دهلران در جنوب خاوري استان ايلام و جنوب باختري دينار كوه و در فاصله 228 كيلومتري ايلام و 100 كيلومتري شهرستان انديمشك واقع شده است. اين شهرستان بعد از دوران جنگ و بازسازي به صورت يك شهر توريستي در آمده است و به خاطر منابع عظيم نفت و زمين هاي وسيع و مستعد كشاورزي از اهميت خاصي برخوردار است. بيش تر آبادي ها در اثر جنگ تحميلي و اشغال آن ها خالي از سكنه شده بود و بعداز جنگ و بازسازي دوباره اسكان يافته اند. از اين بخش رودخانه هاي دويرج و چيغاب مورموري عبور مي كند. دراين بخش به دليل حاصل خيزي زمين هاي كشاورزي محصولات متنوع جاليزي به دست مي آيد. در بخش موسيان چاه هاي نفت فراواني حفر شده و داراي منابع عظيم نفتي است. شهر پهله مركز بخش زرين آباد است كه از زمان هاي دور تا كنون محل سكونت بوده و آثار باستاني فراواني درآن به چشم مي خورد و شهر ك ميمه يكي از نواحي خوش آب و هوا و پر جمعيت زرين آباد است.
آب و هواي دهلران آن گرم است و بيش ترين دما در تابستان گاهي از 50 درجه نيز بالاتر مي رود. قدمت منطقه دهلران به هزاران سال پيش بر مي گردد و همواره با جلگه بين النهرين در ارتباط بوده است. با بررسي هايي كه در ساختار كلي سرزمين باستاني دهلران صورت گرفته نشان گر اين حقيقت است كه يكي از كانون هاي باستاني ايران به شمار مي رفته است و با وجود اين همه پيشنيه تاريخي و اهميتي كه دارد كم تر شناخته شده است. كاوش هايي كه در سرزمين دهلران انجام گرفته روشن گر اين حقيقت است كه انسان دراين منطقه در حدود 8000 هزار سال پيش از ميلاد از دونوع گونه نبات يعني گندم و جو وميش و بز استفاده مي كرده است. بر اساس شواهد به دست آمده به وسيله باستان شناسان و هم چنين آزمايش هاي فراوان هول و كنت دي فلانري در سال 1961 بر روي تپه هاي علي كش (تپه باستاني علي كش با وسعتي به قطر حدود 135 متر كه ضخامت لايه هاي باستاني آن به حدود هفت مي رسد) و چغا سفيد و ديگر مناطق باستاني اين منطقه انجام گرفته، نشان گر اين حقيقت است كه انسان در فاصله ميان5500 تا 7500 قبل از ميلاد در اين منطقه به اهلي كردن گاو و كشت دانه هاي گياهي مانند عدس و ماش وكتان توفيق يافته است.
نژادمردم اين شهرستان از اصيل ترين نژاد كرد هستند و قدمت آن به دوره مادها مي رسد. ساكنان اين شهرستان داراي قدي بلند و موهاي مشكي و تا حدودي پوستي گندم گون و يا تيره هستند. مردم دهلران به سبب شرايط خاص زيست محيطي بسيار بردبار و از لحاظ اقتصادي بسيار قانع هستند. در بين مردم اين شهرستان مي توان ويژگي هاي خاص جامعه عشايري چون علاقه به وطن ايمان و فداكاري، شوخ طبعي را در آنان به وضوح ديد. در بسياري از موارد با توجه به موقعيت مرزي وجغرافيايي پاسداران و نگهبانان فداركارو از جان گذشته هستند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
غار طبيعي و حفاظت شده خفاش در نزديكي چشمه هاي آب گرم كه در آن هزاران خفاش زندگي مي كنند- تپه باستاني علي كش با قدمت 9 هزار ساله مربوط به دوره ايلاميان درنزديكي شهر توريستي موسيان- قلعه تاريخي شياخ در بخش زرين آباد- سنگ نبشته دوره قاجار در ميمه زرين آباد- چشمه هاي قير طبيعي - چشمه هاي آب معدني با حرارت آب بالا- زيارتگاه سيد ابراهيم در زرين آباد- زيارتگاه سيد ابراهيم قتال در در دهلران- زيارتگاه سيد ناصرالدين درزرين آبادو زيارتگاه عباس در 60 كيلومتري شهر دهلران مسير جاده انديمشك.
صنايع و معادن
در شمال شهر چشمه آبگرم معدني وجود دارد و در جنوب دهلران چند چاه نفت كشف شده كه مورد بهره برداري واقع شده است. علاوه بر كان هاي بالا در جنوبي ترين نواحي اين شهرستان معادن شن و سنگ مورد بهره برداري قرار مي گيرد. گندم، جو، دام، محصولات دامي، قاليچه و جاجيم از جمله صادرات اين شهرستان هستند.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد دهلران بر پايه كشاورزي، دامداري و صنايع دستي استوار است. مهم ترين پيشه مردم اين شهرستان دام داري است و بيش تر دام هاي اين منطقه گوسفند و بز است. محصولات كشاورزي اين منطقه گندم و جو و صنايع دستي آن قاليچه، جاجيم و سياه چادر است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان دهلران در درازاي جغرافيايي 47 درجه و 16 دقيقه و پهناي جغرافيايي 32 درجه و 41 دقيقه و در بلندي 215 متري از سطح دريا قرار دارد. شهر دهلران در 220 كيلومتري جنوب خاوري ايلام و در مسير جاده ايلام - دزفول واقع است. آب و هواي دهلران معتدل و متمايل به گرم است و ميزان بارندگي سالانه 300 ميليمتر مي باشد. دهلران از خاور به شوش و سوسنگرد(دشت آزادگان)، از شمال به آبدانان و دره شهر، از باختر به مهران و از جنوب و جنوب باختري به عراق محدود است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
اين منطقه كه در دامنه جنوب و جنوب باختري دينار كوه قرار دارد، از قديم الايام به ‹‹ده لران›› مشهور بوده است. بقاياي آثار تاريخي و باستاني و مجموعه اشيا باستاني كشف شده، نشان گر اين حقيقت است كه قدمت اين منطقه با دوره قبل از تاريخ و بعد از آن، به ويژه با دوره ساسانيان مرتبط است. بقاياي شهرهاي باستاني و وجود ده ها ناحيه و تپه باستاني هر يك بيانگر بخشي از سرگذشت ديرينه اين سرزمين است. دهلران به لحاظ موقعيت جغرافيايي از مناطق مهم استان ايلام است و همين موقعيت جغرافيايي نيز باعث آسيب آن در درازاي تاريخ شده است. اين اهميت و موقعيت در ادوار بعدي نيز حفظ شده است. در جريان جنگ تحميلي عراق عليه ايران اين منطقه آسيب فراواني ديد، طوري كه بازسازي و مرمت آن اعتبارات قابل توجهي را ضروري ساخت. اين شهر بعد از خاتمه جنگ بازسازي شد و به عنوان يك شهر گردش گري مورد توجه ويژه قرار گرفت. شهر دهلران در حال حاضر نيز علاوه بر موقعيت گردش گري داراي منابع عظيم نفت و اراضي مستعد كشاورزي است كه اهميت اقتصادي و جغرافيايي آن را دو چندان ساخته است.

آبشار آبتاف دهلران
آبشار آبتاف كه در مسير ميمه به پله زرين آباد شهرستان دهلران واقع شده، در زمره آبشارهاي زيباي استان ايلام است كه از پيرامون آن به عنوان گردشگاه استفاده مي شود. افراد زيادي از دور و نزديك براي گذران اوقات فراغت به اطراف اين آبشار آمده و از مناظر زيبا و هواي مطلوب آن كمال استفاده را مي برند.
آب انجيره
اين رود دايمي كه 15 كيلومتر طول دارد، در دهستان مايسني، شهرستان دهلران جريان دارد. سرچشمه اين رود چشمه سارهاي گوگردي دامنه كبيركوه در 50 كيلومتري شمال دهلران و ريزابه آب ساركده است. شيب متوسط آب انجيره 6 درصد، مسير كلي آن جنوبي و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است.
آب تختان
رود دايمي آب تختان به طول 11 كيلومتر در دهستان زرين آباد، شهرستان دهلران جريان دارد و سرچشمه آن از سراب چپي راستي (capirasti) در 60 كيلومتري شمال باختري دهلران و دامنه كبيركوه است. اين رود از ريزابه هاي رودخانه فروزان تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط آب تختان 10 درصد و مسير كلي آن جنوب باختري مي باشد.
آب چلات
اين رود فصلي با طول 20 كيلومتر در دهستان نصريان شهرستان دهلران جريان دارد. سرچشمه آن در 24 كيلومتري شمال باختري دهلران است. اين رود از ريزابه هاي رود دجله تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان مي باشد. مسير كلي آب چلات جنوب خاوري و شيب متوسط آن 6/0 درصد است.
آب دره جكه
رودخانه دايمي آب دره جكه با طول 25 كيلومتر در دهستان سراب باغ شهرستان دهلران جريان دارد. اين رودخانه از چشمه سارهاي دامنه جنوبي كبيركوه در 3 كيلومتري باختر امام زاده شاه احمد و 65 كيلومتري شمال خاوري دهلران سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از دره باختري كوه سرگچ در 65 كيلومتري خاور دهلران به كرخه مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رود كرخه تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط آن 4 درصد و مسير كلي آن جنوبي است.
آب سارهكده دهلران
اين رودخانه از دامنه جنوبي كبيركوه در باختر تنگ شيخان در 42 كيلومتري شمال دهلران سرچشمه مي گيرد. نخست با آب انجيره در هم آميخته سپس از دره ميان كوه هاي سمند در باختر و دال از دينارود در خاور سرازير مي شود. در اين قسمت با چند ريزابه بزرگ و كوچك و با ‌آب سيوان مخلوط شده و در 25 كيلومتري شمال باختري دهلران به رودخانه ميمند مي ريزد. طول اين رودخانه 25 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا 1600 متر است.
آب سيول
اين رود دايمي به طول 25 كيلومتر در شهرستان دهلران دهستان مايستي جريان دارد. آب سيول از چشمه سارهاي منطقه ديونه (Divaneh) واقع در دامنه ديناركوه 15 كيلومتري شمال دهلران سرچشمه مي گيرد و پس از آميختن با آب ده بانه در 26 كيلومتري شمال باختري دهلران به رود ساركده مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رود ساركده است. حوزه آن خليج فارس و درياي عمان بوده، شيب متوسط آن 9/2 درصد ومسير كلي شمال باختري است.
آب غريب
اين رود فصلي به طول 15كيلومتر در دهستان نصريان شهرستان دهلران جريان دارد، سرچشمه اين رود 27 كيلومتري باختر دهلران است. اين رود از ريزابه هاي رود دجله است و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان مي باشد. شيب متوسط آن 8/0 درصد و مسير كلي جنوب باختري است.
آب فتح
اين رود دايمي كه 45 كيلومتر طول دارد در دهستان سراب باغ، شهرستان دهلران جاري بوده و از ريزابه هاي رود كرخه تشكيل شده است. اين رود از دامنه كوه هاي مرزو (Marzo) و كاسه ماست در 70 كيلومتري شمال روستاي مورموري (Mur muri) و 39 كيلومتري شمال خاوري دهلران سرچشمه گرفته و پس از عبور از روستاي پنج برار، از 3 كيلومتري خاور روستاي مورموري مي گذرد و پس از سيراب كردن روستاهاي تاج ميري و مولاب (Mulab) در 2 كيلومتري شمال باختري روستاي چرك (Carki) و 62 كيلومتري جنوب خاوري دهلران به رود كرخه مي ريزد. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان، شيب متوسط آن 8/1 درصد و مسير كلي آن جنوب خاوري است.
آب گل گل
اين رود دايمي كه 30 كيلومتر طول دارد در شهرستان دهلران و دهستان چم كبود و سراب باغ جاري است. سرچشمه اين رود دامنه ديناركوه در 23 كيلومتري شمال دهلران است. آب گل گل در طول مسير كلي خود به سمت خاور با رودخانه دره شور مخلوط مي شود.
آب مور موري
اين رودخانه دايمي 25 كيلومتر طول دارد و در دهستان سراب باغ شهرستان دهلران جاري است. آب مورموري از 4 كيلومتري شمال باختري مورموري و 38 كيلومتري شمال خاوري دهلران سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از روستاي مورموري به دره ميان كوه دالپري (Dalpari) وارد مي شود و در 38 كيلومتري جنوب خاوري دهلران به رودخانه چي خواب مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رودخانه چي خواب تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط آن 2/1 درصد و مسير كلي آن جنوبي است.
آب هليوه
آب هليوه يك رود دايمي به طول 15 كيلومتر است كه در دهستان سراب باغ، شهرستان دهلران جريان دارد. اين رودخانه از دامنه جنوبي كبيركوه در 57 كيلومتري شمال خاوري دهلران سرچشمه گرفته و پس از سيراب كردن روستاهاي كوشك و هليوه در 58 كيلومتري خاور دهلران به سياه كوه مي ريزد. اين رود از ريزابه هاي رود سياه كوه تشكيل شده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط اين رودخانه 4/3 درصد و مسير كلي آن جنوب خاوري است.
چاي قره تپه دهلران
اين رودخانه كه 15 كيلومتر طول دارد از تلاقي رودهاي گرده بيشه و سه گلان در 30 كيلومتري شمال باختري دهلران تشكيل شده و پس از مخلوط شدن با دو يا سه ريزابه كوچك در 37 كيلومتري باختر دهلران از مرز ايران خارج مي شود.
رودخانه نصريان دهلران
اين رودخانه از دامنه كوه اناران در 42 كيلومتري شمال باختري دهلران سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از دره ميان كوه هاي برك كروي و باريك آب در 49 كيلومتري شمال باختري دهلران از مرز خارج شده و به خاك عراق وارد مي شود. طول اين رودخانه تا مرز عراق 25 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن 1100 متر است.
چشمه آبگرم دهلران
در فاصله 3 كيلومتري شهر دهلران چشمه آبگرمي با خواص گوگردي قرار گرفته كه از اهميت ويژه اي برخوردار بوده و همواره پذيراي مسافران و بيماران بوده است
ديناركوه دهلران
ديناركوه در 25 كيلومتري شمال دهلران واقع شده و ارتفاع آن 1955 متر است. اين كوه به صورت قوسي از شمال به جنوب و سپس به سوي شمال باختري كشيده شده و ناحيه آبدانان را در دامنه خاوري خود جاي داده است. رودخانه هاي ده بانه، آب سيول، آب خزينه و آب گل گل از اين كوه سرچشمه مي گيرند. ديناركوه از جنوب خاوري به سياه كوه متصل مي شود و كوه دال نيز در دامنه شمال باختري آن واقع شده است.
غار خفاش دهلران
اين غار در سه كيلومتري شمال خاوري شهر دهلران در دامنه كوهي مشرف به دره و چشمه هاي آب گرم دهلران واقع شده است. اين غار به علت زندگي ميليون ها خفاش در داخل آن، به غار خفاش معروف شده است. خفاش هاي اين غار از نوع دم دار و بزرگ هستند. اين غار دهليزهاي وسيعي دارد كه عمق بعضي از قسمت هاي آن به 400 متر نيز مي رسد. غار خفاش دهلران يكي از غارهاي تاريخي و مربوط به عصر غارنشيني است كه بعدها به زيستگاه خفاش ها تبديل شده است. موضوع مورد توجه در اين غار وجود توده عظيم و ضخيم فضله خفاش در كف غار است كه طي هزاران سال پديد آمده است و كشاورزان از آن براي تقويت زمين هاي زراعي استفاده مي كنند. غار خفاش در فهرست آثار ملي ثبت شده و مورد حفاظت و مراقبت است.

امام زاده سيدابراهيم دهلران
امام زاده سيد ابراهيم (ع) از نوادگان امام باقر (ع) است كه در فاصله 7 كيلومتري پهله زرين آباد و مسير سياحتي قلعه شياخ واقع شده و فاصله آن تا مركز استان 180 كيلومتر است. ساختمان اين امام زاده به دوران سلجوقي مربوط است و بشكل مخروط و هندسي خاصي بنا شده است. در كنار اين مكان؛ زيارتگاه بي بي زينب، خواهر سيد ابراهيم قرار دارد كه به علت جلوه خاص معماري و قدمت تاريخي بنا، از سال 1373 با طراحي مهندسين اداره كل مسكن و شهرسازي و با همكاري ميراث فرهنگي زير نظر مديريت حج و اوقاف ايلام ساختمان گنبد قديمي آن با آجر نماكاري شده است. اين زيارتگاه مورد توجه خاص مردم قرار دارد و سالانه نظر هزاران نفر از زوار را به سوي خود جلب مي كند.
امام زاده سيداكبر دهلران
زيارتگاه امام زاده سيد اكبر در 10 كيلومتري دهلران قرار دارد. مردم محل بر اين باورند كه وي پسر حضرت امام موسي كاظم (ع) است كه به همراه حضرت معصومه به منظور ديدار از حضرت امام رضا (ع) از عراق به ايران امده و در دهلران در اثر بيماري فوت كرده و در اين محل مدفون شده است. مي گويند سيدصلاح الدين محمد كه در آبدانان مدفون است، برادر امام زاده سيداكبر است.

قلعه تاريخي شياق (شياخ) دهلران
قلعه يا شهر باستاني شياخ بر فراز تپه اي بين دو رودخانه در تنگ معروف به وويله و در دامنه كوه هاي تخت پيران در شمال باختري و تخت نيله در شمال خاوري بخش زرين آباد شهرستان دهلران و در نزديكي روستاي بردي، واقع شده است. اين قلعه با توجه به مصالح به كار رفته در ساختمان آن كه سنگ و ملاط ساروج اند به دوره ساساني تعلق دارد و چون در نزديكي بين النهرين قرار داشته به عنوان انبار آذوقه نيز مورد استفاده قرار مي گرفته است. مصالح ديوارهاي باقي مانده قلعه، هر يك به طول هزار متر و ارتفاعي بين 7 تا 10 متر و ضخامتي حدود 2 متر كلا از سنگ است. بقاياي اتاق هاي قلعه نيز كه جهت اسكان فرماندهان و حكمرانان ناحيه استفاده مي شده است هنوز مشهود است.
براي تامين آب ساكنان قلعه، كانالي از سنگ و ملاط ساروج احداث شده كه آب مورد نياز را از تنگه وويله به كمك شيب طبيعي زمين به داخل قلعه هدايت مي كرده است. در قسمت شمال قلعه و بر روي تپه هاي مشرف به آن دو اثر قديمي كه برج هاي ديده باني قلعه بوده اند نيز باقي مانده است.
آتشكده ميمه دهلران
از آتشكده تنها بقايايي بر جاي مانده است. سبك معماري به كار رفته تا حدودي بيانگر معماري دوره ساساني است. اين آتشكده در زرين آباد ميمه واقع شده است.

تپه علي كش دهلران
تپه علي آباد يا علي كش در نزديكي شهر توريستي موسيان شهرستان دهلران واقع شده است. علي كش تپه اي كوچك و مسدود است كه قطر پايه آن از حدود 135 متر تجاوز نمي كند. ضخامت طبقات باستاني آن حدود 7 متر است. اين تپه باستاني قدمتي چند هزار ساله دارد و به دوران عيلامي ها مربوط مي شود.