شهرستان آبادان در 116 كيلومتري اهواز در دهانه ورودي خليج فارس و در همسايگي كويت و عراق قرار دارد. تاريخ زندگي در اين منطقه را مي‌توان از دوره ساساني و قرون اوليه اسلامي تاكنون در نظر گرفت. آبادان جزيره است به طول 46 كيلومتر و عرض بين 32 تا 20 كيلومتر كه در دلتاي اروند رود بين رودهاي بهمن‌شير و كارون و اروند واقع است. اين مكان هم زمان با ظهور اسلام شهري آباد بوده است. به گفته تاريخ نويسان شهري بوده كه‌مردم آن‌جا هميشه به عبادت مي‌پرداختند. شغل عده‌اي از مردم آبادان حصيربافي بوده است. در ابتداي قرن چهارم هجري عبادان به آبادان تغيير نام داد و از قرن ششم هجري به بعد شهر آبادان فعلي پديد آمد. مدرسه مهرگان، بقعه خضر، موزه آبادان، مسجد رنگونيها، سينما نفت و ساختمان آموزشگاه فرهنگ برخي از مكان‌هاي ديدني و تاريخي شهرستان آبادان را تشكيل مي‌دهد.
صنايع و معادن
پالايشگاه نفت آبادان، يكي از نخستين واحدهاي بزرگ صنعتي كشور به شمار مي رود. اين پالايشگاه كه از نظر تنوع توليد يكي از بزرگ ترين پالايشگاه ها و داراي فرآورده هاي بيش تري است يكي از مراكز بزرگ صنعت نفت دنيا محسوب مي شود، به طوري كه تعداد توليدات آن را بيش از 100رقم ذكر نموده اند كه از آن ميان مي توان نفت چراغ، نفت كوره، قير، نفت، گاز، نفت سفيد، بنزين اتومبيل، هواپيما و جهت سوخت ديزل، سوخت كشتي و انواع حلال هاي را نام برد. شركت سهامي پتروشيمي آبادان نيز يك مجتمع پتروشيمي مركب از هفت كارخانه مي باشد كه فرآورده هايي از قبيل اتيلن، كلر، سود سوزآور، پلي وينيل كلرايد و مانند آن توليد مي نمايد. وجود شركت شيلات جنوب، كارخانه هاي متعدد رنگ سازي، ظروف آلومينيوم و… سبب رونق صنايع در اين منطقه شده است. مهم ترين معادن اين شهرستان معادن نفت و گاز است كه در اكثر نقاط وجود دارند. منابع نمك آن نيز به علت رسوبات دريايي فروان است.
كشاورزي و دام داري
درآبادان كشاورزي به كشت و پرورش درخت خرما (نخل) اختصاص دارد. تعداد نخل هاي موجود در اين ناحيه را 4 ميليون اصله برآورد كرده اند كه از انواع خرماها مي توان «سعمران برمي»، «قنطار»، «حلاوي»، و «بريم» را نام برد. جهت آبياري اين نخلستان ها از رودخانه هاي كارون و اروند رود استفاده مي‌شود. شهرستان آبادان به علت مجاورت با شاهرگ اقتصاد كشور يعني نفت و تاسيسات نفتي، از رفاه نسبتا بيش تري برخوردار بوده و مهم ترين رشته هاي فعاليت اقتصادي اهالي به ترتيب اهميت كارگري، كشاورزي، بازرگاني، ماهي‌گيري و صنايع دستي است. بازرگاني از جمله اموري بوده كه به علت فراواني خرما در منطقه رواج داشته و بيش تر معاملات بر صادرات خرما و واردات مواد خوراكي، البسه، كالاهاي صنعتي و غير صنعتي استواراست كه با كشورهاي مختلف خارجي صورت مي گيرد. ماهي گيري نيز از جمله مشاغل رايج اهالي بومي آبادان بوده و ماهي هاي صيد شده تحت نظر شركت شيلات مقداري صادر و مقداري هم به مصرف محلي مي رسد.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان آبادان با مساحتي حدود 2796 كيلومتر مربع در جنوب باختري خوزستان و منتهي اليه خليج فارس واقع است. اين شهرستان از جانب شمال به شهرستان‌هاي شادگان و خرم‌شهر از خاور به شهرستان بندرماه‌شهر و رودخانه بهمن‌شير، از جنوب به خليج فارس و از باختر به مرز ايران و عراق و اروند رود محدود است. شهر آبادان مركز شهرستان بين 30 درجه و 22 دقيقه و 30 ثانيه عرض شمالي و 48 درجه و 12 دقيقه و 30 ثانيه درازاي خاوري از نصف اللنهار گرينويچ قرار گرفته و بلندي آن از سطح دريا 2 متر است. براساس سرشماري سراسري سال 1375 جمعيت شهرستان آبادان 252047 نفر برآورد شده است كه از اين تعداد 206073 نفر در مركز اين شهرستان ساكن بوده اند.اروند رود و كارون مهم ترين رودهاي منطقه و ايران محسوب مي شوند. آبادان به شكل جزيره اي در كنار خليج فارس قرار گرفته و آب و هواي آن گرم و مرطوب است. شهرستان آبادان به دليل اهميت اقتصادي داراي انواع راه هاي زميني، هوايي و دريايي است.
چهار راه آسفالته درجه يك از مركز شهرستان آبادان به اطراف منشعب مي شودكه عبارتند از:
راه آبادان – اهواز به سمت شمال خاوري به درازاي 115 كيلومتر
راه آبادان – بندرامام خميني به سمت شمال خاوري به درازاي 100 كيلومتر
راه آبادان – خرم‌شهر به سمت شمال باختري به درازاي 14 كيلومتر
راه آبادان – اروند كنار به سمت جنوب خاوري به درازاي 48 كيلومتر
از آن جا كه راه آهن سراسري ايران به خرم‌شهر ختم مي‌شود، دسترسي به ايستگاه راه آهن نيز پس از طي 14 كيلومتر امكان پذير است. در آبادان يك فرودگاه بين المللي وجود دارد كه در آن پروازهاي مستقيمي به تهران و بيش تر پايتخت هاي اروپايي و آسيايي صورت مي گيرد. هم‌چنين به بعضي از شهرهاي ايران نيز پرواز مستقيم دارد. از طريق بندر آبادان كشتي ها و نفت‌كش هاي زيادي دررفت و آمد هستند كه كالاهاي مختلفي به آن وارد كرده و مواد نفتي متعدد را به ساير نقاط دنيا مي رسانند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
بندر آبادان در قديم «عبادان» و چندي نيز «جزيره الخضر» ناميده مي شد. برخي از جغرافي نگاران عبادان را به عبادين حصين حبطي كه در زمان حجاج و خلافت عبدالملك اموي حاكم آن بوده است، منسوب مي كنند. برخي ديگر علت انتخاب عبادان را وجود خانقاه عابدان و زاهدان در نزديكي آن دانسته ومي گويند ريشه آن عباد به معناي بسيار عبادت كننده مي باشد. اين وجه تسميه درست نيست. شكل كهن اين نام «اپاتان» است و از ريشه عبد و عابد نمي باشد. اپاتان از 3 كلمه ا- پات- آن – تشكيل شده است. «ا» به معني آب و «پات» از ريشه پاييدن و«آن» پسوند نسبت است. بنابراين اپاتان به معني جايي است كه در آن جا از آب دريا و رود پاسباني مي كنند و آن را مي پايند. گفته ابن حوقل نيز گواه براين معني است كه پاسبانان در آبادان، دزدان دريا را از دزدي باز مي داشته و دهانه دجله و دريا را مي پاييدند. بدون ترديد نام ايراني «آبادان» از كلمه «آباد» گرفته شده است. زيرا پس از احداث پالايشگاه در آن رو به عمران و آبادي گذاشت و آبادان ناميده شد.

شهرستان آبادان به صورت جزيره اي در ميان رودخانه هاي كارون و اروند رود و توسط خليج فارس احاطه شده است. اروند رود كه از به هم پيوستن دو رودخانه بزرگ دجله و فرات در خاك عراق تشكيل مي شود، يك رودخانه دايمي است كه طول سراسري آن حدود 190 كيلومتر و طول بخش مرزي آن 84 كيلومتر است. شيب متوسط آن صفر بوده و مسير كلي آن جنوب خاوري است. رودخانه هاي دجله و فرات در نقطه اي به نام قرنه در 110 كيلومتري شمال باختري آبادان رودخانه اروند رود را تشكيل مي دهند اين رود رو به سوي جنوب خاوري از كنار شهر بصره مي گذرد و در نقطه اي به مختصات طولي حدود 48 درجه و 6 دقيقه و عرضي حدود 30 درجه و 27 دقيقه به مرز ايران و عراق وارد مي شود و شهرستان هاي خرم شهر و آبادان را طي مي كند و در 8 كيلومتري جنوب اروند كنار به خليج فارس مي ريزد. در شهر خرم شهر با شاخه باختري رود كارون مخلوط مي شود.اين رودخانه از نزديكي خرم شهر مرز مشترك ايران و عراق محسوب شده و از اين مكان تا پيوستن به خليج فارس اروند رود ناميده مي شود.
شهرستان آبادان يك جزيره است كه از 3 طرف به وسيله رودخانه و از سمت جنوب توسط خليج فارس احاطه شده است. پس رفتگي آب خليج منطقه وسيعي را به صورت زمين هاي پست و باتلاقي درآورده كه به خصوص نواحي خاوري اين جزيره را در بر مي گيرد. اين شهرستان تنها 2 متر از سطح دريا ارتفاع دارد و كل زمين هاي آن پست و هموار است و بلندي قابل ذكري ندارد.

بندر ماه‌شهر يكي از قديمي‌ترين بنادر خليج‌فارس است و از آن‌جا كه اولين بندري بوده كه كشتي هاي مسير بصره به اروندرود و به هند از آن‌جا مي‌گذشته‌اند، همواره مورد توجه بوده است. علاوه بر اين در دوره معاصر به علت صدور فرآورده هاي نفتي از طريق اين بندر اهميت آن بيش از پيش شده است. بندر ماه‌شهر يكي از بنادر مهم استان خوزستان بوده و از لحاظ صدور نفت اهميت خاصي دارد. با احداث واحد بزرگ مجتمع شيميايي در بندر امام خميني بيش از پيش بر اهميت و اعتبار شهرستان بندر ماه‌شهر افزوده شده است.
صنايع و معادن
بندر ماه‌شهر يكي از بنادر مهم استان خوزستان بوده و از لحاظ صدور نفت اهميت خاصي دارد. با احداث واحد بزرگ مجتمع شيميايي در بندر امام خميني بيش‌از‌پيش بر اهميت و اعتبار شهرستان بندر ماه‌شهر افزوده شده است. صنايع سبك مانند صنايع غذايي چوب و وسائط حمل و نقل از ديگر صنايع شهرستان هستند. عمده‌ترين معدن اين شهرستان نفت و گاز بوده كه نفت عمده ترين صادرات منطقه را تشكيل مي دهد.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان بندر ماه‌شهر با 5/7312 كيلومتر مربع مساحت در جنوب استان خوزستان و در منتهي اليه شمال خاوري خورموسي واقع شده است. اين شهرستان از شمال به بهبهان، رامهرمز، اهواز و از باختر به شهرستان شادگان از خاور به شهرستان بهبهان و از جنوب به خليج فارس محدود است. بندرماه‌شهر مركز اين شهرستان، با 17 كيلومتر مربع مساحت بين 30 درجه و 32 دقيقه و 30 ثانيه پهناي شمالي و 49 درجه و 10 دقيقه و 30 ثانيه درازاي خاوري قرار دارد. بلندي اين شهرستان از سطح دريا 5 متر و آب و هواي آن مرطوب است. بندرماه‌شهر و بندر امام خميني و هنديجان از شهرهاي مهم اين شهرستان محسوب مي شوند.

بهبهان در جنوب خاوري خوزستان و در 205 كيلومتري اهواز و در نزديكي شهر تاريخي ارجان واقع شده است. پس از ويراني ارجان مردم آن در محل بهو(بهبهان) به معناي قصري كه اطراف باغ باشد شهر جديد را بنا كردند. نخستين نشانه‌هاي حضور انسان در اين دشت به هزاره ششم پيش از ميلاد باز مي‌گردد. شهرستان بهبهان يكي از شهرستانهاي استان خوزستان است كه از شمال باختري به شهرستان رامهرمز و از شمال خاوري به شهرستان كهگيلويه از خاور به شهرستان گچساران از جنوب به بندر ديلم و از باختر به بخش هنديجان محدود مي شود. از جاذبه هاي تاريخي اين منطقه مي‌توان: آرامگاه ارجان، نقش برجسته هاي دوره اشكاني در تنگ سروك، حمام دوره سلجوقي، خرابه هاي دو پل و يك بند، خرابه هاي آتشكده خيرآباد و راسته بازار را نام برد.
صنايع و معادن
صنايع شهرستان به دو دسته صنايع دستي و ماشيني و كارخانه اي تقسيم مي شود. صنايع ماشيني نيز شامل صنايع سبك (صنايع غذايي، چوب و وسايط حمل و نقل) و صنايع سنگين (صنايع مربوط به نفت و انواع معادن و سنگهاي ساختماني) مي شود. كارخانه سيمان، آجر ماشيني، ملامين سازي، ظروف آلومينيوم، كابينت‌سازي و قندسازي از مهم ترين كارخانه‌هاي اين منطقه محسوب مي‌شوند. از منابع و معادن زير زميني اين شهرستان مي توان به نفت، سنگ هاي آهك، سنگ گچ، خاك، رس، شن و ماسه و مواد اوليه براي توليد سيمان اشاره كرد. وجود زمين هاي حاصل خيز براي كشاورزي، پتانسيل كافي منطقه براي دامداري، غني بودن از لحاظ معادن و منابع زيرزميني و شكوفايي صنايع اعم از صنايع دستي و ماشيني سبك و سنگين، بازرگاني اين منطقه را رونق بسيار بخشيده و برخي از مردم اين شهرستان داراي شغل بازرگاني هستند.
كشاورزي و دام داري
اين شهرستان به دليل شرايط خاص آب و هوايي (گرمسيري) و وجود رودهاي كارون و خيرآباد و داشتن خاك قابل كشت، امكانات مساعدي را براي گسترش بخش كشاورزي دارا مي باشد. انواع محصولات كشاورزي غذايي و محصولات كشاورزي صنعتي در اين منطقه به عمل مي آيد. مهمترين محصولات اين شهرستان گندم، جو، برنج، پنبه، چغندر قند، كنجد، بزرك و انواع صيفي جات بوده و اين شهرستان به لحاظ آب و هواي مساعد، شرايط رشد و رويشي را براي تمام محصولات ياد شده را دارا است. دام‌پروري در اين منطقه رواج داشته و عمدتا به صورت دامپروري سنتي مي باشد كه به‌وسيله طوايفي از ايلات در كهكيلويه و ترك قشقايي صورت مي گيرد. محل قشلاق اين ايلات هميشه بهبهان بوده و از گذشته اين شهر، مركزي براي دادوستد ايلات به شمار مي رفته است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان بهبهان باوسعت 4/3743 كيلومتر مربع مساحت در منتهي اليه جنوب خاوري استان خوزستان واقع شده است. مركز آن شهر بهبهان است كه ازنظرجغرافيايي بين 30 درجه و 36 دقيقه ي پهناي شمالي و 50 درجه و 14 دقيقه و 15 ثانيه ي درازاي خاوري نسبت به نصف النهار گرينويچ قرار دارد. اين شهرستان از شمال به استان كهكيلويه و بوير احمد و رامهرمز از خاور به استان كهكيلويه و بوير احمد، از باختر به شهرستان بندر ماهشهر از جنوب به استان بوشهر محدود مي باشد. آب و هواي بهبهان در همه فصول به جز تابستان معتدل و در تابستان گرم است. براساس سرشماري سال 1375 جمعيت شهرستان بهبهان 164074 نفر برآورد شده است.راه هاي شهرستان بهبهان عبارتند از:
مسير راه بندر ديلم – بهبهان – را مشير به درازاي 300 كيلومتر كه بهبهان در كيلومتر 80 اين مسير از بندر ديلم واقع شده است.
بهبهان – رامهرمز به درازاي 80 كيلومتر
بهبهان – اميديه به درازاي 65 كيلومتر
بهبهان داراي فرودگاه نيز مي باشد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
اين ناحيه در روزگار باستان وجود داشته ومركز حكومت آن «ابز قباد»، «قباد قره» و «ارگان» نام داشت. شهر ارجان در روزگار ساسانيان در 12 كيلومتري بهبهان بنا گرديد. بعد از ويراني ارجان مردم به بهبهان فعلي نقل مكان كردند. در قرن چهارم هجري به گفته مورخين شهر ارجان پر جمعيت و آباد شده و ارگان خزانه فارس و عراق و بارانداز خوزستان و اصفهان شد. امروزه به گويش محلي بهبهان را «بهبو» مي‌گويند. واژه «بهو» به معني كوشك است. به نظر مي رسد آن عده از مردم ارجان كه به كوشك دشت آمده و آن جا ساكن شده بودند، از خانه هايي به سبك خانه هاي ارجان بنا كرده كه بهتر از بهو بوده اند. از اين رو آن را «بهبو» يعني بهتر از كوشك گفته اند. «بهبهو» به مرور زمان گسترش يافته و « بهبهان » شده است. برخي از مورخان وجه تسميه بهبهان را چنين نوشته اند كه ساكنان اوليه اين شهر در بهون يا سياه چادر زندگي مي كرده اند. بعدها خانه هايي ساختند كه بهتر از بهون بود و آنرا «به» از«بهان» و بعد بهبهان ناميدند. به هر حال بهبهان در قرن هشتم هجري قمري شكل شهر به خود گرفت و از آن پس در شمار يكي از شهرستان هاي استان فارس و بعد استان خوزستان در آمد. مقدسي در وصف آن مي نويسد :
ارجان ( بهبهان ) ولايتي است بس مهم، ‌دشتي و كوهستاني و دريايي پر از درختان نخل، انجير و زيتون، ‌نعمت هاي آن فراوان است. ياقوت حموي درباره آن چنين مي گويد:
نخستين كسي كه ارجان را احداث نمود، قباد ابن فيروز بود، زماني كه با روميان جنگيد دستور داد شهري در مرز فارس و خوزستان احداث كنند و آن را «ايزقباد» نام نهاد.

از تاريخ اميديه منبع مكتوبي در دست نيست آن‌چه مشخص است آن‌است‌كه اميديه در ابعاد مختلف خود تحت تأثير بندر ماه‌شهر بوده است و دليل‌توجه‌به‌آن‌خدمات‌رساني به بندرماه‌شهر به خصوص در مورد وسايل موتوري شركت نفت بوده است. هم‌چنين استقرار اميديه در سر راه اصلي بين شهرهاي اهواز، بهبهان و بندر ماه‌شهر آن‌را از اهميتي مضاعف برخوردار ساخته است. شهرستان اميديه‌در‌گذشته‌اي نه چندان دور جزو بندر ماه‌شهر به حساب مي آمده و در آخرين تقسيمات كشوري به صورت يك شهرستان مستقل در آمده است. اميديه از نظر جغرافيايي در 49 درجه و 43 دقيقه ي درازاي خاوري و 30 درجه و 45 دقيقه ي پهناي شمالي و در ارتفاع 30 متري از سطح دريا و در جنوب خاوري استان خوزستان واقع شده و آب و هواي منطقه گرمسيري است. اين شهرستان از شمال به شهرستان رامهرمز از جنوب به هنديجان از خاور به بهبهان و از باختر به بندر ماهشهر محدود مي‌شود. مسيرهاي ارتباطي اين منطقه عبارتند از:
مسير راه اصلي اميديه – اهواز به درازاي 135 كيلومتر
مسير اصلي اميديه – بهبهان به درازاي 65 كيلومتر
مسير راه اميديه – بندر ماهشهر به درازاي 50 كيلومتر
اميديه داراي فرودگاه بوده و راه آهن بندر «مشعور» نيز به اين منطقه ختم مي شود.

شهرستان اميديه يك منطقه دشتي است و ارتفاع قابل ملاحظه اي در آن مشاهده نمي شود. به طور كلي اين ناحيه دشتي و هموار است. پوشش گياهي در حد چراي دام در منطقه وجود دارد و جانوراني از قبيل شغال، گرگ، روباه، خرگوش و كبك در اين منطقه ديده مي شوند. آب وهواي آن گرم و خشك است.

نام پيشين و فارسي شهرستان شادگان «دراك» بوده كه اعراب آن را معرب كرده و «دورق» ناميدند. كه ظاهرا مركزآن روستاي كنوني مدينه بوده است. دورق يكي از شهرهاي قديم ايران، سابقه تاريخي طولاني داشته كه به تدريج ويران شد و از ميان رفت. شادگان در دوره اي نيز به نام «فلاحيه» ناميده شده است.در شادگان عبابافي‌و جاجيم بافي رواج دارد. صنايع دستي شادگان هم مانند ساير نقاط اين ناحيه از بافت حصير، بوريا، سبد و امثال آن تشكيل شده و براي تهيه آن از برگ درخت خرما و يا ني هاي تالا‌ب‌ها استفاده مي شود.
كشاورزي و دام داري
آب و هواي گرم و مرطوب شهرستان شادگان سبب رواج محصولات گرمسيري در اين ناحيه شده است. گندم، خرما و برنج از عمده ترين محصولات كشاورزي منطقه به شمار مي روند. دامداري نيز در اين شهرستان رواج داشته و انواع فرآورده هاي لبني و توليدات دامي مانند لبنيات، پشم و پوست از محصولات دامي اين شهرستان مي باشد.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان شادگان با 3197 كيلومتر مربع مساحت در جنوب باختري استان خوزستان واقع شده و مركز آن شهرشادگان است. اين شهرستان از شمال به شهرستان اهواز، از خاور به شهرستان بندر ماه‌شهر، از باختر به شهرستان خرم‌شهر و از جنوب به شهرستان آبادان محدود مي‌شود. شهر شادگان مركز اين شهرستان با 9/5 كيلومتر مربع مساحت در 108 كيلومتري جنوب اهواز از نظر جغرافيايي بين 30 درجه و 39 دقيقه ي پهناي شمالي و 48 درجه و 40 دقيقه ي درازاي خاوري نسبت به نصف النهار گرينويچ قرار دارد. بلندي اين شهر از سطح دريا 5 متر و آب و هواي آن گرم و مرطوب است. دو راه ازشهرستان شادگان به اطراف كشيده شده است كه عبارتنداز:
1- به سوي شمال باختري به درازاي 28 كيلومتر تا دارخوين ( مسير راه اهواز- آبادان)
2- به سوي جنوب خاوري به درازاي 14 كيلومتر تا خور دورق ( مسير راه بندر ماهشهر- آبادان). فاصله هوايي اين شهرستان تا تهران 613 كيلومتر است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
نام پيشين و فارسي شهرستان شادگان «دراك» بوده كه اعراب آن را معرب كرده و «دورق» ناميدند. كه ظاهرا مركزآن روستاي كنوني مدينه بوده است. دورق يكي از شهرهاي قديم ايران، سابقه تاريخي طولاني داشته كه به تدريج ويران شد و از ميان رفت. شادگان در دوره اي نيز به نام «فلاحيه» ناميده شده است. دلايل انتساب اين شهر به اين نام متفاوت ذكر شده است. برخي اين واژه را متشكل از دو بخش «فلا» به معني دشت و «حيه» به معني مار دانسته و علت آن را وجود مارهاي بزرگ در اين منطقه در گذشته مي دانند. برخي نيز بر اين باورند كه نام فلاحيه از كلمه« فلاح» به معني كشاورز گرفته شده و چون زمين اين منطقه آبرفتي بوده و استعداد كشاورزي آن زياد است آن را فلاحيه مي گويند. از آن جا كه ناحيه دورق (شادگان) به صورت جزيره اي است كه دور‌تا دور آن را باتلاق، نهرهاي بسيار، نخلستان، پوشش گياهي، جنگل و ني زار فرا گرفته از راهزنان و غارت گران مصون مانده و به محل امني تبديل شده است. «دورق»، «سورگ» يا «سرق» نام هاي قديمي اين منطقه هستند ولي نام باستاني و اوليه شهر، «شادكان» يا «شادگان» بوده كه با تصويب فرهنگستان وقت، اين شهرستان به نام باستاني خود يعني «شادگان» ناميده شد.

رودخانه جراحي كه به نام زرد كوه از كوه هاي جنوبي ايذه سرچشمه گرفته در رامشير حومه ماه شهر و شادگان به نام جراحي جريان يافته و در انتها به خورموسي در خليج فارس وارد مي شود. اين رودخانه و شعبات ان دشت شادگان را كاملا آبياري نموده و مهم ترين شاخه آن رود شادگان است كه به كارون مي ريزد. بقيه شعبات جراحي در دشت شادگان فروكش مي كند. بر اثر طغيان رودخانه جراحي تالاب هاي بزرگي در اين قسمت به وجود آمده است كه در محل به آن هور مي گويند. اين تالاب ها پهنه كم عمق آب محصور در خشكي هستند كه اطراف آن را سبزه و نيزارهاي زيادي فرا گرفته است.
تالاب شادگان
تالاب بين المللي شادگان 296 هزار هكتار مساحت دارد و از شمال به شادگان و خور «دورق» و از جنوب به رودخانه بهمن شير، از باختر به جاده دارخويين و آبادان و از خاور به آب هاي خورموسي محدود مي شود. سطح تالاب با گياهان آبدوست چون لويي و چولان و گياهان غوطه ور پوشيده شده و محل بسيار مناسبي براي پذيرش پرندگان آبزي روي مي آورند. دراين تالاب، انواع ماهيان آب شيرين و شور مانند: بني،‌شيريد، حمري، شانك، ماهي هاي پرورشي و پرندگاني چون فلامينگو، حواصيل، لك لك،‌ غاز وحشي، اردك،‌گراز،‌و … زيست مي كنند. تنها زيستگاه و محل زاد و ولد اردك كركري در جهان اين تالاب است و پرندگاني چون « گيلانشاه خالدار » و « اكراس آفري – قايي » نيز از نمونه هاي بسيار كميابي هستند كه در اين منطقه يافت مي شوند.تالاب شادگان زيستگاه يك سوم از گونه هاي جانوري و گياهي درمعرض خطر نابودي است. اين تالاب طبق مصوبه شوراي عالي حفاظت از محيط زيست واگذار شده است. گفته مي شود كه تالاب دچار بحران است و احتمال دارد در آينده خشك شود.

اهواز قديمي ترين شهر خوزستان و مركز استان خوزستان است كه در كتيبه هاي باستاني از آن نام برده شده است. اين منطقه در زمان سلاطين عيلام شهري آباد و پر سكنه بوده است كه به نظر مي‌رسد در حملات آشور بانيپال يا اسكندر ويران شده است. اين منطقه برخلاف ظاهر جديد آن كه از دوره ناصرالدين‌شاه قاجار شكل گرفته ريشه‌در تمدن هاي عيلامي و اشكاني و ساساني دارد. پل سفيد(پل معلق)، پل سياه(پل پيروزي)، هتل قو، كارخانه‌ريسندگي و بافندگي، علي بن ميزيار اهوازي، دانشكده ادبيات (سه گوش)، كاروان‌سرا و ساباط معين التجار، پل بند شادروان اهواز، بافت قديمي اهواز و خانه قديمي ماپار برخي از ديدني هاي اين منطقه را تشكيل مي دهند. در اهواز 50 كارگاه نقره كاري موجود است كه لوازم آن با سبك مخصوص تهيه مي شودكه مورد توجه مشتريان است. عبدالغفار نجم الملك در سفرنامه خوزستان خود مي گويد: صنعت زرگري در تمام خوزستان رواج دارد، حتي در دهات و كپرهاي فقير و بيش‌تربراي ساختن گوشواره و آويز بيني و طوق گردن و خلخال و دست برنجي كه فقير و غني استعمال مي كنند. از ديگر صنايع دستي اهواز مي توان مسگري، نمدمالي، عبا، حصير و بوريا و گليم بافي را ذكر نمود.
مكان هاي ديدني و تاريخي
پل سفيد(پل معلق)، پل سياه(پل پيروزي)، هتل قو، كارخانه‌ريسندگي و بافندگي، علي بن ميزيار اهوازي، دانشكده ادبيات (سه گوش)، كاروان‌سرا و ساباط معين التجار، پل بند شادروان اهواز، بافت قديمي اهواز و خانه قديمي ماپار برخي از ديدني هاي اين منطقه را تشكيل مي دهند.
صنايع و معادن
از نظر صنعتي شهرستان اهواز شاهرگ حياتي استان خوزستان محسوب مي شود ودر آن كارخانه‌هاي و كارگاه هاي‌بزرگ صنايع‌غذايي، معدني، فلزي، شيميايي تاسيس شده است. رونق كشاورزي و صنايع در منطقه سبب رونق بازرگاني‌شده و انواع توليدات صنعتي از قبيل ورق آهني، لوله، پروفيل، پارچه متقال، مخازن تحت فشار و مبدل‌هاي حرارتي، انواع آهن آلات، نفت و توليدات كشاورزي مانند‌ گندم، جو، تره بار، خرما از مهم‌ترين صادرات اين منطقه محسوب مي شود.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد شهرستان اهواز بر اساس صنعت، كشاورزي و دام داري استوار است. از دير باز كشاورزي در حوالي اهواز رواج فراوان داشته و سابقا زمين هاي رسوبي و حاصل خيز اهواز بوسيله سدهاي بزرگ «بند قير» و سد اهواز آبياري مي شده اند و در ساليان اخير با بستن سد كارون اراضي فراواني به زير كشت رفته اند. از عمده ترين فرآورده هاي كشاورزي اهواز خرما، نيشكر، گندم، جو، برنج، ‌تره بار را مي توان نام برد كه از اين ميان خرما، نيشكر و تره بار جنبه صادراتي دارند. دامداري نيز از فعاليت هاي قابل توجه اين شهرستان به شمار مي رود كه البته از توليدات دامي، 80 درصد به مصرف نيازمندي هاي محلي مي رسد و مازاد آن به شهرهاي مجاور صادر مي گردد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
اهواز قديمي ترين شهر خوزستان است كه در كتيبه هاي باستاني از آن نام برده شده است. نام اهواز در ابتدا (دوره عيلاميان) «اوكسين» بوده و سپس درزمان ساسانيان به «هرمز شهر» تبديل شده است. مورخين بناي آن را به اردشير بابكان و عده اي نيز به دوران حكومت شاپور اول و از طرفي به دوران هخامنشيان نسبت مي دهند. نام اهواز با كالاي شكر و پارچه در همه جهان مشهور و به بزرگي موصوف بود وبه همين جهت بعد از حمله اعراب به ايران نام آن به سوق الاهواز يعني بازار هوزي ها تبديل شد. البته اصل و ريشه هوز اشاره به قبيله اي بوده كه در اهواز زندگي مي كردند و نيز به معني نيشكر هم آمده است. ساسانيان بناهاي زيادي در اهواز و پل ها و سدهايي بر روي كارون بنا كردند، اما از قرن ششم به بعد به علت خراب شدن سدها از جمله سد شادروان و نيز جنگ ها و اغتشاشات داخلي، اهواز ويران شد و در زمان ناصرالدين شاه قاجار به رونق دوباره اي دست يافت. علت رونق اين منطقه حفر كانال سوئز در مصر و توجه اروپاييان به منظور بهره برداري سياسي به جنوب ايران بود كه تحولاتي را در بازرگاني اين شهر بوجود آورد. ناصرالدين شاه از اين فرصت براي گسترش كشتيراني برروي كارون استفاده كرد و توسط والي خوزستان در كنار اهواز قديم بندر گاهي به نام بندر«ناصريه» ايجاد كرد ولي سال هاي بعد اين شهر نام قديمي خود اهواز را باز يافت.
جاذبه هاي طبيعي
مهم ترين منابع آبي شهرستان اهواز را رودخانه ها تشكيل مي دهند كه مهم ترين آن ها رود كارون است كه از زردكوه بختياري سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از مسير طولاني در شمال شهر شوشتر به دو شاخه تقسيم مي شوند. شاخه خاوري ان با نام آب گرگاب يا دو دانگه معروف است و ديگري آب شطيط SHA.TiT يا چهار دانگه نام دارد. اين رود كه تنها رود قابل كشتي راني ايران است با 850 كيلومتر درازا طويل ترين رودخانه ايران نيز محسوب مي شود.
علاوه بر رودخانه كارون رودخانه هاي مهم ديگري مانند دز، كرخه، شاهور و كوپال نيز در اين شهرستان جريان مي يابد. همچنين خور، شاوور، ماله، نهربهره، نهر شاهور و نهر گاهن نيز در اين شهرستان جاري هستند كه ويژگي هاي برخي از آن ها عبارتند از:
رودخانه دز يكي از پرآب ترين رودهاي ايران است از ريزابه هاي بي شمار و چشمه سارها و آبخيزهاي ارتفاعات دهستان سربنداراك سرچشمه مي گيرد و به نام رودخانه تيو از دره هاي پرپيچ و خم دامنه هاي شمالي كوه هاي مختلف مي گذرد و پس از آميختن با ريزابه هاي فراوان وارد شهرستان اليگودرز مي گردد. در اين جا با آب ماهون و آب سرخ مخلوط مي گردد و پس از عبور از دره ميان كوه هاي چان و مقابل گيربار رودخانه للري مخلوط مي شود و به رودخانه دز تغيير نام مي دهد. اين رودخانه 515 كيلومتر طول دارد و يك رودخانه دايمي است كه از استان هاي لرستان و خوزستان عبور مي كند. در استان خوزستان اين رودخانه مرز ميان شهرستان هاي اهواز و شوشتر را تشكيل مي دهد و در بند قير واقع در 40 كيلومتري شمال خاوري اهواز به رودخانه كارون مي ريزد.
رودخانه كرخه نيز يكي از رودخانه هاي دايمي استان خوزستان است كه 755 كيلومتر طول دارد. اين رودخانه بعد از رودخانه هاي كارون و سفيدرود از نظر طول سومين رود ايران محسوب مي گردد. اين رود از استان هاي كرمانشاه و لرستان و ايلام و خوزستان عبور مي كند. رودخانه كرخه از آبخيزهاي 34 كيلومتري جنوب خاوري كرمانشاه واقع در دهستان فيروزآباد سرچشمه گرفته و به نام رود مرك از دهستان فيروزآباد به دهستان ماهي دشت خاوري وارد مي شود و پس از عبور از شهرها و روستاهاي مختلف و اضافه شدن ريزابه هاي فراوان به آن پس از عبور از شهرستان دشت آزادگان وارد مي گردد و رو به شمال باختري به سوي سوسنگرد روان مي شود و از ان جا به دهستان بستان داخل مي گردد و پس از عبور از شهر بستان به شاخه هاي چندي تقسيم گرديده و به هورالعظيم مي ريزد و سرريز آن در فصل هاي پرباران به دجله ختم مي گردد. .

رودخانه كارون اهواز
مسير عبوري رودخانه كارون از شهرستان هاي شهركرد، بروجن، لردگان، ايذه، مسجد سليمان، شوشتر، اهواز و خرمشهر، استان هاي چهار محال و بختياري و خوزستان است. دايمي است و حوزه ان خليج فارس و درياي عمان است طول آن 890 كيلومتر و ارتفاع سرچشمه 3000 متر است ارتفاع ريزشگاه صفر و شيب متوسط 3/0 درصد است مسير كلي آن نخست جنوب خاوري سپس باختري و شمال باختري است و در شهرستان هاي شوشتر و اهواز و خرمشهر جنوب باختري است ميانگين آبدهي آن سالانه 18700 ميليون متر مكعب (ايستگاه اهواز) 20177 ميليون متر مكعب (ايستگاه رامين) 10487 ميليون متر مكعب (ايستگاه گدارلندر) و 12125 ميليون متر مكعب (ايستگاه گتوند) است.رود كارون كه پرآب ترين و طويل ترين رودخانه ايران به شمار مي آيد از چشمه سارهاي دامنه كوه هاي ونگ و زردكوه واقع در دهستان شوراب در 91 كيلومتري باختر شمالي شهركرد سرچشمه گرفته و بنام آب كوهرنگ از دره خاوري زرد كوه به سوي جنوب خاوري روان مي شود.
در دامنه شمالي كوه چهل خشت با دو ريزابه كوچك مخلوط مي شود و قبل از ورود به درياچه سد كوهرنگ با يك ريزابه نسبتا بزرگ درهم مي آميزد. پس از ورود به درياچه سد كوهرنگ قسمتي از آب آن توسط تونلي كه در شكم كوه كاركنان karkonan حفر شده به سرچشمه هاي زاينده رود مي ريزد و قسمت ديگر ان از سد عبور نموده و از طريق دره خاوري زرد كوه به دهستان بيرگان وارد مي شود. در اين دهستان با دو سه ريزابه نسبتا عمده مخلوط مي شود و پس از پيمودن دامنه خاوري كوه قيصري به دهستان دو آب وارد مي شود. در اين دهستان نخست با آب دو آب در هم مي آميزد و پس از طي دره خاوري كوه هفت كرتان به دهستان پشتكوه از شهرستان بروجن داخل مي شود. در اين دهستان نخست با آب كري سپس با آب تنگ محمود و بعد از آن با رودخانه سبزكوه مخلوط مي شود و از طريق دره ميان كوه هاي لجن و سبزكوه (در شمال) و كوه هولن Holen در جنوب به دهستان لردگان وارد مي شود. در مقابل دماغه خاوري كوه هولن با رودخانه كره مخلوط شده و رو به باختر تغيير مسير مي دهد و با پيمودن دره جنوبي كوه هولن از كنار روستاهاي دشت ارمند و سونك Sunak مي گذرد و با چند ريزابه كم اهميت مخلوط ميگردد. در ورود به دره جنوبي كوه دول گير با آب سرخون مخلوط شده و در يك كيلومتري جنوب خاوري روستاي كبوسي Kabusi با آب باز وفت كه يكي از ريزابه هاي مهم كارون به شمار مي آيد در هم مي آميزد و رو به جنوب به دره ميان كوه هاي شش بر (در خاور) و اته Ateh (در باختر) وارد مي شود. در انتهاي جنوبي دره مزبور با رودخانه منج مخلوط مي شود و از طريق دره جنوبي كوه آته بسوي روستاي چته Ceteh روان مي شود. در يك كيلومتري باختر جنوبي روستاي مزبور با رودخانه خرسان كه يكي ديگر از ريزابه هاي مهم كارون محسوب مي شود مخلوط شده و رو به سوي شمال باختري تغيير مسير مي دهد و پس از طي بخشي از دهستان ميانكوه از استان چهارمحال و بختياري خارج شده و از طريق دهستان دنباله رود به استان خوزستان وارد مي شود. در اين دهستان با چند ريزابه كوچك و كم اهميت مخلوط گشته و رو به شمال باختري وارد دهستان سوسن مي شود و دره باختري كوه لندر Landar را با پيچ و خم هاي بسيار طي مي كند و به دره شمالي كوه گزير Gazir وارد مي شود. در اين دره نخست با آب دره برده نخش و سپس با آب سوسن در هم مي آميزد و با دور زدن كوه گزير بسوي جنوب باختري تغيير مسير داده و به دهستان ايوه وارد مي شود. در اين دهستان نخست با آب سرحوض و سپس با رود سبز آب و رودخانه مرغاب مخلوط مي شود و رو به باختر به دهستان انديكا از شهرستان مسجد سليمان داخل مي شود و رو به شمال باختري متوجه شده و به دهستان دشت لالي وارد مي شود. در دهستان مزبور با رودخانه هاي شور و آب كيارس مخلوط شده و با دور زدن كوههاي كشگله كوه Kasgaleh kuh و برداگپ Bardagap به دهستان عقيلي از شهرستان شوشتر وارد مي شود و پس از آن به دهستان گتوند داخل مي شود و رو به جنوب متوجه شده و بسوي شهر شوشتر روان مي شود.
در 8 كيلومتري شمال خاوري شوشتر با رودخانه شور مخلوط مي شود و پس از عبور از شهر شوشتر به سوي جنوب باختري متوجه شده و به دو شاخه اصلي خاوري و باختري تقسيم مي شود. شاخه خاوري يا رود كارون و شاخه باختري يا شطيط دهستان ميان آب را در بر مي گيرند. شاخه خاوري پس از مخلوط شدن با رودخانه هورام در بند قير مجددا به شاخه باختري متصل شده و در همان جا نيز با رودخانه دز كه بزرگ ترين و مهم ترين ريزابه كارون به شمار مي آيد در هم مي آميزد. از آن جا به دهستان عناقچه از شهرستان اهواز داخل مي شود و با پيمودن پيچ و خم هاي فراوان به سوي شهر اهواز روان مي شود و پس از طي دهستان اسماعيليه به دهستان هاي برزين و خرمان از شهرستان خرمشهر داخل مي شود. در خاور شهر خرمشهر به دو شاخه تقسيم مي شود. شاخه خاوري بنام رودخانه بهمنشير رود به سوي جنوب خاوري جريان يافته و از طريق خورموسي به خليج فارس راه مي يابد و شاخه باختري كه از جنوب خرمشهر مي گذرد به رودخانه اروند رود يا شط العرب مي ريزد.
شاهور اهواز
يك رودخانه دايمي به طول 130 كيلومتر و مسير كلي جنوب خاوري است. اين رودخانه كه به آن شاوور نيز مي گويند از رودخانه كرخه واقع در منطقه پاي پل جدا شده و رو به سوي جنوب خاوري از شهرستان هاي دزفول و شوش گذشته و به اهواز وارد مي شود. اين رودخانه به رود كارون مي ريزد.
رودخانه نهر بهره اهواز
اين رود يك رود فصلي است به طول 30 كيلومتر و شيب متوسط صفر درصد كه سرچشمه آن حوالي روستاي بهره در 39 كيلومتري شمال شادگان است. اين رودخانه به خليج فارس و درياي عمان مي ريزد.
كوه ها، غارها، دشت ها، جلگه ها شهرستان اهواز
بيش تر نقاط شهرستان اهواز دشت است و در بعضي از بخش هاي شمالي آن ارتفاعاتي مي توان ديد ولي به طور كلي ارتفاعات چندان مهم و مرتفعي ندارد به جز تپه هاي شني كه هنگام وزش باد توليد گرد و غبار مي كند.

مقبره علي بن مهزيار اهوازي
مقبره علي بن مهزيار اهوازي در خز عليه( خرم كوشك) واقع است. اين مقبره بارها خراب وتعميرشده است. برخي مي گويند شايد اين مقبره، مسجد يا مقام علي بن موسي الرضا(ع) باشد كه در سفر خراسان ساخته شده است ، اما روايات ديگر حاكي از اين است كه علي بن مهزيار اهوازي يكي از ياران نزديك حضرت محمد تقي (ع) است كه روايت دوم صحيح است.
مقبره حضرت سيد عباس
مقبره سيد عباس موسوي در روستاي سيد عباس عبدالخان شهرستان اهوازدر كنار جاده اهواز - دزفول واقع است. مقبره داراي دو گلدسته وگنبد بسيار زيبا است كه با كاشي هاي آبي آسماني به سبك بسيار زيبايي كاشي كاري شده اند. مقبره در محوطه اي حدود يك هكتار بنا شده است. در حال حاضرساختمان و تأسيسات جنبي محوطه آن ادامه دارد. پيرامون مقبره سالن هاي بزرگي براي اقامت زوار ساخته شده است.
گورستان زرتشتيان اهواز
در كوهستان هاي خاور اهواز دخمه هايي در دل كوه تراشيده شده اند كه مدفن زرتشتيان اهواز دردوران پيش از اسلام بوده است. وضع موجود دخمه ها چنين مي نمايد كه آن ها ابتدا معبد بوده اند وبعدها به مدفن مردگان تبديل شده اند. نظير اين دخمه ها در كوه هاي شوشتر ورامهرمز ديده مي شوند.