قدمت آباده به بيش از هزار سال مي رسد. با توجه به آثار تاريخي باقي مانده در اين منطقه؛ آباده در بين چهار مركز جمعيتي و فرهنگي شيراز، كرمان، يزد و اصفهان قرار گرفته و علت وجودي آن با توجه به موقعيت راه هاي ارتباطي منطقه قابل توجيه است. در دوره قاجاريه آباده منطقه بين راهي و محل استراحت كاروانيان بوده است. آباده مركز جذب افراد روستايي و ايلاتي است كه در سال هاي اخير به آن روي آورده بيش‌تر از راه كارگري و دست فروشي و مانند آن زندگي مي‌كنند. بيش‌تر نهادهاي دولتي در آباده شعبه و دفتر دارند و شمار بسياري از ساكنان شهر و وابسته‌گان آنان در استخدام دولت اند و بقيه جمعيت شهر را كارگران كارخانه ها و دارند گان مشاغل آزاد و دام داران و كشاورزان تشكيل مي دهند.
صنايع دستي مختلفي در شهرستان آباده رواج دارد كه منبت كاري و كنده كاري از مهم ترين و مشهورترين اين صنايع هستند. گيوه دوزي، قالي بافي، پارچه بافي پنبه اي، جاجيم بافي و گليم بافي نيز در اين شهرستان رواج دارد و از اهميت زيادي برخوردار است. بيش تر بافته هاي داري منطقه توسط زنان و دختران و در كارگاه هاي خانگي توليد مي شوند حال آن كه صنايع دستي چون كنده كاري روي چوب و منبت كاري، در كارگاه هاي توليد صنايع دستي و بيش تر توسط مردان تهيه مي شوند. قالي‌‌هاي آباده از قديمي ترين قالي‌هاي فارس است. ريشه‌هاي تار اين قالي ها از نخ پنبه‌اي است و در برخي از آن ها به ندرت، از پشم نيز استفاده مي شود. در مجموع، قالي هاي آباده داراي كيفيت ارزشمندي نيستند ولي نبايد منكر جذابيت قطعي آن‌ها شد. نقش اين قالي ها اساساً مبتني بر نقش ظل السلطاني است كه در روي زمينه چنان تكرار شده كه يك شبكه تيره از اسليمي ‌ها را به وجود آورده است. رنگ آن نيز بيش تر بلوطي تيره است و در زمينه كرم رنگ به خوبي خود را نشان مي ‌دهد. در مورد رنگ بايد گفت كه همه آن ها بنياد گياهي دارند. رنگ‌هاي بلوطي تيره و زرد پر رنگ از اولويت مشخصي برخوردارند كه يادآور قالي ‌هاي ناحيه مجاورآن، يعني قالي‌هاي بختياري هستند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
شهرستان آباده از جاذبه هاي طبيعي و مكان هاي تاريخي قابل توجهي برخوردار است. كاخ ساساني و مسجد ايزدخواست‌ از جمله بناهايي هستند كه قدمت آن‌ها به دوران باستاني ايران باز مي گردند.
صنايع و معادن
شهرستان آباده داراي كارخانه‌هاي متعدد سنگ‌ساختماني از قبيل : سنگ، آجر، گچ، بلوك، موزاييك و نيز مواد غذايي مانند نان، رشته، شير، لبنيات و صنايع نساجي مانند پارچه نخ، چرم، جوراب و امثال آن است. كان‌ها و معادن اين شهرستان بيش تر سنگ هاي ساختماني هستند. در پيرامون شهر آباده به ويژه در كوهستان هاي شمالي آن سنگ هاي مرمر در رنگ هاي گوناگون و سنگ هاي ساختماني بسيار خوبي وجود دارد. در كوه هاي چهل چشمه در شمال آباده معدن خاك نسوز و در كوه هاي شرق خاك چيني وجود دارد كه از آن ها بهره برداري مي شود. از نظر بازرگاني منطقه نفوذ شهر آباده، از حوزه اداري آن وسيع تر است. اين شهر به علت دور بودن از شهرهاي بزرگ اطراف، يعني اصفهان، شيراز، يزد، در واقع بزرگ ترين مركز جمعيت در شمال استان فارس به حساب مي آيد و مصنوعات خارجي مورد نياز اين منطقه وسيع از راه آباده پخش مي شود. انواع محصولات كشاورزي و دامي و صنايع دستي و سنتي اين منطقه از طريق آباده به خارج صادر مي‌شود. وجود كارخانه‌هاي متعدد سنگ هاي ساختماني و صنايع غذايي و صنايع نساجي در اين منطقه سبب رونق بازرگاني و داد و ستد در اين ناحيه شده است. امروزه مهم ترين واحدهاي اقتصادي، توليدي، بازرگاني و باربري در اين منطقه متمركز شده و اين شهرستان اكنون نه فقط محلي براي پخش محصولات محلي و خارجي است بلكه عمده ترين مركز صادرات فرآورده ها و محصولات صنعتي محلي نيز به شمار مي آيد.
كشاورزي و دام داري
به سبب عدم وجود رودخانه پر آب در شهرستان آباده، آب كشاورزي از قنات ها و چاه هاي ژرف به دست مي آيد. عمده ترين محصولات كشاورزي اين شهرستان عبارتند از : گندم، جو، بنشن، تره بار، زرد آلو، بادام، انگور، توت و يك گونه آلوي محلي به نام آلو بخارا. انگور و زرد آلوي آباده بسيار مشهور است و آنقوزه، ‌كاسني، شيرين بيان و گون كتيرا نيز از گياهان صنعتي و دارويي منطقه‌است. دام‌و‌فرآورده هاي دامي از توليدات بخش دام‌داري در شهرستان آباده محسوب مي شوند.
مشخصات جغرافيايي
مركز اين شهرستان آباده است كه در 52 درجه و 38 دقيقه درازا و 31 درجه و 9 دقيقه پهناي جغرافيايي و بلندي 2005 متري از سطح دريا واقع است. شهرستان آباده يكي از شهرستان هاي استان فارس است كه از شمال با استان اصفهان، از شرق با استان هاي يزد و كرمان، ازغرب با شهرستان سميرم و از جنوب با شهرستان شيراز هم مرز است. آب و هواي شهرستان آباده در بخش شرقي گرم و در بخش غربي به علت نزديكي با كوهستان دنا سرد است. شهرستان آباده در سرشماري سال 1375 تعداد 111220 نفر جمعيت داشته است. مردم اين شهرستان آريايي نژاد و مسلمان هستند. مسيرهاي دسترسي به اين منطقه عبارتند از:
- راه اصلي اصفهان – شيراز كه از آباده مي گذرد.
- راهي كه مركز شهرستان را در آبادي سورمق از بخش ابر كوه به يزد و كرمان
مي‌رود. - راهي كه از اقليد به مركز شهرستان آباده و به سر حد چهار‌دانگه و استان كهگيلويه و بوير احمد مي رسد.
- راهي كه از شهر آباده به سميرم و از آن جا به اصفهان مي‌رود.
- راهي كه همه آبادي‌هاي اين شهرستان را به يك ديگر و نيز به شهر آباده متصل كرده است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
قدمت آباده به بيش از هزار سال مي رسد. آباده را قبايل گرجه‌اي و پرندي بنا كردند، اما اهميت و اعتبار آن به دوره كريم خان زند باز مي گردد و ظاهرا به دستور او بود كه اين شهر آباده ناميده شد. آثار قلعه هاي قديمي مانند قلعه كهنه نارنجي و قلعه شيرازي هنوز هم در اطراف اين شهر ديده مي شود. آباده به دليل استقرار در مسير كوچ ييلاق – قشلاق ايل قشقايي داراي اهميت است.

مسجد ايزد خواست آباده
بناي مسجد ايزد خواست جزيي از قلعه قديمي و ساساني ايزد خواست است كه در قرن نهم هجري قمري به مسجد تبديل شده است. اين بنا در روستاي ايزد خواست از توابع شهرستان آباده و بر سر راه شيراز – اصفهان واقع است. بناي اين مسجد با نقشه چهارطاقي، آتشگاه و نيايشگاه قلعه بوده است. بدنه خاوري چهارطاقي و پوشش طاقي آن در دوره هاي بعدي تجديد بنا شده است.

مقبره طاووس آباده
بناي تاريخي و مهم منطقه آباده، مقبره حسن بن كيخسرو و دخترش بي ‌بي عايشه ملكه خاتون است كه به نام مقبره طاووس خوانده مي ‌شود. اين بنا به دوران مغول تعلق دارد.
امام زاده شهداآباده
بناي امام زاده شهدا كه در 12 كيلومتري جنوب باختري ده بيد قرار دارد، بنايي زيبا از سنگ سفيد است. صحن اين بنا چهار ايوان در چهار سمت آن و عقب ايوان سمت قبله كه بزرگ تر است، شبستان چهار گوشي قرار دارد كه با كاشي كاري و مقرنس هاي بسيار زيبا تزيين يافته است.

كاخ ساساني
بناي كاخ ساساني از آثار بهرام گور يا بهرام ساساني (38-420 ميلادي) است و مهر نرسي، وزير معروف او كه نخست وزيري يزدگرد اول و يزدگرد دوم را نيز عهده‌ دار بود، اين كاخ را ساخته است. اين كاخ در نه كيلومتري جنوب باختري سروستان واقع است و بناي بزرگي است كه با سنگ و گچ ساخته شده و گنبدها، ايوان‌ها، اتاق ها و دهليزهاي متعدد دارد. از سال 1335 شمسي تعميرات مفصل و اساسي روي اين كاخ انجام شده است. ناهمواري زمين‌هاي مجاور كاخ، نشان از وجود ساختمان‌هايي در اطراف آن مي باشد. اين بنا در 24 شهريور 1310 با شماره 23، در فهرست آثار تاريخي ايران به ثبت رسيده است.

كازرون از شهرهاي قديمي ايران است. تا زماني كه شهر بيشاپور به عنوان يك مركز بزرگ شهري در منطقه پابرجا بود، كازرون بيش تر به يك روستاي كوچك شباهت داشت تا يك مركز شهري و مركز داد و ستد. در شهرهاي پيش از اسلام، ميدان بيش تر از اين كه يك فضاي اجتماعي باشد، يك فضاي اداري - سياسي به شمار رفته و معمولا به عنوان يك فضاي تشريفاتي كه در خدمت دستگاه حكومتي بود، در جوار كاخ ها و معبر آن ها ساخته مي شد. جايگاه بازار كازرون در قبل از اسلام دقيقا مشخص نيست، اما آن چه مهم است اين كه نقش اين شهر و در مسير قرار گرفتن آن گوياي وجود داد و ستد گسترده‌اي در منطقه بوده است. بعد از ورود اسلام و از ميان رفتن رونق پادشاهان ساساني، شهر شاهپور نيز از بين رفت و كازرون شروع به رشد كرد. اين رشد از قسمت شمال شروع شده و به تدريج به قسمت بازار فعلي و در قسمت جنوبي شهر رسيد.
شغل اهالي اين منطقهرادام‌داري، كشاورزي و صنايع دستي تشكيل مي‌دهد. بافت پارچه هاي ابريشمي، نخي، پشمي، قالي، گليم، شال و گيوه دوزي مهم ترين صنايع دستي شهرستان كازرون را تشكيل مي دهند. پارچه‌ هاي ابريشمي، نخي و پشمي كازرون از شهرت به سزايي برخوردارند ودر گذشته اين پارچه ها درشهر كازرون بافته مي شده ولي امروزه بافتن پارچه به شكل هاي ساده تري معمول است ولي با اين حال بهترين بورياها به شهر كازرون تعلق دارد. قالي بافي نيز در اين منطقه رواج زيادي دارد و بيش تر توسط اهالي ايل قشقايي توليد و عرضه مي شود.
مكان هاي ديدني و تاريخي
جلوه هاي بهاري و پاييزي درياچه پريشان (فامور) جذاب و ديدني بوده و مراتع و گلزارهاي حاشيه درياچه و پرندگان وحشي آن گردش‌گاه طبيعي و جالب توجهي را به وجود آورده اند. ارزش هاي زيست محيطي درياچه پريشان بسيار كم نظير و جالب توجه بوده و اين درياچه را به يكي از مراكز جلب گردشگران و بوميان منطقه براي گذران اوقات فراغت، تبديل نموده است. چشمه ساسان كه مناظر طبيعي ارزشمندي در پيرامون آن وجود دارد و غارهاي تاريخي چون غار تنگ چوگان كه مجسمه حجاري شده شاپور اول در آن قرار دارد، از جاذبه هاي طبيعي شهرستان كازرون به شمار مي آيند. نقش شاپور كه از بقاياي شهري آباد بر جاي مانده و ويرانه هاي شهر بيشاپور كازرون كه به همت شاپور اول ساخته شده و كاخ ها و بناهاي بسياري داشته، به همراه چندين اثر مذهبي و تاريخي ديگر كه قدمت بيش تر آن ها به دوره هاي باستاني مي رسند، از مهم ترين ديدني هاي شهرستان كازرون به شمار مي آيند.
صنايع و معادن
صنايع كارخانه‌اي دراين‌شهرستان محدود به صنايع مربوط به كشاورزي، دام‌داري و كارخانه‌هاي توليد مصالح ساختماني است. كارخانه‌هاي‌مربوط به صنايع غذايي، چوب، البسه، وسايل نقليه و … نيز در اين شهرستان وجود دارند. داد و ستد و بازرگاني نيز يكي از مشاغل اصلي اهالي شهرستان كازرون است. عمده ترين صادرات اين شهرستان گندم، جو، پنبه، بنشن، تره بار، مركبات، پشم، گوسفند، خرما، مركبات، رود (شيره درختي) و پسته كوهي مي باشند. مركز اين شهرستان به علت اينكه محل رفت و آمد چند ايل بزرگ ( قشقايي، ممسني و دشتستاني) است از بازرگاني پر رونقي برخوردار شده است.
كشاورزي و دام داري
محصولات كشاورزي شهرستان كازرون عبارتند از: غلات، تنباكو، خرما، برنج، حبوبات، پنبه، مركبات كه برخي از اين محصولات جزء صادرات شهرستان نيز مي باشند. از سوي ديگر به لحاظ اين كه ايلات و عشاير در منطقه پراكنده هستند. دام داري و توليدات دامي رونق چشم‌گيري دارد. انواع فرآورده هاي لبني و پشم و پوست و روغن از توليدات دامي بخش دام پروري كازرون است.
مشخصات جغرافيايي
اين شهرستان از شمال و شمال باختر به استان خوزستان، از شمال خاور به شهرستان شيراز، از جنوب و جنوب باختر به استان بوشهر و از جنوب خاوري به شهرستان فيروز آباد محدود است. آب و هواي شهرستان كازرون به طور كلي گرم است. شهرستان كازرون از 4 بخش مركزي، خشت، كوهمره نودان، فهليان و ممسني تشكيل يافته است.شهر كازرون مركز شهرستان كازرون، در 51 درجه و 39 دقيقه طول جغرافيايي و 29 درجه و 37 دقيقه عرض جغرافيايي و در ارتفاع 860 متري از سطح دريا واقع است. مسيرهاي :ارتباطي به اين شهرستان عبارت اند از
- راه كازرون – شيراز به طول 143 كيلومتر
- راه كازرون – بندر بوشهر به طول 162 كيلومتر كه از 9 كيلومتري شهر كازرون مي گذرد.
- راه كازرون – دشت ارژن به طول 60 كيلومتر
- راه كازرون – فيروز آباد به طول 176 كيلومتر
- راه فرعي به سوي شمال به طول 12 كيلومتر تا روستاي دوان
جمعيت شهرستان كازرون در سرشماري 1375 تعداد 254992 نفر برآورد شده است. اهالي اين شهرستان آريايي نژاد هستند و به زبان فارسي گفت و گو مي كنند. درقسمت هاي شمالي شهرستان‌به تركي و لري نيز تكلم مي شود. شغل اصلي اهالي كشاورزي، دام‌داري و صنايع دستي است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
كازرون از شهرهاي قديمي ايران است. نام اوليه آن «نورد» بوده است. گويند كه كازرون را طهمورث شاه بنا نهاد و پس از آن خراب شد و مجددا شاپور اول ساساني هم زمان با بناي شهر بيشاپور، كازرون را نيز آباد كرد. بعدها قباد ساساني بر اهميت آن افزود. كازون در ابتدا از 3 قريه نورد، راهيان و دريس تشكيل مي شد و روي هم به «بلد العتيق» معروف بود. اما در اواخر قرن چهارم هجري آنرا كازرون ناميدند. كازرون را به جهت اين كه در فصل بهار با طراوت و سرسبز است در برخي از كتاب ها شهر سبز لقب داده اند. پاره اي ديگر از محققين بر اين باورند كه به سبب غناي كوه هاي پيرامون كازرون از حيث ثروت طبيعي آن را كوه زران گفته اند و به تدريج به كازرون تغيير يافته است.

آب هاي سطحي شهرستان كازرون را درياچه ها، رودخانه ها و چشمه ها تشكيل مي دهند. رودخانه شاهپور و رودخانه دالكي دو رود مهم اين شهرستان در شمال باختري و جنوب جريان دارند. ديگر رودخانه هاي شهرستان كازرون عبارتند از: تنگ شيب، جره، حله، سفيد، شورجره و شيرين. در شهرستان كازرون به ويژه نواحي شمالي آن تعداد زيادي چشمه وجود دارد كه معروف ترين آن عبارتند از: چشمه ساسان در تنگ چوگان، چشمه زنجان، چشمه سيد حسين (سراب شيب) و چشمه آبگينه. اين شهرستان كاريزهاي متعددي دارد كه از آن جمله مي توان كاريزهاي محمودآباد، مرشد آباد، رضا آباد و محسن آباد را نام برد.
رودخانه شاهپوركازرون
رودخانه شاهپور(شيرين) كه از كوه هاي كوهمره نودان و چشمه ساسان در تنگ چوگان (25 كيلومتري شمال باختري كازرون) سرچشمه گرفته پس از آبياري كردن دهستان هاي شاپور، خشت و كمارج وارد سعدآباد شده و در محلي به نام دو رودگاه به رودخانه دالكي پيوسته و سرانجام به نام حله به خليج فارس مي ريزد.
رودخانه دالكي كازرون
رودخانه دالكي يك رود دايمي به طول 170 كيلومتر است كه شيب متوسط آن 8/0 درصد است. اين رود كه حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است در مسير كلي خود كه به سمت جنوب باختري است، از شهرستان هاي كازرون، برازجان و بوشهر در استان هاي فارس و بوشهر عبور مي كند. هله از ارتفاعات 40 كيلومتري جنوب خاوري كازرون و 53 كيلومتري جنوب باختري شيراز از دهستان كوهمره سرچشمه گرفته و به سوي شمال باختري روان مي شود. در 14 كيلومتري خاور كازرون با رودخانه حنا مخلوط شده و به نام رودخانه سفيد از طريق دره دوان در شمال خاوري، همچنان به سوي شمال باختري ادامه مسير مي دهد. پس از آن كه در 17 كيلومتري شمال كازرون با رودخانه تنگ شيب مخلوط شده، با نام جديد شاهپور از طريق تنگه چوگان به دهستان شاهپور وارد مي شود. در اين دهستان با ريزابه هاي فراواني از جمله رود شكستان درهم مي آميزد و رو به سوي جنوب باختري به طرف دهستان خشت سرازير مي شود. در اين دهستان به سوي باختر تغيير جهت داده و پس از عبور از دره شمالي كوه پوزه حسن كرچال وارد دهستان مزارعي از شهرستان برازجان مي شود. در اين دهستان با ريزابه هاي فراواني كه غالبا از شمال سرازير شده اند مخلوط گشته، مرز ميان دهستان هاي مزارعي، شبانكاوه و زيرراه را تشكيل مي دهد و به نام رودخانه شيرين در 12 كيلومتري شمال باختري برازجان با رودخانه دالكي مخلوط مي شود. از اين به بعد اين رودخانه كه به سمت باختر متوجه شده و مرز ميان دهستان هاي شبانكاره و زيارت را تشكيل مي دهد، هله نام مي گيرد. سرانجام اين رودخانه در 54 كيلومتري جنوب باختري برازجان به خليج فارس مي ريزد. در طول مسير اين رودخانه نقاط مناسبي براي احداث سد وجود دارد. از جمله اين مناطق مي توان به مدخل شمالي تنگ چوگان در 20 كيلومتري شمال كازرون، دهانه خاوري پوزه حسن كرچال در 35 كيلومتري باختر كازرون و همچنين دره شمالي كتل برنگ در 44 كيلومتري باختر شمالي كازرون اشاره كرد.
چشمه ساسان كازرون
چشمه ساسان در 15 كيلومتري شهر كازرون و در ناحيه تنگ چوگان واقع شده و از نقاط ديدني اين شهرستان به حساب مي آيد. چشمه سارها، مناظر طبيعي و مجموعه آثار تاريخي تنگ چوگان از جمله قابليت هاي ارزشمند موجود در پيرامون اين چشمه است.
درياچه پريشان (فامور) كازرون
نام درياچه پريشان كه فامور هم گفته مي شود از نام چشمه اي گرفته شده كه منبع اصلي تامين آب درياچه مي باشد. اين درياچه در 3 كيلومتري روستاي ايازآباد - كه در 12 كيلومتري كازرون قرار دارد - قرار دارد. آب درياچه پريشان، شيرين است اما براي آشاميدن چندان مناسب نيست، از اين رو براي پرورش ماهي نيز از آن استفاده مي شود. ماهي هاي داخل اين درياچه به صورت آزاد زيست مي كنند و پرندگان مهاجر آبزي نيز در فصل مهاجرت در اطراف آن ديده مي شوند. بيش ترين سطح مشاهده شده در اين درياچه 18 كيلومتر مربع است كه در تابستان و هنگام به حداقل رسيدن سطح، حالت باتلاقي پيدا مي كند. ميانگين عمق پريشان 6/1 متر است كه در بعضي از سال ها به 2 متر نيز مي رسد. اين درياچه حوزه آبريز آن بسته اي را تشكيل مي دهند كه مساحتي حدود 263 كيلومتر مربع را زهكشي مي كند. جلوه هاي بهاري و پاييزي درياچه فامور جذاب و ديدني بوده و مراتع و گلزارهاي حاشيه درياچه و پرندگان وحشي آن گردشگاه طبيعي جالب توجهي را به وجود آورده اند. ارزش هاي زيست محيطي درياچه پريشان بسيار كم نظير و جالب توجه بوده و آن را تبديل به يكي از مراكز جلب گردشگران و اهالي بومي منطقه براي گذران اوقات فراغت كرده است.
تنگ چوگان كازرون
خرابه هاي شهر شاپور در مكاني به نام «تنگ چوگان» در چند كيلومتري شهر كازرون قرار گرفته است. از تنگ چوگان رودخانه اي مي گذرد و روي ديواره كوه در دو طرف رودخانه نقش هايي حجاري شده كه دامنه آن رو به شمال است. مجموعه نقش هاي تنگ چوگان داراي شش دسته نقش گوناگون هستند. سه نقش از شش نقش برجسته را صحنه پيروزي شاپور اول بر والرين، امپراتور روم تشكيل مي دهند. اندازه اين نقش ها متفاوت هستند و در يكي از آن ها كه بزرگ ترين صحنه اين پيروزي را نشان مي دهد، زير پاي اسب شاپور پيكري بر زمين افتاده است كه بيانگر شكست دشمن مي باشد. سه نقش ديگر اين تنگ عبارتند از:
نقش برجسته بهرام دوم كه صحنه پيروزي بهرام دوم (293-277 ميلادي) را بر باديه نشينان باختر نشان مي دهد.
نقش برجسته اي كه مراسم اعطاي سلطنت از سوي اهورامزدا به بهرام اول را نشان مي دهد.
نقش برجسته اي كه پيروزي شاپور اول ذوالاكتاف را بر دشمنان نشان مي دهد.
غار تنگ چوگان كازرون
غار تنگ چوگان يكي ديگر از زيبايي هاي شهرستان داراب است كه همواره پذيراي طبيعت دوستان مي باشد. در درون اين غار كه در تنگ چوگان قرار گرفته، مجسمه عظيم شاپور اول آن حجاري شده است. ارتفاع اين مجسمه در حدود هفت متر و پهناي شانه هاي آن نزديك به دو متر مي باشد. به احتمال نزديك به يقين، علاوه بر مجسمه سترگ شاپوراول، آرامگاه ابدي اوهم در اين غاراست.

امام زاده شاه حمزه كازرون
صاحب بقعه امام زاده شاه حمزه را حمزه بن موسي بن جعفر مي دانند و مي گويند زماني كه خواجه نصيرالدين طوسي از اين محل عبور مي كرده، شاهد تابش نور از تلي مي گردد كه پس از كاوش، مرقد امام زاده در آن جا هويدا مي شود. اين امام زاده از جمله زيارتگاه هاي مورد احترام مردم كازرون است كه در محوطه بازار اين شهر واقع مي باشد. نماي بنا مركب از سه طاق نما با قوس تيزه دار است كه ورودي بقعه در طاق نماي مياني آن قرار دارد. برفراز اين بقعه، گنبد بسيار بلندي بر روي يك دوره و يك گردني شانزده ضلعي استوار گرديده است.
گردشگاه امام زاده سيدحسين كازرون
امام زاده سيد حسين از اماكن مقدس شهرستان كازرون است كه در 25 كيلومتري شمال اين شهر واقع شده است. پوشش مناسب جنگلي و چشمه سرآب شيرين در اطراف اين امام زاده گردشگاهي چند منظوره را به وجود آورده است.

پل علي بن حمزه كازرون
پل تاريخي علي بن حمزه در زمان فرمانروايي آل بويه بر روي رودخانه "خشك" شيراز احداث شده است. اين پل بارها مورد مرمت قرار گرفته و سرانجام در زمان كريم خان زند به سال 1185 هجري قمري تجديد، مرمت و نوسازي شده است. پل علي بن حمزه در محور شيراز- كازرون واقع شده و سالهاست كه خودروهاي سبك و سنگين از روي آن عبور مي كنند. در كنار پل، بقعه امام زاده اي به نام علي به حمزه قرار گرفته است.
پل آبگينه كازرون
پل آبگينه در 12 كيلومتري كازرون واقع شده است و نقش برجسته روي آن، به اواخر دوران فتح علي شاه قاجار تعلق دارد.

شهرستان سپيدان در باختر استان فارس واقع شده است. سپيدان از شمال و خاور به شهرستان مرودشت، از جنوب به شهرستان شيراز، از جنوب باختري و باختر به شهرستان ممسني و از شمال باختري به استان كهگيلويه‌و بوير احمد محدود مي‌شود. عده اي از طوايف قشقايي، طوايف كشكولي بزرگ و كشكولي كوچك نيز در اين منطقه زندگي مي كنند. گليم بافي و جاجيم بافي مهم ترين صنايع دستي شهرستان سپيدان را تشكيل مي‌دهد. اين صنايع در شهرها و روستاهاي مختلف شهرستان سپيدان و بيش تر توسط زنان و دختران تهيه و توليد مي شوند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
جاذبه هاي طبيعي مهم ترين مكان هاي ديدني شهرستان سپيدان را تشكيل مي دهند. تركيب درختان جنگلي با توپوگرافي ناحيه كوهستاني و رودخانه اي، در دره ها و تنگ هاي عميق و خرم، گردشگاه هاي زيبايي را به وجود آورده اند كه محل آسايش مردم محلي و مسافران اين خطه است. دشت هاي سرسبز مملو از گل هاي رنگارنگ و چشمه هاي متعدد به همراه آبشارهاي بزرگ و كوچكي چون آبشار مارگون با زيبايي هاي خاص پيرامون خود، جلوه هاي اعجاب انگيزي از طبيعت شهرستان سپيدان را به نمايش گذاشته و اين منطقه را در زمره مناطق ديدني استان فارس قرار داده است.
كشاورزي و دام داري
شغل اصلي مردمان اين ناحيه كشاورزي و دامداري است. عمده ترين محصولات اين منطقه غلات، حبوبات انواع ميوه گردو، سيب و گوجه مي باشد. آب كشاورزي در اين منطقه از رود ها و چشمه ها تامين مي شود. دام داري نيز به لحاظ موقعيت مساعد جغرافيايي در منطقه رواج دارد و انواع محصولات دامي از قبيل فرآورده هاي لبني و روغن از توليدات اين بخش مي باشد. پرورش زنبور عسل نيز دراين منطقه رايج است. بازرگاني اين منطقه بر 3 شغل مهم كشاورزي و باغ داري و دام داري و صنايع دستي استوار است و مهم ترين صادرات منطقه را گندم، جو، بنشن، گردو،‌ عسل، فرآورده هاي شيري، روغن، فرش، روكش گيوه تشكيل مي دهد.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان سپيدان در باختر استان فارس واقع شده است. سپيدان از شمال و خاور به شهرستان مرودشت، از جنوب به شهرستان شيراز، از جنوب باختري و باختر به شهرستان ممسني و از شمال باختري به استان كهگيلويه و بوير احمد محدود مي‌شود. مركز اين شهرستان، اردكان است كه در 100 كيلومتري شمال باختري شيراز و در مسير راه شيراز – ياسوج قرار گرفته است. آب و هواي اين شهرستان معتدل متمايل به سرد مي باشد. اردكان در 51 درجه و 59 دقيقه طول جغرافيايي و 30 درجه و 15 دقيقه عرض جغرافيايي و در ارتفاع 2240 متري از سطح دريا واقع شده است. مسيرهاي دسترسي اين منطقه را راه اردكان – شيراز به طول 100 كيلومتر، راه اردكان – ياسوج به طول 80 كيلومتر و مسير اردكان – نور آباد به طول 85 كيلومتر تشكيل مي‌دهند. در سرشماري سال 1375 جمعيت شهرستان سپيدان 87246 نفر برآورد شد. مردم منطقه آريايي نژادند و به زبان فارسي با گويش هاي تركي و لري سخن مي گويند. عده اي از طوايف قشقايي، طوايف كشكولي بزرگ و كشكولي كوچك نيز در اين منطقه زندگي مي كنند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
مركز شهرستان سپيدان يا بيضا، اردكان است. اردكان در لغت به معني نوعي از جدول ها و اشكال نجومي است. واژه «ارد» را قهر و غضب نيز معني كرده اند. «ارد» در واژه محلي به معناي شير و «كان» به معناي معدن است، و چون در پيرامون اين منطقه شيرهاي درنده وجود داشته لذا به نام اردكان يعني محل شيرها منسوب گرديده است. ضمنا نام قديمي و اوليه اردكان «ارز كوه» بوده است. قدمت اردكان به دوران صفويه مي رسد و بنا به روايات، در زمان شاه طهماسب صفوي ايجاد گرديده است. نام عربي البيضا به معني سفيد است كه معمولا علاوه بر ناميدن يك شهر جهت نام گذاري يك منطقه وسيع نيز مورد استفاده قرار گرفته است. اين اسم بار اول در زمان تصرف محل مزبور توسط اعراب، به مكان مربوطه اطلاق شده است. در سال 39 هجري (660/659 ميلادي) ساكنين استخر - پايتخت قديمي فارس جنبش جديدي را آغاز كردند تا سيادت متزلزل عربي را ازبين ببرند. به همين جهت فرمانده قشون عرب حوزه فارس با لشكرياني از شهر بصره به جلگه مردودشت اعزام شد. وي براي تشكيل هسته اصلي اردوگاه نظامي خويش جهت سركوب قيام استخر( واقع در حاشيه خاوري مرودشت) قلعه اي را در جبهه باختري آن بنا نهاد.براساس روايات شهر سپيدان از خانه هاي خشتي تشكيل يافته كه با يك حصار محصور شده بود. اين شهر داراي يك ارگ و حومه اطراف آن مي شده و علاوه بر وجود يك مسجد جمعه و مسجد اصلي از 1 زيارتگاه پر از زوار نيز رواياتي نقل شده است. محدوده شهري بيضا در دوره قرون وسطي مي بايستي برطبق نتايج آثار باستاني مكشوفه محدود كامل تل بيضاي كنوني و تپه شاه قلعه قطب الدين و بالاخره تپه و مزارع اطراف آن را شامل شود. آثاري مثل صفحه مرمري منقوش و كاشي و اشيايي مانند ميز سنگي نقش دار نشان مي دهد كه در اين جا نه يك دهكده بلكه يك شهر يا يك جامعه مهم و پيشرفته وجود داشته است. در نهايت بايد يادآور شد كه جنگ هاي متعدد در دوره آل بويه و سلجوقيان به شهر لطمه زده است.

رودخانه اردكان سپيدان
يك رود فصلي است كه از كوه هاي سه چاه و گر در شمال خاوري اردكان سرچشمه گرفته و از باختر اردكان مي گذرد و پس از آبياري نمودن زمين هاي اطراف به رودخانه شش پير مي پيوندد.
رودخانه شش پير سپيدان
اين رودخانه مهم، از كوه هاي جنوب خاوري شهرستان سپيدان سرچشمه مي گيرد و پس از پيوستن به رود كوچك بزغان به سمت جنوب جريان مي يابد و در محلي به نام روديان، وارد دهستان دشمن زياري مي شود. رودخانه شش پير پس از آبياري اراضي كشاورزي دهستان دشمن زياري در 18 كيلومتري خاور فهليان به رود شيرين مي پيوندد و وارد دهستان رستم مي شود.
رودخانه توكل آباد سپيدان
يك رود دايمي به درازاي 35 كيلومتر و مسير كلي شمال باختري است. سرچشمه آن كوه قلات در 58 كيلومتري جنوب خاوري اردكان مي باشد اين رود به رود شش پير مي ريزد.
رودخانه تيزاب سپيدان
تيزاب يك رود دايمي به طول 25 كيلومتراست كه مسير كلي آن جنوب خاوري بوده واز كوه هشار در 53 كيلومتري شمال باختري اردكان سرچشمه مي گيرد. اين رودخانه از منطقه مورسيب عبور مي كند و در سر راه با رومد شور كاكان مخلوط مي شود.
رودخانه جوب خاله سپيدان
جوب خاله يك رود دايمي به طول 30 كيلومتر است كه مسير كلي ان جنوب خاوري است و سرچشمه آن كوه چال كلاغ واقع در منطقه جدول نو در 53 كيلومتري شمال باختري اردكان است. چشمه هاي بسيار زيادي در اين شهرستان وجود دارد كه عمده ترين آنها چشمه هاي يخچالي، جورك، چله گاه بزرگ چله گاه كوچك و انجيرك مي باشند. اين رود پس از طي مسير كوهستاني و پرپيچ و خم، از شهرستان سپيدان خارج مي شود.
رودخانه مارگان سپيدان
اين رودخانه كه از كوه هاي رنج سپيدان سرچشمه مي گيرد. از شاخه هاي رودخانه كر است. رود مارگان پس از پيوستن به چند شاخه ديگر در خارج از شهرستان سپيدان، رودخانه كر را تشكيل مي دهد. آبشار اين رودخانه يكي از معروف ترين آبشارهاي ايران و جهان است.
آبشار مارگون سپيدان
آبشار بزرگ و معروف مارگون كه در مرز دو استان فارس و كهكيلويه و بوير احمد قرار دارد، حاصل آب رودخانه كمهر و حوزه آبخيز آن است كه از ميان صخره ها به طرزي شگفت آور سر ريز مي شود. اين آبشار در خاور ياسوج و در كنار روستاي مارگون واقع شده است.موقعيت طبيعي و چشم اندازهاي اطراف اين آبشار زيبا و بسيار بلند، جلوه هايي اعجاب انگيز پديد آورده است. هم آميزي درختان جنگلي با توپوگرافي ناحيه كوهستاني و رودخانه اي به همراه زيبايي هاي طبيعي دشت هاي مملو از لاله واژگون و گل هاي رنگارنگ ختمي و ديگر گل هاي وحشي، ‌منظره اي بديع پديد مي آورند كه ديدار از آن را به خاطره اي فراموش نشدني تبديل كرده و زيبايي چشم اندازهاي طبيعي آبشار مارگون را صد چندان كرده است. اين مجموعه، پديده اي برجسته و شگفت آور است كه از قابليت هاي گردشگاهي، آموزشي و پژوهشي پر اهميتي برخوردار است و در شمار پديده هاي بي مانند ارزش گذاري مي شود.
آبشار چيكان سپيدان
آبشار چيكان در 55 كيلومتري شهر اردكان در كنار روستاي چيكان واقع شده است.
چشمه بهرغان سپيدان
اين چشمه در فاصله 2 كيلومتري شهر اردكان در حاشيه جاده شيراز - اردكان قرار دارد . آب شيرين و خنك و گواراي آن موجب احداث يك واحد آب معدني در كنار چشمه شده است. آب اين چشمه پس از تصفيه و بسته بندي در اين كارخانه به ديگر نقاط كشور و خارج صادر مي گردد .
چشمه سرموركمهر سپيدان
آب چشمه و دشت هموار كنار آن اين منطقه را كه در 30 كيلومتري شهر اردكان در كنار جاده اردكان به مارگون قرار دارد به يك تفرجگاه سرسبز تبديل كرده است .
سراب كهكران سپيدان
اين منطقه در 35 كيلومتري شهر اردكان واقع شده است. وجود چشمه هاي آب و درختان كهنسال چشم انداز زيبايي به اين منطقه داده است.
چشمه و برم شش پير سپيدان
آب چشمه شش پير از بهترين آب هاي كشور است. اين چشمه در نزديكي روستاي برشنه 7 كيلومتري شهر اردكان قرار دارد. در درياچه برم شش پير كه زيبايي خاصي دارد ماهي گيري هم ممكن است. در حاشيه اين درياچه يك پارك جنگلي در حال ساخت است.
درياچه برم فيروز سپيدان
اين درياچه زيبا در ارتفاعات حاشيه شمالي شهراردكان در كنار جاده اردكان - مارگون - كمهر واقع شده است. آب اين درياچه از برف هاي ارتفاعات تامين مي شود. دوست داران طبيعت با يك ساعت پياده روي مي توانند از اين منطقه زيبا ديدن نمايند.
گردشگاه چله ‌گاه سپيدان
اين گردشگاه در 10 كيلومتري شهرستان سپيدان واقع شده و هم اكنون شهرداري سپيدان به طور موقت طرح كمپينگ آن را به اجرا درآورده است. اين گردشگاه در فصل‌هاي بهار و تابستان پذيراي انبوهي از مردم است. روستاي چله ‌گاه كه از توابع شهرستان سپيدان است، بر سر راه مارگون واقع شده و تا سپيدان 25 كيلومتر فاصله دارد. اين منطقه در فصل زمستان مكان مناسبي براي علاقه ‌مندان به ورزش‌هاي كوهستاني است.
گردشگاه و پيست اسكي سپيدان
تنها پيست اسكي جنوب ايران در فاصله 5 كيلومتري شهر اردكان در حاشيه جاده آسفالته اردكان - كمهر واقع است. ريزش زياد برف در زمستان كه گاه ارتفاع آن به 3 متر مي رسد موجب ساخته شدن دو پيست اسكي به نام هاي شكرك و سه چاه است كه امكاناتي از قبيل بالابر و وسايل لازم و ديگر امكانات مراجعين در اين منطقه فراهم شده است. اين پيست كه در شهرستان سپيدان واقع شده يكي از ارزشمندترين نقاط مناسب ورزش هاي كوهستاني است.
گردشگاه تنگ تيز آب
تنگ تيزآب در فاصله 20 كيلومتري شمال باختر سپيدان واقع شده و گذرگاه يكي از شعبه‌هاي رودخانه بشار است كه از كوه‌هاي سپيدان و ياسوج سرچشمه مي گيرد. اين رودخانه دايمي آبي شيرين دارد و مورد استفاده شرب و كشاورزي است. گونه‌هاي مختلف ماهيان بومي نيز در آن ديده مي شوند. تنگ تيزآب از پوشش جنگلي مناسب برخوردار است و درختان آن را بيشتر بنه، بادام، بلوط و بيد تشكيل مي ‌دهند. تنوع گونه‌هاي درختي و عبور يك رودخانه دايمي از جمله ويژگي ‌هاي اين منطقه‌اند. تنگ تيزآب تابستان‌هاي خنك و خوش آب و هوا و زمستان‌هاي سرد دارد. اين منطقه با آن كه امكانات گردشگاهي مناسب ندارد، در فصل تابستان مورد استفاده بسياري از بازديدكنندگان كه از راه‌هاي دور و نزديك به اين منطقه مسافرت مي ‌كنند قرار مي ‌گيرد. طبيعت كوهپايه‌اي توأم با پوشش جنگلي و رودخانه دايمي، منظره‌اي زيبا را در دل تنگ تيزاب به وجود آورده و جاذبه‌هاي اين گردشگاه را فزوني بخشيده است. مدخل تنگ تيزآب در مجاورت جاده آسفالته سپيدان- ياسوج قرار دارد. فاصله شيراز تا اين محل در حدود 90 كيلومتر است. راه كوهستاني ممسني ـ سپيدان از كنار اين تنگه عبور مي ‌كند. هم اكنون در فصل‌هاي مساعد به ويژه در بهار، در مدخل ورودي اين تنگ چادرهايي براي اقامت بازديد كنندگان نصب شده است كه مورد استفاده قرار مي ‌گيرد.
تنگ غوره دان سپيدان
در فاصله 20 كيلومتري شهر بيضاء چشمه اي پر آب و درختان زياد تفرجگاهي سرسبز به نام تنگ غوره دان را تشكيل داده است. در اين منطقه امكانات اوليه براي گردشگران فراهم آمده است.
تنگ بغديان سپيدان
در فاصله 30 كيلومتري شهر اردكان بعد از روستاي ريگون تفرجگاهي سرسبز با چشمه اي زلال است. دسترسي به اين تنگ با خودرو ممكن نيست و 5 كيلومتر از جاده منتهي به آن را پياده بايد طي كرد.
تپه هاي تل بيضا و تپه شاه قلعه
تپه هاي تل بيضا و تپه شاه قلعه قطب الدين از مهم ترين آثار باستاني شهرستان سپيدان است. بر اساس حفاري هاي به عمل آمده از اين تپه ها، آثاري مانند صفحه مرمري منقوش، كاشي و اشيايي مانند ميز سنگي نقش دار به دست آمده كه نمايان گر اين مطلب است كه در اين منطقه يك شهر يا يك جامعه مهم و پيشرفته وجود داشته است.

شهرستان بوانات به خاطر وجود رودخانه بوانات، مساعد بودن هوا و حاصل‌خيزي خاك ايجاد و رشد يافته است. مركز شهرستان بوانات شهر سوريان است كه در طول جغرافيايي 53 درجه و 39 دقيقه و عرض جغرافيايي 30 درجه و 27 دقيقه و بلندي 2180 متر از سطح دريا واقع است. سوريان در 142 كيلومتري جنوب خاوري آباده و در 56 كيلومتري خاور راه اصفهان – شيراز قرار گرفته و آب‌و هواي‌آن معتدل است. شغل اصلي و عمده مردم اين منطقه كشاورزي و باغ‌داري‌است. آب مورد نياز براي كشاورزي از رودخانه بوانات و قنات‌ها منطقه تامين مي شود.
عمده‌ترين محصولات‌كشاورزي‌اين شهرستان را گندم، جو، گردو، انگور، سيب، آلو، كشمش و پنبه تشكيل مي‌دهد. از نظر اهميت دام‌داري پس از كشاورزي قرار دارد و فرآورده هاي‌دامي و لبني از توليدات بخش دام‌داري شهرستان است كه عموما به مصارف داخلي مي رسد. كشمش، گردو و آلو نيز جزو محصولات صادراتي اين منطقه محسوب مي‌شود. گيوه دوزي و قالي‌بافي از صنايع دستي اين شهرستان است.
راه سوريان – صفا شهر به طول 50 كيلومتر و مسير راه سوريان – سروستان به طول 40 كيلومتر از مسيرهاي ارتباطي اين منطقه محسوب مي‌شوند. شهرستان بوانات برابر با سرشماري سال 1375 تعداد 46669 نفر جمعيت دارد كه اين افراد عموما آريايي‌نژاد هستند. مردم شهرستان بوانات مسلمان و شيعه مذهب بوده و زبان فارسي را با لهجه‌هاي محلي صحبت مي‌كنند. شهرستان بوانات از جاذبه هاي‌طبيعي چون غارها و چشمه ها و جاذبه هاي تاريخي چون مسجد جامع سوريان برخوردار است.

اقليد‌ يكي از شهرستان‌هاي استان فارس است كه‌داراي هوايي معتدل است و چراگاه‌هاي فراواني دارد در پنج ماه از بهار و تابستان منطقه سردسير ايل هاي گوناگوني مانند قشقايي و عرب باصري‌است. از طايفه‌ها و تيره‌هاي‌ديگر مي‌توان‌از‌طايفه‌هاي‌فارسيمدان،كله‌كو، كشكولي، اسلاملو و طايفه هاي كلمه‌اي و گردشولي از ايل ممسني نام برد. زبان مردم اقليد، فارسي اما به خاطر وضعيت منطقه لهجه هاي متفاوتي دارند. آداب و رسوم مردم اقليد با توجه به ويژگي هاي مخصوص خود بيش‌تر به آداب و رسوم مردم فارس مي‌ماند و از نظر زندگي و برخورد با مردم منحصر به فرد است. خون گرم بودن ، زود آشنا شدن، با نيتي پاك و باطني با صفا با مهمان بر خورد كردن و برنامه ريزي با ظرافتي خاص در مورد بعضي از مراسم مانند عروسي و عزاداري، عيد نوروز و عيد غدير از ديگر ويژگي هاي مردم اقليد هستند. مهم ترين صنعت دستي در شهرستان اقليد؛ فرش بافي است چون اصلي ترين كارو پيشه مردم منطقه‌ فرش بافي است. شمار دستگاه هاي قالي بافي اين شهرستان بيش از هزار دستگاه است و دو شركت بزرگ فرش بافي نيز در اقليد فعال هستند.
طرح و نقش فرش ها محلي و بيش‌تر نفش هيبت لو هستند، اما در كارگاه هاي شركت فرش نيز نقشه‌هاي ديگري بافته مي شوند كه به نام فرش‌هاي آباده‌اي در بازار به فروش مي رسند. بيش‌ترمردم نواحي روستايي اقليد به قالي بافي مشغول هستند و اين كار را بيش‌تر زنان و دختران به عهده دارند. توانمندي هاي شهرستان اقليد در زمينه بافته هاي داري (قالي و گبه) قابل توجه است، به اين ترتيب كه اين شهرستان قادر است انواع فرش دست‌باف با ميزان توليد ساليانه 40 هزارمترمربع و همين ميزان صادرات و گبه بافي به ميزان توليد ساليانه 5 هزارمتر مربع و به همين ميزان صادرات داشته باشد. گيوه بافي، جاجيم بافي و نمد مالي از ديگر صنايع دستي اين شهرستان است كه در تمام روستاها و شهرهاي اين منطقه توليد و عرضه مي شوند. برخي از اين توليدات جنبه صادراتي و برخي ديگر تنها جنبه مصرف محلي دارند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
درياچه كافتر و آبشار دشتك ابرج و چشمه هاي متعددي كه فضاهاي فرح بخش و زيبايي را فراهم آورده اند به همراه دامنه كوه ها و سواحل رودخانه ها از مهم ترين جاذبه هاي طبيعي شهرستان اقليد به شمار مي آيند. ازاماكن مقدسه و تاريخي منطقه مي توان امام زاده ها و مسجد جامع شهر كه قدمت آن به شش صد سال قبل مي رسد را نام برد. هم چنين قلعه قديمي ايزد خواست از جاذبه هاي مهم تاريخي منطقه به شمار مي آيند.
صنايع و معادن
بزرگ ترين مركز صنعتي شهرستان اقليد كارخانه قند مي باشد كه با ظرفيت اسمي روزانه 1500 تن مصرف چغندرقند سالانه در حدود ميانگين 27 هزار تن مي باشد و بوسيله بخش خصوصي اداره مي شود. دومين واحد صنعتي اين شهرستان شركت صنايع پلاستيك كوثر با ظرفيت اسمي ساليانه 2500 تن و عملي 3500 تن توليد انواع پلي اتيلن پايپ، سبك ، سنگين، پلي‌پروپيلن‌وپلي‌استايرن‌است. واحدهاي صنعتي ديگر شامل كارخانه شيرپاستوريزه با ظرفيت اسمي 3000 تن شير در سال و ساير فراورده هاي لبني از جمله ماست پاستوريزه، ماست موسير، پنير سفيد، خامه ، دوغ گازدار است.
واحدهاي صنعتي ديگر شامل شركت توليد و بسته بندي فرآورده هاي گوشتي شعبه اقليد با ظرفيت 9 هزارتن كشتار دام و 3600 تن بسته بندي انواع گوشت قرمز به صورت ساليانه است و هم‌چنين كارخانه آرد اقليد با ظرفيت 250 تن روزانه توليد آرد والسي كه بيش از 90% مراحل اجرايي آن اتمام يافته و در آينده نزديك به بهره‌برداري خواهد رسيد. با وجود داشتن استعدادهاي بالقوه توليدات معدني در اين شهرستان به دليل عدم سرمايه گذاري در اين بخش، غير از توليدات معدني در خصوص شن ماسه فعاليت هاي توليدي ديگري انجام نمي پذيرد.
كشاورزي و دام داري
در اقليد به سبب وجود آب فراوان و هواي مناسب، كشاورزي رونق دارد. از نظر كشاورزي اين شهرستان از موقعيت خاص كشاورزي برخوردار بوده و وجود پنج دشت مسطح و حاصل خيز و منابع طبيعي آبي قابل توجه اين منطقه را به يكي از مهم ترين قطب هاي كشاورزي استان فارس تبديل كرده است، هم اكنون ميزان 140 هزار هكتار زمين قابل كشت وجود دارد كه تا 200 هزارهكتار نيز قابل گسترش مي باشد و عمده توليدات كشاورزي عبارتند از : گندم، جو، چغندرقند، سيب زميني، حبوبات (نخود، لوبيا،عدس)، سيب درختي ، علوفه (يونجه ، اسپرس ، شبدر).
علاوه بر توليد محصولات زراعي در اين شهرستان انواع محصولات باغي توسط كشاورزان توليد مي شود كه براساس جديدترين آمار موجود با سطح زيركشت 8581 هكتار مي باشد كه عمده ترين محصولات باغي عبارتند از سيب درختي ، بادام ، انگور ، گردو كه سطح زيركشت سيب درختي 3094 هكتار ، بادام (آبي 218 هكتار، ديم 2986) انگور (آبي 443 هكتار ، ديم 839 هكتار) و گردو 391 هكتار مي باشد، باغ داران محصولات ديگر از جمله زردآلو، آلبالو، گيلاس، هلو، شليل، شفتالو، انواع آلو، انواع گوجه، به، گلابي، خرمالو، انار، توت، انجير، سنجد و زعفران نيز توليد مي شود.
شهرستان اقليد يكي از شهرستانهاي مستعد دامپروري مي باشد كه تقريباً حدود 400 هزار واحد دامي ، توسط حدوداً 500 بهره بردار(دامدار و دامپرور) در بافت شهر و روستاهاي شهرستان نگهداري مي شوند و در طول شش ماه از سال بيش از 50 هزار نفر از عشاير بدليل ييلاقي بودن منطقه به اين شهرستان كوچ مي نمايند كه اين امر موجب رونق دام پروري گرديده و ساليانه ميزان قابل دام به صورت زنده مازاد بر نياز شهرستان به استانهاي يزد، اصفهان ، فارس صادر مي گردد. اخيراً نيز با احداث و راه اندازي مجتمع گوشت اين شهرستان ، انواع دام هاي مختلف از دام داران منطقه توسط اين مجتمع خريداري و پس از كشتار ، بسته بندي گرديده و به ساير نقاط كشور ارسال مي گردد. دام داري بر عهده تيره هاي گوناگون ايل ها است و دام ها شامل گاو، گوسفند، بز و شتر است. انواع فرآورده هاي دامي و لبني از محصولات بخش دام داري اين شهرستان مي باشد.
مشخصات جغرافيايي
اقليد واقع در طول جغرافيايي 52 درجه و 41 دقيقه و عرض جغرافيايي 30 درجه و 53 دقيقه و بلندي 2230 متري از سطح دريا مي باشد. اقليد يكي از شهرستان هاي استان فارس است كه از شمال و شمال‌خاوري با شهرستان آباده، از جنوب خاوري با شهرستان خرم بيد، از جنوب با شهرستان مرودشت، از باختر با شهرستان سپيدان و استان كهگيلويه و بوير احمدو از شمال باختر با شهرستان سميرم از استان اصفهان هم مرز است. چون اين سرزمين كوهستاني است چشمه سارهاي فراوان دارد كه بيش‌تر آن ها، سرچشمه‌هاي رودخانه كر هستند. جمعيت شهرستان اقليد درسال 1375 تعداد 80947 نفر بر آورده شده است. شغل‌اصلي مردم اقليد كشاورزي، دام داري، پيشه وري، بازرگاني، كارگري و فرش بافي است. مسيرهاي اين شهرستان به مناطق اطراف عبارت اند از:
- راه آسفالته اي كه از اقليد به سوي شمال خاوري كشيده شده كه اقليد را به جاده اصفهان - شيراز در آبادي سورمق متصل مي سازد. در ازاي اين راه 18 كيلو متر است.
- راه اقليد - آسپاس كه 48 كيلومتر است و از اقليد به سوي جنوب باختري مي رود و به آبادي آسپاس مي رسد.
- جاده اي كه از سوي شمال از اقليد به سوي آبادي هاي صغاد بهمن و سپس به ايزد خواست و شهر سميرم مي رسد.
- راه هاي ديگري كه مركز بخش اقليد را به آبادي هاي پيرامونش مي رساند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
اقليد درعربي يعني كليد واحتمالا يك كلمه يوناني مي باشد. اين شهر به دروازه فارس مشهور بوده و درگذشته يكي از بلاد مهم به شمار مي رفته است. كليد به مرور زمان به كليل و بعد به اقليد تغيير نام پيدا نمود و هنوزهم عده اي به آن كليل مي گويند و مفهوم مجازي آن، كليد گشايش سرزمين فارس است. به اين معني كه هر كس مي خواسته فارس را فتح كند، اول بايستي اقليد را فتح كند. اقليد شهر كهن سالي است و در دوران هاي پيش از اسلام منطقه آبادي بوده است. هم اكنون ازدوران ساسانيان چند اثر ارزنده در اقليد و پيرامون آن وجود دارد كه حوض دختر گبر با سنگ نوشته پهلوي اش يكي از آن هاست. در فارسنامه ابن بلخي درباره اقليد چنين نوشته شده است : « اقليد شهركي كوچك است و حصاري دارد و جامع و منبردارد و هواي آن در سردسير معتدل است و درست، آب آن خوش است و روان، [ و در آن ] ميوه باشد از هر نوعي ... ». هم چنين در فارسنامه ناصري نيز درباره اقليد چنين مي خوانيم : « اقليد پنج فرسخ جنوبي آباده است در دامنه كوهي افتاده است. رودخانه از ميان آن جاري است در دو جانب اين رودخانه باغ هاي پر از درختان سردسيري است مكاني با صفا و نزهت گاهي دلگشا است ».

مسجد جامع اقليد
مسجد جامع اقليد در اقليد، جنوب شهرستان آباده و در شمال استان فارس واقع شده است. اين بنا كه بنايي است خشتي و گلي قدمتي شش صد ساله دارد. بر روي كتيبه اي كه بر سر در مسجد نسب شده، تاريخ ساخت بنا سال 849 هـ. ق نوشته شده است. منبري منبتي در مسجد وجود دارد كه تاريخ ساخت آن 1008 هـ. ق مي باشد. اين بنا در طول زمان بارها تعمير و باز سازي شده است.

بقعه امام زاده سيدعبدالرحمان اقليد
بقعه امام زاده سيدعبدالرحمان از زيارتگاه هاي محلي روستاي كافتر شهرستان اقليد است. طبق روايات اين امام زاده از نوادگان امام حسن مجتبي(ع) مي باشد.
امام زاده سيد محمد اقليد
بقعه امام زاده سيد محمد از زيارت گاه هاي محلي مردم روستاي كافتر شهرستان اقليد است. اين امام زاده از نوادگان حضرت ابوالفضل العباس(ع) مي باشد.

قلعه ايزد خواست اقليد
ويرانه هاي قلعه ايزد خواست در شمال استان فارس و 141 كيلومتري اصفهان واقع شده است. اين قلعه كه بر فراز صخره اي رسوبي قرار گرفته توسط يك پل كهنه از جانب جنوب با خارج ارتباط پيدا مي كند. در قلعه ايزد خواست، خانه هاي كوچك و كوچه هاي تنگ از دوران ساساني برجاي مانده است. چار طاقي عهد ساسانيان را كه آتشگاه و نيايشگاه قلعه بوده است در اوايل قرن نهم هجري به مسجد تبديل كرده اند. در حال حاضر نيز با پوششي تازه كه پايين تر از طاق عهد ساساني ايجاد كرده اند، مسجدي ساخته اند كه مورد استفاده مردم است.

تپه هاي باستاني اقليد
تپه حسن آباد، تل حاجي نوروز، تل خنجشت، تل چشمه وزوزن از جمله تپه هاي باستاني شهرستان اقليد مي باشند كه قدمت آن ها به هزاره هاي پيش از ميلاد و دوره هاي اسلامي بازمي گردد.