موسسه تبيان - ايران شناسي
ايران در زمان حكومت پادشاهان قاجار ارتش منظم و پيشرفتهاي نداشت. براي خدمت سربازي قوانين و ضوابطي تدوين نشده بود. هرج و مرج و تشتّت و از همگسيختگي چنان در درون ارتش ايران آشكار بود كه حتّي براي خدمت در ارتش سن به خصوصي در نظر گرفته نميشد. به همين دليل در ارتش ايران از پيرمرد تا جوان كم سن و سال مشاهده ميشد و حقوق آنها ماهها پرداخت نميگرديد. بدين لحاظ ناصرالدّين شاه به يك چنين ارتش پوشالي و نظاميان تيرهبختي اصولا اعتقادي نداشت. هنگامي كه به روسيه سفر كرد، در سنپترزبورگ رژه قزاقان روسي را كه با نظم و انتظام و انضباط خاصي از مقابل او و تزار روس حركت ميكردند، او را شادمان ساخت. سياستمداران روسي چون رضامندي خاطر شاه را از سان و رژه دريافتند، وي را وادار و تشويق نمودند كه به تشكيل بريگاد قزاق موافقت كند. شاه پذيرفت و بريگاد قزاق در سال 1879 ميلادي تأسيس شد. بريگاد در لغت فرانسه به معناي چندين واحد نظامي از يك صنف است كه تحت فرماندهي يك سرتيپ يا ژنرال اداره ميشود. اين بريگاد در قرن گذشته نقش مهمّي در تاريخ حيات سياسي و نظامي ايران داشته و ستون اصلي حفظ منافع روسيه در ايران بوده است. فرماندهان و معلمان نظامي بريگاد قزاق از پترزبورگ اعزام ميشدند. نخستين هيأت نظامي روسيه براي رسيدگي به امور بريگاد قزاق با فرماندهي سرهنگ دوّم آدومانتويج بود كه چند افسر در هيأت او بودند. در سال 1882 كاساكوفسكي جاي دومانتويج را گرفت.
روزنامه حبلالمتين در يازدهم مارس متن قرارداد منعقده بين ميرزا سعيدخان وزير خارجه ايران و وزير خارجه روسيه را در مورد بريگاد قزاق منتشر كرد. در سال 1880 بريگاد قزاق مشتمل بر دو هنگ بود و دولت روسيه يك باتري توپخانه به بريگاد هديه نمود. بودجه بريگاد قزاق از گمركات شمال ايران تأمين ميشد. نظامنامهاي نيز براي بريگاد قزاق تدوين گرديد كه براساس آن بريگاد اداره ميشد.
فرمانده بريگاد در ايران، تابع شخص شاه بود و از او دستور ميگرفت و در مقابل وزير جنگ و صدراعظم هيچگونه مسئوليّتي نداشت. در مسائل سياسي، فرمانده بريگاد صرفآ با سفير روس مشورت ميكرد. در بحبوحه انقلاب مشروطيّت فرماندهي بريگاد با سرهنگ و. پ لياخوف بود كه مستقيمآ از ارتش روسيه به تهران اعزام شده بود. بريگاد ايران از دو هنگ سوار تشكيل ميشد. علاوه بر سواره نظام، يك گردان پياده، متشكل از چهار گروهان و دو باتري توپخانه سوار (هر يك مركب از چهار توپ) و در مجموع 1500 نفر بود. افسران زير تحت نظر سرهنگ لياخوف انجام وظيفه ميكردند:
1. سروان پربنيوسف فرمانده پياده، معلّم پيادهنظام.
2. ستوان آ. گ. بلازنوف فرمانده سواره نظام، معلّم سوارهنظام.
3. سروان اوشاكف فرمانده توپخانه، معلّم توپخانه.
به علاوه يك پزشك نظامي به نام دكتر ويچشكو و يك دامپزشك در بريگاد قزاق ايران خدمت ميكردند. در مجموع در اين يگان 28 افسر و 63 استوار روس به انجام وظايف محوّله اشتغال داشتند.
حقوق افسران، استواران و اعضاي بريگاد قزاق به مراتب بيش از نظاميان ايراني بود و به همين مناسبت از زندگي مرفهي برخوردار بودند. نقشه بمباران مجلس و برچيدن مشروطيّت و اعدام آزاديخواهان ايراني توسط سرهنگ لياخوف فرمانده بريگاد قزاق، گارتويك سفير روسيه و با تصويب دايره عمليات نظامي روسيه در قفقاز تهيه شد و پس از تأييد و تصويب آن توّسط نيكلاي دوّم امپراتور روسيه به مرحله اجرا درآمد.