاريز هاوشك و كاريز ساداب (سهراب) در 12 كيلومتري جنوب شهر بابك هستند. كشاورزي در شهر بابك گسترش چنداني ندارد و فرآورده هاي آن گندم، جو، يونجه، چغندر قند، انگور، توت و ذرت است. مس سرچشمه در 72 كيلومتري شمال خاوري شهر بابك، كان آهن ميدوك در 42 كيلومتري شمال و كان آهن چاه گز در 20 كيلومتري جنوب خاوري از معادن مهم اين منطقه به شمار مي‌آيند. قالي بافي مهم‌ترين صنعت دستي محسوب مي‌شود.

مسجد و حسينيه شهر كهنه
مسجد وحسينيه شهر كهنه در يكي از كوچه هاي قديمي شهربابك قرار دارد و با توجه به شواهد و قراين اين بنا را مي توان از ابنية دورة صفويه محسوب كرد. صحن اين مسجد داراي پلان چهارگوش مي باشد كه در بخش مياني هر يك از اضلاع آن يك صفة بزرگ در وسط , دو صفة كوچك در طرفين قرار دارد. پوشش سقف تمامي قسمتها به صورت گنبدي و با آجر ساخته شده است.تزئينات بكار رفته در بنا را مي توان به دو گروه آجركاري و گچ بري تقسيم كرد. آجركاري تنها در قسمت شرقي بام و تزئينات مقرنس گچي در بخش سردر ورودي و محراب وجود دارد.

روستاي ميمند
ميمند يكي از روستاهاي باستاني و بي نظير ايران با قدمت چند هزار ساله در شهرستان شهربابك از توابع استان كرمان واقع شده است. كليه فضاهاي معماري اين مجموعه مشتمل بر حمام - حسينيه - مسجد - مدرسه و بيش از 500 واحد مسكوني با دستان هنرمند و سخت كوش ساكنان آن به گونه اي شگفت انگيز در دل كوه كنده شده كه پنج رديف روي هم قرار گرفته است.اين مجموعه اثري شكوهمند از معماري - قدرت خلاقيت و آفرينش زيبايي ها را به نمايش گذاشته است.بي شك روستاي ميمند يكي از باستاني ترين سكونتهاي بشر در ايران و جهان است كه از دوازده هزار سال پيش تاكنون همچنان پابرجاست و به حيات خود ادامه مي دهد.نقوش ده هزار ساله و سفالهاي 6000 ساله از جمله مستندات مكشوفه اي هستند كه تاريخ ميمند را گواهي مي دهد.مجموعه اي از آثار بسيار قديمي همچون خانه هاي صخره اي پراكنده - معبد اوستا قلعه و برجهاي مختلف (مربوط به هزاران سال پيش) و ... وجود دارد كه ميمند را از يك روستا به يك مجموعه با تمدن خاص تبديل مي كند.

سيرجان يكي از شهرستان‌هاي استان كرمان است كه از شمال به بردسير، رفسنجان و شهر بابك، از خاور به بافت، از جنوب به ماهي آباد (استان هرمزگان) و از باختر به نيريز و داراب (استان فارس) محدود مي‌شود. نام سيرجان كه بناي آن را به بهمن پادشاه اشكاني نسبت مي‌دهند،«سيرگان» بوده و اعراب آن را «سيرجان» ناميده‌اند. در قرون وسطي ايالت كرمان داراي دو حاكم نشين سيرجان و بردسير بوده است. جغرافيا نويسان اسلامي سيرجان را به صورت ‹‹السيرجان›› نوشته اند. خرابه هايي كه در ساليان اخير در محل قلعه سنگ در خاور سعيد آباد بر سر راه بافت كشف شده به احتمال زياد همان محل سيرجان قديم است.
پس از استيلاي مسلمانان بر ايران، كرمان هم چنان مركز ايالت بود و اين موقعيت را تا اواسط قرن چهارم هجري كه جنوب ايران به تصرف آل بويه درآمد، حفظ كرد. در زمان اين سلسله، كرسي ايالت كرمان از سيرجان به بردسير منتقل شد، به همين علت سيرجان اهميت و اعتبار خود را از دست داد. بنا به گفته مقدسي، سيرجان در زمان آل بويه از شيراز بزرگ تر و دومين شهر ايالت كرمان محسوب مي شده و 45 مسجد كوچك و بزرگ داشته است. بعد از حمله مغول، سيرجان به تصرف سلاطين آل مظفر درآمد و بعد از انقراض اين سلسله توسط امير تيمور والي سيرجان، شخصي به نام گودرز هم چنان به نام آل مظفر در آن جا حكومت مي كرد. تيموريان بعد از دو سال محاصره، شهر را به تصرف درآوردند و آن را به ويرانه اي مبدل ساختند.
سيرجان به دليل موقعيت خاص جغرافيايي و استقرارش بر سر راه ها ي ارتباطي كرمان، يزد، بندرعباس و شيراز و نيز وجود زمين هاي كشاورزي حاصل خيز و منابع بسيار غني معدني، از دير باز تاكنون پذيراي مهاجرين مختلف بوده كه در رشد و توسعه آن موثر بوده اند. سيرجان امروزي به دليل توسعه تجاري و صنعتي شهري آباد است و بارانداز معروف و پررونقي دارد. مركز شهرستان سيرجان از نظر جغرافيايي در 55 درجه و 40 دقيقه درازاي خاوري و 29 درجه و 27 دقيقه پهناي شمالي و در ارتفاع 1735 از سطح دريا قرار دارد. شهر سيرجان در 182 كيلومتري شهر كرمان و در مسير راه كرمان ـ بندرعباس واقع است. آب و هواي سيرجان معتدل و خشك بوده، بيش ترين درجه گرما در تابستان ها 40 درجه بالاي صفر و كم ترين درجه گرما در زمستان‌ها 7 درجه زير صفر و ميزان بارندگي سالانه به طور متوسط 70 ميلي‌متر است.
كشاورزي در سيرجان به صورت آبي بوده و آب كشاورزي از كاريزها و رودخانه ها تامين مي شود. از فرآورده هاي كشاورزي اين منطقه مي توان گندم، جو، پنبه، پسته، بادام، يونجه، تره بار، چغندرقند، سيب و زردآلورا نام برد. از نظر دام‌داري اين شهرستان رونق زيادي داشته و دام‌داران بيش تر از عشاير اطراف سيرجان هستند.دام ها شامل گوسفند، گاو و طيور مي‌شوند. از معادن اين شهرستان مي‌توان به معدن مس چهار گنبد پلنگي و معدن مرمر تنگو اشاره كرد.

بادگير چپقي
بناي قديمي كه از آن به عنوان بادگير چپقي نام مي بريم در واقع باقيمانده يك خانة قديمي به نام خانة آقاسيدعلي اصغر رضوي است كه در شهر سيرجان واقع است. اين بادگير از آثار دوران پهلوي است كه به لحاظ ارزشهاي فرهنگي و هنري كه تلفيقي از معماري و صنعت است , بنا گرديده است. بادگير مشهور با شبكه هاي هندسي منظم آن كه در زير بادگير قرار دارد , بر روي فضاهاي مستطيل شكل شمالي - شرقي قرار گرفته كه هواي اطراف را با عبور از كانالهاي تهويه به درون فضاها كه در واقع تابستان نشين خانه بوده , مي فرستاده است. اين بادگير از آثار منحصر به فرد معماري است و گفته شده كه ملهم از دودكش كشتيهاي قديمي بوده است. از جمله تزئينات بكار رفته در بنا مجموعه لوله هاي چپقي شكل بادگير است كه دهانه آنها به چهار جهت باز است. بدنة خارجي لوله هاي بادگير با قطعات كوچك آجرهاي هندسي شش ضلعي تزئين شده است
خانه حاج درويش
حاج درويش جد بزرگ خاندان شهابي و رسولي سيرجان و از ارادتمندان رحمت عليشاه (از پيشوايان تصوف) بوده است.خانة معروف به حاج درويش در زمره منازل اعياني است و علاوه بر منزل مسكوني داراي اصطبل , انبار و حمام مي باشد. اين منزل در زمرة ابنية دو ايواني و داراي اندروني و بيروني و يك حياط مستطيل شكل است. دورتادور خانه را حصاري رفيع پوشانده و ورودي اصلي بنا در جبهة غربي است كه آمدوشد از طريق يك هشتي صورت مي گيرد. خانه فاقد تزئينات رايج و ظرافتهاي معمول است. گچ بريهاي سقف ايوانها نمونه اي تزئينات اين بنا است كه با طرح ترنج و سرترنج در قابهاي مستطيل شكل اجرا شده است. اين خانه در نيمة دوم قرن سيزدهم هجري بنا گرديده است.
تپه شاه فيروز
تپة شاه فيروز در فاصلة 14 كيلومتري جنوب شرقي سيرجان قرار دارد.در روزگاران كهن كه مردم فلات ايران در آغوش طبيعت زندگي مي كردند با حك تصاوير مختلف بر روي سطح صخره ها و شايد همراه با اعمال اعتقادي ، روابط خود با طبيعت را بيان مي كردند. به نظر مي رسد كه نقوش متعدد بزكوهي بر روي سطح صخره ها در تپه شاه فيروز سيرجان حكايت از رابطه فراواني است كه مردمان عصر اين دوره با اين حيوان داشته اند.بي شك نقش كنده هاي تپه شاه فيروز ارتباطي تنگاتنگ با آثار ، ابنيه و محوطه هاي تاريخي پيرامون خود دارد. كنده كاريهاي صخره اي مذكور را مي توان به استقرارهاي اوليه مشخص شده يعني دورة ساساني ، دوره هاي محتلف اسلامي تا زمان حاضر نسبت داد.بيش از 200 مورد نقوش مختلف بر پيكره سنگهاي تپه شاه فيروز اجرا شده است كه مي توان آنها را به نقوش حيواني ، گياهي ، انساني و نقوش نامشخص تقسيم نمود. بيشترين نقوش مربوط به نقوش حيواني بخصوص نقش بزكوهي است. حيوانات شكاري نظير پلنگ ، روباه و گرگ نيز ديده مي شود. نقوش گياهي را مي توان نقوش استيليزه سرد يا خوشه گندمي نام نهاد. همچنين بعضي نقوش نظير دايره ، نيم دايره ويا اشكال هندسي است كه بدرستي نمي توان منظور نقاش حكاك را فهميد و آن را تفسير كرد.

كاروانسراي پاريز
در جبهة غربي بخش پاريز از توابع شهرستان سيرجان ، كاروانسرايي وجود دارد به نام كاروانسراي پاريز. اين كاروانسرا از جمله هفت كاروانسراي ايجاد شده توسط مرحوم آقاسيدهدايت سيرجاني كرماني است كه به روزگار قاجار در اين بخش ايجاد شده است. اين بنا از جمله كاروانسراهاي برون شهري مسير سيرجان - رفسنجان است كه با پلان چهارضلعي ايجاد شده است و داراي قسمتهاي مختلف ازجمله سردر ورودي ، اتاقهاي استراحت نگهبانان ، غرفه ها ، ايوانها ، اصطبل ها و بخش شاه نشين مي باشد. اين بنا داراي مالك خصوصي است كه مدارك آن پس از طرح در جلسة شوراي ثبت منطقه اي حوزة جنوب شرق جهت طي مراحل قانوني و ثبت نهايي به سازمان ميراث فرهنگي كشور ارسال شده است