عبارتند از پديده هاي نمونه و نادر گياهي ، حيواني ، اشكال يا مناظركم نظير و كيفيات ويژه طبيعي زمين  يا درختان كهنسال تاريخي ، كه با منظور داشتن محدوده متناسبي تحت حفاظت قرار مي گيرد .

به محدوده اي از منابع طبيعي كشور اعم از جنگل ، مرتع ، بيشه هاي طبيعي ،اراضي جنگلي ، دشت ، آب و كوهستان اطلاق مي شود كه داراي زيستگاه  طبيعي نمونه و شرايط اقليمي خاصي براي جانوران وحشي بوده و به منظور حفظ يا احياء اين زيستگاه ها تحت حفاظت قرار مي گيرد .

جمهوري آذربايجان 767 كيلومتر ، ارمنستان 40 كيلومتر ، تركمنستان 1206 كيلومتر در شمال ، افغانستان 945 كيلومتر وپاكستان 978 كيلومتر در شرق .
تركه 486و عراق 1609 كيلومتر در غرب .
 طول سواحل ايران در امتداد درياي خزر از رودخانه آستارا تا خليج حسن قلي 657 كيلومتر در درياي عمان از خليج گواتر تا بندر عباس 784 كيلومتر و در خليج فارس از بندر عباس تا دهانه اروند رود نيز 1259 كيلومتر است كه در مجموع پيرامون ايران بالغ بر 8731 كيلومتر مي باشد .

90% ازخاك ايران در محدوده فلات ايران است وكشوري كوهستاني است.بيش  از نيمي از مساحت كشور را كوهها و ارتفاعات ،1/4 را صحراها و كمتر از 1/4 آنرا اراضي قابل كشت تشكيل داده است. ارتفاعات ايران را به طور كلي مي توان به 4 رشته كوه تقسيم نمود .
1-    رشته كوه هاي شمالي
2-    رشته كوه هاي غربي
3-    رشته كوه هاي جنوبي
4-    رشته كوه هاي مركزي و شرقي

1-    كوه هاي شمالي از كوه هاي آرارات در تركيه شروع شده و به ترتيب با كوه هاي المداد – سهند – سبلان – كوه هاي طالش – كوه هاي قافلانكوه در آذر بايجان – رشته كوه هاي البرز در شمال استان تهران و قسمت جنوبي استان هاي گيلان و مازندران و كوه هاي آلاداغ – بينالود – هزار مسجد و قره داغ در خراسان ادامه يافته و در افغانستان به كوه هاي هندوكش مي پيوندند .
2-    رشته كوه هاي غربي نيز از آرارات شروع شده و از شمال غربي به سوي جنوب شرقي امتداد داشته و كوه هاي ساري داش ، چهل چشمه ، پنجه علي ، الوند ، كوه هاي بختياري ، پيشكوه وپشتكوه ، اشتران كوه ، و زرد كوه را در بر مي گيرد كه تقريبا تمام اين سلسله كوه ها در مجموع رشته كوه زاگرس مي نامند . بلندترين نقطه اين رشته ، قله دنا است كه 4/409متر ارتفاع دارد . زاگرس نامي است كه در زمانهاي قديم به وسيله يوناني ها بر كوه هاي غربي ايران نهاده شده و بعدها جغرافي دانان خارجي آن را بر تمام مرتفعات مغرب و جنوب غربي ايران اطلاق كردند .
3-رشته كوه هاي جنوبي ازخوزستان تا سيستان وبلوچستان امتداد يافته و به كوه هاي سليمان در پاكستان مي پيوندند وشامل كوه هاي سپيدار،ميمند،كوه هاي بشاگردوكوه بم پشت مي باشد.  
4-    رشته كوه هاي مركزي و شرقي عمدتا شامل كوه هاي كركس ، شيركوه ، كوهبنان ، جبال بارز ، هزار ، بزمان و تفتان بوده و بلندترين نقطه اين كوه ها ، كوه هزار 4/465متر مي باشد .
اكثر رودهاي جاري در ايران كم آب بوده و تنها رود  قابل كشتيراني آن ، رود كارون است . رودهاي ايران در چهار حوضه عمده درياي خزر، خليج فارس، درياي عمان ، درياچه اروميه و آبريزهاي داخلي جريان دارند

كشور ايران به دليل گستردگي و وجود كوهستانهاي بسيار و زمين هاي بياباني و همجواري با دو درياي بزرگ شمال و جنوب و نيز به علت قرار داشتن در مجاورت نسبي اروپا و درياي مديترانه و صحراي بزرگ آفريقا و اقيانوس هند و مرتفعات داخلي آسيا و سرزمين وسيع سردسيري ، داراي آنچنان تنوعي در اقليم است كه در كمتر كشوري ديده مي شود . اثر دوري و نزديكي دريا را مي توان از مقايسه باران بسيار و پوشش گيا هي غني و شرايط انساني سواحل درياي خزر با بيابان هاي خشك و بي آب و علف و خالي از سكنه مراكز ايران به خوبي درك كرد .
در مجموع چهار نوع آب و هوا در ايران قابل تشخيص است كه عبارتند از :
1-    آب و هواي بياباني و نيمه بياباني كه در بخش هاي وسيعي از سرزمين هاي داخلي و كناره هاي جنوبي ايران را پوشش داده است . از ويژگي هاي اين نوع آب وهوا  وجود دره هاي گرماي خشك طولاني است كه بيش از 7 ماه سال را در بر مي گيرد . ميزان بارش سالانه در اين نواحي بين 30 تا 250 ميلي متر متغير است .
2-    آب وهواي كوهستاني ( سرد ومعتدل كوهستاني ) : كه در ارتفاعات و قله هاي بلند ديده مي شود از جمله ، بلندهاي البرز ، زاگرس و نيز قلل رفيع سهند و سبلان جزء اين آب و هوا قرار دارند . بارش سالانه ناحيه از 250 ميلي متر تا 600 ميلي متر متغير است .
3-    آب و هوايي خزري:كه مناطق ميان درياي خزر ورشته كوه هاي البرز را پوشش مي دهد وميزان بارش سالانه دراين نواحي بين 600تا 2000ميلي متر متغير است.
4-    آب و هوايي مديترانه اي : كه خاص مناطق غربي كشور است و در نواحي جنوبي آن آب و هواي نيمه صحرايي گرم نيز بر آن تاثير مي گذارد . در اين نواحي تابستان ها با گرماي شديد در دره ها و هواي معتدل در ارتفاعات همراه بوده و در زمستانها هواي معتدل در دره ها و سرماي شديد در ارتفاعات حكم فرماست .

تنوع آب و هوا و به تبع آن تنوع زيستي سبب شده كه گونه هاي جانوري متنوعي در ايران وجود داشته باشد . اگر چه در طي صد سال اخير برخي از گونه هاي جانوري در ايران منقرض شده اما در حال حاضر نيز 162 گونه از پستانداران ،502 گونه از پرندگان ، 196 گونه از خزندگان و 20گونه از دوزيستان در ايران زندگي مي كنند . تمامي پستانداران ايران به گروه جفت داران تعلق دارند و تاكنون هيچ گونه اي از كيسه داران و تخمك گذاران در ميان آنها ديده نشده است . 112 گونه از پستانداران ايران جزء حشره خوارها ، خفاش ها ، و جوندگان هستند و 10 گونه نيز آبزي مي باشند . يوزپلنگ ايراني هم كه تنها گونه باقيمانده از يوزپلنگها ي آسيايي است در نواحي شرقي ايران ديده مي شود و تحت مراقبت سازمان حفاظت محيط زيست قرار گرفته است . پلنگ ايراني نيز كه جزء بزرگ ترين پلنگ هاي جهان محسوب مي شود در بيشتر مناطق ايران به استثناي بيابان ها ، مزارع و جلگه هاي باز و گسترده وجود دارد . خرس قهوه اي كه وزن آن تا 250 كيلو گرم مي رسد ، ساكن رشته كوه هاي البرز و زاگرس است و خرس سياه كه ازآن كوچكتر است درجنگل هاي كوهستاني پسته و بادام در جنوب كرمان و جنگلهاي سراوان ماوا دارد . در داخل كويرهاي مركزي و جنوبي ايران تا چند دهه پيش گله هاي آهو و خصوصا گورخر ديده مي شود .  در درياي عمان و خليج فارس نيز چند گونه نهنگ و دلفين زندگي مي كنند كه بزرگترين نهنگ اين نواحي در حدود 31 متر طول و بيش از 120 تن وزن دارد و به نهنگ آبي مشهور است .
حدود340 گونه از پرندگان ايران مهاجرند و در مجموع 323 گونه آنها در ايران زاد و ولد مي كنند در ميان اين پرندگان همه نوع پرنده  از دريايي تا شكارچي يافت مي شود و گونه هاي عمده و معروف آنها عبارتند از : مرغابي ، غاز ، اردك ،قو،عقاب ، باز ، كركس ، سنقر ، طرلان ،قرقي ، شاهين ، كبك ، هوبره ، درنا و ...
حدود 174 گونه ماهي در آب هاي ايران شناسايي شده كه در 45 خانواده بومي و چهارخانواده غير بومي طبقه بندي شده اند . عمده ترين گونه هاي ماهيان درياي خزر و رودخانه هاي آن عبارتند از : ماهي آزاد ، ماهي سفيد ، مارماهي ، اوزون برون ، سگ ماهي و...
بزرگ ترين ماهي درياي خزر بلوگا يا فيل ماهي است كه وزن آن تا 1500 كيلوگرم نيز مي رسد .
برخي از ماهي هاي خاص خليج فارس و رودهاي آن عبارتند از : كوسه ماهي ، خامه ماهي ، بزماهي ، برزم ، شيربت ، حمري ، بياح ، بياح سر پهن ، گل خورك ، گپور دندانه دار و ...
در حوضچه هاي داخلي نيز علاوه بر برخي گونه هاي حوضه درياي خزر ، مي توان قزل آلاي رنگين كماني ، آمور سفيد و خال قرمز ، فيتوفاگ ، سياه ماهي و هامون ماهي را هم مشاهده نمود .
از سه راسته دوزيستان جهان ، راسته بي پا در ايران يافت نمي شود . اما گونه هاي از راسته سمندر ها و راسته قورباغه ها و وزغها در ايران وجود دارند . هفت گونه سمندر ، هشت گونه وزغ ، پنج گونه قورباغه در ايران شناسايي شده است