كازرون از شهرهاي قديمي ايران است. تا زماني كه شهر بيشاپور به عنوان يك مركز بزرگ شهري در منطقه پابرجا بود، كازرون بيش تر به يك روستاي كوچك شباهت داشت تا يك مركز شهري و مركز داد و ستد. در شهرهاي پيش از اسلام، ميدان بيش تر از اين كه يك فضاي اجتماعي باشد، يك فضاي اداري - سياسي به شمار رفته و معمولا به عنوان يك فضاي تشريفاتي كه در خدمت دستگاه حكومتي بود، در جوار كاخ ها و معبر آن ها ساخته مي شد. جايگاه بازار كازرون در قبل از اسلام دقيقا مشخص نيست، اما آن چه مهم است اين كه نقش اين شهر و در مسير قرار گرفتن آن گوياي وجود داد و ستد گسترده‌اي در منطقه بوده است. بعد از ورود اسلام و از ميان رفتن رونق پادشاهان ساساني، شهر شاهپور نيز از بين رفت و كازرون شروع به رشد كرد. اين رشد از قسمت شمال شروع شده و به تدريج به قسمت بازار فعلي و در قسمت جنوبي شهر رسيد.
شغل اهالي اين منطقهرادام‌داري، كشاورزي و صنايع دستي تشكيل مي‌دهد. بافت پارچه هاي ابريشمي، نخي، پشمي، قالي، گليم، شال و گيوه دوزي مهم ترين صنايع دستي شهرستان كازرون را تشكيل مي دهند. پارچه‌ هاي ابريشمي، نخي و پشمي كازرون از شهرت به سزايي برخوردارند ودر گذشته اين پارچه ها درشهر كازرون بافته مي شده ولي امروزه بافتن پارچه به شكل هاي ساده تري معمول است ولي با اين حال بهترين بورياها به شهر كازرون تعلق دارد. قالي بافي نيز در اين منطقه رواج زيادي دارد و بيش تر توسط اهالي ايل قشقايي توليد و عرضه مي شود.
مكان هاي ديدني و تاريخي
جلوه هاي بهاري و پاييزي درياچه پريشان (فامور) جذاب و ديدني بوده و مراتع و گلزارهاي حاشيه درياچه و پرندگان وحشي آن گردش‌گاه طبيعي و جالب توجهي را به وجود آورده اند. ارزش هاي زيست محيطي درياچه پريشان بسيار كم نظير و جالب توجه بوده و اين درياچه را به يكي از مراكز جلب گردشگران و بوميان منطقه براي گذران اوقات فراغت، تبديل نموده است. چشمه ساسان كه مناظر طبيعي ارزشمندي در پيرامون آن وجود دارد و غارهاي تاريخي چون غار تنگ چوگان كه مجسمه حجاري شده شاپور اول در آن قرار دارد، از جاذبه هاي طبيعي شهرستان كازرون به شمار مي آيند. نقش شاپور كه از بقاياي شهري آباد بر جاي مانده و ويرانه هاي شهر بيشاپور كازرون كه به همت شاپور اول ساخته شده و كاخ ها و بناهاي بسياري داشته، به همراه چندين اثر مذهبي و تاريخي ديگر كه قدمت بيش تر آن ها به دوره هاي باستاني مي رسند، از مهم ترين ديدني هاي شهرستان كازرون به شمار مي آيند.
صنايع و معادن
صنايع كارخانه‌اي دراين‌شهرستان محدود به صنايع مربوط به كشاورزي، دام‌داري و كارخانه‌هاي توليد مصالح ساختماني است. كارخانه‌هاي‌مربوط به صنايع غذايي، چوب، البسه، وسايل نقليه و … نيز در اين شهرستان وجود دارند. داد و ستد و بازرگاني نيز يكي از مشاغل اصلي اهالي شهرستان كازرون است. عمده ترين صادرات اين شهرستان گندم، جو، پنبه، بنشن، تره بار، مركبات، پشم، گوسفند، خرما، مركبات، رود (شيره درختي) و پسته كوهي مي باشند. مركز اين شهرستان به علت اينكه محل رفت و آمد چند ايل بزرگ ( قشقايي، ممسني و دشتستاني) است از بازرگاني پر رونقي برخوردار شده است.
كشاورزي و دام داري
محصولات كشاورزي شهرستان كازرون عبارتند از: غلات، تنباكو، خرما، برنج، حبوبات، پنبه، مركبات كه برخي از اين محصولات جزء صادرات شهرستان نيز مي باشند. از سوي ديگر به لحاظ اين كه ايلات و عشاير در منطقه پراكنده هستند. دام داري و توليدات دامي رونق چشم‌گيري دارد. انواع فرآورده هاي لبني و پشم و پوست و روغن از توليدات دامي بخش دام پروري كازرون است.
مشخصات جغرافيايي
اين شهرستان از شمال و شمال باختر به استان خوزستان، از شمال خاور به شهرستان شيراز، از جنوب و جنوب باختر به استان بوشهر و از جنوب خاوري به شهرستان فيروز آباد محدود است. آب و هواي شهرستان كازرون به طور كلي گرم است. شهرستان كازرون از 4 بخش مركزي، خشت، كوهمره نودان، فهليان و ممسني تشكيل يافته است.شهر كازرون مركز شهرستان كازرون، در 51 درجه و 39 دقيقه طول جغرافيايي و 29 درجه و 37 دقيقه عرض جغرافيايي و در ارتفاع 860 متري از سطح دريا واقع است. مسيرهاي :ارتباطي به اين شهرستان عبارت اند از
- راه كازرون – شيراز به طول 143 كيلومتر
- راه كازرون – بندر بوشهر به طول 162 كيلومتر كه از 9 كيلومتري شهر كازرون مي گذرد.
- راه كازرون – دشت ارژن به طول 60 كيلومتر
- راه كازرون – فيروز آباد به طول 176 كيلومتر
- راه فرعي به سوي شمال به طول 12 كيلومتر تا روستاي دوان
جمعيت شهرستان كازرون در سرشماري 1375 تعداد 254992 نفر برآورد شده است. اهالي اين شهرستان آريايي نژاد هستند و به زبان فارسي گفت و گو مي كنند. درقسمت هاي شمالي شهرستان‌به تركي و لري نيز تكلم مي شود. شغل اصلي اهالي كشاورزي، دام‌داري و صنايع دستي است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
كازرون از شهرهاي قديمي ايران است. نام اوليه آن «نورد» بوده است. گويند كه كازرون را طهمورث شاه بنا نهاد و پس از آن خراب شد و مجددا شاپور اول ساساني هم زمان با بناي شهر بيشاپور، كازرون را نيز آباد كرد. بعدها قباد ساساني بر اهميت آن افزود. كازون در ابتدا از 3 قريه نورد، راهيان و دريس تشكيل مي شد و روي هم به «بلد العتيق» معروف بود. اما در اواخر قرن چهارم هجري آنرا كازرون ناميدند. كازرون را به جهت اين كه در فصل بهار با طراوت و سرسبز است در برخي از كتاب ها شهر سبز لقب داده اند. پاره اي ديگر از محققين بر اين باورند كه به سبب غناي كوه هاي پيرامون كازرون از حيث ثروت طبيعي آن را كوه زران گفته اند و به تدريج به كازرون تغيير يافته است.

آب هاي سطحي شهرستان كازرون را درياچه ها، رودخانه ها و چشمه ها تشكيل مي دهند. رودخانه شاهپور و رودخانه دالكي دو رود مهم اين شهرستان در شمال باختري و جنوب جريان دارند. ديگر رودخانه هاي شهرستان كازرون عبارتند از: تنگ شيب، جره، حله، سفيد، شورجره و شيرين. در شهرستان كازرون به ويژه نواحي شمالي آن تعداد زيادي چشمه وجود دارد كه معروف ترين آن عبارتند از: چشمه ساسان در تنگ چوگان، چشمه زنجان، چشمه سيد حسين (سراب شيب) و چشمه آبگينه. اين شهرستان كاريزهاي متعددي دارد كه از آن جمله مي توان كاريزهاي محمودآباد، مرشد آباد، رضا آباد و محسن آباد را نام برد.
رودخانه شاهپوركازرون
رودخانه شاهپور(شيرين) كه از كوه هاي كوهمره نودان و چشمه ساسان در تنگ چوگان (25 كيلومتري شمال باختري كازرون) سرچشمه گرفته پس از آبياري كردن دهستان هاي شاپور، خشت و كمارج وارد سعدآباد شده و در محلي به نام دو رودگاه به رودخانه دالكي پيوسته و سرانجام به نام حله به خليج فارس مي ريزد.
رودخانه دالكي كازرون
رودخانه دالكي يك رود دايمي به طول 170 كيلومتر است كه شيب متوسط آن 8/0 درصد است. اين رود كه حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است در مسير كلي خود كه به سمت جنوب باختري است، از شهرستان هاي كازرون، برازجان و بوشهر در استان هاي فارس و بوشهر عبور مي كند. هله از ارتفاعات 40 كيلومتري جنوب خاوري كازرون و 53 كيلومتري جنوب باختري شيراز از دهستان كوهمره سرچشمه گرفته و به سوي شمال باختري روان مي شود. در 14 كيلومتري خاور كازرون با رودخانه حنا مخلوط شده و به نام رودخانه سفيد از طريق دره دوان در شمال خاوري، همچنان به سوي شمال باختري ادامه مسير مي دهد. پس از آن كه در 17 كيلومتري شمال كازرون با رودخانه تنگ شيب مخلوط شده، با نام جديد شاهپور از طريق تنگه چوگان به دهستان شاهپور وارد مي شود. در اين دهستان با ريزابه هاي فراواني از جمله رود شكستان درهم مي آميزد و رو به سوي جنوب باختري به طرف دهستان خشت سرازير مي شود. در اين دهستان به سوي باختر تغيير جهت داده و پس از عبور از دره شمالي كوه پوزه حسن كرچال وارد دهستان مزارعي از شهرستان برازجان مي شود. در اين دهستان با ريزابه هاي فراواني كه غالبا از شمال سرازير شده اند مخلوط گشته، مرز ميان دهستان هاي مزارعي، شبانكاوه و زيرراه را تشكيل مي دهد و به نام رودخانه شيرين در 12 كيلومتري شمال باختري برازجان با رودخانه دالكي مخلوط مي شود. از اين به بعد اين رودخانه كه به سمت باختر متوجه شده و مرز ميان دهستان هاي شبانكاره و زيارت را تشكيل مي دهد، هله نام مي گيرد. سرانجام اين رودخانه در 54 كيلومتري جنوب باختري برازجان به خليج فارس مي ريزد. در طول مسير اين رودخانه نقاط مناسبي براي احداث سد وجود دارد. از جمله اين مناطق مي توان به مدخل شمالي تنگ چوگان در 20 كيلومتري شمال كازرون، دهانه خاوري پوزه حسن كرچال در 35 كيلومتري باختر كازرون و همچنين دره شمالي كتل برنگ در 44 كيلومتري باختر شمالي كازرون اشاره كرد.
چشمه ساسان كازرون
چشمه ساسان در 15 كيلومتري شهر كازرون و در ناحيه تنگ چوگان واقع شده و از نقاط ديدني اين شهرستان به حساب مي آيد. چشمه سارها، مناظر طبيعي و مجموعه آثار تاريخي تنگ چوگان از جمله قابليت هاي ارزشمند موجود در پيرامون اين چشمه است.
درياچه پريشان (فامور) كازرون
نام درياچه پريشان كه فامور هم گفته مي شود از نام چشمه اي گرفته شده كه منبع اصلي تامين آب درياچه مي باشد. اين درياچه در 3 كيلومتري روستاي ايازآباد - كه در 12 كيلومتري كازرون قرار دارد - قرار دارد. آب درياچه پريشان، شيرين است اما براي آشاميدن چندان مناسب نيست، از اين رو براي پرورش ماهي نيز از آن استفاده مي شود. ماهي هاي داخل اين درياچه به صورت آزاد زيست مي كنند و پرندگان مهاجر آبزي نيز در فصل مهاجرت در اطراف آن ديده مي شوند. بيش ترين سطح مشاهده شده در اين درياچه 18 كيلومتر مربع است كه در تابستان و هنگام به حداقل رسيدن سطح، حالت باتلاقي پيدا مي كند. ميانگين عمق پريشان 6/1 متر است كه در بعضي از سال ها به 2 متر نيز مي رسد. اين درياچه حوزه آبريز آن بسته اي را تشكيل مي دهند كه مساحتي حدود 263 كيلومتر مربع را زهكشي مي كند. جلوه هاي بهاري و پاييزي درياچه فامور جذاب و ديدني بوده و مراتع و گلزارهاي حاشيه درياچه و پرندگان وحشي آن گردشگاه طبيعي جالب توجهي را به وجود آورده اند. ارزش هاي زيست محيطي درياچه پريشان بسيار كم نظير و جالب توجه بوده و آن را تبديل به يكي از مراكز جلب گردشگران و اهالي بومي منطقه براي گذران اوقات فراغت كرده است.
تنگ چوگان كازرون
خرابه هاي شهر شاپور در مكاني به نام «تنگ چوگان» در چند كيلومتري شهر كازرون قرار گرفته است. از تنگ چوگان رودخانه اي مي گذرد و روي ديواره كوه در دو طرف رودخانه نقش هايي حجاري شده كه دامنه آن رو به شمال است. مجموعه نقش هاي تنگ چوگان داراي شش دسته نقش گوناگون هستند. سه نقش از شش نقش برجسته را صحنه پيروزي شاپور اول بر والرين، امپراتور روم تشكيل مي دهند. اندازه اين نقش ها متفاوت هستند و در يكي از آن ها كه بزرگ ترين صحنه اين پيروزي را نشان مي دهد، زير پاي اسب شاپور پيكري بر زمين افتاده است كه بيانگر شكست دشمن مي باشد. سه نقش ديگر اين تنگ عبارتند از:
نقش برجسته بهرام دوم كه صحنه پيروزي بهرام دوم (293-277 ميلادي) را بر باديه نشينان باختر نشان مي دهد.
نقش برجسته اي كه مراسم اعطاي سلطنت از سوي اهورامزدا به بهرام اول را نشان مي دهد.
نقش برجسته اي كه پيروزي شاپور اول ذوالاكتاف را بر دشمنان نشان مي دهد.
غار تنگ چوگان كازرون
غار تنگ چوگان يكي ديگر از زيبايي هاي شهرستان داراب است كه همواره پذيراي طبيعت دوستان مي باشد. در درون اين غار كه در تنگ چوگان قرار گرفته، مجسمه عظيم شاپور اول آن حجاري شده است. ارتفاع اين مجسمه در حدود هفت متر و پهناي شانه هاي آن نزديك به دو متر مي باشد. به احتمال نزديك به يقين، علاوه بر مجسمه سترگ شاپوراول، آرامگاه ابدي اوهم در اين غاراست.

امام زاده شاه حمزه كازرون
صاحب بقعه امام زاده شاه حمزه را حمزه بن موسي بن جعفر مي دانند و مي گويند زماني كه خواجه نصيرالدين طوسي از اين محل عبور مي كرده، شاهد تابش نور از تلي مي گردد كه پس از كاوش، مرقد امام زاده در آن جا هويدا مي شود. اين امام زاده از جمله زيارتگاه هاي مورد احترام مردم كازرون است كه در محوطه بازار اين شهر واقع مي باشد. نماي بنا مركب از سه طاق نما با قوس تيزه دار است كه ورودي بقعه در طاق نماي مياني آن قرار دارد. برفراز اين بقعه، گنبد بسيار بلندي بر روي يك دوره و يك گردني شانزده ضلعي استوار گرديده است.
گردشگاه امام زاده سيدحسين كازرون
امام زاده سيد حسين از اماكن مقدس شهرستان كازرون است كه در 25 كيلومتري شمال اين شهر واقع شده است. پوشش مناسب جنگلي و چشمه سرآب شيرين در اطراف اين امام زاده گردشگاهي چند منظوره را به وجود آورده است.

پل علي بن حمزه كازرون
پل تاريخي علي بن حمزه در زمان فرمانروايي آل بويه بر روي رودخانه "خشك" شيراز احداث شده است. اين پل بارها مورد مرمت قرار گرفته و سرانجام در زمان كريم خان زند به سال 1185 هجري قمري تجديد، مرمت و نوسازي شده است. پل علي بن حمزه در محور شيراز- كازرون واقع شده و سالهاست كه خودروهاي سبك و سنگين از روي آن عبور مي كنند. در كنار پل، بقعه امام زاده اي به نام علي به حمزه قرار گرفته است.
پل آبگينه كازرون
پل آبگينه در 12 كيلومتري كازرون واقع شده است و نقش برجسته روي آن، به اواخر دوران فتح علي شاه قاجار تعلق دارد.