آبدانان يكي از شهرستان هاي ايلام است كه در جنوب خاوري استان واقع شده است. اساس اقتصاد آبدانان به ترتيب بر دام داري، كشاورزي و صنايع دستي نهاده شده و صادرات آن دام زنده، پشم، روغن و گندم است. زندگي عشايري در اين منطقه از جمله جلوه هاي ديدني اين شهرستان به شمار مي روند.
شهرستان آبدانان در جنوب شهرستان دره شهر و 164 كيلومتري شهر ايلام واقع شده است . اين منطقه در ناحيه اي كوهستاني قرار دارد و قسمت هاي واقع در دامنه ارتفاعات كبير كوه سردسير و معتدل ولي قسمت هاي ديگر گرمسير هستند. اين شهر ستان داراي معادن نفت و گوگرد و چشمه هاي آبگرم است. مركز اين شهرستان در دامنه جنوبي كبير كوه و دره با صفاي رود خانه آبدانان در شمال مقبره سيد صلاح الدين محمد قرار دارد . اين شهر ستان به لحاظ نظامي و كشاورزي و دام داري اهميت دارد. دراين منطقه منابع كاني فراوان مانند نفت و گوگرد و زاج وجود دارد و به خاطر آب فراوان و وجود جنگل ها و مراتع داراي زمين هاي مستعد كشاورزي و دام داري است. وجود آثار تاريخي و باستاني فراوان دراين منطقه نشان از قدمت تاريخي اين منطقه دارد .
مهم ترين مراكز ديدني و زيارتگاهي آبدانان را آثار تاريخي قلعه هزاراني، آثار تاريخي پشت قلعه در آبدانان، درياچه دو گانه سياه گاو آبدانان در فاصله 8 كيلومتري سراب باغ آبدانان، غار طبيعي مژاره در آبدانان در روستاي مژاره و سراب باغ، مناظر طبيعي سراب آبدانان، مناظر طبيعي كوه اناران و كبير كوه و زيارتگاه سيد صلاح الدين محمد با سبك معماري خاص مربوط به دوره سلجوقي تشكيل مي دهند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
عشاير منطقه‌ي آبادانان و زندگي ايلاتي در ميان دشت ها و كوه هاي شهرستان آبدانان از مهم ترين ديدني هاي اين منطقه به شمار مي آيند.
صنايع و معادن
دراين منطقه‌منابع كاني فراوان مانند نفت و گوگرد و زاج وجود دارد .
كشاورزي و دام داري
اگرچه به علت فراواني ناهمواري ها، زمين هاي زراعي بسيار كم وسعتند، اما با اين وجود بيش ترين استفاده از حداقل امكانات برده مي شود. نوع كشت به دو صورت آبي و ديم صورت مي گيرد. آب كشاورزي از رودخانه هاي كرخه و آبدانان تامين شده و محصولات آن گندم، جو و برنج مي باشد. دامداري پيشه اصلي و مهم اهالي بوده و اكثرا با نگهداري و پرورش گوسفند، بز و گاو نه تنها از فراورده هاي لبني حاصله از آن، جهت مصارف داخلي بهره مي برند بلكه از فروش دام زنده، گوشت، پشم و روغن به افزايش عايدات خود كمك شاياني مي نمايند. اساس اقتصاد آبدانان به ترتيب بر دام داري، كشاورزي و صنايع دستي نهاده شده و صادرات آن دام زنده، پشم، روغن و گندم مي باشد. اين شهر منابع كاني فراوان از جمله نفت و گوگرد دارد و به دليل آب و زمين فراوان، جنگل ها و مراتع از نواحي مستعد كشاورزي و دامداري استان ايلام است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان در دامنه جنوبي كبير كوه، در درازاي جغرافيايي 47 درجه و 28 دقيقه و پهناي جغرافيايي 32 درجه و 56 دقيقه و در بلندي 880 متري از سطح دريا قرار دارد. شهرآبدانان مركز شهرستان، در مسير راه ايلام ـ گل گل و در 38 كيلومتري جنوب خاوري دره شهر واقع شده است. شهرستان آبدانان از شمال به دره شهر، از خاور به انديمشك، و از باختر و جنوب به دهلران محدود مي باشد. آب و هواي آبدانان معتدل است و ميزان بارندگي بطور متوسط 300 ميلي متر است.

قلعه‌ي آبدانان پشت قلعه
اين قلعه در نزديكي شهر آبدانان واقع شده است و متعلق به دوره‌ي ساساني بوده و در بين مردم به پشت قلعه نيز موسوم است.

ايلام مهم‌ترين شهرستان استان ايلام است كه در‌ناحيه باختر ايران واقع شده است. سرزمين ايلام‌ با كوهستان هاي سلسله وار و دشت هاي پهناور؛ زيستگاه انواع گونه هاي گياهي و جانوري است كه چشم اندازهاي زيباي طبيعي را در اين منطقه به وجود آورده اند. اين منطقه كه بر دامنه كوه هاي خود چشم انداز سبزي از جنگل هاي بلوط را دارد؛ در بر گيرنده رودخانه ها و آبشارهاي زيادي است كه هر يك جاذبه هاي خاص و مناظر روح پروري را به نمايش مي گذارند. ايلام كه از بكر ترين مناطق سرزمين ايران است؛ از قابليت هاي برجسته و با ارزشي در زمينه گردشگري طبيعي برخوردار است.پيشينه تاريخي و باستاني اين خطه از ايران سبب شده جاذبه هاي باارزشي در اين منطقه وجود داشته باشد كه نام آن ها يادآور اساتير افسانه اي ايران باستان است. جاذبه هاي اجتماعي و فرهنگي ايلام از ديگر زيبايي هاي منطقه هستند كه بر جاذبه هاي گردشگري منطقه مي افزايد. فصل بهار كه زمان رويش گل هاي زيبا و وحشي در اين خطه است و فصل تابستان با رودخانه هاي خروشان و آبشارهاي زيبا مناسب ترين زمان سفر به ايلام است.
مكان هاي ديدني و تاريخي
سرزمين ايلام با كوهستان هاي سلسله وار و دشت هاي پهناور؛ زيستگاه انواع گونه هاي گياهي و جانوري است كه چشم اندازهاي زيباي طبيعي را در اين منطقه به وجود آورده اند. اين منطقه كه بر دامنه كوه هاي خود چشم انداز سبزي از جنگل هاي بلوط را دارد؛ در بر گيرنده رودخانه ها و آبشارهاي زيادي است كه هر يك جاذبه هاي خاص و مناظر روح پروري را به نمايش مي گذارند. ايلام كه از بكر ترين مناطق سرزمين ايران است ؛ از قابليت هاي برجسته و با ارزشي در زمينه گردشگري طبيعي برخوردار است. پيشينه تاريخي و باستاني اين خطه از ايران سبب شده جاذبه هاي باارزشي در اين منطقه وجود داشته باشد كه نام آن ها يادآور اساتير افسانه اي ايران باستان است. جاذبه هاي اجتماعي و فرهنگي استان ايلام از ديگر زيبايي هاي منطقه هستند كه بر جاذبه هاي گردشگري استان مي افزايد. فصل بهار كه زمان رويش گل هاي زيبا و وحشي در اين خطه است و فصل تابستان با رودخانه هاي خروشان و آبشارهاي زيبا مناسب ترين زمان سفر به ايلام است.
صنايع و معادن
بخش صنعت سهم ناچيزي از اشتغال را نسبت به بخش خدمات و كشاورزي به خود اختصاص داده است. صنعت ايلام بيش تر در صنايع خانگي و كارگاهي خلاصه مي شود. زماني منابع معدني استان منحصر به منابع رسوبي بوده ولي هم اكنون منابع نفت و گاز نيز در اين منطقه شناسايي شده است.ايلام منطقه اي عشاير نشين است و به همين دليل از صنايع دستي پر رونقي نيز برخوردار است. مهم ترين صنايع دستي اين منطقه عبارت اند از: فرش كرك، ابريشم، گليم گل برجسته، جاجيم، نمد، فرنجي، قتره و صنايع چوبي. از ديگر صنايع دستي ايلام مي توان به سياه چادر، رسن، گيوه كه با توجه به فراواني مواد اوليه مانند پشم و موي بز توليد آن ها از گذشته هاي دوررايج بوده, اشاره نمود. ايلام همانند ساير مناطق ايراني داراي سوغاتي هاي محلي خاص خود است كه مهم ترين آن ها عبارتند از: سقز محلي (صمغ درخت بنه)، شيريني بژي بر ساق، ‌شيريني گمگه، حلواي كله كنجي، روغن حيواني معروف به روغن كرمانشاهي.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد شهرستان ايلام بر پايه كشاورزي، باغ داري، دام داري و صنايع دستي بنا نهاده شده است. وضع كشاورزي به دليل آب و هواي مناسب و بارندگي كافي مطلوب است. آب كشاورزي از رودخانه و چاه ژرف تامين مي شود و محصولات كشاورزي عبارتند از : گندم، جو، ذرت، صيفي جات، سبزي جات و بنشن. باغداري در منطقه ايلام شامل سيب، گلابي، ‌انار، انگور، هلو و زرد آلو مي گردد. دام داري نيز از دير باز رواج فراوان داشته و از فعاليت هاي اصلي اهالي روستاها و عشاير و ايلات منطقه به شمار مي رود. فرآورده هاي لبني، پوست و پشم در حدي است كه علاوه بر تامين نيازهاي منطقه مازاد آن به ساير نقاط صادر مي شود.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان ايلام مركز استان ايلام است كه در درازاي جغرافيايي 46 درجه و 25 دقيقه و پهناي جغرافيايي 33 درجه و 38 دقيقه و بلندي 1401 متري از سطح دريا قرار دارد. شهرستان ايلام از شمال و شمال خاوري به ترتيب به شهرستان هاي ايوان و شيروان و چرداول، از خاور به شهرستان دره شهر، از جنوب به شهرستان مهران، و از باختر به شهرستان قصرشيرين محدود مي گردد. آب و هوا در نقاط مختلف به سبب پستي و بلندي زياد، ‌گوناگون است و روي هم رفته شهر ايلام داراي آب و هواي معتدل كوهستاني مي باشد. متوسط درجه حرارت 2/15 درجه مي باشد. شهر ايلام در دره اي كوهستاني قرار گرفته، دامنه هاي مشجر و جنگلي انبوه منظره جالب توجهي به آن داده است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
ايلام در عهد باستان به ‹‹اريوجان›› معروف بود. اما ايلام كنوني در سال 1308 شمسي در منطقه اي كه حسين آباد ناميده مي شد از نو احداث گرديده و يك سال بعد با توجه به سابقه تاريخي و تصويب فرهنگستان ايران به نام ‹‹ايلام›› نام گزاري شده است. شهر ايلام در حصاري از كوه ها و ارتفاعات جنگلي استقرار يافته و آب و هوايي معتدل كوهستاني و بهاري دلپذير دارد. از سه قرن پيش حكومت خود مختار واليان در منطقه ايلام و پشتكوه برقرار بوده است. از معروف ترين اين واليان مي توان از حسين خان، غلامرضا خان و حسين قلي خان ابوقداره نام برد.
اين افراد با يك سلسله روابط خاص به حكومت مركزي ايران وابسته بودند و سالانه به ميزان معيني ماليات و تعدادي تفنگچي در اختيار حكومت مركزي قرار مي دادند. آنان بدين وسيله از شاهان قاجار حكم والي گري منطقه را دريافت مي كردند و به صورت خود مختار بر عشاير منطقه حكومت مي راندند. مركز حكم فرمايي واليان تحت تاثير حيات اجتماعي منطقه مكان ثابتي نداشت. بنابراين قشلاق عشاير در زمستان ها در باغشاهي عراق و يا در حسينيه بين النهرين واقع بود و تابستان ها براي ييلاق در هليلان و يا حسين آباد (ايلام امروزي) به سر مي بردند. هزينه نگهداري و امور اين افراد از ماليات ها و باج هاي متعددي فراهم مي گشت كه به بهانه هاي مختلف از مردم منطقه اخذ مي شد. آخرين والي منطقه در سال 1309 شمسي توسط رضا شاه سركوب و به عراق پناهنده شد. از آن پس حسين آباد با نام جديد ايلام در تقسيمات كشوري جاي گرفت. در حال حاضر شهر ايلام به عنوان مركز سياسي ـ اداري استان ايلام از شهرهاي توسعه يافته باختر كشور است و به لحاظ دارا بودن تفرجگاهي جنگلي و آثار تاريخي و باستاني متعدد از زيباترين شهرهاي استان نيز محسوب مي شود.

رودآب آسمان آباد
اين رودخانه فصلي كه 50 كيلومتر طول دارد، در دهستان هاي آسمان آباد و چرداول شهرستان ايلام جريان دارد و از چشمه سارها و آبخيزهاي پيرامون روستاي آسمان آباد در 35 كيلومتري شمال باختري ايلام سرچشمه مي گيردو آسمان آباد از دره ميان كوه هاي قلاجر و كته پيفك (kotehpifak) به سوي جنوب خاوري روان شده و پس از سيراب كردن روستاهاي دهستان آسمان آباد به دره جنوبي كوه پيران وارد مي شود. اين رود در ادامه مسير خود و پس از عبور از روستاهاي سلطان قلي، آسمان آباد، كاني گولان، دره گرم، محمد قلي، گدمه (Gadameh) وارد دهستان چرداول شده و در روستاي چشمه كبود با رودخانه چنارچ مخلوط مي شود و با هم رودخانه چرداول را تشكيل مي دهند. اين رود از ريزابه هاي رودخانه چرداول ايجاد شده و مسير كلي آن خاوري است. حوزه‌ي آب آسمان آباد كه شيب آن يك درصد است، خليج فارس و درياي عمان است.
رودآب آفتاب
رودخانه فصلي آب آفتاب كه 45 كيلومتر طول دارد در دهستان ميش خاصي شهرستان ايلام جريان داشته و از ريزابه هاي متعددي كه از دامنه كوه هاي مانشت، قلارنگ (Qelarang) و چمن گير از رشته كبيركوه ايجاد مي شود. رودخانه آب آفتاب پس از عبور از دهستان ميش خاصي و منطقه گل گل گچان (Gol gol-e-Gacan) در 17 كيلومتري جنوب ايلام به رودخانه كنچان چم مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رود كنچان چم بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط آب آفتاب 8/2 درصد و مسير كلي آن باختري است.
رودآب چيكا
رودخانه فصلي آب چيكا به طول 50 كيلومتر در دهستان آسمان آباد شهرستان ايلام جريان دارد و از چشمه سارهاي باختري روستاي گواره (Govare) در 45 كيلومتري شمال باختري ايلام سرچشمه گرفته و از دره هاي شمالي خاوري كوه قلاجه (Qalajeh) به سوي مناطق گوهر و منصوري روان مي شود. اين رود در مسير خود روستاهاي كركول (korkul)، لاته چيا، بوريم و چشمه لنيه را سيراب كرده و در منطقه منصوري چشمه سارهاي متعددي را كه در دامنه كوه ملينجه (Malinjah) قرار دارند پذيرا شده و به سوي منطقه چالاب سرخ روان مي شود. آب چيكا پس از مشروب كردن روستاهاي شيخ جبرييل، چكان پايين، انجير در ميان، كلگل (kalgal) و كلك جعفر در 31 كيلومتري شمال خاوري ايلام با رودلو آب درهم آميخته و رودخانه چنارچ را تشكيل مي دهند. اين رود از ريزابه هاي رود چنارچ بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط رود 8/0 درصد و مسير كلي آن جنوب خاوري است.
روداهوران
رود دايمي اهوران كه 23 كيلومتر طول دارد در دهستان زردلان، شهرستان ايلام جريان داشته و سرچشمه آن از دامنه شمالي كوه هاي كوليته (koliteh) و اهوران در 93 كيلومتري شمال خاوري ايلام است. اين رودخانه پس از عبور از روستاهاي اهوران، دورگين (Durgin) و مسگره (Masgreh) در روستاي سرچوب (sarjub) با رودخانه هزارخاني مخلوط شده و از ادغام آن ها جزمان رود تشكيل مي شود. اين رود از ريزابه هاي جزمان رود بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط اين رود 4 درصد و مسير كلي آن شمال باختري است.
رودپيرمحمد
رودخانه دايمي پيرمحمد كه به آن گلگان پيرمحمد نيز مي گويند، در دهستان اركوازي، شهرستان ايلام جريان دارد و از تلاقي رودهاي كل كلا و بالشك آب در 41 كيلومتري شمال خاوري مهران تشكيل مي شود. اين رود ضمن عبور از دره ميان كوه هاي زميه (zamiyah) در باختر و بليجان در خاور، آبشار زيبا و بلندي را تشكيل مي دهد كه جلوه بسيار زيبايي به اين منطقه داده است. اين رود در ادامه مسير و در روستاي پيرمحمد با رودخانه رگزاه مخلوط شده و به رود گاوي تغيير نام مي دهد.
رودتلخاب
رودخانه فصلي تلخاب كه 43 كيلومتر طول دارد در دهستان چوار، شهرستان ايلام جريان دارد و از چشمه سارهاي دامنه كوه هاي الله خدا و تالوار واقع در مناطق بوليه (Boli-ye)، زنگيبان (Zangeiban)، خرجلگان (xorjalgan)، سرچم لو (sarcamelo) و كاني دوله مرتضي علي (kani dol-e-mortezaali) در 45 كيلومتري شمال باختري ايلام سرچشمه مي گيرد. اين رودخانه پس از عبور از چمن پولي از نقطه اي به فاصله 61 كيلومتري باختر ايلام از مرز ايران و عراق خارج شده و وارد كشور عراق مي شود. حوزه رود تلخاب كه مسير كلي آن جنوب باختري است، خليج فارس و درياي عمان بوده و شيب متوسط آن 5/2 درصد است.
جزمان رود
رودخانه دايمي جزمان رود كه 30 كيلومتر طول دارد، در شهرستان هاي ايلام و خرم آباد در استان هاي ايلام و لرستان جريان داشته و از تلاقي رودهاي اهوران و هزارخاني در روستاي سرجوب (sarjub) در 76 كيلومتري شمال خاوري ايلام تشكيل مي شود. در مسير خود از تنگ چنار عبور مي كند و روستاهاي پشت تنگ و چنار را سيراب كرده و در جنوب روستاي اخير با ريزابه نسبتا بزرگي كه از روستاي زينلان (zeylan) عبور كرده است مخلوط شده و به سوي منطقه جلاوند روان مي شود. در اين مرحله ضمن آميختن با ريزابه هاي متعدد از كنار روستاي دوردشت و روستاهاي جلال، مارفور، مي مي (mey mey)، خوبياران، سرجوب، جلالوند گليانه (Galyaneh)، پله كبود (Pelah kabud)، پشته تنگ و خرده چشمه عبور كرده و در روستاي چنار الله قلي به رود سميره مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رود سميره بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط جزمان رود 1 درصد، مسير كلي آن جنوبي و ميانگين آبدهي سالانه آن حدود 120 ميليون متر مكعب در ايستگاه هوليان است.
رود چرداول
رود دايمي چرداول از رودخانه هاي مهم شهرستان ايلام است كه در دهستان چرداول شهرستان ايلام جريان دارد. رودخانه چرداول از پيوند رودهاي چنارچ و آب آسمان آباد در روستاي چشمه كبود در 22 كيلومتري شمال خاوري ايلام تشكيل شده و پس از عبور از دهستان چرداول و مشروب كردن روستاهاي چشمه كبود، غريبي، چشم غوله، برده بل (Bardeh bal)، هله سم (Haleh sam)، تاق گاورين، كله قطار، سعدآباد، جوب بور (jubbur)، جوب سرخ و جوب سله (jub saleh) در دامنه جنوبي كوه وله باز (volahbaz) واقع در 7 كيلومتري شمال خاوري لومار به رود سيمره مي ريزد.
رود سورك
رودخانه فصلي سورك كه 10 كيلومتر طول دارد در دهستان زرنه شهرستان ايلام جريان داشته و سرچشمه آن از روستاي سرچقا در 62 كيلومتري شمال باختري است. اين رود از ريزابه هاي رود كنگير تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان مي باشد. شيب متوسط رودخانه سورك 2 درصد و مسير كلي آن جنوبي است.
رود شيروان
رودخانه دايمي شيروان كه 25 كيلومتر طول دارد در دهستان شيروان شهرستان ايلام جريان داشته و از ريزابه هاي رودخانه سيمره تشكيل شده است. سرچشمه اين رود در دامنه كوه هاي قلارنگ (Qelarang) و چمن گير (camangir) در 20 كيلومتري جنوب خاوري ايلام و ريزشگاه آن در روستاي سركان (sarkan) در 39 كيلومتري جنوب خاوري ايلام قرار دارد. حوزه رودخانه شيروان خليج فارس و درياي عمان است، شيب متوسط آن 2 درصد و مسير كلي آن خاوري مي باشد.
رود آب زنگاون ايلام
رودخانه آب زنگاون كه 45 كيلومتر طول و 4/1 درصد شيب دارد از دامنه شمالي كوه بانكول در 13 كيلومتري شمال ايلام سرچشمه گرفته و پس از مشروب ساختن روستاهاي تارزان بالا و پايين از كنار روستاي كلي گذشته و سپس تعدادي از روستاها را مشروب مي كند. با عبور از روستاي خزينه تغيير مسير داده و به سوي شمال خاوري از ميان دره تنگي مي گذرد. در طول اين مسير روستاي پنابر را پشت سر گذاشته و در شمال روستاي گلاورين به رودخانه چرداول مي ريزد.
رودتنگ گراو ايلام
رودخانه تنگ گراو كه 25 كيلومتر طول دارد از دامنه كوه هاي شلم و مانشت در 7 كيلومتري جنوب خاوري ايلام سرچشمه گرفته و پس از عبور از دره هاي ميان كوه هاي لچان در شمال و شلم در جنوب به شهر ايلام وارد مي شود. اطن رودخانه پس از درآميختن با چندين ريزابه كوچك و بزرگ فصلي به دره شمالي كوه سورگاه وارد شده و آبشارهاي متعددي را تشكيل مي دهد. پس از عبور از دامنه شمالي كوه سامور در دو كيلومتري جنوب باختري روستاي ناندوزه به رودخانه چوار مي ريزد.
رودچنارچ ايلام
رودخانه چنارچ كه 20 كيلومتر طول دارد، از به هم پيوستن رودخانه هاي آب چيكا و دوآب در يك كيلومتري جنوب خاوري روستاي كلك جعفر تشكيل شده و پس از عبور از دره هاي ميان كوه بانهراز در خاور و كوه هاي خورمه و سپاه پير در باختر و ادغام با دو ريزابه نسبتا كوچك در روستاي چشمه كبود با رودخانه آب آسمان نيز مخلوط شده و رودخانه چرداول را تشكيل مي دهد.
رودچوار ايلام
رودخانه چوار كه 25 كيلومتر طول دارد از دامنه باختري كوه گاوه راه در فاصله 7 كيلومتري شمال باختري ايلام سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از روستاهاي بهمن آباد و چوار با رودخانه مورت مخلوط شده و به دره شمالي كوه تواشير خاني وارد مي شود. در اين مسير ضمن مخلوط شدن با يك ريزابه كوچك به طرف روستاي باندوزه روان مي شود و در 2 كيلومتري جنوب باختري روستاي مزبور با چم آب مخلوط شده و پس از طي 2 كيلومتر به رودخانه خوش مي ريزد.
رودخوش ايلام
رودخانه خوش از تلاقي كلال رود و گيلان كورگه در 25 كيلومتري باختر ايلام تشكيل شده و در دامنه خاوري كوه كاچ با رودخانه چوار مخلوط مي شود. اين رودخانه پس از سيراب كردن روستاي چشمه سار، كوه سه كورند را از دامنه جنوبي دور مي زند و ضمن آميختن با چندين ريزابه متعدد در 54 كيلومتري جنوب باختري ايلام از مرز ايران و عراق خارج شده و در دشت عراق پراكنده مي شود. طول اين رودخانه تا مرز ايران و عراق حدود 50 كيلومتر است.
رودسده ايلام
رودخانه سده در ناحيه چوار شهرستان ايلام واقع شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. طول اين رودخانه تا مرز ايران و عراق 25 كيلومتر بوده و از كوه گچ هاي بولي در 51 كيلومتري شمال باختري ايلام سرچشمه مي گيرد.
رودكنجان چم ايلام
كنجان چم از دامنه كوه هاي شلم و سركب و ملد شاه در 7 كيلومتري جنوب شهر ايلام سرچشمه مي گيرد و در منطقه گل گل گچان با‌ آب آفتاب مخلوط شده و پس از عبور از دره تنگ و باريكي وارد شهرستان مهران مي شود. در اين شهرستان نخست از كنار روستاي اميرآباد گذشته و سپس به سوي روستاي كنجان چم روان مي شود. در اين روستا با رود سياه آب مخلوط مي شود و كمي پايين تر نخست با رودخانه چشمه ملك و سپس با رودخانه گلدار خوش در هم آميخته و به سوي روستاي كنجان چم پايين جريان مي يابد. پس از عبور از دامنه خاوري كوه زالوآب به طرف مرز ايران و عراق سرازير شده و در نقطه اي به فاصله 9 كيلومتري شمال خاوري مهران به وارد ناحيه مرزي مي شود و تا 4 كيلومتري مهران به صورت يك رودخانه مرزي جريان مي يابد. رودخانه مذكور در اين نقطه از مرز خارج شده و به نام سيراو وارد خاك عراق مي شود. طول اين رودخانه تا مرز ايران و عراق حدود 90 كيلومتر است.
رودخانه كاني شيخه ايلام
شعبه اصلي رودخانه كاني شيخه كه حدود 70 كيلومتر طول دارد، از كوه هاي باختري بخش چوار سرچشمه مي گيرد. شاخه ديگري نيز به طول 20 كيلومتر از ارتفاعات چقا امان سرچشمه گرفته و به شعبه اصلي مي پيوندد. رودخانه كاني شيخ كه از اتصال اين دو شعبه و ريزابه هاي ديگر تشكيل شده است پس از عبور از دامنه كوه هاي كاني شيخ از مرز ايران خارج مي شود.
آبشار چم آو ايلام
در فاصله 18 كيلومتري مسير ايلام - صالح آباد و درحد فاصل روستاي چم آو و منطقه عمومي ماربره، آبشار بلند و پرآبي به نام چم آو از ميان تخته سنگ ها به پايين سرازير شده است. آب اين آبشار كه از كوه هاي ايلام سرچشمه مي گيرد، پس از طي مسافتي كوتاه به رودخانه گدار خوش مي ريزد.
آبشار سرطاف ايلام
آبشار سرطاف يكي از جلوه هاي زيباي طبيعت در شهرستان ايلام است كه همواره بازديدكنندگان بسياري را از دور و نزديك به كنار خود مي خواند و اوقات مفرحي را براي آنان در نزد خود فراهم مي كند.
كوه سركب ايلام
كوه سركب در ناحيه ميشخاص و در فاصله 8 كيلومتري جنوب خاوري ايلام واقع شده است. ارتفاع اين كوه 2120 متر بوده و جزو رشته كبيركوه از كوهستان زاگرس به شمار مي رود. رودخانه آب آفتاب از اين كوهستان زيبا سرچشمه گرفته و در استان ايلام جريان دارد.
كو شره زول ايلام
كوه شره زول در ناحيه چوار و در 23 كيلومتري شمال باختري شهرستان ايلام واقع شده است. ارتفاع اين كوه حدود 2050 متر بوده و به صورت رشته نسبتا طويلي به طول 41 كيلومتر و پهناي متوسط 5 كيلومتر از شمال باختري به جنوب خاوري امتداد يافته است. دهستان چوار در جنوب و دهستان هاي سهراب و مركزي در دامنه هاي شمالي اين كوه جاي گرفته اند. بخش شمال باختري شره زول كه سرچشمه رودخانه هايي چون گمگير، كلال رود، كزاب و مورت مي باشد، پوشيده از جنگل هاي بلوط است.
كوه شلم ايلام
كوه شلم در 5 كيلومتري جنوب خاوري ايلام واقع شده و 2174 متر ارتفاع دارد. اين كوه كه سرچشمه اصلي رودخانه كنجان چم مي باشد، از جنوب خاوري به كوه سركب متصل شده است.
كوه قلاجه ايلام
كوه قلاجه كه 2050 متر از سطح دريا ارتفاع دارد، در 41 كيلومتري شمال باختري ايلام واقع شده است. جهت اين كوه شمال باختري - جنوب خاوري بوده و از سوي جنوب خاوري به كوه كله چمن متصل مي شود. اين كوهستان دهستان آسمان آباد را در دامنه هاي جنوبي خود جاي داده و توسط جاده كرمانشاه - ايلام قطع مي شود. رودخانه آب چيكا از دامنه هاي شمالي و رودخانه آب آسمان آباد از دامنه هاي جنوبي كوه قلاجه كه بخش وسيعي از آن به وسيله جنگل هاي بلوط پوشيده شده، سرچشمه گرفته اند.
كوه قلارنگ ايلام
كوه قلارنگ كه در فاصله 11 كيلومتري شمال ايلام واقع شده و 2473 متر ارتفاع دارد، سرچشمه رودهاي آب آفتاب و آب زنگوران مي باشد. اين كوه از باختر به كوه مانشت و از جنوب خاوري به كوه چمن گير متصل است و جزو رشته كوه كبير به شمار مي رود.
كوه مانشيت ايلام
كوه مانشيت در 6 كيلومتري شمال خاوري ايلام واقع شده است و ارتفاع آن 2629 متر است. از اين كوه رودخانه هاي مورت و آسازنگان سرچشمه مي گيرند. اين كوه از شمال باختري به كوه بانكول و از جنوب باختري به كوه گاوه راه متصل است و دامنه هاي خاوري و باختري آن را جنگل هاي بلوط پوشانيده است.
كوه ملينجه ايلام
كوه ملينجه در ناحيه چرداول و در 34 كيلومتري شمال خاوري ايلام قرار گرفته است. ارتفاع اين كوه 2193 متر بوده و سرچشمه رودخانه آب چيكا مي باشد.
كوه بهار آب ايلام
كوه بهار آب در ناحيه چرداول و در 34 كيلومتري شمال خاوري شهرستان ايلام واقع شده است. اين كوه كه ارتفاع آن 1970 متر است جزو كوهستان زاگرس به شمار مي رود.
كوه بانهراز ايلام
كوه بانهراز در ناحيه چرداول در 28 كيلومتري شمال خاوري شهرستان ايلام واقع شده و ارتفاع آن از سطح دريا 1820 متر است. اين كوه از جنوب خاوري به كوه بهار متصل مي شود و دامنه باختري آن نيز به دره رودخانه چنارچ منتهي مي گردد.
غاركناتاريكه ايلام
غار عظيم «كناتاريكه» بره زرد در ارتفاعات سيوان كوه بدره در فاصله 35 كيلومتري مسير ايلام – دره شهر و در نزديكي روستاي پاكل قرار دارد. اين غار يك حوضچه آبي، پره هاي سنگي، صدها ستون و مجسمه استالاكتيتي و استالاگميتي دارد و تالارها، چادرها، دهليزها و دالان هاي متعددي از لحظه ورود به داخل غار تا عمق 350 متري هر بيننده اي را به سوي خود جلب مي كند. سردي هواي داخل موجب شده است كه در طول سال هيچ نوع جانوري در آن زندگي نكند، اما اكسيژن كافي و هواي مطبوع و دل پذيري در داخل غار جريان دارد. ارتفاع بعضي از تالارهاي داخل غار به 12 متر مي رسد.
غار زينه گان ايلام
غار شگفت انگيز زينه گان در 5 كيلومتري جنوب خاوري شهر صالح آباد و در فاصله 52 كيلومتري شهر ايلام قرار دارد. اين غار روباز كه بيش از يك كيلومتر درازا دارد، داراي آب فراوان، دهليزهاي آبگير، قنديل هاي متعدد و آبچك هاي طبيعي و بسيار جالب مي باشد. هواي داخل غار بسيار سرد و مطبوع است. در حالي كه منطقه صالح آباد در تابستان حدود بيش از 40 درجه گرما دارد، اختلاف هواي بيرون غار با درون آن تقريبا 50 درجه مي باشد و به همين دليل آن را «غار بهشت» نيز مي نامند.
سرخس ها، جلبك ها، گل ها و گياهان خودروي داخل غار، رنگ سنگ ها، ‌پيچ و خم داخل غار، لب هاي به هم دوخته قسمت هايي از سقف غار همه و همه حكايت از شگفتي هاي طبيعت است. اين غار يكي از جاذبه هاي مهم توريستي استان ايلام مي باشد.
غارتايه گه ايلام
اين غار در 2 كيلومتري جنوب باختري روستاي وري در ميان دره اي كه به رودخانه جنوب روستا منتهي مي شود، ‌قرار گرفته و تا مركز بخش ملكشاهي 15 كيلومتر فاصله دارد. درازاي دهانه غار 25 متر و پهناي (تالار) آن 120 متر و بلندي سقف آن تا كف غار 33 متر مي باشد. كف غار از شن و سنگ پوشيده شده و استالاكتيت (چكنده) و استالاگميت (چكيده) كه از رخسارهاي برجسته غارهاي آهكي هستند، در كف و سقف آن مشاهده مي شود. در فاصله ده متري ورودي غار استخر آبي قرار دارد كه محل جمع شدن سيلاب هاي زمستاني است كه معمولا به داخل غار سرازير مي شود. اين غار به دوران دوم زمين شناسي مربوط است. ورودي اين غار از تالاري بزرگ شروع مي شود و انتهاي آن كم كم باريك شده و به قسمت هاي نامعلومي كه هنوز شناسايي نشده اند، ختم مي شود. خفاش هاي زيادي نيز در اين غار زندگي مي كنند.
غارهاي ملك و كبوترلان ايلام
اين غارها در ارتفاعات كبير كوه به فاصله چهار كيلومتر از هم ديگر در مجاورت روستاي آكره بيد زرين آباد قرار دارند. درازاي غار ملك 300 متر و درازاي غار كبوترلان حدود 400 متر است. ارتفاع غارها بين 5 تا 30 متر و دهانه آن چاه مانند مي باشد. در نتيجه حفاري هاي غير مجاز ‌از غار ملك، استخوان هاي انسان و كوزه هاي سفالي پيدا شده است. هر دو غار ستون هاي استالاكتيت و استالاگميت هاي زيبايي دارند.

مسجد حضرت صاحب الزمان
مسجد حضرت صاحب الزمان (عج) كه در شهر ايلام واقع شده است؛ روزهاي چهار شنبه هر هفته ميزبان بسياري از مردم براي زيارت و بر آورده شدن حاجات شان است كه معتقدند در اين روز حضرت مهدي(عج) در اين مسجد حضور دارند و اعتقاد محكمي نيز به اين امر دارند.

گورستان چنار ايلام
اين گورستان باستاني در ناحيه چنارباش ايلام واقع شده و به هزار سال قبل از ميلاد تعلق دارد. هيات مشترك باستان شناسي ايران و بلژيك در اين ناحيه تعدادي گور در كنار رودخانه خشك كشف كرده اند كه بنا به رسم آن زمان، مردگان ان درون خمره هاي كوچك و بزرگ دفن شده بوده اند و اشياء و لوازم مرده نيز در كنار او در داخل خمره قرار داشته است. هر چند امروزه نشانه بارزي از وجود گورستان در ناحيه ياد شده؛زياد مشهود نيست، ولي كشفيات هيات باستان شناسي نشان گر قدمت تاريخي اين ناحيه و سابقه سكونت در آن است.
گورستان كان گنبد ايلام
گورستان كان گنبد در 30 كيلومتري جنوب خاوري ايلام در دامنه يكي از پشته هاي كوه شاه نخجير از رشته هاي فرعي كبيركوه واقع شده و طول و عرض تقريبي آن هر يك 350 متر است. اين پشته، تركيبي از صخره و خاك است و گورها بيش تر در بالا و دامنه ان مشاهده مي شوند. نتايج بررسي كاوش هاي باستان شناسان در محوطه اين گورستان نشان مي دهد كه آثار آن به دوره هاي تاريخي (2600-2500 ق.م) و يا (4500-4600 ق. م) تعلق دارند.
گورستان باستاني چوار ايلام
در بخش چوار شهرستان ايلام، گورستان قديمي قرار دارد كه چندين گور قديمي از آن كشف شده اند. قدمت اشياي به دست آمده از گورهاي گورستان چوار به 1200 سال ق.م مي رسد.

كاخ فلاحتي ايلام
تنگ ارغوان در فاصله 3 كيلومتري شمال خاوري شهر ايلام قرار دارد و در فصل بهار زيبايي وصف ناپذيري با گل هاي ارغواني رنگ خود دارد. اين دره‌ي خوش آب و هوا همواره مورد استفاده مردم به منظور گذراندن اوقات فراغت و تفريح قرار مي گيرد. اين كاخ، باغ زيبا با سردرب هاي منقوش، آجركاري و سرستون هاي زيبا به دوران قاجار مربوط است.

قلعه والي ايلام
اين قلعه بر روي تپه اي كه از تپه هاي باستاني پيش از اسلام است به دستور خان والي و در زمان فتح علي شاه قاجار ساخته شده است. وسعت آن 2500 متر مربع است و مساحت زير بناي آن 1500 متر مربع و حياط آن 700متر مربع است. اين قلعه به سبك معماري دوران قاجار ساخته شده است. اطاق ها و تالارها در امتداد سه ضلع خاوري، باختري وشمالي قرار دارد و از مصالح آجر و گچ و در مواردي سنگ مرمر در ساخت آن استفاده شده است. در داخل حياط اين قلعه نيز سنگ نوشته اي بلند وجود داشت كه در متن آن تاريخ ساخت در زمان محمد علي شاه قاجار و غلام رضا خان ابوقداره والي لرستان حك شده بود. براساس اين سنگ نوشته معمار اين قلعه حاجي درويش علي كرمانشاهي بوده است. اين قلعه از سوي سازمان ميراث فرهنگي كاملا به سبك و سياق اوليه خود بازسازي شده و به عنوان يك گنجينه فرهنگي براي بازديد عموم گشوده شده است. هم اكنون سازمان ميراث فرهنگي استان ايلام در اين مكان استقرار دارد.
قلعه قيران ايلام
قلعه قيران بر فراز كوه معروف قلاقيران كه بر ناحيه جنگلي بسيار زيبايي به نام ششدار يا ششدان مشرف است، قرار دارد. شكل اين قلعه و موقعيت قله بالاي ان، چشم انداز و زيبايي خاصي را در شهر ايلام به وجود آورده است.
ديگر قلعه هاي قديمي ايلام
قلعه‌ي تاريخي هزاراني كه از آثار دوره ساساني است و در روستاي هزاراني شهرستان آبدانان قرار گرفته است. با مرمت و بازسازي اين قلعه مي توان ان را به يك جاذبه توريستي و مهم تبديل كرد.
قلعه تاريخي پاقلفه و كره چكا در صالح آباد.
. قلعه ساساني انجير در زرين آباد
. آثار قلاع تاريخي دوره ساساني در روستاي كلم بخش بدره شهرستان دره شهر
. آثار تاريخي پشت قلعه در شهرستان آبدانان.
ديوار قلعه تاريخي گمول در روستاي باريكه.
قلعه اي با سنگ و ساروج است و به دوره ساساني مربوط است و در ميمه زرين آباد واقع شده است.
قلعه اسماعيل خان در ارتفاعات سيوان كوه مشرف به دشت و شهر ايلام.
آثار ساختماني از دوره‌ي پيش از تاريخ در كان گنبد صالح آباد.
ديواري با سنگ هاي حجاري شده مربوط به دوره‌ي پارت و ساساني در ميمه زرين آباد.

شهرستان ايوان از شهرستان هاي جديد استان ايلام است كه استعداد بالقوه كشاورزي و دام داري فراوان دارد. اين شهرستان در حدفاصل بين ايلام به اسلام آباد و گيلان غرب قرار گرفته است. زيبايي هاي طبيعت اين منطقه بسيار چشم گير است و آثار باستاني آن نيز حاكي از تمدن و تاريخي ديرينه است. مردم اين منطقه از ايل كلهر هستند، و به زبان كلهري گفت و گو مي‌كنند.
شهرستان ايوان جزو مناطق ييلاقي استان به حساب مي آيد وگردشگاه ساكنان منطقه است و گردش گاه هاي آن مانند خوران يكي از مهم ترين پار ك هاي طبيعي استان است. اقتصاد ايوان مبتني بر كشاورزي و دام داري است. آب كشاورزي از رودها و چاه هاي عميق فراهم مي شود. دام داري نيز هم چون كشاورزي از رونق خاصي برخوردار است و محصولات آن (فراورده هاي دامي) مانند روغن كردي يا روغن دان، شير، ماست، كشك، گوشت و... به ساير شهرستان ها صادر مي شود. طاق شيرين و فرهاد‏، آتشكده سه پا در بخش زرنه، غار معروف به طلسم نزديك روستاي كله جوب ، شكار گاه شره زول در كوه شره زول ايوان وديدني هاي طبيعي و زيباي آن، گردشگاه جنگلي منطقه سراب ايوان، آثار تپه تاريخي زرنه، زيارتگاه سيد عبدالله در ايوان و زيارتگاه حاجي حاضر در ايوان از جمله مناطق ديدني اين شهرستان به شمار مي روند. موسيقي رايج در اين شهرستان همان انواع موسيقي كردي است كه مورد علاقه و توجه مردم اين ديار است. ايل ايوان از مهم ترين ايل هاي استان است و در ايوان غرب (شمال غرب ايلام )زندگي مي كنند. مهم ترين مراكز ديدني و زيارتگاهي آبدانان را آثار تاريخي قلعه هزاراني، آثار تاريخي پشت قلعه در آبدانان، درياچه دو گانه سياه گاو آبدانان در فاصله 8 كيلومتري سراب باغ آبدانان، غار طبيعي مژاره در آبدانان در روستاي مژاره و سراب باغ، مناظر طبيعي سراب آبدانان، مناظر طبيعي كوه اناران و كبير كوه و زيارتگاه سيد صلاح الدين محمد با سبك معماري خاص مربوط به دوره سلجوقي تشكيل مي دهند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
ايوان داراي ييلاق هاي مصفايي بوده و غار طلسم و گردشگاه خوران از نقاط مهم و ديدني آن هستند. از مهم ترين مراكز ديدني و زيارتگاهي ايوان مي توان به آتشكده سياهكل، تاق شيرين و فر هاد ،قلعه شميران، پل شير پناه، تپه هاي زرنه و نرگسي، غار طلسم، بقعه حاجي حاضر، امام زاده عبدالله و... اشاره كرد.
صنايع و معادن
در اين شهرستان معادن گچ، ‌شن و ماسه نيز بيش تر در اطراف رودخانه گنكير وجود دارد. از مهم ترين صنايع دستي در شهرستان ايوان غرب مي توان به بافت جاجيم، گليم و گليم نقش برجسته، فرش كرك و ابريشم، سياه چادر، نمد مالي و... اشاره كرد. در اين شهرستان موج بافي نيز رواج بسياري دارد كه از آن براي زيبايي منازل و رخت خواب پيچ و... استفاده مي كنند و بيش تر توسط مردان بافته مي شود و مواد مصرفي آن از پشم يا كاموا است.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد ايوان مبتني بر كشاورزي و دامداري است. آب كشاورزي از رودها و چاه هاي عميق فراهم مي شود و محصولات كشاورزي آن عبارتند از:‌ گندم، جو، تره بار، ذرت، سيب زميني، گلابي، انار، انگور، هلو و زرد آلو. دام داري نيز هم چون كشاورزي از رونق خاصي برخوردار است و محصولات آن (فراورده هاي دامي) به ساير شهرستان ها صادر مي شود.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان ايوان در درازاي جغرافيايي 46 درجه و 17 دقيقه و پهناي جغرافيايي 33 درجه و 49 دقيقه و در بلندي 1140 متري از سطح دريا قرار دارد. ايوان از شمال به شهرستان گيلان غرب، از خاور به شهرستان شيروان و چرداول و از باختر به كشور عراق محدود است. آب و هواي ايوان معتدل و نيمه مرطوب است. بيش ترين درجه حرارت 34 درجه و كم ترين درجه حرارت 10- و ميزان بارندگي 635 ميلي متر است.

رود گنگير
تنها رودخانه دايمي اين شهرستان گنگير نام دارد كه از كوه بانكول سرچشمه گرفته و در محل پاسگاه مرزي (ميان تنگ) وارد خاك عراق مي شود. از ديگر رودخانه هايي كه در نقاط مختلف اين شهرستان جريان دارند مي توان رود خانه مورت و گلان رود را نام برد. در محدوده اين شهرستان چشمه هاي دايمي متعددي وجود دارد كه از آن جمله مي توان به چشمه ايوان سراب واقع در جنوب خاوري اين شهرستان اشاره كرد.
غارطلسم ايوان
اين غار در ضلع خاوري دهستان سراب ايوان در ارتفاعات درون دريژ و در بالاي كوه مانشت، قرار دارد. درازاي اين غار از ورودي تا انتهاي آن 300 متر است كه 100 متر اول آن به صورت فضاي باز است. در سقف غار استالاگتيت يا «چكنده» نيز وجود دارد. در عمق 100 متري غار يك سه راهي وجود دارد كه يكي از دهليزهاي آن 20 متر عمق دارد و دهليز آن نيز از فاصله 10 متري تنك تر شده و صعب العبور مي شود. پس از گذشتن از راه صعب العبور مذكور تا عمق 200 متري، غار به صورت نيم دايره امتداد دارد. از 260 متري به بعد عمق داخل مجرا باريك مي شود. در اين قسمت، داخل غار اندكي ريزش كرده است، با اين وجود عمق غار تا انتهاي آن 300 متر درازا دارد. جنس سنگ غار، آهكي و قسمتي از كف آن خاكي و قسمت هاي ديگري از آن نيز سنگي مي باشد. اين غار توسط هيئت كوهنوردي استان ايلام و با همكاري امور سياحتي اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان ايلام در سال 1369 به طور كامل شناسايي گرديد. به علت شرايط خاص منطقه، كوهستاني بودن آن و با توجه به وجود لاشه هاي متعدد حيوانات در داخل غار، اين محل زيستگاه مناسبي جهت حيوانات درنده است. علاوه بر آن تعداد زيادي خفاش نيز در اين غار زندگي مي كنند.
غار انفجاري ايوان
اين غار در بالا دست روستاي كله جو شهرستان ايوان، ‌در ميان سفره هاي سخت ديواره باختري كوهستان بانكول قرار دارد. ورودي غار تا عمق 5/1 متري، ‌تنوري شكل (گرد) و صعب العبور است و گذر از آن به طور سينه خيز امكان پذير است. پس از گذشت از اين سمت و ورود به تالاري بزرگ، غار به دو شاخه تقسيم مي شود. يكي از تالارها مانند دالان است و 5 متر ارتفاع و 10 متر پهنا دارد و عمق آن تا حدود 40 متر از سفره هاي سنگي آهكي با استالاگتيت يا چكنده هاي مخروطي پوشيده شده است. پس از آن، يك سراشيبي عميق و تند از شاخه باختري شروع مي شود كه عمق آن هنوز شناسايي نشده است. لايه هاي سنگي آهكي سقف غار به علت رطوبت و دماي داخل كه بر سنگ ها تاثير مي گذارد و باعث جدا شدن و سقوط آن ها از سقف مي گردد، به همين دليل نام غار به انفجاري معروف شده است. احتمال مي رود در عمق زيرين اين غار منابع غني آب به صورت حوضچه ها و انبارهاي بزرگ ذخيره شده باشد.

امام زاده سيد عبدالله ايوان
امام زاده سيد عبدالله در 4 كيلومتري جنوب خاوري ايوان واقع شده است و از مراكز عبادي مهم اين منطقه به شمار مي آيد.
امام زاده حاجي حاضر ايوان
امام زاده حاجي حاضر نيز از ديگر مراكز عبادي اسلامي و مقدس اين منطقه به شمار مي آيد.

آتشكده سه پا
آتشكده سه پا در زرنه ايوان واقع شده و مربوط به دوره ساساني است.

دهلران در جنوب خاوري استان ايلام و جنوب باختري دينار كوه و در فاصله 228 كيلومتري ايلام و 100 كيلومتري شهرستان انديمشك واقع شده است. اين شهرستان بعد از دوران جنگ و بازسازي به صورت يك شهر توريستي در آمده است و به خاطر منابع عظيم نفت و زمين هاي وسيع و مستعد كشاورزي از اهميت خاصي برخوردار است. بيش تر آبادي ها در اثر جنگ تحميلي و اشغال آن ها خالي از سكنه شده بود و بعداز جنگ و بازسازي دوباره اسكان يافته اند. از اين بخش رودخانه هاي دويرج و چيغاب مورموري عبور مي كند. دراين بخش به دليل حاصل خيزي زمين هاي كشاورزي محصولات متنوع جاليزي به دست مي آيد. در بخش موسيان چاه هاي نفت فراواني حفر شده و داراي منابع عظيم نفتي است. شهر پهله مركز بخش زرين آباد است كه از زمان هاي دور تا كنون محل سكونت بوده و آثار باستاني فراواني درآن به چشم مي خورد و شهر ك ميمه يكي از نواحي خوش آب و هوا و پر جمعيت زرين آباد است.
آب و هواي دهلران آن گرم است و بيش ترين دما در تابستان گاهي از 50 درجه نيز بالاتر مي رود. قدمت منطقه دهلران به هزاران سال پيش بر مي گردد و همواره با جلگه بين النهرين در ارتباط بوده است. با بررسي هايي كه در ساختار كلي سرزمين باستاني دهلران صورت گرفته نشان گر اين حقيقت است كه يكي از كانون هاي باستاني ايران به شمار مي رفته است و با وجود اين همه پيشنيه تاريخي و اهميتي كه دارد كم تر شناخته شده است. كاوش هايي كه در سرزمين دهلران انجام گرفته روشن گر اين حقيقت است كه انسان دراين منطقه در حدود 8000 هزار سال پيش از ميلاد از دونوع گونه نبات يعني گندم و جو وميش و بز استفاده مي كرده است. بر اساس شواهد به دست آمده به وسيله باستان شناسان و هم چنين آزمايش هاي فراوان هول و كنت دي فلانري در سال 1961 بر روي تپه هاي علي كش (تپه باستاني علي كش با وسعتي به قطر حدود 135 متر كه ضخامت لايه هاي باستاني آن به حدود هفت مي رسد) و چغا سفيد و ديگر مناطق باستاني اين منطقه انجام گرفته، نشان گر اين حقيقت است كه انسان در فاصله ميان5500 تا 7500 قبل از ميلاد در اين منطقه به اهلي كردن گاو و كشت دانه هاي گياهي مانند عدس و ماش وكتان توفيق يافته است.
نژادمردم اين شهرستان از اصيل ترين نژاد كرد هستند و قدمت آن به دوره مادها مي رسد. ساكنان اين شهرستان داراي قدي بلند و موهاي مشكي و تا حدودي پوستي گندم گون و يا تيره هستند. مردم دهلران به سبب شرايط خاص زيست محيطي بسيار بردبار و از لحاظ اقتصادي بسيار قانع هستند. در بين مردم اين شهرستان مي توان ويژگي هاي خاص جامعه عشايري چون علاقه به وطن ايمان و فداكاري، شوخ طبعي را در آنان به وضوح ديد. در بسياري از موارد با توجه به موقعيت مرزي وجغرافيايي پاسداران و نگهبانان فداركارو از جان گذشته هستند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
غار طبيعي و حفاظت شده خفاش در نزديكي چشمه هاي آب گرم كه در آن هزاران خفاش زندگي مي كنند- تپه باستاني علي كش با قدمت 9 هزار ساله مربوط به دوره ايلاميان درنزديكي شهر توريستي موسيان- قلعه تاريخي شياخ در بخش زرين آباد- سنگ نبشته دوره قاجار در ميمه زرين آباد- چشمه هاي قير طبيعي - چشمه هاي آب معدني با حرارت آب بالا- زيارتگاه سيد ابراهيم در زرين آباد- زيارتگاه سيد ابراهيم قتال در در دهلران- زيارتگاه سيد ناصرالدين درزرين آبادو زيارتگاه عباس در 60 كيلومتري شهر دهلران مسير جاده انديمشك.
صنايع و معادن
در شمال شهر چشمه آبگرم معدني وجود دارد و در جنوب دهلران چند چاه نفت كشف شده كه مورد بهره برداري واقع شده است. علاوه بر كان هاي بالا در جنوبي ترين نواحي اين شهرستان معادن شن و سنگ مورد بهره برداري قرار مي گيرد. گندم، جو، دام، محصولات دامي، قاليچه و جاجيم از جمله صادرات اين شهرستان هستند.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد دهلران بر پايه كشاورزي، دامداري و صنايع دستي استوار است. مهم ترين پيشه مردم اين شهرستان دام داري است و بيش تر دام هاي اين منطقه گوسفند و بز است. محصولات كشاورزي اين منطقه گندم و جو و صنايع دستي آن قاليچه، جاجيم و سياه چادر است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان دهلران در درازاي جغرافيايي 47 درجه و 16 دقيقه و پهناي جغرافيايي 32 درجه و 41 دقيقه و در بلندي 215 متري از سطح دريا قرار دارد. شهر دهلران در 220 كيلومتري جنوب خاوري ايلام و در مسير جاده ايلام - دزفول واقع است. آب و هواي دهلران معتدل و متمايل به گرم است و ميزان بارندگي سالانه 300 ميليمتر مي باشد. دهلران از خاور به شوش و سوسنگرد(دشت آزادگان)، از شمال به آبدانان و دره شهر، از باختر به مهران و از جنوب و جنوب باختري به عراق محدود است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
اين منطقه كه در دامنه جنوب و جنوب باختري دينار كوه قرار دارد، از قديم الايام به ‹‹ده لران›› مشهور بوده است. بقاياي آثار تاريخي و باستاني و مجموعه اشيا باستاني كشف شده، نشان گر اين حقيقت است كه قدمت اين منطقه با دوره قبل از تاريخ و بعد از آن، به ويژه با دوره ساسانيان مرتبط است. بقاياي شهرهاي باستاني و وجود ده ها ناحيه و تپه باستاني هر يك بيانگر بخشي از سرگذشت ديرينه اين سرزمين است. دهلران به لحاظ موقعيت جغرافيايي از مناطق مهم استان ايلام است و همين موقعيت جغرافيايي نيز باعث آسيب آن در درازاي تاريخ شده است. اين اهميت و موقعيت در ادوار بعدي نيز حفظ شده است. در جريان جنگ تحميلي عراق عليه ايران اين منطقه آسيب فراواني ديد، طوري كه بازسازي و مرمت آن اعتبارات قابل توجهي را ضروري ساخت. اين شهر بعد از خاتمه جنگ بازسازي شد و به عنوان يك شهر گردش گري مورد توجه ويژه قرار گرفت. شهر دهلران در حال حاضر نيز علاوه بر موقعيت گردش گري داراي منابع عظيم نفت و اراضي مستعد كشاورزي است كه اهميت اقتصادي و جغرافيايي آن را دو چندان ساخته است.

آبشار آبتاف دهلران
آبشار آبتاف كه در مسير ميمه به پله زرين آباد شهرستان دهلران واقع شده، در زمره آبشارهاي زيباي استان ايلام است كه از پيرامون آن به عنوان گردشگاه استفاده مي شود. افراد زيادي از دور و نزديك براي گذران اوقات فراغت به اطراف اين آبشار آمده و از مناظر زيبا و هواي مطلوب آن كمال استفاده را مي برند.
آب انجيره
اين رود دايمي كه 15 كيلومتر طول دارد، در دهستان مايسني، شهرستان دهلران جريان دارد. سرچشمه اين رود چشمه سارهاي گوگردي دامنه كبيركوه در 50 كيلومتري شمال دهلران و ريزابه آب ساركده است. شيب متوسط آب انجيره 6 درصد، مسير كلي آن جنوبي و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است.
آب تختان
رود دايمي آب تختان به طول 11 كيلومتر در دهستان زرين آباد، شهرستان دهلران جريان دارد و سرچشمه آن از سراب چپي راستي (capirasti) در 60 كيلومتري شمال باختري دهلران و دامنه كبيركوه است. اين رود از ريزابه هاي رودخانه فروزان تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط آب تختان 10 درصد و مسير كلي آن جنوب باختري مي باشد.
آب چلات
اين رود فصلي با طول 20 كيلومتر در دهستان نصريان شهرستان دهلران جريان دارد. سرچشمه آن در 24 كيلومتري شمال باختري دهلران است. اين رود از ريزابه هاي رود دجله تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان مي باشد. مسير كلي آب چلات جنوب خاوري و شيب متوسط آن 6/0 درصد است.
آب دره جكه
رودخانه دايمي آب دره جكه با طول 25 كيلومتر در دهستان سراب باغ شهرستان دهلران جريان دارد. اين رودخانه از چشمه سارهاي دامنه جنوبي كبيركوه در 3 كيلومتري باختر امام زاده شاه احمد و 65 كيلومتري شمال خاوري دهلران سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از دره باختري كوه سرگچ در 65 كيلومتري خاور دهلران به كرخه مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رود كرخه تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط آن 4 درصد و مسير كلي آن جنوبي است.
آب سارهكده دهلران
اين رودخانه از دامنه جنوبي كبيركوه در باختر تنگ شيخان در 42 كيلومتري شمال دهلران سرچشمه مي گيرد. نخست با آب انجيره در هم آميخته سپس از دره ميان كوه هاي سمند در باختر و دال از دينارود در خاور سرازير مي شود. در اين قسمت با چند ريزابه بزرگ و كوچك و با ‌آب سيوان مخلوط شده و در 25 كيلومتري شمال باختري دهلران به رودخانه ميمند مي ريزد. طول اين رودخانه 25 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا 1600 متر است.
آب سيول
اين رود دايمي به طول 25 كيلومتر در شهرستان دهلران دهستان مايستي جريان دارد. آب سيول از چشمه سارهاي منطقه ديونه (Divaneh) واقع در دامنه ديناركوه 15 كيلومتري شمال دهلران سرچشمه مي گيرد و پس از آميختن با آب ده بانه در 26 كيلومتري شمال باختري دهلران به رود ساركده مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رود ساركده است. حوزه آن خليج فارس و درياي عمان بوده، شيب متوسط آن 9/2 درصد ومسير كلي شمال باختري است.
آب غريب
اين رود فصلي به طول 15كيلومتر در دهستان نصريان شهرستان دهلران جريان دارد، سرچشمه اين رود 27 كيلومتري باختر دهلران است. اين رود از ريزابه هاي رود دجله است و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان مي باشد. شيب متوسط آن 8/0 درصد و مسير كلي جنوب باختري است.
آب فتح
اين رود دايمي كه 45 كيلومتر طول دارد در دهستان سراب باغ، شهرستان دهلران جاري بوده و از ريزابه هاي رود كرخه تشكيل شده است. اين رود از دامنه كوه هاي مرزو (Marzo) و كاسه ماست در 70 كيلومتري شمال روستاي مورموري (Mur muri) و 39 كيلومتري شمال خاوري دهلران سرچشمه گرفته و پس از عبور از روستاي پنج برار، از 3 كيلومتري خاور روستاي مورموري مي گذرد و پس از سيراب كردن روستاهاي تاج ميري و مولاب (Mulab) در 2 كيلومتري شمال باختري روستاي چرك (Carki) و 62 كيلومتري جنوب خاوري دهلران به رود كرخه مي ريزد. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان، شيب متوسط آن 8/1 درصد و مسير كلي آن جنوب خاوري است.
آب گل گل
اين رود دايمي كه 30 كيلومتر طول دارد در شهرستان دهلران و دهستان چم كبود و سراب باغ جاري است. سرچشمه اين رود دامنه ديناركوه در 23 كيلومتري شمال دهلران است. آب گل گل در طول مسير كلي خود به سمت خاور با رودخانه دره شور مخلوط مي شود.
آب مور موري
اين رودخانه دايمي 25 كيلومتر طول دارد و در دهستان سراب باغ شهرستان دهلران جاري است. آب مورموري از 4 كيلومتري شمال باختري مورموري و 38 كيلومتري شمال خاوري دهلران سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از روستاي مورموري به دره ميان كوه دالپري (Dalpari) وارد مي شود و در 38 كيلومتري جنوب خاوري دهلران به رودخانه چي خواب مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رودخانه چي خواب تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط آن 2/1 درصد و مسير كلي آن جنوبي است.
آب هليوه
آب هليوه يك رود دايمي به طول 15 كيلومتر است كه در دهستان سراب باغ، شهرستان دهلران جريان دارد. اين رودخانه از دامنه جنوبي كبيركوه در 57 كيلومتري شمال خاوري دهلران سرچشمه گرفته و پس از سيراب كردن روستاهاي كوشك و هليوه در 58 كيلومتري خاور دهلران به سياه كوه مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رود سياه كوه تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط اين رودخانه 4/3 درصد و مسير كلي آن جنوب خاوري است.
چاي قره تپه دهلران
اين رودخانه كه 15 كيلومتر طول دارد از تلاقي رودهاي گرده بيشه و سه گلان در 30 كيلومتري شمال باختري دهلران تشكيل شده و پس از مخلوط شدن با دو يا سه ريزابه كوچك در 37 كيلومتري باختر دهلران از مرز ايران خارج مي شود.
رودخانه نصريان دهلران
اين رودخانه از دامنه كوه اناران در 42 كيلومتري شمال باختري دهلران سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از دره ميان كوه هاي برك كروي و باريك آب در 49 كيلومتري شمال باختري دهلران از مرز خارج شده و به خاك عراق وارد مي شود. طول اين رودخانه تا مرز عراق 25 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن 1100 متر است.
چشمه آبگرم دهلران
در فاصله 3 كيلومتري شهر دهلران چشمه آبگرمي با خواص گوگردي قرار گرفته كه از اهميت ويژه اي برخوردار بوده و همواره پذيراي مسافران و بيماران بوده است
ديناركوه دهلران
ديناركوه در 25 كيلومتري شمال دهلران واقع شده و ارتفاع آن 1955 متر است. اين كوه به صورت قوسي از شمال به جنوب و سپس به سوي شمال باختري كشيده شده و ناحيه آبدانان را در دامنه خاوري خود جاي داده است. رودخانه هاي ده بانه، آب سيول، آب خزينه و آب گل گل از اين كوه سرچشمه مي گيرند. ديناركوه از جنوب خاوري به سياه كوه متصل مي شود و كوه دال نيز در دامنه شمال باختري آن واقع شده است.
غار خفاش دهلران
اين غار در سه كيلومتري شمال خاوري شهر دهلران در دامنه كوهي مشرف به دره و چشمه هاي آب گرم دهلران واقع شده است. اين غار به علت زندگي ميليون ها خفاش در داخل آن، به غار خفاش معروف شده است. خفاش هاي اين غار از نوع دم دار و بزرگ هستند. اين غار دهليزهاي وسيعي دارد كه عمق بعضي از قسمت هاي آن به 400 متر نيز مي رسد. غار خفاش دهلران يكي از غارهاي تاريخي و مربوط به عصر غارنشيني است كه بعدها به زيستگاه خفاش ها تبديل شده است. موضوع مورد توجه در اين غار وجود توده عظيم و ضخيم فضله خفاش در كف غار است كه طي هزاران سال پديد آمده است و كشاورزان از آن براي تقويت زمين هاي زراعي استفاده مي كنند. غار خفاش در فهرست آثار ملي ثبت شده و مورد حفاظت و مراقبت است.

امام زاده سيدابراهيم دهلران
امام زاده سيد ابراهيم (ع) از نوادگان امام باقر (ع) است كه در فاصله 7 كيلومتري پهله زرين آباد و مسير سياحتي قلعه شياخ واقع شده و فاصله آن تا مركز استان 180 كيلومتر است. ساختمان اين امام زاده به دوران سلجوقي مربوط است و بشكل مخروط و هندسي خاصي بنا شده است. در كنار اين مكان؛ زيارتگاه بي بي زينب، خواهر سيد ابراهيم قرار دارد كه به علت جلوه خاص معماري و قدمت تاريخي بنا، از سال 1373 با طراحي مهندسين اداره كل مسكن و شهرسازي و با همكاري ميراث فرهنگي زير نظر مديريت حج و اوقاف ايلام ساختمان گنبد قديمي آن با آجر نماكاري شده است. اين زيارتگاه مورد توجه خاص مردم قرار دارد و سالانه نظر هزاران نفر از زوار را به سوي خود جلب مي كند.
امام زاده سيداكبر دهلران
زيارتگاه امام زاده سيد اكبر در 10 كيلومتري دهلران قرار دارد. مردم محل بر اين باورند كه وي پسر حضرت امام موسي كاظم (ع) است كه به همراه حضرت معصومه به منظور ديدار از حضرت امام رضا (ع) از عراق به ايران امده و در دهلران در اثر بيماري فوت كرده و در اين محل مدفون شده است. مي گويند سيدصلاح الدين محمد كه در آبدانان مدفون است، برادر امام زاده سيداكبر است.

قلعه تاريخي شياق (شياخ) دهلران
قلعه يا شهر باستاني شياخ بر فراز تپه اي بين دو رودخانه در تنگ معروف به وويله و در دامنه كوه هاي تخت پيران در شمال باختري و تخت نيله در شمال خاوري بخش زرين آباد شهرستان دهلران و در نزديكي روستاي بردي، واقع شده است. اين قلعه با توجه به مصالح به كار رفته در ساختمان آن كه سنگ و ملاط ساروج اند به دوره ساساني تعلق دارد و چون در نزديكي بين النهرين قرار داشته به عنوان انبار آذوقه نيز مورد استفاده قرار مي گرفته است. مصالح ديوارهاي باقي مانده قلعه، هر يك به طول هزار متر و ارتفاعي بين 7 تا 10 متر و ضخامتي حدود 2 متر كلا از سنگ است. بقاياي اتاق هاي قلعه نيز كه جهت اسكان فرماندهان و حكمرانان ناحيه استفاده مي شده است هنوز مشهود است.
براي تامين آب ساكنان قلعه، كانالي از سنگ و ملاط ساروج احداث شده كه آب مورد نياز را از تنگه وويله به كمك شيب طبيعي زمين به داخل قلعه هدايت مي كرده است. در قسمت شمال قلعه و بر روي تپه هاي مشرف به آن دو اثر قديمي كه برج هاي ديده باني قلعه بوده اند نيز باقي مانده است.
آتشكده ميمه دهلران
از آتشكده تنها بقايايي بر جاي مانده است. سبك معماري به كار رفته تا حدودي بيانگر معماري دوره ساساني است. اين آتشكده در زرين آباد ميمه واقع شده است.

تپه علي كش دهلران
تپه علي آباد يا علي كش در نزديكي شهر توريستي موسيان شهرستان دهلران واقع شده است. علي كش تپه اي كوچك و مسدود است كه قطر پايه آن از حدود 135 متر تجاوز نمي كند. ضخامت طبقات باستاني آن حدود 7 متر است. اين تپه باستاني قدمتي چند هزار ساله دارد و به دوران عيلامي ها مربوط مي شود.

دره شهر از گذشته هاي دور پايتخت تابستاني ايلامي ها بوده است و اوج رونق آن در دوره ساسانيان بوده كه ييلاق امرا و بزرگان بوده است. اين شهر در آبرفت هاي سيمره و در كنار ويرانه هاي شهر تاريخي سيمره و در دو سوي مسير رودخانه دره شهر، جايي كه تپه ماهورهاي دامنه شمالي كبير كوه خاتمه مي يابد، قرار دارد. در شهر ستان دره شهر به دليل اين كه از مناطق لرنشين ايلام هستند آهنگ ها و ترانه و موسيقي لري رواج دارد كه درانواع بزمي و رزمي و حماسي و ...اجرا مي شوند. مانند نوعي ترانه به نام سايرخوني كه آهنگي سوزناك است و با لهجه لري خوانده مي شود. براي اجراي آن از كمانچه استفاده مي شود. اطراف دره شهر را مزارع آبي و ديمي با خاك حاصل خيز فرار گرفته است. مزارع كشاورزي دره شهر به وسيله آب رود خانه هاي سيمره، سيكان و چشمه سار هاي كوچك ديگر آبياري مي شود و حفر چاه هاي عميق و نيمه عميق كمبود آب را تامين مي كند. در مزارع روستاهاي دره شهر ضمن كاشت برنج، گندم، جو و محصولات صيفي نيز به دست مي آيد. از مهم ترين محصولات جاليزي دره شهر خيار است كه بسيار معروف است. اين شهرستان داراي دو بخش مركزي و بدره است. مردم شهر دره شهر بيش تر به زبان لري و كردي صحبت مي كنند ولي زبان مردم بخش بدره كردي است. اين شهرستان به دليل اين كه در كنار كبيركوه و در كنار خرابه هاي شهر باستاني ماداكتو دوره ساساني و رود خروشان سيمره واقع شده، هم چنين با دارا بودن استعداد كشاورزي و وجود آب‌فراوان و مراتع و جنگل هاي انبوه،‌ داراي آثار ديدني تاريخي و طبيعي بي شماري است. اهميت تاريخي دره شهر به حدي است كه مورخان و تاريخي نگاران آن را به نام اولين شهر تاريخي دوره ساساني ناميده اند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
مهم ترين مراكز ديدني و زيارتگاهي دره شهر عبارتند از: آثار خرابه هاي شهر سيمره و آثار قصر ها و بازار هاي تاريخي - آسياب آبي و قلعه شيخ ماخو (شيخ محمد خان) در روستاي شيخ مكان - تنگ زيبا و تاريخي ، طبيعي بهرام چوبينه در مسير دره شهر به پل دختر - تپه باستاني تيغن در كنار دره شهر - آثار قلاع تاريخي درمنطقه ييلاقي كلم بخش بدره و هم چنين دره ييلاقي كلم بدره - چهار تاقي دوران ساساني در شهر دره شهر - آبشار ماربره در نزديكي دره شهر در مسير جاده پل دختر- حوضچه آب زمزم در نزديكي بقعه جابر- آثار تاريخي پل گاو ميشان مربوط به دوران ساساني بر روي سيمره - زيارتگاه جابر انصاري در روستاي جابر كلم - زيارتگاه بابا سيف الدين درروستاي ارمو- زيارتگاه امام زاده صالح در ماژين- قلعه و شهر تاريخي ماژين - غار كول كني در ماژين و مناظر و چشم اندازهاي زيباي كبير كوه در كنار رود سيمر.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد دره شهر بر پايه كشاورزي باغداري و دامداري استوار است. آب كشاورزي از چاه ها، چشمه ها و رود فراهم مي شود و محصولات كشاورزي و باغي آن عبارتند از: ‌گندم، جو، بنشن، ذرت، گياهان علوفه اي، برنج، كنجد، تره بار، گردو، ‌انار، انگور، سيب و انجير. دامداري نيز در اين شهرستان رونق دارد و محصولات و فرآورده هاي دامي و نيز دام به شهرستان هاي ديگر صادر مي شود.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان دره شهر در درازاي جغرافيايي 47 درجه و 22 دقيقه و پهناي جغرافيايي 33 درجه و 8 دقيقه و در بلندي 650 متري از سطح دريا واقع است. شهر دره شهر در 142 كيلومتري شهر ايلام و در مسير جاده ايلام ـ پل دختر قرار دارد. آب و هواي آن معتدل و خشك، بيش ترين درجه گرما 42 درجه و كم ترين درجه گرما 6- درجه مي باشد. بارندگي سالانه بطور متوسط 350 ميليمتر است. شهرستان دره شهر از شمال باختري، شمال تا جنوب خاوري به ترتيب با شيروان و چرداول، كوهدشت و پل دختر (استان لرستان)، از جنوب خاوري، جنوب تا شمال باختري به ترتيب با آبدانان، دهلران، مهران و ايلام همسايه است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
نام دره شهر شايد از رود سيمره گرفته شده باشد كه اين رود تا قبل از ورود ايلام گاماسب نام دارد و هنگام ورود به ايلام سيمره ناميده مي شود. آورده اند كه چون دره شهر در كنار رود سيمره در دره اي از دره هاي كبير كوه قرار گرفته، دره شهر نام يافته است. شهر تاريخي و باستاني دره شهر در ادوار مختلف بارها ويران و آباد گشته است. از جمله عوامل ويراني آن تاخت و تاز سپاهيان آشور و عرب ها بوده است. بنا بر نظري، دره شهر محل شهر باستاني ‹‹ماداكتو›› پايتخت عيلامي است. عيلاميان كه دردوره عهد باستان فرمانرواي كوه هاي لرستان بودند؛‌ دره رودخانه و راه بزرگ ارتباطي منطقه و مرز شمالي را متصرف شدند و اماكن مستحكمي تاسيس نمودند كه ماداكتو پايتخت دوم آنان از آن جمله است. ظاهرا دره شهر اولين شهر عيلامي بوده است كه در حمله آشور باني پال ويران و مردم آن قتل عام شده اند. در دره سيمره بقاياي خرابه هاي عهد ساساني به جامانده اند.
ظاهرا دره شهر در دوره اعتلاي هخامنشيان هنوز هم ويران بوده و يا اهميت گذشته را نداشته است، اما عهد اشكانيان دوره تجديد حيات آن بوده و در دوره ساساني نيز مجددا رونق يافته و آباد گرديده است. در خرابه هاي دره شهر كه بازمانده يك شهر از زمان ساسانيان است، آثار چهار راه ها، كوچه ها و معابر با نظم ويژه اي كه در شهر سازي آن دوره معمول بود، باقي مانده است. سكه هايي كه در خرابه هاي دره شهر پيدا شده اند به خسرو سوم و جانشيان او تعلق دارند. گفته مي شد كه دره شهر در هنگام آباداني متجاوز از 5000 خانه داشته است. درميان خرابه هاي آن اثري از ساختماني كه شايد روزي مسجد و يا عبادتگاه دوره اسلامي بوده باشد، يافت نشده است. در حال حاضر شهر دره شهر كه در دامنه كبير كوه و در كنار خرابه هاي شهر باستاني دوره ساساني و رودخانه خروشان سيمره قرار دارد، با استعداد كشاورزي وافر، ‌منابع آب غني، مراتع سبز و جنگل هاي انبوه يكي از شهرهاي باستاني و مهم استان ايلام محسوب مي شود.
برخي بر اين باورند كه دره شهر را خسرو پرويز پادشاه ساساني ساخته است. گفته مي شود اسكندر مقدوني هنگامي كه از شوش عازم شعر كلني بوده از دره شهر عبور كرده است . پس از حمله اعراب سيمره يا دره شهر حاكم نشين مهرجانقذق شد و تا سده چهارم هجري قمري ،آباد و پرنعمت بوده است . ابودلف در سفر نامه خود مي نويسد : سيمره نيز شهر زيبايي است كه در آن درختان خرما و زيتون و گردو و در طرف ديگر برف و كوهستان با هم ديده مي شوند. ياقوت حموي نيزدر باره دره شهر مي نويسد: شهري است در نواحي جبل به سوي خوزستان و آن را مهرجانقذق خوانند و آن آبادان و داراي ميوه ها و آب است .

رودخانه هاي آب سياب
رودخانه هاي آب سياب، دره شهر، روبه رود، سيكان و گراب مهم ترين رودهايي هستند كه در شهرستان دره شهر جاري اند. چشمه هاي متعددي در شهرستان دره شهر وجود دارند كه از اين چشمه ها مي توان به سراب فرهاد، سراب دره شهر، سراب شيخ مافون اشاره كرد.
رودخانه دره شهر
اين رود دايمي است، در دهستان دره شهر، شهرستان دره شهر جريان دارد سرچشمه اين رود دامنه شمالي كبيركوه 9 كيلومتري جنوب باختري دره شهر، ريزشگاه يك كيلومتري خاوري روستاي چم نمشت (cam-Namest) 6 كيلومتري شمال خاوري دره شهر است. ريزابه رود سيمره، حوزه خليج فارس و درياي عمان درازاي 15 كيلومتر ارتفاع سرچشمه 1400 متر، ارتفاع ريزشگاه 550 متر، شيب متوسط 5/5 درصد، مسير كلي شمال خاوري است.
رودخانه روبه رود
اين رود دايمي است در دهستان دوستان، شهرستان دره شهر جريان، دارد سرچشمه اين رود چشمه سارهاي روستاي كلم بالا (Kolm) 50 كيلومتري باختر شمالي دره شهر است. ريزابه رود گراب، حوزه خليج فارس و درياي عمان درازاي 8 كيلومتر ارتفاع سرچشمه 1000 متر، ارتفاع ريزشگاه 750 متر، شيب متوسط 3 درصد، مسير كلي خاوري سرچشمه چشمه سارهاي روستاي كلم بالا است.
رودخانه سيكان
اين رود دايمي است در دهستان شاه كرمي، شهرستان دره شهر جريان، دارد سرچشمه دامنه شمالي كبيركوه 10 كيلومتري جنوب باختري دره شهر روستاهاي مسير، سيكان، پلنگ آباد، چم كلان دشت آباد، اشرف آباد، بخش آباد است. ريزابه رود سيمره، حوزه خليج فارس و درياي عمان درازاي 14 كيلومتر ارتفاع سرچشمه 1500 متر، ارتفاع ريزشگاه 595 متر، شيب متوسط 5/6 درصد، مسير كلي شمال خاوري است.
رودخانه گرآب
اين رود فصلي است در دهستان علي شروان، شهرستان دره شهر جريان، دارد سرچشمه دامنه كوه چمن گير (Caman gir) 88 كيلومتري باختر كوهدشت اين رودخانه پس از عبور از منطقه ولندتار (Valand tar) از كنار روستاهاي آسياوله (Asiyavaleh) و امام زاده جابر مي گذرد در منطقه اي به نام بنامپر ور (Bana parvar) نخست بار و به رود مخلوط ميشود سپس به رودخانه سيمره مي ريزد ريزابه رودخانه سيمره، حوزه خليج فارس و درياي عمان درازاي 40 كيلومتر ارتفاع سرچشمه 2400 متر، ارتفاع ريزشگاه 690 متر، شيب متوسط 3/4 درصد، مسير كلي خاور جنوبي است.
تنگ ماژين دره شهر
در تنگ ماژين از توابع دره شهر، دخمه ها و اشكفت هايي وجود دارد كه يكي از آن ها به غار كول كني معروف است. دهانه اين غار در محل ورودي حدود 30 متر طول دارد و با توجه به موقعيت استقرار، دسترسي به آن بدون تجهيزات ضرور ناممكن است. در داخل و پيرامون غار آثاري از وجود زندگي در دوران هاي سنگ به دست نيامده است، ولي در محل ريزش آب حوض كوچكي كه از سنگ تراشيده شده وجود دارد كه ملاط ان نيز احتمالا از ساروج است. در اطراف اين حوضچه اثري كه نشان دهنده قدمت آن باشد به دست نيامده است، ولي احتمالا به شهر ساساني خارج از تنگ مربوط بوده است.
علاوه بر غار معروف كول كني، در اين محل دخمه هاي متعددي نيز وجود دارد كه تعداد آن ها به 12 مي رسد و در برخي از اين دخمه نشانه هايي از سكونت انسان باستاني مشهود است. جالب ترين دخمه ها شامل سه اشكفت در كنار هم و يك اشكفت بر بالاي آن هاست كه به غار انوشيروان معروف هستند. در كندو كاو كف يكي از اين غارها، يك قطعه سفال از نوع سفال هاي نيمه هزاره اول قبل از ميلاد به دست آمده است. در مورد اين غارها، روايتي در بين مردم محل نقل ميشود كه جالب توجه است و ان روايت چنين است
مردم محل اعتقاد دارند كه انوشيروان به هنگام جان دادن وصيت كرده بود كه جسد وي را دور از دسترس دشمنان دفن كنند، از اين رو بازماندگانش پس از جستجوي بسيار، اين اشكفت را مي يابند و جسد وي را در آن دفن مي كنند. البته اين مطلب نقل قولي ضعيف است و با توجه به زرتشتي بودن انوشيروان دور از حقيقت به نظر مي رسد و اصولا تاكنون گوري از شاهان ساساني ديده نشده است.
تنگ بهرام چوبين دره شهر
تنگ بهرام چوبين يكي از مهم ترين دره هاي كم عرض و بسيار مرتفع و استراتژيك در ضلع غربي مسير جاده دره شهر- پلدختر است. اين تنگه كه آن را شكارگاه بهرام هم مي گويند؛ داراي آثار ارزنده فراوان در قسمت ورودي، پيشاني و ارتفاعات است. اين مجموعه آثار ارزنده يك قلعه به جاي مانده از دوران ساساني است كه از سنگ و گچ ساخته شده و به ارتفاعات جنگلي كبيركوه در عمق تنگه و مناطق سخت گذر آن ختم مي شود. علاوه بر زيبايي هاي وصف ناپذير طبيعي و آثار پلكان هاي سنگي بر ديواره هاي سنگي و نقاط سخت گذر داخل تنگه، وجود چهار آب انبار كه در صخره هاي سخت تراشيده شده اند، هر يك به اضلاع تقريبي 3×3 متر و عمق 3 متر و 3×2 در عمق 5/2 متر با ناودانك هاي سنگي و همچنين ارتباط اين چهار آب انبار به هم ديگر و وجود آب آشاميدني در داخل آن ها حاكي از توجه و اهميت به اين منطقه استراتژيك و طبيعي در طول دوران تاريخي دارد كه در نوع خود بي نظير و جالب توجه است. تنگه بهرام از شاهكارهاي طبيعي و تاريخي است كه همواره مورد بازديد علاقه مندان به تاريخ، طبيعت و كوه نوردان قرار مي گيرد. اين تنگه در ايام بهار ايرانگردان و علاقه مندان به آثار تاريخي و طبيعي را به سوي خود جذب مي كند.
غار خفاش دره شهر
اين غار در سه كيلومتري شمال خاوري شهر دهلران در دامنه كوهي مشرف به دره و چشمه هاي آب گرم دهلران واقع شده است. طول غار 155 متر، عرض آن 30 متر و ارتفاع آن از سقف با كف 50 متر مي باشد. دهليزهاي وسيعي در اين غار وجود دارد كه عمق بعضي از قسمت هاي آن به 400 مترمي رسد. اين غار به علت زندگي خفاش ها در داخل آن(حدود 20.000 خفاش)، به غار خفاش معروف شده است. خفاش هاي آن از نوع دم دار و بزرگ هستند. غارخفاش دهلران يكي ازغارهاي تاريخي عصر غارنشيني است كه بعدها به زيستگاه خفاش ها تبديل شده است. موضوع مورد توجه اين غار وجود توده عظيم و ضخيم فضله خفاش در كف غار است كه طي هزاران سال پديد آمده است و كشاورزان از آن براي تقويت زمين هاي زراعي استفاده مي كنند. غار خفاش در فهرست آثار ملي ثبت شده و مورد حفاظت و مراقبت است.

بقعه امامزاده صالح
بقعه امام زاده صالح در گورستان ماژين از توابع دره شهر واقع شده است. اين بقعه، بنايي چهارگوش است كه در دو طبقه با گنبد هرمي شكل ساخته شده است. مرقد اصلي در طبقه زيرين بنا قرار دارد. اين طبقه تماما با آجر ساخته شده و با طاق جناغي پوشش يافته است. در طبقه دوم بنا صورت قبري با سنگ گچ و پوشش سفالي ساخته شده است. اين بنا كه به قرن هشتم هجري قمري تعلق دارد، به مرمت و بازسازي كامل احتياج دارد. گچ بري هاي داخل مقبره از جمله آثار ارزنده و بي نظير دوره مربوطه است.
بقعه جابر دره شهر
دره جابر، بين كوه هاي مله ريته و چال مي قرار دارد. در انتهاي دره و در دامنه كوه چال مي، مقبره اي همانند مقبره دانيال شوش احداث شده است. درب ورودي آن رو به شمال است و به كفش كن باز مي شود. مقبره 15 متر طول و 9 متر عرض دارد. اين بنا 8 ستون دارد و 9 طاق شمالي جنوبي و 9 طاق شرقي- غربي به ارتفاع دو متر روي آنها زده شده اند.
كف مقبره، دو پله پايين تر از كف كفش كن است. در ديوار جنوبي، محرابي به بلندي 180 و عرض 70 سانتي متر قرار دارد. در قسمت پايين آن كتيبه اي گچ بري شده وجود دارد كه در اطراف ان كلمات مقدس و بر سطح مياني آن چند گل نقش شده اند. در گوشه بالاي كتيبه، كلمات محمد (ص) و لااله الا الله بطور برجسته نوشته شده اند. اين بقعه از بقعه هاي زيارتگاهي مهم دره شهر است.
آرامگاه بابا سيف الدين دره شهر
آرامگاه بابا سيف الدين در شمال خاوري دره شهر، در دامنه تپه اي موسوم به چهارطاق قرار دارد. در داخل مقبره، دو قبر است كه روي آن ها سنگ نبشته اي وجود ندارد. در بالاي درب ورودي، سنگ نوشته كوچكي نصب شده و روي آن چنين نوشته است: امير غلامرضا خان هاشمي در سنه 1350 بقعه امام زاده سيد سيف الدين (ع) را تعمير نموده است. مصالح به كار رفته در مقبره از سنگ، گچ و آجر است و روي بقعه را نيز با گچ سفيدكاري كرده اند. در اطراف اين آرامگاه درختان چند صد ساله تاريخي وجود دارد.

دژ شيخ مكان دره شهر
تنگه و روستاي شيخ مكان در فاصله 6 كيلومتري جنوب خاوري دره شهر قرار دارد. در داخل روستا، آثار و قسمت هايي از عمارت يا قلعه اي آجري وجود دارد. بررسي معماري قلعه و مطالعات پيرامون آن نشان مي دهد كه اين بنا بيش از 150 سال قدمت دارد و به مير سيدمهدي خان نامي تعلق داشته است. در حال حاضر قسمت هاي اعظم بنا فرو ريخته، ولي آثار كلي ساختمان هم چنان محفوظ مانده است.
در سمت باختر داخل تنگه و در دست اندازهاي كوه، حصاري محكم از قلوه سنگ وگچ، با ظرافتي خاص احداث شده است. مشخصات معماري بنا و مصالح به كار رفته در ان نشان مي دهد كه قلعه از آثار دوره قاجار است. در ميان تنگه و در مقابل قلعه شيخ، در مسير جريان آب رودخانه، بقاياي يك آسياب آبي بر جاي مانده است كه گفته مي شود در زمان هاي گذشته قابل استفاده بوده ولي در حال حاضر تخريب شده است. اين اثر به اواسط دوره اسلامي و شايد قبل از آن مربوط باشد.