ايلام مهم‌ترين شهرستان استان ايلام است كه در‌ناحيه باختر ايران واقع شده است. سرزمين ايلام‌ با كوهستان هاي سلسله وار و دشت هاي پهناور؛ زيستگاه انواع گونه هاي گياهي و جانوري است كه چشم اندازهاي زيباي طبيعي را در اين منطقه به وجود آورده اند. اين منطقه كه بر دامنه كوه هاي خود چشم انداز سبزي از جنگل هاي بلوط را دارد؛ در بر گيرنده رودخانه ها و آبشارهاي زيادي است كه هر يك جاذبه هاي خاص و مناظر روح پروري را به نمايش مي گذارند. ايلام كه از بكر ترين مناطق سرزمين ايران است؛ از قابليت هاي برجسته و با ارزشي در زمينه گردشگري طبيعي برخوردار است.پيشينه تاريخي و باستاني اين خطه از ايران سبب شده جاذبه هاي باارزشي در اين منطقه وجود داشته باشد كه نام آن ها يادآور اساتير افسانه اي ايران باستان است. جاذبه هاي اجتماعي و فرهنگي ايلام از ديگر زيبايي هاي منطقه هستند كه بر جاذبه هاي گردشگري منطقه مي افزايد. فصل بهار كه زمان رويش گل هاي زيبا و وحشي در اين خطه است و فصل تابستان با رودخانه هاي خروشان و آبشارهاي زيبا مناسب ترين زمان سفر به ايلام است.
مكان هاي ديدني و تاريخي
سرزمين ايلام با كوهستان هاي سلسله وار و دشت هاي پهناور؛ زيستگاه انواع گونه هاي گياهي و جانوري است كه چشم اندازهاي زيباي طبيعي را در اين منطقه به وجود آورده اند. اين منطقه كه بر دامنه كوه هاي خود چشم انداز سبزي از جنگل هاي بلوط را دارد؛ در بر گيرنده رودخانه ها و آبشارهاي زيادي است كه هر يك جاذبه هاي خاص و مناظر روح پروري را به نمايش مي گذارند. ايلام كه از بكر ترين مناطق سرزمين ايران است ؛ از قابليت هاي برجسته و با ارزشي در زمينه گردشگري طبيعي برخوردار است. پيشينه تاريخي و باستاني اين خطه از ايران سبب شده جاذبه هاي باارزشي در اين منطقه وجود داشته باشد كه نام آن ها يادآور اساتير افسانه اي ايران باستان است. جاذبه هاي اجتماعي و فرهنگي استان ايلام از ديگر زيبايي هاي منطقه هستند كه بر جاذبه هاي گردشگري استان مي افزايد. فصل بهار كه زمان رويش گل هاي زيبا و وحشي در اين خطه است و فصل تابستان با رودخانه هاي خروشان و آبشارهاي زيبا مناسب ترين زمان سفر به ايلام است.
صنايع و معادن
بخش صنعت سهم ناچيزي از اشتغال را نسبت به بخش خدمات و كشاورزي به خود اختصاص داده است. صنعت ايلام بيش تر در صنايع خانگي و كارگاهي خلاصه مي شود. زماني منابع معدني استان منحصر به منابع رسوبي بوده ولي هم اكنون منابع نفت و گاز نيز در اين منطقه شناسايي شده است.ايلام منطقه اي عشاير نشين است و به همين دليل از صنايع دستي پر رونقي نيز برخوردار است. مهم ترين صنايع دستي اين منطقه عبارت اند از: فرش كرك، ابريشم، گليم گل برجسته، جاجيم، نمد، فرنجي، قتره و صنايع چوبي. از ديگر صنايع دستي ايلام مي توان به سياه چادر، رسن، گيوه كه با توجه به فراواني مواد اوليه مانند پشم و موي بز توليد آن ها از گذشته هاي دوررايج بوده, اشاره نمود. ايلام همانند ساير مناطق ايراني داراي سوغاتي هاي محلي خاص خود است كه مهم ترين آن ها عبارتند از: سقز محلي (صمغ درخت بنه)، شيريني بژي بر ساق، ‌شيريني گمگه، حلواي كله كنجي، روغن حيواني معروف به روغن كرمانشاهي.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد شهرستان ايلام بر پايه كشاورزي، باغ داري، دام داري و صنايع دستي بنا نهاده شده است. وضع كشاورزي به دليل آب و هواي مناسب و بارندگي كافي مطلوب است. آب كشاورزي از رودخانه و چاه ژرف تامين مي شود و محصولات كشاورزي عبارتند از : گندم، جو، ذرت، صيفي جات، سبزي جات و بنشن. باغداري در منطقه ايلام شامل سيب، گلابي، ‌انار، انگور، هلو و زرد آلو مي گردد. دام داري نيز از دير باز رواج فراوان داشته و از فعاليت هاي اصلي اهالي روستاها و عشاير و ايلات منطقه به شمار مي رود. فرآورده هاي لبني، پوست و پشم در حدي است كه علاوه بر تامين نيازهاي منطقه مازاد آن به ساير نقاط صادر مي شود.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان ايلام مركز استان ايلام است كه در درازاي جغرافيايي 46 درجه و 25 دقيقه و پهناي جغرافيايي 33 درجه و 38 دقيقه و بلندي 1401 متري از سطح دريا قرار دارد. شهرستان ايلام از شمال و شمال خاوري به ترتيب به شهرستان هاي ايوان و شيروان و چرداول، از خاور به شهرستان دره شهر، از جنوب به شهرستان مهران، و از باختر به شهرستان قصرشيرين محدود مي گردد. آب و هوا در نقاط مختلف به سبب پستي و بلندي زياد، ‌گوناگون است و روي هم رفته شهر ايلام داراي آب و هواي معتدل كوهستاني مي باشد. متوسط درجه حرارت 2/15 درجه مي باشد. شهر ايلام در دره اي كوهستاني قرار گرفته، دامنه هاي مشجر و جنگلي انبوه منظره جالب توجهي به آن داده است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
ايلام در عهد باستان به ‹‹اريوجان›› معروف بود. اما ايلام كنوني در سال 1308 شمسي در منطقه اي كه حسين آباد ناميده مي شد از نو احداث گرديده و يك سال بعد با توجه به سابقه تاريخي و تصويب فرهنگستان ايران به نام ‹‹ايلام›› نام گزاري شده است. شهر ايلام در حصاري از كوه ها و ارتفاعات جنگلي استقرار يافته و آب و هوايي معتدل كوهستاني و بهاري دلپذير دارد. از سه قرن پيش حكومت خود مختار واليان در منطقه ايلام و پشتكوه برقرار بوده است. از معروف ترين اين واليان مي توان از حسين خان، غلامرضا خان و حسين قلي خان ابوقداره نام برد.
اين افراد با يك سلسله روابط خاص به حكومت مركزي ايران وابسته بودند و سالانه به ميزان معيني ماليات و تعدادي تفنگچي در اختيار حكومت مركزي قرار مي دادند. آنان بدين وسيله از شاهان قاجار حكم والي گري منطقه را دريافت مي كردند و به صورت خود مختار بر عشاير منطقه حكومت مي راندند. مركز حكم فرمايي واليان تحت تاثير حيات اجتماعي منطقه مكان ثابتي نداشت. بنابراين قشلاق عشاير در زمستان ها در باغشاهي عراق و يا در حسينيه بين النهرين واقع بود و تابستان ها براي ييلاق در هليلان و يا حسين آباد (ايلام امروزي) به سر مي بردند. هزينه نگهداري و امور اين افراد از ماليات ها و باج هاي متعددي فراهم مي گشت كه به بهانه هاي مختلف از مردم منطقه اخذ مي شد. آخرين والي منطقه در سال 1309 شمسي توسط رضا شاه سركوب و به عراق پناهنده شد. از آن پس حسين آباد با نام جديد ايلام در تقسيمات كشوري جاي گرفت. در حال حاضر شهر ايلام به عنوان مركز سياسي ـ اداري استان ايلام از شهرهاي توسعه يافته باختر كشور است و به لحاظ دارا بودن تفرجگاهي جنگلي و آثار تاريخي و باستاني متعدد از زيباترين شهرهاي استان نيز محسوب مي شود.

رودآب آسمان آباد
اين رودخانه فصلي كه 50 كيلومتر طول دارد، در دهستان هاي آسمان آباد و چرداول شهرستان ايلام جريان دارد و از چشمه سارها و آبخيزهاي پيرامون روستاي آسمان آباد در 35 كيلومتري شمال باختري ايلام سرچشمه مي گيردو آسمان آباد از دره ميان كوه هاي قلاجر و كته پيفك (kotehpifak) به سوي جنوب خاوري روان شده و پس از سيراب كردن روستاهاي دهستان آسمان آباد به دره جنوبي كوه پيران وارد مي شود. اين رود در ادامه مسير خود و پس از عبور از روستاهاي سلطان قلي، آسمان آباد، كاني گولان، دره گرم، محمد قلي، گدمه (Gadameh) وارد دهستان چرداول شده و در روستاي چشمه كبود با رودخانه چنارچ مخلوط مي شود و با هم رودخانه چرداول را تشكيل مي دهند. اين رود از ريزابه هاي رودخانه چرداول ايجاد شده و مسير كلي آن خاوري است. حوزه‌ي آب آسمان آباد كه شيب آن يك درصد است، خليج فارس و درياي عمان است.
رودآب آفتاب
رودخانه فصلي آب آفتاب كه 45 كيلومتر طول دارد در دهستان ميش خاصي شهرستان ايلام جريان داشته و از ريزابه هاي متعددي كه از دامنه كوه هاي مانشت، قلارنگ (Qelarang) و چمن گير از رشته كبيركوه ايجاد مي شود. رودخانه آب آفتاب پس از عبور از دهستان ميش خاصي و منطقه گل گل گچان (Gol gol-e-Gacan) در 17 كيلومتري جنوب ايلام به رودخانه كنچان چم مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رود كنچان چم بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط آب آفتاب 8/2 درصد و مسير كلي آن باختري است.
رودآب چيكا
رودخانه فصلي آب چيكا به طول 50 كيلومتر در دهستان آسمان آباد شهرستان ايلام جريان دارد و از چشمه سارهاي باختري روستاي گواره (Govare) در 45 كيلومتري شمال باختري ايلام سرچشمه گرفته و از دره هاي شمالي خاوري كوه قلاجه (Qalajeh) به سوي مناطق گوهر و منصوري روان مي شود. اين رود در مسير خود روستاهاي كركول (korkul)، لاته چيا، بوريم و چشمه لنيه را سيراب كرده و در منطقه منصوري چشمه سارهاي متعددي را كه در دامنه كوه ملينجه (Malinjah) قرار دارند پذيرا شده و به سوي منطقه چالاب سرخ روان مي شود. آب چيكا پس از مشروب كردن روستاهاي شيخ جبرييل، چكان پايين، انجير در ميان، كلگل (kalgal) و كلك جعفر در 31 كيلومتري شمال خاوري ايلام با رودلو آب درهم آميخته و رودخانه چنارچ را تشكيل مي دهند. اين رود از ريزابه هاي رود چنارچ بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط رود 8/0 درصد و مسير كلي آن جنوب خاوري است.
روداهوران
رود دايمي اهوران كه 23 كيلومتر طول دارد در دهستان زردلان، شهرستان ايلام جريان داشته و سرچشمه آن از دامنه شمالي كوه هاي كوليته (koliteh) و اهوران در 93 كيلومتري شمال خاوري ايلام است. اين رودخانه پس از عبور از روستاهاي اهوران، دورگين (Durgin) و مسگره (Masgreh) در روستاي سرچوب (sarjub) با رودخانه هزارخاني مخلوط شده و از ادغام آن ها جزمان رود تشكيل مي شود. اين رود از ريزابه هاي جزمان رود بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط اين رود 4 درصد و مسير كلي آن شمال باختري است.
رودپيرمحمد
رودخانه دايمي پيرمحمد كه به آن گلگان پيرمحمد نيز مي گويند، در دهستان اركوازي، شهرستان ايلام جريان دارد و از تلاقي رودهاي كل كلا و بالشك آب در 41 كيلومتري شمال خاوري مهران تشكيل مي شود. اين رود ضمن عبور از دره ميان كوه هاي زميه (zamiyah) در باختر و بليجان در خاور، آبشار زيبا و بلندي را تشكيل مي دهد كه جلوه بسيار زيبايي به اين منطقه داده است. اين رود در ادامه مسير و در روستاي پيرمحمد با رودخانه رگزاه مخلوط شده و به رود گاوي تغيير نام مي دهد.
رودتلخاب
رودخانه فصلي تلخاب كه 43 كيلومتر طول دارد در دهستان چوار، شهرستان ايلام جريان دارد و از چشمه سارهاي دامنه كوه هاي الله خدا و تالوار واقع در مناطق بوليه (Boli-ye)، زنگيبان (Zangeiban)، خرجلگان (xorjalgan)، سرچم لو (sarcamelo) و كاني دوله مرتضي علي (kani dol-e-mortezaali) در 45 كيلومتري شمال باختري ايلام سرچشمه مي گيرد. اين رودخانه پس از عبور از چمن پولي از نقطه اي به فاصله 61 كيلومتري باختر ايلام از مرز ايران و عراق خارج شده و وارد كشور عراق مي شود. حوزه رود تلخاب كه مسير كلي آن جنوب باختري است، خليج فارس و درياي عمان بوده و شيب متوسط آن 5/2 درصد است.
جزمان رود
رودخانه دايمي جزمان رود كه 30 كيلومتر طول دارد، در شهرستان هاي ايلام و خرم آباد در استان هاي ايلام و لرستان جريان داشته و از تلاقي رودهاي اهوران و هزارخاني در روستاي سرجوب (sarjub) در 76 كيلومتري شمال خاوري ايلام تشكيل مي شود. در مسير خود از تنگ چنار عبور مي كند و روستاهاي پشت تنگ و چنار را سيراب كرده و در جنوب روستاي اخير با ريزابه نسبتا بزرگي كه از روستاي زينلان (zeylan) عبور كرده است مخلوط شده و به سوي منطقه جلاوند روان مي شود. در اين مرحله ضمن آميختن با ريزابه هاي متعدد از كنار روستاي دوردشت و روستاهاي جلال، مارفور، مي مي (mey mey)، خوبياران، سرجوب، جلالوند گليانه (Galyaneh)، پله كبود (Pelah kabud)، پشته تنگ و خرده چشمه عبور كرده و در روستاي چنار الله قلي به رود سميره مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رود سميره بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط جزمان رود 1 درصد، مسير كلي آن جنوبي و ميانگين آبدهي سالانه آن حدود 120 ميليون متر مكعب در ايستگاه هوليان است.
رود چرداول
رود دايمي چرداول از رودخانه هاي مهم شهرستان ايلام است كه در دهستان چرداول شهرستان ايلام جريان دارد. رودخانه چرداول از پيوند رودهاي چنارچ و آب آسمان آباد در روستاي چشمه كبود در 22 كيلومتري شمال خاوري ايلام تشكيل شده و پس از عبور از دهستان چرداول و مشروب كردن روستاهاي چشمه كبود، غريبي، چشم غوله، برده بل (Bardeh bal)، هله سم (Haleh sam)، تاق گاورين، كله قطار، سعدآباد، جوب بور (jubbur)، جوب سرخ و جوب سله (jub saleh) در دامنه جنوبي كوه وله باز (volahbaz) واقع در 7 كيلومتري شمال خاوري لومار به رود سيمره مي ريزد.
رود سورك
رودخانه فصلي سورك كه 10 كيلومتر طول دارد در دهستان زرنه شهرستان ايلام جريان داشته و سرچشمه آن از روستاي سرچقا در 62 كيلومتري شمال باختري است. اين رود از ريزابه هاي رود كنگير تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان مي باشد. شيب متوسط رودخانه سورك 2 درصد و مسير كلي آن جنوبي است.
رود شيروان
رودخانه دايمي شيروان كه 25 كيلومتر طول دارد در دهستان شيروان شهرستان ايلام جريان داشته و از ريزابه هاي رودخانه سيمره تشكيل شده است. سرچشمه اين رود در دامنه كوه هاي قلارنگ (Qelarang) و چمن گير (camangir) در 20 كيلومتري جنوب خاوري ايلام و ريزشگاه آن در روستاي سركان (sarkan) در 39 كيلومتري جنوب خاوري ايلام قرار دارد. حوزه رودخانه شيروان خليج فارس و درياي عمان است، شيب متوسط آن 2 درصد و مسير كلي آن خاوري مي باشد.
رود آب زنگاون ايلام
رودخانه آب زنگاون كه 45 كيلومتر طول و 4/1 درصد شيب دارد از دامنه شمالي كوه بانكول در 13 كيلومتري شمال ايلام سرچشمه گرفته و پس از مشروب ساختن روستاهاي تارزان بالا و پايين از كنار روستاي كلي گذشته و سپس تعدادي از روستاها را مشروب مي كند. با عبور از روستاي خزينه تغيير مسير داده و به سوي شمال خاوري از ميان دره تنگي مي گذرد. در طول اين مسير روستاي پنابر را پشت سر گذاشته و در شمال روستاي گلاورين به رودخانه چرداول مي ريزد.
رودتنگ گراو ايلام
رودخانه تنگ گراو كه 25 كيلومتر طول دارد از دامنه كوه هاي شلم و مانشت در 7 كيلومتري جنوب خاوري ايلام سرچشمه گرفته و پس از عبور از دره هاي ميان كوه هاي لچان در شمال و شلم در جنوب به شهر ايلام وارد مي شود. اطن رودخانه پس از درآميختن با چندين ريزابه كوچك و بزرگ فصلي به دره شمالي كوه سورگاه وارد شده و آبشارهاي متعددي را تشكيل مي دهد. پس از عبور از دامنه شمالي كوه سامور در دو كيلومتري جنوب باختري روستاي ناندوزه به رودخانه چوار مي ريزد.
رودچنارچ ايلام
رودخانه چنارچ كه 20 كيلومتر طول دارد، از به هم پيوستن رودخانه هاي آب چيكا و دوآب در يك كيلومتري جنوب خاوري روستاي كلك جعفر تشكيل شده و پس از عبور از دره هاي ميان كوه بانهراز در خاور و كوه هاي خورمه و سپاه پير در باختر و ادغام با دو ريزابه نسبتا كوچك در روستاي چشمه كبود با رودخانه آب آسمان نيز مخلوط شده و رودخانه چرداول را تشكيل مي دهد.
رودچوار ايلام
رودخانه چوار كه 25 كيلومتر طول دارد از دامنه باختري كوه گاوه راه در فاصله 7 كيلومتري شمال باختري ايلام سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از روستاهاي بهمن آباد و چوار با رودخانه مورت مخلوط شده و به دره شمالي كوه تواشير خاني وارد مي شود. در اين مسير ضمن مخلوط شدن با يك ريزابه كوچك به طرف روستاي باندوزه روان مي شود و در 2 كيلومتري جنوب باختري روستاي مزبور با چم آب مخلوط شده و پس از طي 2 كيلومتر به رودخانه خوش مي ريزد.
رودخوش ايلام
رودخانه خوش از تلاقي كلال رود و گيلان كورگه در 25 كيلومتري باختر ايلام تشكيل شده و در دامنه خاوري كوه كاچ با رودخانه چوار مخلوط مي شود. اين رودخانه پس از سيراب كردن روستاي چشمه سار، كوه سه كورند را از دامنه جنوبي دور مي زند و ضمن آميختن با چندين ريزابه متعدد در 54 كيلومتري جنوب باختري ايلام از مرز ايران و عراق خارج شده و در دشت عراق پراكنده مي شود. طول اين رودخانه تا مرز ايران و عراق حدود 50 كيلومتر است.
رودسده ايلام
رودخانه سده در ناحيه چوار شهرستان ايلام واقع شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. طول اين رودخانه تا مرز ايران و عراق 25 كيلومتر بوده و از كوه گچ هاي بولي در 51 كيلومتري شمال باختري ايلام سرچشمه مي گيرد.
رودكنجان چم ايلام
كنجان چم از دامنه كوه هاي شلم و سركب و ملد شاه در 7 كيلومتري جنوب شهر ايلام سرچشمه مي گيرد و در منطقه گل گل گچان با‌ آب آفتاب مخلوط شده و پس از عبور از دره تنگ و باريكي وارد شهرستان مهران مي شود. در اين شهرستان نخست از كنار روستاي اميرآباد گذشته و سپس به سوي روستاي كنجان چم روان مي شود. در اين روستا با رود سياه آب مخلوط مي شود و كمي پايين تر نخست با رودخانه چشمه ملك و سپس با رودخانه گلدار خوش در هم آميخته و به سوي روستاي كنجان چم پايين جريان مي يابد. پس از عبور از دامنه خاوري كوه زالوآب به طرف مرز ايران و عراق سرازير شده و در نقطه اي به فاصله 9 كيلومتري شمال خاوري مهران به وارد ناحيه مرزي مي شود و تا 4 كيلومتري مهران به صورت يك رودخانه مرزي جريان مي يابد. رودخانه مذكور در اين نقطه از مرز خارج شده و به نام سيراو وارد خاك عراق مي شود. طول اين رودخانه تا مرز ايران و عراق حدود 90 كيلومتر است.
رودخانه كاني شيخه ايلام
شعبه اصلي رودخانه كاني شيخه كه حدود 70 كيلومتر طول دارد، از كوه هاي باختري بخش چوار سرچشمه مي گيرد. شاخه ديگري نيز به طول 20 كيلومتر از ارتفاعات چقا امان سرچشمه گرفته و به شعبه اصلي مي پيوندد. رودخانه كاني شيخ كه از اتصال اين دو شعبه و ريزابه هاي ديگر تشكيل شده است پس از عبور از دامنه كوه هاي كاني شيخ از مرز ايران خارج مي شود.
آبشار چم آو ايلام
در فاصله 18 كيلومتري مسير ايلام - صالح آباد و درحد فاصل روستاي چم آو و منطقه عمومي ماربره، آبشار بلند و پرآبي به نام چم آو از ميان تخته سنگ ها به پايين سرازير شده است. آب اين آبشار كه از كوه هاي ايلام سرچشمه مي گيرد، پس از طي مسافتي كوتاه به رودخانه گدار خوش مي ريزد.
آبشار سرطاف ايلام
آبشار سرطاف يكي از جلوه هاي زيباي طبيعت در شهرستان ايلام است كه همواره بازديدكنندگان بسياري را از دور و نزديك به كنار خود مي خواند و اوقات مفرحي را براي آنان در نزد خود فراهم مي كند.
كوه سركب ايلام
كوه سركب در ناحيه ميشخاص و در فاصله 8 كيلومتري جنوب خاوري ايلام واقع شده است. ارتفاع اين كوه 2120 متر بوده و جزو رشته كبيركوه از كوهستان زاگرس به شمار مي رود. رودخانه آب آفتاب از اين كوهستان زيبا سرچشمه گرفته و در استان ايلام جريان دارد.
كو شره زول ايلام
كوه شره زول در ناحيه چوار و در 23 كيلومتري شمال باختري شهرستان ايلام واقع شده است. ارتفاع اين كوه حدود 2050 متر بوده و به صورت رشته نسبتا طويلي به طول 41 كيلومتر و پهناي متوسط 5 كيلومتر از شمال باختري به جنوب خاوري امتداد يافته است. دهستان چوار در جنوب و دهستان هاي سهراب و مركزي در دامنه هاي شمالي اين كوه جاي گرفته اند. بخش شمال باختري شره زول كه سرچشمه رودخانه هايي چون گمگير، كلال رود، كزاب و مورت مي باشد، پوشيده از جنگل هاي بلوط است.
كوه شلم ايلام
كوه شلم در 5 كيلومتري جنوب خاوري ايلام واقع شده و 2174 متر ارتفاع دارد. اين كوه كه سرچشمه اصلي رودخانه كنجان چم مي باشد، از جنوب خاوري به كوه سركب متصل شده است.
كوه قلاجه ايلام
كوه قلاجه كه 2050 متر از سطح دريا ارتفاع دارد، در 41 كيلومتري شمال باختري ايلام واقع شده است. جهت اين كوه شمال باختري - جنوب خاوري بوده و از سوي جنوب خاوري به كوه كله چمن متصل مي شود. اين كوهستان دهستان آسمان آباد را در دامنه هاي جنوبي خود جاي داده و توسط جاده كرمانشاه - ايلام قطع مي شود. رودخانه آب چيكا از دامنه هاي شمالي و رودخانه آب آسمان آباد از دامنه هاي جنوبي كوه قلاجه كه بخش وسيعي از آن به وسيله جنگل هاي بلوط پوشيده شده، سرچشمه گرفته اند.
كوه قلارنگ ايلام
كوه قلارنگ كه در فاصله 11 كيلومتري شمال ايلام واقع شده و 2473 متر ارتفاع دارد، سرچشمه رودهاي آب آفتاب و آب زنگوران مي باشد. اين كوه از باختر به كوه مانشت و از جنوب خاوري به كوه چمن گير متصل است و جزو رشته كوه كبير به شمار مي رود.
كوه مانشيت ايلام
كوه مانشيت در 6 كيلومتري شمال خاوري ايلام واقع شده است و ارتفاع آن 2629 متر است. از اين كوه رودخانه هاي مورت و آسازنگان سرچشمه مي گيرند. اين كوه از شمال باختري به كوه بانكول و از جنوب باختري به كوه گاوه راه متصل است و دامنه هاي خاوري و باختري آن را جنگل هاي بلوط پوشانيده است.
كوه ملينجه ايلام
كوه ملينجه در ناحيه چرداول و در 34 كيلومتري شمال خاوري ايلام قرار گرفته است. ارتفاع اين كوه 2193 متر بوده و سرچشمه رودخانه آب چيكا مي باشد.
كوه بهار آب ايلام
كوه بهار آب در ناحيه چرداول و در 34 كيلومتري شمال خاوري شهرستان ايلام واقع شده است. اين كوه كه ارتفاع آن 1970 متر است جزو كوهستان زاگرس به شمار مي رود.
كوه بانهراز ايلام
كوه بانهراز در ناحيه چرداول در 28 كيلومتري شمال خاوري شهرستان ايلام واقع شده و ارتفاع آن از سطح دريا 1820 متر است. اين كوه از جنوب خاوري به كوه بهار متصل مي شود و دامنه باختري آن نيز به دره رودخانه چنارچ منتهي مي گردد.
غاركناتاريكه ايلام
غار عظيم «كناتاريكه» بره زرد در ارتفاعات سيوان كوه بدره در فاصله 35 كيلومتري مسير ايلام – دره شهر و در نزديكي روستاي پاكل قرار دارد. اين غار يك حوضچه آبي، پره هاي سنگي، صدها ستون و مجسمه استالاكتيتي و استالاگميتي دارد و تالارها، چادرها، دهليزها و دالان هاي متعددي از لحظه ورود به داخل غار تا عمق 350 متري هر بيننده اي را به سوي خود جلب مي كند. سردي هواي داخل موجب شده است كه در طول سال هيچ نوع جانوري در آن زندگي نكند، اما اكسيژن كافي و هواي مطبوع و دل پذيري در داخل غار جريان دارد. ارتفاع بعضي از تالارهاي داخل غار به 12 متر مي رسد.
غار زينه گان ايلام
غار شگفت انگيز زينه گان در 5 كيلومتري جنوب خاوري شهر صالح آباد و در فاصله 52 كيلومتري شهر ايلام قرار دارد. اين غار روباز كه بيش از يك كيلومتر درازا دارد، داراي آب فراوان، دهليزهاي آبگير، قنديل هاي متعدد و آبچك هاي طبيعي و بسيار جالب مي باشد. هواي داخل غار بسيار سرد و مطبوع است. در حالي كه منطقه صالح آباد در تابستان حدود بيش از 40 درجه گرما دارد، اختلاف هواي بيرون غار با درون آن تقريبا 50 درجه مي باشد و به همين دليل آن را «غار بهشت» نيز مي نامند.
سرخس ها، جلبك ها، گل ها و گياهان خودروي داخل غار، رنگ سنگ ها، ‌پيچ و خم داخل غار، لب هاي به هم دوخته قسمت هايي از سقف غار همه و همه حكايت از شگفتي هاي طبيعت است. اين غار يكي از جاذبه هاي مهم توريستي استان ايلام مي باشد.
غارتايه گه ايلام
اين غار در 2 كيلومتري جنوب باختري روستاي وري در ميان دره اي كه به رودخانه جنوب روستا منتهي مي شود، ‌قرار گرفته و تا مركز بخش ملكشاهي 15 كيلومتر فاصله دارد. درازاي دهانه غار 25 متر و پهناي (تالار) آن 120 متر و بلندي سقف آن تا كف غار 33 متر مي باشد. كف غار از شن و سنگ پوشيده شده و استالاكتيت (چكنده) و استالاگميت (چكيده) كه از رخسارهاي برجسته غارهاي آهكي هستند، در كف و سقف آن مشاهده مي شود. در فاصله ده متري ورودي غار استخر آبي قرار دارد كه محل جمع شدن سيلاب هاي زمستاني است كه معمولا به داخل غار سرازير مي شود. اين غار به دوران دوم زمين شناسي مربوط است. ورودي اين غار از تالاري بزرگ شروع مي شود و انتهاي آن كم كم باريك شده و به قسمت هاي نامعلومي كه هنوز شناسايي نشده اند، ختم مي شود. خفاش هاي زيادي نيز در اين غار زندگي مي كنند.
غارهاي ملك و كبوترلان ايلام
اين غارها در ارتفاعات كبير كوه به فاصله چهار كيلومتر از هم ديگر در مجاورت روستاي آكره بيد زرين آباد قرار دارند. درازاي غار ملك 300 متر و درازاي غار كبوترلان حدود 400 متر است. ارتفاع غارها بين 5 تا 30 متر و دهانه آن چاه مانند مي باشد. در نتيجه حفاري هاي غير مجاز ‌از غار ملك، استخوان هاي انسان و كوزه هاي سفالي پيدا شده است. هر دو غار ستون هاي استالاكتيت و استالاگميت هاي زيبايي دارند.

مسجد حضرت صاحب الزمان
مسجد حضرت صاحب الزمان (عج) كه در شهر ايلام واقع شده است؛ روزهاي چهار شنبه هر هفته ميزبان بسياري از مردم براي زيارت و بر آورده شدن حاجات شان است كه معتقدند در اين روز حضرت مهدي(عج) در اين مسجد حضور دارند و اعتقاد محكمي نيز به اين امر دارند.

گورستان چنار ايلام
اين گورستان باستاني در ناحيه چنارباش ايلام واقع شده و به هزار سال قبل از ميلاد تعلق دارد. هيات مشترك باستان شناسي ايران و بلژيك در اين ناحيه تعدادي گور در كنار رودخانه خشك كشف كرده اند كه بنا به رسم آن زمان، مردگان ان درون خمره هاي كوچك و بزرگ دفن شده بوده اند و اشياء و لوازم مرده نيز در كنار او در داخل خمره قرار داشته است. هر چند امروزه نشانه بارزي از وجود گورستان در ناحيه ياد شده؛زياد مشهود نيست، ولي كشفيات هيات باستان شناسي نشان گر قدمت تاريخي اين ناحيه و سابقه سكونت در آن است.
گورستان كان گنبد ايلام
گورستان كان گنبد در 30 كيلومتري جنوب خاوري ايلام در دامنه يكي از پشته هاي كوه شاه نخجير از رشته هاي فرعي كبيركوه واقع شده و طول و عرض تقريبي آن هر يك 350 متر است. اين پشته، تركيبي از صخره و خاك است و گورها بيش تر در بالا و دامنه ان مشاهده مي شوند. نتايج بررسي كاوش هاي باستان شناسان در محوطه اين گورستان نشان مي دهد كه آثار آن به دوره هاي تاريخي (2600-2500 ق.م) و يا (4500-4600 ق. م) تعلق دارند.
گورستان باستاني چوار ايلام
در بخش چوار شهرستان ايلام، گورستان قديمي قرار دارد كه چندين گور قديمي از آن كشف شده اند. قدمت اشياي به دست آمده از گورهاي گورستان چوار به 1200 سال ق.م مي رسد.

كاخ فلاحتي ايلام
تنگ ارغوان در فاصله 3 كيلومتري شمال خاوري شهر ايلام قرار دارد و در فصل بهار زيبايي وصف ناپذيري با گل هاي ارغواني رنگ خود دارد. اين دره‌ي خوش آب و هوا همواره مورد استفاده مردم به منظور گذراندن اوقات فراغت و تفريح قرار مي گيرد. اين كاخ، باغ زيبا با سردرب هاي منقوش، آجركاري و سرستون هاي زيبا به دوران قاجار مربوط است.

قلعه والي ايلام
اين قلعه بر روي تپه اي كه از تپه هاي باستاني پيش از اسلام است به دستور خان والي و در زمان فتح علي شاه قاجار ساخته شده است. وسعت آن 2500 متر مربع است و مساحت زير بناي آن 1500 متر مربع و حياط آن 700متر مربع است. اين قلعه به سبك معماري دوران قاجار ساخته شده است. اطاق ها و تالارها در امتداد سه ضلع خاوري، باختري وشمالي قرار دارد و از مصالح آجر و گچ و در مواردي سنگ مرمر در ساخت آن استفاده شده است. در داخل حياط اين قلعه نيز سنگ نوشته اي بلند وجود داشت كه در متن آن تاريخ ساخت در زمان محمد علي شاه قاجار و غلام رضا خان ابوقداره والي لرستان حك شده بود. براساس اين سنگ نوشته معمار اين قلعه حاجي درويش علي كرمانشاهي بوده است. اين قلعه از سوي سازمان ميراث فرهنگي كاملا به سبك و سياق اوليه خود بازسازي شده و به عنوان يك گنجينه فرهنگي براي بازديد عموم گشوده شده است. هم اكنون سازمان ميراث فرهنگي استان ايلام در اين مكان استقرار دارد.
قلعه قيران ايلام
قلعه قيران بر فراز كوه معروف قلاقيران كه بر ناحيه جنگلي بسيار زيبايي به نام ششدار يا ششدان مشرف است، قرار دارد. شكل اين قلعه و موقعيت قله بالاي ان، چشم انداز و زيبايي خاصي را در شهر ايلام به وجود آورده است.
ديگر قلعه هاي قديمي ايلام
قلعه‌ي تاريخي هزاراني كه از آثار دوره ساساني است و در روستاي هزاراني شهرستان آبدانان قرار گرفته است. با مرمت و بازسازي اين قلعه مي توان ان را به يك جاذبه توريستي و مهم تبديل كرد.
قلعه تاريخي پاقلفه و كره چكا در صالح آباد.
. قلعه ساساني انجير در زرين آباد
. آثار قلاع تاريخي دوره ساساني در روستاي كلم بخش بدره شهرستان دره شهر
. آثار تاريخي پشت قلعه در شهرستان آبدانان.
ديوار قلعه تاريخي گمول در روستاي باريكه.
قلعه اي با سنگ و ساروج است و به دوره ساساني مربوط است و در ميمه زرين آباد واقع شده است.
قلعه اسماعيل خان در ارتفاعات سيوان كوه مشرف به دشت و شهر ايلام.
آثار ساختماني از دوره‌ي پيش از تاريخ در كان گنبد صالح آباد.
ديواري با سنگ هاي حجاري شده مربوط به دوره‌ي پارت و ساساني در ميمه زرين آباد.