شهرستان ايوان از شهرستان هاي جديد استان ايلام است كه استعداد بالقوه كشاورزي و دام داري فراوان دارد. اين شهرستان در حدفاصل بين ايلام به اسلام آباد و گيلان غرب قرار گرفته است. زيبايي هاي طبيعت اين منطقه بسيار چشم گير است و آثار باستاني آن نيز حاكي از تمدن و تاريخي ديرينه است. مردم اين منطقه از ايل كلهر هستند، و به زبان كلهري گفت و گو مي‌كنند.
شهرستان ايوان جزو مناطق ييلاقي استان به حساب مي آيد وگردشگاه ساكنان منطقه است و گردش گاه هاي آن مانند خوران يكي از مهم ترين پار ك هاي طبيعي استان است. اقتصاد ايوان مبتني بر كشاورزي و دام داري است. آب كشاورزي از رودها و چاه هاي عميق فراهم مي شود. دام داري نيز هم چون كشاورزي از رونق خاصي برخوردار است و محصولات آن (فراورده هاي دامي) مانند روغن كردي يا روغن دان، شير، ماست، كشك، گوشت و... به ساير شهرستان ها صادر مي شود. طاق شيرين و فرهاد‏، آتشكده سه پا در بخش زرنه، غار معروف به طلسم نزديك روستاي كله جوب ، شكار گاه شره زول در كوه شره زول ايوان وديدني هاي طبيعي و زيباي آن، گردشگاه جنگلي منطقه سراب ايوان، آثار تپه تاريخي زرنه، زيارتگاه سيد عبدالله در ايوان و زيارتگاه حاجي حاضر در ايوان از جمله مناطق ديدني اين شهرستان به شمار مي روند. موسيقي رايج در اين شهرستان همان انواع موسيقي كردي است كه مورد علاقه و توجه مردم اين ديار است. ايل ايوان از مهم ترين ايل هاي استان است و در ايوان غرب (شمال غرب ايلام )زندگي مي كنند. مهم ترين مراكز ديدني و زيارتگاهي آبدانان را آثار تاريخي قلعه هزاراني، آثار تاريخي پشت قلعه در آبدانان، درياچه دو گانه سياه گاو آبدانان در فاصله 8 كيلومتري سراب باغ آبدانان، غار طبيعي مژاره در آبدانان در روستاي مژاره و سراب باغ، مناظر طبيعي سراب آبدانان، مناظر طبيعي كوه اناران و كبير كوه و زيارتگاه سيد صلاح الدين محمد با سبك معماري خاص مربوط به دوره سلجوقي تشكيل مي دهند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
ايوان داراي ييلاق هاي مصفايي بوده و غار طلسم و گردشگاه خوران از نقاط مهم و ديدني آن هستند. از مهم ترين مراكز ديدني و زيارتگاهي ايوان مي توان به آتشكده سياهكل، تاق شيرين و فر هاد ،قلعه شميران، پل شير پناه، تپه هاي زرنه و نرگسي، غار طلسم، بقعه حاجي حاضر، امام زاده عبدالله و... اشاره كرد.
صنايع و معادن
در اين شهرستان معادن گچ، ‌شن و ماسه نيز بيش تر در اطراف رودخانه گنكير وجود دارد. از مهم ترين صنايع دستي در شهرستان ايوان غرب مي توان به بافت جاجيم، گليم و گليم نقش برجسته، فرش كرك و ابريشم، سياه چادر، نمد مالي و... اشاره كرد. در اين شهرستان موج بافي نيز رواج بسياري دارد كه از آن براي زيبايي منازل و رخت خواب پيچ و... استفاده مي كنند و بيش تر توسط مردان بافته مي شود و مواد مصرفي آن از پشم يا كاموا است.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد ايوان مبتني بر كشاورزي و دامداري است. آب كشاورزي از رودها و چاه هاي عميق فراهم مي شود و محصولات كشاورزي آن عبارتند از:‌ گندم، جو، تره بار، ذرت، سيب زميني، گلابي، انار، انگور، هلو و زرد آلو. دام داري نيز هم چون كشاورزي از رونق خاصي برخوردار است و محصولات آن (فراورده هاي دامي) به ساير شهرستان ها صادر مي شود.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان ايوان در درازاي جغرافيايي 46 درجه و 17 دقيقه و پهناي جغرافيايي 33 درجه و 49 دقيقه و در بلندي 1140 متري از سطح دريا قرار دارد. ايوان از شمال به شهرستان گيلان غرب، از خاور به شهرستان شيروان و چرداول و از باختر به كشور عراق محدود است. آب و هواي ايوان معتدل و نيمه مرطوب است. بيش ترين درجه حرارت 34 درجه و كم ترين درجه حرارت 10- و ميزان بارندگي 635 ميلي متر است.

رود گنگير
تنها رودخانه دايمي اين شهرستان گنگير نام دارد كه از كوه بانكول سرچشمه گرفته و در محل پاسگاه مرزي (ميان تنگ) وارد خاك عراق مي شود. از ديگر رودخانه هايي كه در نقاط مختلف اين شهرستان جريان دارند مي توان رود خانه مورت و گلان رود را نام برد. در محدوده اين شهرستان چشمه هاي دايمي متعددي وجود دارد كه از آن جمله مي توان به چشمه ايوان سراب واقع در جنوب خاوري اين شهرستان اشاره كرد.
غارطلسم ايوان
اين غار در ضلع خاوري دهستان سراب ايوان در ارتفاعات درون دريژ و در بالاي كوه مانشت، قرار دارد. درازاي اين غار از ورودي تا انتهاي آن 300 متر است كه 100 متر اول آن به صورت فضاي باز است. در سقف غار استالاگتيت يا «چكنده» نيز وجود دارد. در عمق 100 متري غار يك سه راهي وجود دارد كه يكي از دهليزهاي آن 20 متر عمق دارد و دهليز آن نيز از فاصله 10 متري تنك تر شده و صعب العبور مي شود. پس از گذشتن از راه صعب العبور مذكور تا عمق 200 متري، غار به صورت نيم دايره امتداد دارد. از 260 متري به بعد عمق داخل مجرا باريك مي شود. در اين قسمت، داخل غار اندكي ريزش كرده است، با اين وجود عمق غار تا انتهاي آن 300 متر درازا دارد. جنس سنگ غار، آهكي و قسمتي از كف آن خاكي و قسمت هاي ديگري از آن نيز سنگي مي باشد. اين غار توسط هيئت كوهنوردي استان ايلام و با همكاري امور سياحتي اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان ايلام در سال 1369 به طور كامل شناسايي گرديد. به علت شرايط خاص منطقه، كوهستاني بودن آن و با توجه به وجود لاشه هاي متعدد حيوانات در داخل غار، اين محل زيستگاه مناسبي جهت حيوانات درنده است. علاوه بر آن تعداد زيادي خفاش نيز در اين غار زندگي مي كنند.
غار انفجاري ايوان
اين غار در بالا دست روستاي كله جو شهرستان ايوان، ‌در ميان سفره هاي سخت ديواره باختري كوهستان بانكول قرار دارد. ورودي غار تا عمق 5/1 متري، ‌تنوري شكل (گرد) و صعب العبور است و گذر از آن به طور سينه خيز امكان پذير است. پس از گذشت از اين سمت و ورود به تالاري بزرگ، غار به دو شاخه تقسيم مي شود. يكي از تالارها مانند دالان است و 5 متر ارتفاع و 10 متر پهنا دارد و عمق آن تا حدود 40 متر از سفره هاي سنگي آهكي با استالاگتيت يا چكنده هاي مخروطي پوشيده شده است. پس از آن، يك سراشيبي عميق و تند از شاخه باختري شروع مي شود كه عمق آن هنوز شناسايي نشده است. لايه هاي سنگي آهكي سقف غار به علت رطوبت و دماي داخل كه بر سنگ ها تاثير مي گذارد و باعث جدا شدن و سقوط آن ها از سقف مي گردد، به همين دليل نام غار به انفجاري معروف شده است. احتمال مي رود در عمق زيرين اين غار منابع غني آب به صورت حوضچه ها و انبارهاي بزرگ ذخيره شده باشد.

امام زاده سيد عبدالله ايوان
امام زاده سيد عبدالله در 4 كيلومتري جنوب خاوري ايوان واقع شده است و از مراكز عبادي مهم اين منطقه به شمار مي آيد.
امام زاده حاجي حاضر ايوان
امام زاده حاجي حاضر نيز از ديگر مراكز عبادي اسلامي و مقدس اين منطقه به شمار مي آيد.

آتشكده سه پا
آتشكده سه پا در زرنه ايوان واقع شده و مربوط به دوره ساساني است.

شيروان‌و‌چرداول در شمال‌خاوري ايلام واقع شده است. مركز شهرستان شهري به نام سرابله است كه در كنار رود سرابله قرار دارد. وجود آثار تاريخي به جاي مانده از دوران ساساني باعث‌شده كه اين شهرستان داراي اهميت تاريخي باشد. اين شهرستان شامل چهار بخش شيروان، چرداول، آسمان آباد و هليلان است. قالي‌بافي، فرش‌ابريشمي،گل ابريشمي كركي و گليم و نقش برجسته جزو صنايع دستي شهرستان شيروان و چرداول است كه به بازارهاي داخلي و خارجي عرضه مي شود.
مكان هاي ديدني و تاريخي
آثار شهر سراب كلان شيروان به نام ماسبذان يا سيروان كه متعلق به دوره ساساني است و در روستاي سراب كلان واقع شده است - آثار قلعه تاريخي و آتشكده سام كه درارتفاعات روستاي چم بور بخش چرداول واقع شده است - تعداد زيادي تپه و آثار تاريخي باستاني واقعدر بخش هليلان - تنگ شمشه بخش چرداول كه داراي ارزش تاريخي است - تنگ قير در بخش چرداول و چشم اندازهاي زيباي رود سيمره و مهم ترين بقاع و زيارتگاه هاي اين بخش شامل: زيارتگاه عباس‌ و زيارتگاه شاه قلندر در بخش شيروان - زيارتگاه پير‌ در زنجره عليا و بقعه باقر در روستاي سفيدخاني سفلي‌ بخش ‌شيروان .
صنايع و معادن
صنايع دستي مهم ترين صنايع اين منطقه را تشكيل مي دهند. قالي‌بافي، فرش‌ابريشمي،گل ابريشمي كركي و گليم و نقش برجسته جزو صنايع دستي شهرستان شيروان و چرداول است كه به بازارهاي داخلي و خارجي عرضه مي شود.
كشاورزي و دام داري
سرابله داراي اقتصاد كشاورزي و دام داري است. كشاورزي و باغ داري از مشاغل مهم مردم اين شهرستان بوده و آب كشاورزي از رودخانه تامين مي‌شود. محصولات آن عبارتند از: گندم، جو، بنشن، تره بار، زرد آلو، انار، سيب و آلو.‌هم چنين دام‌داري و پرورش طيور از رونق بسياري برخوردار است چنان كه صادرات اين منطقه را محصولات كشاورزي، دام و فرآورده هاي دامي و طيور تشكيل مي‌دهند.
مشخصات جغرافيايي
سرابله مركز شهرستان شيروان و چرداول، در درازاي جغرافيايي 46 درجه و 32 دقيقه و پهناي جغرافيايي 33 درجه و 46 دقيقه و در بلندي 1050 متري از سطح دريا قرار دارد. سرابله در 118 كيلومتري شمال خاوري ايلام و در مسير جاده اصلي لومار ـ گيلان غرب قرار دارد. آب و هواي آن نسبتا معتدل و نيمه مرطوب است و متوسط بارش سالانه 500 ميلي متر است. شهرستان شيروان و چرداول از شمال به كرمانشاه، اسلام آباد غرب و گيلان غرب، از باختر به ايوان، از جنوب به ايلام، و از خاور به شهرستان كوهدشت محدود است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
اين شهرستان‌ از كانون‌هاي تاريخي استان ايلام است‌كه قدمت تاريخي آن به دوره ساسانيان مي رسد. بقاياي آثار تاريخي و باستاني مانند آثار شهر سراب كلان، قلعه تاريخي و آتشكده سام، تل توبره ريز معروف به للر يا تل سه پا، تعداد 160 تپه و آثار تمدن باستاني در بخش هليلان و … مبين اين پيشينه تاريخي است. از شيروان قديم كه شهري در طرف شمال رودخانه سيمره بود، آثار و ويرانه هاي زيادي باقي مانده است. در بقاياي اين ويرانه هاي سنگي و گچي، آثار متعلق به دوره ساسانيان نيز مشاهده مي شود.

رودخانه چرداول
مهم ترين رود اين شهرستان رودخانه دايمي چرداول است كه از كبيركوه سرچشمه مي گيرد و به رودخانه سيمره مي ريزد. رودخانه دايمي چرداول در بخشي از مسير خود از شهرستان شيروان و چرداول عبور مي كند. اين رودخانه از پيوند رودهاي چنارچ و آب آسمان آباد در روستاي چشمه كبود در 22 كيلومتري شمال خاوري ايلام تشكيل شده و پس از عبور از دهستان چرداول و مشروب كردن روستاهاي چشمه كبود، غريبي، چشم غوله، برده بل (Bardeh bal)، هله سم (Haleh sam)، تاق گاورين، كله قطار، سعدآباد، جوب بور (jub bur)، جوب سرخ و جوب سله (jub saleh) در دامنه جنوبي كوه وله باز (volahbaz) واقع در 7 كيلومتري شمال خاوري لومار به رود سيمره مي ريزد. رودخانه گراب كه 40 كيلومتر طول دارد از دامنه كوه چمن گير سرچشمه گرفته و پس از عبور از ولندتار و كنار روستاهاي آسياوله و امام زاده جابر در منطقه بناپرور نخست با روبه رود مخلوط مي شود و سپس به رودخانه سيمره مي ريزد.
كوه بانهراز شيروان و چرداول
كوه بانهراز در ناحيه چرداول، در 28 كيلومتري شمال خاوري شهرستان ايلام واقع شده و ارتفاع آن از سطح دريا 1820 متر است. اين كوه از جنوب خاوري به كوه بهار متصل مي شود و دامنه هاي باختري آن به دره رودخانه چنارچ منتهي مي شوند.

گورستان پلكه كان
اين گورستان در ناحيه تاريخي و باستاني هليلان از توابع شهرستان شيروان چرداول قرار دارد و در حال حاضر بر اثر كاوش هاي غيرمجاز قاچاقچيان آثار عتيقه، تقريبا مخروبه شده است. در اين گورستان گورهاي زيادي وجود داشته كه همگي كنده و پر شده اند. برخي نيز هنوز خالي و خاك هايشان را نيز در اطراف ريخته اند. مردم هليلان مي گويند كه حفاران غيرمجاز شب هنگام از آن سوي رود سيمره به اين سو آمده و اين گورها را كنده اند و اشياي داخل آن ها را را كرمانشاه و هرسين منتقل كرده و در آن جا فروخته اند و لذا صدمات فراواني به آثار فوق وارد شده است.

پل كروييت
اين پل تاريخي كه قدمت آن به دوره ساساني مي رسد؛ در روستاي چم بور از توابع چرداول واقع شده و توسط سازمان ميراث فرهنگي كشور مورد شناسايي قرار گرفته است.

تپه هاي كزآباد
اين تپه ها در دهستان هليلان در شمال خاوري شهرستان شيروان و چرداول واقع شده است. كزآباد از دو تپه بزرگ و كوچك تشكيل شده است. در قسمت خاوري تپه بزرگ، آثاري از كوزه شكسته هاي نقش دار كه قدمت آن ها به بيش از سه هزار سال مي رسد، هم چنين آثاري از سنگ هاي بزرگ تراشيده و نتراشيده به دست آمده اند.
در شمال تپه بزرگ، گورستان بزرگي وجود دارد كه در آن چندين نوع گور با آلات، ادوات و كوزه هاي گلي كشف شده اند. در اين گورستان تعداد گورهاي زنان زياد است و در داخل آن ها زينت آلاتي چون دست بند، كمربند و گردن بند از دانه هاي شيشه با حلقه هاي مسي بسيار ضخيم كشف شده اند.
علاوه بر‌ آن، كوزه هايي شبيه به قوري، كوزه هاي بزرگ و كوچك متعدد رنگين و بي رنگ نيز يافت شده اند. در اين گورستان قبرهاي كودكان و مردان نيز وجود دارد و در آن چهار جسد كه مانند مربع مستطيل دفن شده بودند، ديده شده اند.
انواع ديگري از گور نيز در اين گورستان موجود است مانند: گورهاي اجسادي كه استخوان هاي آنان را پس از جدا شدن گوشتشان در كوزه ريخته و در آن را با سرپوشي بسته اند. اين محل، گورستان مردمان غريب و فقير بوده است و آلات و ادوات قيمتي در گورهاي آن يافت نشده است.

شهرستان مهران در باختر ايلام واقع شده است. اين شهرستان نگين سبز ايران نام گرفته است و پس از سه دهه در انزوا بودن اينك مهران مي تواند براي هميشه صبح صادق را بر سرزمين هزار و يك شب بتاباند. بيش از چند دهه مرز بين المللي مهران در منتهي اليه باختري كشور و در جنوب شهر ايلام به رغم 220 كيلومتر مرز مشترك با عراق و كم ترين فاصله يك شهر مرزي تا بغداد در انزوا و فراموشي به سر مي برد و حاصل اين انزوا بيش از سه دهه ركود اقتصادي بود. نام مهران در دوران هشت سال دفاع مقدس بر سر زبان ها افتاد. اين گذرگاه تاريخي از دير باز معبر و ممر مراودات تاريخي مردمان دو سوي مرز بوده و حاصل اين مراودات گسترده نزديكي فرهنگي و پيوندهاي خانوادگي و سرمايه‌گذاري هاي مشترك بر اراضي مستعد و نخلستان هاي پر ثمر منطقه است.
مرز مهران مناسب ترين و بهترين راه براي فعاليت هاي توريستي و زيارتي و هم چنين يكي از مناسب ترين و مطمئن ترين مناطق براي فعاليت اقتصادي است. شهر مرزي مهران حدود 12 كيلومتر تا نقطه صفر مرزي فاصله دارد و كم تر از 20 كيلومتر با شهر هاي كرد تبار بدره و زرباطيه عراق فاصله دارد و به عنوان حاقه اتصال مركز استان ايلام با مركز استان واسط و بغداد عراق در طول قرن ها مهم ترين گذرگاه ارتباطي مردمان دو سوي مرز بوده است. در بخش مركزي مهران مخاذن نفت و گاز طبيعي كشف شده و چاه هايي درآن حفر شده است. دشت هاي مهران به خاطر پيوستگي‌كوه و دشت با يك ديگر داراي اهميت استراتژيكي و تاريخي است. اين شهرستان از سه بخش مهران، صالح آباد و ملكشاهي تشكيل شده است. بخش صالح اباد در دشت وسيع هيژدانه واقع شده و در سال هاي پر باران يكي از مناطق حاصل‌خيز استان محسوب مي شود.
مكان هاي ديدني و تاريخي
كتيبه تخت خان واقع درمنطقه صالح آباد و در 24 كيلومتري ايلام - سنگ نبشته دوره آشوري كه شامل خطوط ميخي و نقش سرباز آشوري با كلاه خود و نيز علامت ماه و ستاره كه درمنطقه گل گل ملكشاهي قرار دارد - آتشكده متعلق به دوره ساسانيان درارتفاعات كوه پشمين بخش ملكشاهي - قلعه زمستاني والي در كنار رود كنجانچم و در 17 كيلومتري شهر مهران معروف به قلعه كنجانچم - تپه باستاني چغا آهوان و چغا گلان با قدمت 7300 سال در شهر مهران - آثار و يادمان هاي دوران دفاع مقدس و نمايشگاه آثار دوران جنگ تحميلي - غار معروف زينه گان يا غار بهشت كه يك غار رو باز است و در 6 كيلومتري صالح آباد واقع شده است و مهم ترين زيارتگاه ها و بقاع متبركه اين منطقه عبارت اند از:
زيارتگاه امام زاده علي صالح معروف به خاص علي در بخش صالح آباد - زيارتگاه امام زاده سيد حسن در 3 كيلومتري شهر مهران - بقعه پير قتال در مسير جاده بهرام آباد و جاده مرزي مهران - زيارتگاه سيد محمددر عابدمعروف به پيرمحمد در بخش ملكشاهي
كشاورزي و دام داري
اقتصاد مهران بيش تر بر پايه كشاورزي است كه كشاورزي هم اغلب به صورت سنتي انجام مي گردد. آب كشاورزي از رودخانه كنجان چم تامين مي شود و فرآورده هاي آن را گندم، جو و خرما تشكيل مي دهد.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان مهران در درازاي جغرافيايي 46 درجه و 10 دقيقه و پهناي جغرافيايي 33 درجه و 7 دقيقه و در بلندي 155 متري از سطح دريا قرار دارد. مهران در كرانه چپ رود كنجان چم قرار گرفته و با مرز عراق بيش تر از چند كيلومتر فاصله ندارد. مهران از شمال به ايلام، از خاور به دهلران، و از باختر و جنوب به عراق محدود است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
مهران در ساحل رودخانه كنجان چم واقع شده و با مرز عراق بيش از چند كيلومتر فاصله ندارد. محل كنوني مهران در گذشته، منصور آباد نام داشت كه در سال 1309 هجري شمسي با تصويب فرهنگستان ايران، مهران ناميده شد. اين شهر همانند شهرهاي مرزي ديگر كشورمان در ابتداي جنگ تحميلي به دست عراقي ها افتاده ويران شد، اما سرانجام در سال 1365 به دست نيروهاي رزمنده ايران به آغوش ميهن بازگشت و در جريان بازسازي هاي پس از جنگ دوباره آباد شد. در سال هاي اخير اين شهر ‹‹نگين سبز ايران›› نام گرفته است.

رود آب بي وره
آب بي وره يك رودخانه دايمي است به طول 15 كيلومتر كه در دهستان اركوازي، شهرستان مهران جريان دارد و از چشمه سارهاي منطقه كورد (kurd) در دامنه باختري كبيركوه در 65 كيلومتري شمال خاوري مهران سرچشمه مي گيرد. اين رودخانه پس از گذشتن از دره شمال خاوري كوه بي وره با آب كنات مخلوط شده و رودخانه تنگ خشول را تشكيل مي دهد. آب بي وره از ريزابه هاي تنگ خشول بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. مسير كلي اين رود جنوب باختري و شيب متوسط آن 3/5 درصد مي باشد.
رود آب تيمه
آب تيمه به طول 13 كيلومتر يك رود فصلي است كه در دهستان شوهان شهرستان مهران جريان دارد و از مناطق زرين آباد مشد (Ma sad) و باردگال (Bardagal) در 65 كيلومتري جنوب خاوري مهران سرچشمه مي گيرد. اين رودخانه از ريزابه هاي رودخانه چنگوار است و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان مي باشد. شيب متوسط اين رود 6/3 درصد و مسير كلي آن شمال باختري است.
آب كنات
رودخانه دايمي آب كنات با 14 كيلومتر طول در شهرستان هاي اركوازي، شهرستان مهران جريان دارد. اين رودخانه كه از ريزابه هاي رودخانه تنگ خشول تشكيل شده در محل چيچال (cical) در 56 كيلومتري شمال خاوري مهران با آب بي وره مخلوط شده و رودخانه تنگ خشول را تشكيل مي دهد. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان، شيب متوسط آن 7 درصد و مسير كلي آن جنوب باختري است. سرچشمه اين رود از چشمه سارهاي مناطق ورزران (Varzaran)، طايفه برت (Bert)، ملكشاهي و دامنه كبيركوه در 68 كيلومتري شمال خاوري مهران است.
رود آب فراورد
رودخانه دايمي آب فراورد به طول 15 كيلومتر در دهستان شوهان شهرستان مهران جريان دارد و از چشمه سارهاي منطقه زرگه (zargah) در 63 كيلومتري خاور مهران در روستاهاي علي آباد بزرگ و كوچك سرچشمه گرفته است. در اين روستا به اسم دوآب تغيير نام داده و در 54 كيلومتري خاور مهران به رودخانه چنگوله مي ريزد. آب فراورد از ريزابه هاي رودخانه چنگوله بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط اين رود 3 درصد و مسير كلي آن جنوب باختري است.
رود پالشك آب
رودخانه دايمي پالشك آب به طول 10 كيلومتر در شهرستان هاي مهران و دهستان اركوازي جريان داشته و از چشمه سارهاي دامنه باختري كوه بي وره (Bivareh) در 51 كيلومتري شمال خاوري مهران سرچشمه گرفته و در سر راه با آب چشمه وره مخلوط مي گردد و در 9 كيلومتري جنوب باختري اركواز و 41 كيلومتري خاوري مهران با رود كل كلا مخلوط شده و رودخانه پيرمحمد را تشكيل مي دهد. اين رودخانه از ريزابه هاي رودخانه پيرمحمد بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان است. شيب متوسط اين رود 5 درصد و مسير كلي آن باختري است.
رود تاشمورت
رودخانه دايمي تاشمورت كه 6 كيلومتر طول دارد در دهستان اركوازي شهرستان مهران جريان دارد و از دامنه جنوبي كوه بي وره (Bivareh) در 52 كيلومتري شمال خاوري مهران سرچشمه مي گيرد. ريزشگاه آن خاور روستاي سركوه در 53 كيلومتري شمال خاوري مهران بوده و از ريزابه هاي رود تنگ خشول مي باشد. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان بوده و شيب متوسط آن 3/8 درصد است.
رود تنگ خشول
رودخانه دايمي تنگ خشول 25 كيلومتر طول دارد و در دهستان اركوازي شهرستان مهران جريان دارد. اين رودخانه از تلاقي آب كنات و آب بي ورده در منطقه چيچال در 56 كيلومتري شمال خاوري مهران تشكيل مي يابد و ضمن عبور از روستاي سركوه با آب تاشمورت مخلوط شده و از دره ميان كوه هاي كوماچي (komaci) و خاكلي (xakli) عبور مي كند و به دره خاوري كوه خردم (xardom) وارد مي گردد. در اين دره نخست با چند ريزابه كوچك مخلوط مي شود و پس از عبور از منطقه بلوطستان (Balutestan) در 53 كيلومتري خاور مهران با رودخانه تنگ كورتو مخلوط شده و به رودخانه چنگوله تبديل مي گردد. اين رود از ريزابه هاي رودخانه چنگوله بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان مي باشد. شيب متوسط تنگ خشول 2 درصد و مسير كلي آن جنوبي است.
رود چم سرخ
چم سرخ يك رود فصلي است به طول 40 كيلومتر كه در دهستان صالح آباد شهرستان مهران جريان دارد و طي ريزابه هاي متعددي كه بيش تر از كوه هاي شاه نخجير، بانسر و چنچر (canacer) در 45 كيلومتري شمال خاوري مهران سرچشمه مي گيرند، تشكيل يافته و پس از عبور از دهستان صالح آباد در محلي به نام تنگ تپيكه (Tang-e-Tapikeh) واقع در 35 كيلومتري شمال باختري مهران از مرز خارج شده و با نام گلال شور شيرين وارد خاك كشور عراق مي شود. حوزه اين رودخانه خليج فارس و درياي عمان بوده، شيب متوسط آن 5/2 درصد و مسير كلي آن جنوب باختري است.
رود خوش
رودخانه دايمي خوش كه 50 كيلومتر طول دارد در شهرستان هاي ايلام و مهران از استان ايلام جريان دارد. اين رودخانه كه از تلاقي كلال رود و گيلان كورگر در 25 كيلومتري باختر ايلام تشكيل شده و در دامنه خاوري كوه كاچ با رودخانه چوار مخلوط شده است، پس از سيراب كردن روستاهاي چشمه سار، كوه سه كورند (She kurand) را از دامنه جنوبي دور زده و ضمن آميختن با ريزابه هاي متعدد در 54 كيلومتري جنوب باختري ايلام و 50 كيلومتري شمال باختري مهران از مرز ايران و عراق خارج شده و در دشت عراق پراكنده مي شود. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان، شيب متوسط آن يك درصد و مسير كلي آن جنوب باختري است.
رود سياه آب
رودخانه فصلي سياه آب كه 28 كيلومتر طول دارد در دهستان حومه شهرستان مهران جريان دارد و از دامنه كوه هاي پاسكارو (Paskaro)، سياه آب و كمر سفيد در 37 كيلومتري شمال باختري مهران سرچشمه مي گيرد. اين رودخانه پس از عبور از منطقه كوراندشت (Kuran dast) در روستاي كنجان چم واقع در 23 كيلومتري شمال خاوري مهران به رودخانه كنجان چم مي ريزد. اين رودخانه از ريزابه هاي رود كنجان چم بوده و حوزه آن خليج فارس و درياي عمان مي باشد. شيب متوسط اين رودخانه 9/3 درصد و مسير كلي آن باختري است.
رود پير محمد مهران
رودخانه پيرمحمد كه به آن گلال پيرمحمد نيز مي گويند از تلاقي رودهاي كل كلا و پالشك آب‌ در 41 كيلومتري شمال خاوري مهران تشكيل مي شود و ضمن عبور از دره ميان كوه هاي زميه در باختر و بليجان در خاور، آبشار نسبتا بلندي را پديد مي آورد و سپس در روستاي پيرمحمد با رودخانه گزاه مخلوط شده و رود گاري ناميده مي شود. اين رودخانه 6 كيلومتر طول دارد و با شيب 5/2 درصد جريان دارد.
رود چنگوله مهران
رودخانه چنگوله از تلاقي رودهاي تنگ خشول و تنگ كورتو واقع در 53 كيلومتري خاور مهران تشكيل شده و به سوي جنوب باختري روان مي گردد. نخست با آب تيمه مخلوط مي شود و پس از عبور از كنار روستاي تيما، راه اتومبيل رو مهران - دهلران را قطع مي كند و در نقطه اي به فاصله 80 كيلومتري از شمال باختري دهلران از مرز ايران و عراق خارج شده و به كشور عراق وارد مي شود و در روستاي شيخ سعد به رود دجله مي ريزد. طول اين رودخانه از دورترين سرچشمه تا مرز ايران و عراق 84 كيلومتر و از محل تشكيل تا مرز ايران و عراق 45 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا 150 متر است.
رود گلال چينه مهران
رودخانه گلال چينه از دامنه كبيركوه واقع در منطقه چينه در ‌55 كيلومتري شمال باختري دهلران سرچشمه گرفته و پس از درآميختن با يك ريزابه شمالي در دامنه خاوري كوه كولرنرمه با رودخانه مال حاضري مخلوط مي شود و رودخانه ورازان را تشكيل مي دهد. طول رودخانه 13 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا 2050 متر است.
رود آب رگزاه مهران
رودخانه آب رگزاه از چشمه سارهاي كوه پاري آب در شمال خاوري مهران سرچشمه مي گيرد و از دره جنوبي كوه بليجان گذشته و در روستاي پيرمحمد به رودخانه گاوي مي ريزد. طول اين رودخانه 15 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه آن از سطح دريا 1450 متر.
كبيركوه مهران
كبيركوه رشته ممتدي است كه بخشي از كوهستان عظيم زاگرس را تشكيل مي دهد. اين رشته از ديوارهاي جنوبي دره رودخانه آب آفتاب و كنجان چم شهرستان مهران شروع شده و رو به سوي جنوب خاوري تا دره رودخانه كرخه در دهستان الوار كه گرمسيري از شهرستان خرم آباد در استان لرستان است، ادامه مي يابد. دامنه هاي شمالي و شمال خاوري آن به دره هاي رودخانه سميرم و كرخه و دامنه هاي جنوب وجنوب باختري آن به مرز ايران و عراق منتهي مي شوند. اين كوهستان كه پهنه اي به وسعت 9500 كيلومتر مربع را زير پوشش خود قرار داده است، از شاخه هاي بسياري تشكيل يافته كه به سمت باختر و جنوب باختري از ارتفاع آن ها كاسته مي شود. بلندترين اين رشته ها كه خط الراس رشته مزبور را تشكيل مي دهد، در بخش خاوري آن واقع شده است. بلندترين اين كوه ها، قله اي به نام كبيركوه است كه 2790 متر ارتفاع دارد و در 18 كيلومتري خاور روستاي اركواز واقع شد است. از اين رشته كه كوهستان وسيعي را تشكيل داده است، رودخانه هاي فراواني سرچشمه مي گيرند كه بيش تر آن ها وارد خاك عراق مي شوند و تعداد ديگري نيز به رودخانه هاي سيمره و كرخه مي پيوندند. از راه اتومبيل رو ايلام - دره شهر و از طريق روستاي بهرام خاني و راه كولم بالا به روستاي گوران و پس از طي گردنه پينه مي توان به خط الراس رشته مزبور دست يافت. از سر گردنه و بعد از طي كردن 5/12 كيلومتر از اين خط الراس به سوي شمال باختري مي توان به قله رسيد.
غار ملك مهران
غار ملك در ارتفاعات كبيركوه، به فاصله چهار كيلومتر از غار كبوترلان و در مجاورت روستاي آكره بيد زرين آباد قرار دارد. طول اين غار 300 متر، ارتفاع آن بين 5 تا 30 متر و دهانه آن چاه مانند است. اين غار ستون هاي استالاگتيتي و استالاگميتي بسيار زيبايي دارد و از حفاري هاي اطراف آن استخوان هاي انسان و كوزه هاي سفالي بسيار قديمي پيدا شده است.
غار كبوترلان مهران
غار كبوترلان در ارتفاعات كبيركوه، به فاصله چهار كيلومتر از غار ملك و در مجاورت روستاي آكره بيد زرين آباد قرار دارد. طول غار كبوترلان 400 متر، ارتفاع آن بين 5 تا 30 متر و دهانه آن چاه مانند است. اين غار داراي استالاگتيت ها و استالاگميت هاي بسيار زيبايي است.

امام زاده سيدمحمد عابد (پيرمحمد) مهران
امام زاده سيدمحمد عابد كه در زبان محلي به پيرمحمد معروف است، در روستاي گنبد در بخش اركواز ملكشاهي و در 36 كيلومتري جاده ملكشاهي- مهران واقع شده است. اين امام زاده فرزند بلافصل امام موسي كاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) است و يكي از زيارت گاه هاي مهم مردم استان ايلام محسوب مي شود. مردم منطقه اعتقاد خاصي به ايشان دارند.
امام زاده سيدحسن مهران
امام زاده سيدحسن (ع) در 3 كيلومتري جاده مهران- دهلران واقع شده است. ايشان فرزند بلافصل امام موسي كاظم (ع) است. بناي ساختمان قبلي اين امام زاده در زمان دولت قاجار و والي غلامرضا پشتكوه در سال 1308 هجري قمري تجديد بنا و نوسازي شده است. با شروع جنگ تحميلي عراق عليه ايران، ساختمان مذكور خسارات و ضربه هاي فراوان ديد ولي در سال هاي 75-1371 به وسيله اداره كل حج اوقاف ايلام نوسازي شد.
زيارت گاه امام زاده علي صالح مهران
بقعه امام زاده صالح (ع) فرزند عبيدالله الاعرج فرزند حسين فرزند امام چهارم حضرت سجاد است. امام زاده علي صالح از معاصرين حضرت امام موسي كاظم (ع) بوده است كه هم زمان با طغيان خلفاي عباسي به ايران هجرت نموده و در زمان امام رضا (ع) در محل صالح آباد به شهادت رسيده است. در زمان هلاكو خان مغول ساختماني كوچك بر روي مقبره آن احداث شده بود ولي اين ساختمان در زمان قاجار به دستور والي ابوقداره تجديد بنا شده و پس از پيروزي انقلاب اسلامي به طور كلي تجديد بنا شده است. وجود مزار شهداري جنگ تحميلي استان به اهميت زيارتي آن افزوده و شاخص ترين مكان زيارتي استان به شمار مي آيد. اين بقعه در صالح آباد شهرستان مهران واقع شده است.

قلعه زمستاني والي مهران
در كنار رودخانه خروشان كنجانچم در فاصله 17 كيلومتري شهر مهران قلعه اي واقع شده است كه در گذشته به عنوان اقامتگاه زمستاني واليان پشتكوه مورد استفاده قرار مي گرفته است. يك سري پلكان سنگي و دست ساز، قسمت هاي انتهاي قلعه را به محل ديده باني كه فقط يك نفر در ان جاي مي گيرد، هدايت مي كند.
قلعه اميرآباد مهران
اين قلعه در روستاي اميرآباد در كنار راه مهران- صالح آباد قرار دارد و در دوره واليان از سنگ، آجر، خشت و گل بنا شده است. آثار به جامانده از اين قلعه شامل يك فضاي عمومي، تعدادي اتاق هر يك به مساحت 12 متر مربع و چند زيرزمين است. وضعيت فعلي بناي قلعه نيمه ويرانه است.

دره شهر از گذشته هاي دور پايتخت تابستاني ايلامي ها بوده است و اوج رونق آن در دوره ساسانيان بوده كه ييلاق امرا و بزرگان بوده است. اين شهر در آبرفت هاي سيمره و در كنار ويرانه هاي شهر تاريخي سيمره و در دو سوي مسير رودخانه دره شهر، جايي كه تپه ماهورهاي دامنه شمالي كبير كوه خاتمه مي يابد، قرار دارد. در شهر ستان دره شهر به دليل اين كه از مناطق لرنشين ايلام هستند آهنگ ها و ترانه و موسيقي لري رواج دارد كه درانواع بزمي و رزمي و حماسي و ...اجرا مي شوند. مانند نوعي ترانه به نام سايرخوني كه آهنگي سوزناك است و با لهجه لري خوانده مي شود. براي اجراي آن از كمانچه استفاده مي شود. اطراف دره شهر را مزارع آبي و ديمي با خاك حاصل خيز فرار گرفته است. مزارع كشاورزي دره شهر به وسيله آب رود خانه هاي سيمره، سيكان و چشمه سار هاي كوچك ديگر آبياري مي شود و حفر چاه هاي عميق و نيمه عميق كمبود آب را تامين مي كند. در مزارع روستاهاي دره شهر ضمن كاشت برنج، گندم، جو و محصولات صيفي نيز به دست مي آيد. از مهم ترين محصولات جاليزي دره شهر خيار است كه بسيار معروف است. اين شهرستان داراي دو بخش مركزي و بدره است. مردم شهر دره شهر بيش تر به زبان لري و كردي صحبت مي كنند ولي زبان مردم بخش بدره كردي است. اين شهرستان به دليل اين كه در كنار كبيركوه و در كنار خرابه هاي شهر باستاني ماداكتو دوره ساساني و رود خروشان سيمره واقع شده، هم چنين با دارا بودن استعداد كشاورزي و وجود آب‌فراوان و مراتع و جنگل هاي انبوه،‌ داراي آثار ديدني تاريخي و طبيعي بي شماري است. اهميت تاريخي دره شهر به حدي است كه مورخان و تاريخي نگاران آن را به نام اولين شهر تاريخي دوره ساساني ناميده اند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
مهم ترين مراكز ديدني و زيارتگاهي دره شهر عبارتند از: آثار خرابه هاي شهر سيمره و آثار قصر ها و بازار هاي تاريخي - آسياب آبي و قلعه شيخ ماخو (شيخ محمد خان) در روستاي شيخ مكان - تنگ زيبا و تاريخي ، طبيعي بهرام چوبينه در مسير دره شهر به پل دختر - تپه باستاني تيغن در كنار دره شهر - آثار قلاع تاريخي درمنطقه ييلاقي كلم بخش بدره و هم چنين دره ييلاقي كلم بدره - چهار تاقي دوران ساساني در شهر دره شهر - آبشار ماربره در نزديكي دره شهر در مسير جاده پل دختر- حوضچه آب زمزم در نزديكي بقعه جابر- آثار تاريخي پل گاو ميشان مربوط به دوران ساساني بر روي سيمره - زيارتگاه جابر انصاري در روستاي جابر كلم - زيارتگاه بابا سيف الدين درروستاي ارمو- زيارتگاه امام زاده صالح در ماژين- قلعه و شهر تاريخي ماژين - غار كول كني در ماژين و مناظر و چشم اندازهاي زيباي كبير كوه در كنار رود سيمر.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد دره شهر بر پايه كشاورزي باغداري و دامداري استوار است. آب كشاورزي از چاه ها، چشمه ها و رود فراهم مي شود و محصولات كشاورزي و باغي آن عبارتند از: ‌گندم، جو، بنشن، ذرت، گياهان علوفه اي، برنج، كنجد، تره بار، گردو، ‌انار، انگور، سيب و انجير. دامداري نيز در اين شهرستان رونق دارد و محصولات و فرآورده هاي دامي و نيز دام به شهرستان هاي ديگر صادر مي شود.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان دره شهر در درازاي جغرافيايي 47 درجه و 22 دقيقه و پهناي جغرافيايي 33 درجه و 8 دقيقه و در بلندي 650 متري از سطح دريا واقع است. شهر دره شهر در 142 كيلومتري شهر ايلام و در مسير جاده ايلام ـ پل دختر قرار دارد. آب و هواي آن معتدل و خشك، بيش ترين درجه گرما 42 درجه و كم ترين درجه گرما 6- درجه مي باشد. بارندگي سالانه بطور متوسط 350 ميليمتر است. شهرستان دره شهر از شمال باختري، شمال تا جنوب خاوري به ترتيب با شيروان و چرداول، كوهدشت و پل دختر (استان لرستان)، از جنوب خاوري، جنوب تا شمال باختري به ترتيب با آبدانان، دهلران، مهران و ايلام همسايه است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
نام دره شهر شايد از رود سيمره گرفته شده باشد كه اين رود تا قبل از ورود ايلام گاماسب نام دارد و هنگام ورود به ايلام سيمره ناميده مي شود. آورده اند كه چون دره شهر در كنار رود سيمره در دره اي از دره هاي كبير كوه قرار گرفته، دره شهر نام يافته است. شهر تاريخي و باستاني دره شهر در ادوار مختلف بارها ويران و آباد گشته است. از جمله عوامل ويراني آن تاخت و تاز سپاهيان آشور و عرب ها بوده است. بنا بر نظري، دره شهر محل شهر باستاني ‹‹ماداكتو›› پايتخت عيلامي است. عيلاميان كه دردوره عهد باستان فرمانرواي كوه هاي لرستان بودند؛‌ دره رودخانه و راه بزرگ ارتباطي منطقه و مرز شمالي را متصرف شدند و اماكن مستحكمي تاسيس نمودند كه ماداكتو پايتخت دوم آنان از آن جمله است. ظاهرا دره شهر اولين شهر عيلامي بوده است كه در حمله آشور باني پال ويران و مردم آن قتل عام شده اند. در دره سيمره بقاياي خرابه هاي عهد ساساني به جامانده اند.
ظاهرا دره شهر در دوره اعتلاي هخامنشيان هنوز هم ويران بوده و يا اهميت گذشته را نداشته است، اما عهد اشكانيان دوره تجديد حيات آن بوده و در دوره ساساني نيز مجددا رونق يافته و آباد گرديده است. در خرابه هاي دره شهر كه بازمانده يك شهر از زمان ساسانيان است، آثار چهار راه ها، كوچه ها و معابر با نظم ويژه اي كه در شهر سازي آن دوره معمول بود، باقي مانده است. سكه هايي كه در خرابه هاي دره شهر پيدا شده اند به خسرو سوم و جانشيان او تعلق دارند. گفته مي شد كه دره شهر در هنگام آباداني متجاوز از 5000 خانه داشته است. درميان خرابه هاي آن اثري از ساختماني كه شايد روزي مسجد و يا عبادتگاه دوره اسلامي بوده باشد، يافت نشده است. در حال حاضر شهر دره شهر كه در دامنه كبير كوه و در كنار خرابه هاي شهر باستاني دوره ساساني و رودخانه خروشان سيمره قرار دارد، با استعداد كشاورزي وافر، ‌منابع آب غني، مراتع سبز و جنگل هاي انبوه يكي از شهرهاي باستاني و مهم استان ايلام محسوب مي شود.
برخي بر اين باورند كه دره شهر را خسرو پرويز پادشاه ساساني ساخته است. گفته مي شود اسكندر مقدوني هنگامي كه از شوش عازم شعر كلني بوده از دره شهر عبور كرده است . پس از حمله اعراب سيمره يا دره شهر حاكم نشين مهرجانقذق شد و تا سده چهارم هجري قمري ،آباد و پرنعمت بوده است . ابودلف در سفر نامه خود مي نويسد : سيمره نيز شهر زيبايي است كه در آن درختان خرما و زيتون و گردو و در طرف ديگر برف و كوهستان با هم ديده مي شوند. ياقوت حموي نيزدر باره دره شهر مي نويسد: شهري است در نواحي جبل به سوي خوزستان و آن را مهرجانقذق خوانند و آن آبادان و داراي ميوه ها و آب است .

رودخانه هاي آب سياب
رودخانه هاي آب سياب، دره شهر، روبه رود، سيكان و گراب مهم ترين رودهايي هستند كه در شهرستان دره شهر جاري اند. چشمه هاي متعددي در شهرستان دره شهر وجود دارند كه از اين چشمه ها مي توان به سراب فرهاد، سراب دره شهر، سراب شيخ مافون اشاره كرد.
رودخانه دره شهر
اين رود دايمي است، در دهستان دره شهر، شهرستان دره شهر جريان دارد سرچشمه اين رود دامنه شمالي كبيركوه 9 كيلومتري جنوب باختري دره شهر، ريزشگاه يك كيلومتري خاوري روستاي چم نمشت (cam-Namest) 6 كيلومتري شمال خاوري دره شهر است. ريزابه رود سيمره، حوزه خليج فارس و درياي عمان درازاي 15 كيلومتر ارتفاع سرچشمه 1400 متر، ارتفاع ريزشگاه 550 متر، شيب متوسط 5/5 درصد، مسير كلي شمال خاوري است.
رودخانه روبه رود
اين رود دايمي است در دهستان دوستان، شهرستان دره شهر جريان، دارد سرچشمه اين رود چشمه سارهاي روستاي كلم بالا (Kolm) 50 كيلومتري باختر شمالي دره شهر است. ريزابه رود گراب، حوزه خليج فارس و درياي عمان درازاي 8 كيلومتر ارتفاع سرچشمه 1000 متر، ارتفاع ريزشگاه 750 متر، شيب متوسط 3 درصد، مسير كلي خاوري سرچشمه چشمه سارهاي روستاي كلم بالا است.
رودخانه سيكان
اين رود دايمي است در دهستان شاه كرمي، شهرستان دره شهر جريان، دارد سرچشمه دامنه شمالي كبيركوه 10 كيلومتري جنوب باختري دره شهر روستاهاي مسير، سيكان، پلنگ آباد، چم كلان دشت آباد، اشرف آباد، بخش آباد است. ريزابه رود سيمره، حوزه خليج فارس و درياي عمان درازاي 14 كيلومتر ارتفاع سرچشمه 1500 متر، ارتفاع ريزشگاه 595 متر، شيب متوسط 5/6 درصد، مسير كلي شمال خاوري است.
رودخانه گرآب
اين رود فصلي است در دهستان علي شروان، شهرستان دره شهر جريان، دارد سرچشمه دامنه كوه چمن گير (Caman gir) 88 كيلومتري باختر كوهدشت اين رودخانه پس از عبور از منطقه ولندتار (Valand tar) از كنار روستاهاي آسياوله (Asiyavaleh) و امام زاده جابر مي گذرد در منطقه اي به نام بنامپر ور (Bana parvar) نخست بار و به رود مخلوط ميشود سپس به رودخانه سيمره مي ريزد ريزابه رودخانه سيمره، حوزه خليج فارس و درياي عمان درازاي 40 كيلومتر ارتفاع سرچشمه 2400 متر، ارتفاع ريزشگاه 690 متر، شيب متوسط 3/4 درصد، مسير كلي خاور جنوبي است.
تنگ ماژين دره شهر
در تنگ ماژين از توابع دره شهر، دخمه ها و اشكفت هايي وجود دارد كه يكي از آن ها به غار كول كني معروف است. دهانه اين غار در محل ورودي حدود 30 متر طول دارد و با توجه به موقعيت استقرار، دسترسي به آن بدون تجهيزات ضرور ناممكن است. در داخل و پيرامون غار آثاري از وجود زندگي در دوران هاي سنگ به دست نيامده است، ولي در محل ريزش آب حوض كوچكي كه از سنگ تراشيده شده وجود دارد كه ملاط ان نيز احتمالا از ساروج است. در اطراف اين حوضچه اثري كه نشان دهنده قدمت آن باشد به دست نيامده است، ولي احتمالا به شهر ساساني خارج از تنگ مربوط بوده است.
علاوه بر غار معروف كول كني، در اين محل دخمه هاي متعددي نيز وجود دارد كه تعداد آن ها به 12 مي رسد و در برخي از اين دخمه نشانه هايي از سكونت انسان باستاني مشهود است. جالب ترين دخمه ها شامل سه اشكفت در كنار هم و يك اشكفت بر بالاي آن هاست كه به غار انوشيروان معروف هستند. در كندو كاو كف يكي از اين غارها، يك قطعه سفال از نوع سفال هاي نيمه هزاره اول قبل از ميلاد به دست آمده است. در مورد اين غارها، روايتي در بين مردم محل نقل ميشود كه جالب توجه است و ان روايت چنين است
مردم محل اعتقاد دارند كه انوشيروان به هنگام جان دادن وصيت كرده بود كه جسد وي را دور از دسترس دشمنان دفن كنند، از اين رو بازماندگانش پس از جستجوي بسيار، اين اشكفت را مي يابند و جسد وي را در آن دفن مي كنند. البته اين مطلب نقل قولي ضعيف است و با توجه به زرتشتي بودن انوشيروان دور از حقيقت به نظر مي رسد و اصولا تاكنون گوري از شاهان ساساني ديده نشده است.
تنگ بهرام چوبين دره شهر
تنگ بهرام چوبين يكي از مهم ترين دره هاي كم عرض و بسيار مرتفع و استراتژيك در ضلع غربي مسير جاده دره شهر- پلدختر است. اين تنگه كه آن را شكارگاه بهرام هم مي گويند؛ داراي آثار ارزنده فراوان در قسمت ورودي، پيشاني و ارتفاعات است. اين مجموعه آثار ارزنده يك قلعه به جاي مانده از دوران ساساني است كه از سنگ و گچ ساخته شده و به ارتفاعات جنگلي كبيركوه در عمق تنگه و مناطق سخت گذر آن ختم مي شود. علاوه بر زيبايي هاي وصف ناپذير طبيعي و آثار پلكان هاي سنگي بر ديواره هاي سنگي و نقاط سخت گذر داخل تنگه، وجود چهار آب انبار كه در صخره هاي سخت تراشيده شده اند، هر يك به اضلاع تقريبي 3×3 متر و عمق 3 متر و 3×2 در عمق 5/2 متر با ناودانك هاي سنگي و همچنين ارتباط اين چهار آب انبار به هم ديگر و وجود آب آشاميدني در داخل آن ها حاكي از توجه و اهميت به اين منطقه استراتژيك و طبيعي در طول دوران تاريخي دارد كه در نوع خود بي نظير و جالب توجه است. تنگه بهرام از شاهكارهاي طبيعي و تاريخي است كه همواره مورد بازديد علاقه مندان به تاريخ، طبيعت و كوه نوردان قرار مي گيرد. اين تنگه در ايام بهار ايرانگردان و علاقه مندان به آثار تاريخي و طبيعي را به سوي خود جذب مي كند.
غار خفاش دره شهر
اين غار در سه كيلومتري شمال خاوري شهر دهلران در دامنه كوهي مشرف به دره و چشمه هاي آب گرم دهلران واقع شده است. طول غار 155 متر، عرض آن 30 متر و ارتفاع آن از سقف با كف 50 متر مي باشد. دهليزهاي وسيعي در اين غار وجود دارد كه عمق بعضي از قسمت هاي آن به 400 مترمي رسد. اين غار به علت زندگي خفاش ها در داخل آن(حدود 20.000 خفاش)، به غار خفاش معروف شده است. خفاش هاي آن از نوع دم دار و بزرگ هستند. غارخفاش دهلران يكي ازغارهاي تاريخي عصر غارنشيني است كه بعدها به زيستگاه خفاش ها تبديل شده است. موضوع مورد توجه اين غار وجود توده عظيم و ضخيم فضله خفاش در كف غار است كه طي هزاران سال پديد آمده است و كشاورزان از آن براي تقويت زمين هاي زراعي استفاده مي كنند. غار خفاش در فهرست آثار ملي ثبت شده و مورد حفاظت و مراقبت است.

بقعه امامزاده صالح
بقعه امام زاده صالح در گورستان ماژين از توابع دره شهر واقع شده است. اين بقعه، بنايي چهارگوش است كه در دو طبقه با گنبد هرمي شكل ساخته شده است. مرقد اصلي در طبقه زيرين بنا قرار دارد. اين طبقه تماما با آجر ساخته شده و با طاق جناغي پوشش يافته است. در طبقه دوم بنا صورت قبري با سنگ گچ و پوشش سفالي ساخته شده است. اين بنا كه به قرن هشتم هجري قمري تعلق دارد، به مرمت و بازسازي كامل احتياج دارد. گچ بري هاي داخل مقبره از جمله آثار ارزنده و بي نظير دوره مربوطه است.
بقعه جابر دره شهر
دره جابر، بين كوه هاي مله ريته و چال مي قرار دارد. در انتهاي دره و در دامنه كوه چال مي، مقبره اي همانند مقبره دانيال شوش احداث شده است. درب ورودي آن رو به شمال است و به كفش كن باز مي شود. مقبره 15 متر طول و 9 متر عرض دارد. اين بنا 8 ستون دارد و 9 طاق شمالي جنوبي و 9 طاق شرقي- غربي به ارتفاع دو متر روي آنها زده شده اند.
كف مقبره، دو پله پايين تر از كف كفش كن است. در ديوار جنوبي، محرابي به بلندي 180 و عرض 70 سانتي متر قرار دارد. در قسمت پايين آن كتيبه اي گچ بري شده وجود دارد كه در اطراف ان كلمات مقدس و بر سطح مياني آن چند گل نقش شده اند. در گوشه بالاي كتيبه، كلمات محمد (ص) و لااله الا الله بطور برجسته نوشته شده اند. اين بقعه از بقعه هاي زيارتگاهي مهم دره شهر است.
آرامگاه بابا سيف الدين دره شهر
آرامگاه بابا سيف الدين در شمال خاوري دره شهر، در دامنه تپه اي موسوم به چهارطاق قرار دارد. در داخل مقبره، دو قبر است كه روي آن ها سنگ نبشته اي وجود ندارد. در بالاي درب ورودي، سنگ نوشته كوچكي نصب شده و روي آن چنين نوشته است: امير غلامرضا خان هاشمي در سنه 1350 بقعه امام زاده سيد سيف الدين (ع) را تعمير نموده است. مصالح به كار رفته در مقبره از سنگ، گچ و آجر است و روي بقعه را نيز با گچ سفيدكاري كرده اند. در اطراف اين آرامگاه درختان چند صد ساله تاريخي وجود دارد.

دژ شيخ مكان دره شهر
تنگه و روستاي شيخ مكان در فاصله 6 كيلومتري جنوب خاوري دره شهر قرار دارد. در داخل روستا، آثار و قسمت هايي از عمارت يا قلعه اي آجري وجود دارد. بررسي معماري قلعه و مطالعات پيرامون آن نشان مي دهد كه اين بنا بيش از 150 سال قدمت دارد و به مير سيدمهدي خان نامي تعلق داشته است. در حال حاضر قسمت هاي اعظم بنا فرو ريخته، ولي آثار كلي ساختمان هم چنان محفوظ مانده است.
در سمت باختر داخل تنگه و در دست اندازهاي كوه، حصاري محكم از قلوه سنگ وگچ، با ظرافتي خاص احداث شده است. مشخصات معماري بنا و مصالح به كار رفته در ان نشان مي دهد كه قلعه از آثار دوره قاجار است. در ميان تنگه و در مقابل قلعه شيخ، در مسير جريان آب رودخانه، بقاياي يك آسياب آبي بر جاي مانده است كه گفته مي شود در زمان هاي گذشته قابل استفاده بوده ولي در حال حاضر تخريب شده است. اين اثر به اواسط دوره اسلامي و شايد قبل از آن مربوط باشد.

آبدانان يكي از شهرستان هاي ايلام است كه در جنوب خاوري استان واقع شده است. اساس اقتصاد آبدانان به ترتيب بر دام داري، كشاورزي و صنايع دستي نهاده شده و صادرات آن دام زنده، پشم، روغن و گندم است. زندگي عشايري در اين منطقه از جمله جلوه هاي ديدني اين شهرستان به شمار مي روند.
شهرستان آبدانان در جنوب شهرستان دره شهر و 164 كيلومتري شهر ايلام واقع شده است . اين منطقه در ناحيه اي كوهستاني قرار دارد و قسمت هاي واقع در دامنه ارتفاعات كبير كوه سردسير و معتدل ولي قسمت هاي ديگر گرمسير هستند. اين شهر ستان داراي معادن نفت و گوگرد و چشمه هاي آبگرم است. مركز اين شهرستان در دامنه جنوبي كبير كوه و دره با صفاي رود خانه آبدانان در شمال مقبره سيد صلاح الدين محمد قرار دارد . اين شهر ستان به لحاظ نظامي و كشاورزي و دام داري اهميت دارد. دراين منطقه منابع كاني فراوان مانند نفت و گوگرد و زاج وجود دارد و به خاطر آب فراوان و وجود جنگل ها و مراتع داراي زمين هاي مستعد كشاورزي و دام داري است. وجود آثار تاريخي و باستاني فراوان دراين منطقه نشان از قدمت تاريخي اين منطقه دارد .
مهم ترين مراكز ديدني و زيارتگاهي آبدانان را آثار تاريخي قلعه هزاراني، آثار تاريخي پشت قلعه در آبدانان، درياچه دو گانه سياه گاو آبدانان در فاصله 8 كيلومتري سراب باغ آبدانان، غار طبيعي مژاره در آبدانان در روستاي مژاره و سراب باغ، مناظر طبيعي سراب آبدانان، مناظر طبيعي كوه اناران و كبير كوه و زيارتگاه سيد صلاح الدين محمد با سبك معماري خاص مربوط به دوره سلجوقي تشكيل مي دهند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
عشاير منطقه‌ي آبادانان و زندگي ايلاتي در ميان دشت ها و كوه هاي شهرستان آبدانان از مهم ترين ديدني هاي اين منطقه به شمار مي آيند.
صنايع و معادن
دراين منطقه‌منابع كاني فراوان مانند نفت و گوگرد و زاج وجود دارد .
كشاورزي و دام داري
اگرچه به علت فراواني ناهمواري ها، زمين هاي زراعي بسيار كم وسعتند، اما با اين وجود بيش ترين استفاده از حداقل امكانات برده مي شود. نوع كشت به دو صورت آبي و ديم صورت مي گيرد. آب كشاورزي از رودخانه هاي كرخه و آبدانان تامين شده و محصولات آن گندم، جو و برنج مي باشد. دامداري پيشه اصلي و مهم اهالي بوده و اكثرا با نگهداري و پرورش گوسفند، بز و گاو نه تنها از فراورده هاي لبني حاصله از آن، جهت مصارف داخلي بهره مي برند بلكه از فروش دام زنده، گوشت، پشم و روغن به افزايش عايدات خود كمك شاياني مي نمايند. اساس اقتصاد آبدانان به ترتيب بر دام داري، كشاورزي و صنايع دستي نهاده شده و صادرات آن دام زنده، پشم، روغن و گندم مي باشد. اين شهر منابع كاني فراوان از جمله نفت و گوگرد دارد و به دليل آب و زمين فراوان، جنگل ها و مراتع از نواحي مستعد كشاورزي و دامداري استان ايلام است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان در دامنه جنوبي كبير كوه، در درازاي جغرافيايي 47 درجه و 28 دقيقه و پهناي جغرافيايي 32 درجه و 56 دقيقه و در بلندي 880 متري از سطح دريا قرار دارد. شهرآبدانان مركز شهرستان، در مسير راه ايلام ـ گل گل و در 38 كيلومتري جنوب خاوري دره شهر واقع شده است. شهرستان آبدانان از شمال به دره شهر، از خاور به انديمشك، و از باختر و جنوب به دهلران محدود مي باشد. آب و هواي آبدانان معتدل است و ميزان بارندگي بطور متوسط 300 ميلي متر است.

قلعه‌ي آبدانان پشت قلعه
اين قلعه در نزديكي شهر آبدانان واقع شده است و متعلق به دوره‌ي ساساني بوده و در بين مردم به پشت قلعه نيز موسوم است.