استهبان يكي‌از شهرستان‌هاي استان فارس است كه مردم آن به زبان فارسي با گويش هاي محلي و تركي سخن مي‌گويند. شغل افراد اين منطقه كشاورزي، دام داري و صنايع دستي است. ساخت ظروف سفالي لعاب دار و ظريف و كاشي هاي هنري مهم ترين صنعت دستي شهرستان استهبان است. بهترين ظروف كاشي از نوع سفالي ساده و لعاب‌دار و كاشي‌هاي هنري استان فارس، در شهرستان استهبان توليد وعرضه مي شوند. فرش‌بافي نيز در اين منطقه رواج و رونق زيادي دارد و قالي‌ها بيش تر توسط زنان و دختران و با نقش هاي محلي و شريعتمداري بافته مي شوند. در مركز استهبان يك شركت فرش توليد، خريد و فروش‌فرش و صدور آن را به نقاط ديگر به عهده دارد. نمد مالي، كلاه بافي، صابون پزي و تخت گيوه سازي از ديگر صنايع دستي منطقه است ‌كه‌ در شهرستان استهبان رواج دارد.
مكان هاي ديدني و تاريخي
جاذبه هاي طبيعي و تاريخي، مكان هاي ديدني شهرستان استهبان را تشكيل مي دهند. مهم ترين جاذبه هاي طبيعي منطقه را درياچه، تنگ و گردش‌گاه ها تشكيل مي دهند. دره سبز و خرم تنگ استهبان با پوشش جنگلي و چشم اندازهاي بسيار زيبا قابليت گردشگاهي مناسبي‌را ايجاد‌نموده و تنگ‌لاي تاريك‌درطول سال، پذيراي‌علاقه مندان ورزش‌هاي كوهستاني و دوست داران جلوه هاي طبيعي است. مراتع و گل زارهاي حاشيه درياچه بختگان همراه با ماهي هاي آزاد و پرندگان وحشي چشم اندازهاي زيبايي از اين درياچه در بهارو پاييز به وجود مي آورند كه بسيار جذاب و ديدني‌هستند و گردش‌گاه هاي طبيعي و جالب توجهي را فراهم كرده اند. مسجد جامع استهبان از آثار دوره تيموري است و مسجد سنگي ايج كه ساختار اصلي آن به دوره ساساني بر مي گردد، از مهم ترين جاذبه هاي تاريخي شهرستان استهبان به شمار مي آيد.
صنايع و معادن
صنايع نيز درارتباط با مشاغل عمده شهرستان برقرار شده و انواع كارخانه‌هاي تهيه مواد غذايي، كارخانه‌هاي پنبه پاك‌كني و كارگاه هاي فرش‌بافي در اين منطقه داير هستند. معادن شهرستان استهبان محدود به معادن سنگ هاي ساختماني است كه از برخي از آن ها بهره برداري نيز صورت مي گيرد.
كشاورزي و دام داري
اين شهرستان به دليل داشتن آب و هواي معتدل و امكانات كافي براي كشاورزي از لحاظ كشاورزي رونق دارد و انواع محصولات كشاورزي را مي توان در اين شهرستان كشت كرد. عمده ترين فرآورده هاي كشاورزي استهبان عبارتند از : گندم، جو، زعفران، پنبه، چغندر، انجير، مويز، بادام، بنشن، تره بار كه بيش تر اين محصولات جزء صادرات شهرستان محسوب مي شوند. دام داري نيز پس از كشاورزي از مهم ترين مشاغل اهالي اين شهرستان مي باشد. انواع فرآورده هاي دامي و لبني و دام زنده از توليدات اين بخش به شمار مي روند. بازرگاني در شهرستان استهبان به لحاظ شغل غالب افراد كه دام داري، كشاورزي و صنايع دستي مي باشد، درارتباط با همين مشاغل شكل گرفته و عمده ترين صادرات اين شهرستان عبارتند از: گندم، جو، زعفران، پنبه، چغندر قند، تره بار، گوسفند، قالي، گليم، گيوه، كلاه نمدي.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان استهبان در خاور استان فارس و نزديكي درياچه بختگان واقع شده است. اين شهرستان از شمال به درياچه بختگان، از خاور به شهرستان نيريز، از جنوب به فسا و داراب و از باختر به بخش رونيز محدود مي گردد. مردم منطقه مسلمان هستند و اقليتي ارمني نيز در آن‌جا ساكنند مركز اين شهرستان شهر استهبان است كه در طول جغرافيايي 54 درجه و 2 دقيقه و عرض جغرافيايي 29 درجه و 7 دقيقه و در بلندي 1730 متري از سطح دريا واقع شده است. شهرستان استهبان برابر با سرشماري سال 1375 تعداد 62931 نفر جمعيت دارد كه نژاد اين مردم آريايي است. شهر استهبان در مسير راه شهرستان هاي فسا - نيريز و فاصله اش تا مركز شيراز 191 كيلومتر است.مسيرهاي دسترسي به اين منطقه را راه استهبان - ني ريز به طول 37 كيلومتر، راه استهبان - سروستان به طول 96 كيلومتر، راه استهبان- داراب به طول 70 كيلومترتشكيل مي‌دهند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
نام اين شهرستان از لغت «سته» به معناي انگور و انگورستان گرفته شده است. آباداني اين شهر از سال 746 هجري قمري ( پس از ويراني آن در دوره مغول ) به دست امير مبارز الدين آل مظفر صورت گرفته است. اين شهر در قديم چهار محله داشت كه هر محله داراي مساجد و آب انبارهاي متعددي بود. حمدالله مستوفي از آن به نام شهركي پر درخت كه آب و هواي معتدل و ميوه فراوان دارد، ياد كرده است. جغرافي نويسان اسلامي نام آن را به صورت اصطهبانان و گاهي هم اصطهبانات ثبت كرده اند، ولي با گذشت زمان، فارسي زبانان آن را اصطهبان ناميده اند. مورخين بسياري از استهبان ياد كرده اند. گفته مي شود در دوره قاجار بيشتر خانه هاي استهبان ازخشت خام، گل و چوب بود و تعداد آن ها به هزار مي رسيد. در گذشته هاي دور استهبان يكي از حكومت هاي 18 گانه فارس بوده است. شكوه‌مند ترين ديدني شهر استهبان چنار عظيم و موزون بسيار كهن ميدان شهر با ارتفاع 47 متر و قطر تقريبي 5/11 متر است. استهبان يكي از شهرهاي آباد و زيباي استان فارس است كه مورخين و جغرافي‌دانان همواره در نوشته هايشان آن را با آب و هواي خوب و محلي پر درخت و پر نعمت معرفي نموده اند. اين شهرستان از 1358 به عنوان شهرستاني مستقل شناخته شد.

در اطراف استهبان چشمه ها و كاريزهاي متعددي وجود دارد كه مهم ترين آن ها كاريز قهري و چشمه پاد زهري است
درياچه بختگان استهبان
درياچه معروف بختگان كه در 18 كيلومتري شمال شهر استهبان قرار دارد، حوزه آبريز بسته اي را تشكيل مي دهد كه مساحتي حدود 263 كيلومتر مربع را زهكشي مي كند. آب اين درياچه شيرين است و ماهي هاي آزاد بسياري در داخل آن زندگي مي كنند. مراتع و گلزارهاي حاشيه درياچه بختگان و پرندگان وحشي آن به همراه چشم اندازهاي زيباي اين درياچه در بهار و پاييز بسيار جذاب و ديدني هستند و تفرجگاه هاي طبيعي جالب توجهي را فراهم كرده اند.
تنگه لاي تاريك استهبان
در جنوب باختري شهرستان استهبان دره اي به نام لاي تاريك وجود دارد كه با برخورداري از پوشش جنگلي و چشمه سارهاي متعدد جزو مناطق گردشگاهي استان محسوب مي شود. اين مكان در طول سال، پذيراي علاقمندان به ورزش هاي كوهستاني و دوستداران جلوه هاي طبيعي است.
تنگ استهبان
دره خرم تنگ استهبان در شهرستان استهبان واقع شده و همراه با پوشش جنگلي و چشم اندازهاي بسيار زيبا قابليت گردشگاهي مناسبي را ايجاد كرده است. اين مكان در ايام تعطيلات پذيراي مهمانان بسياري از شهرستان هاي شيراز، داراب و فيروزآباد است.
تنگ ايج استهبان
در دو كيلومتري روستاي ايج، در پايين دست آثار باستاني، تنگ مصفاي ايج (قلعه ايج) قرار دارد كه مسجد سنگي جالبي نيز دارد. تركيب جاذبه هاي طبيعي از قبيل چشمه، هواي لطيف كوهستاني و درخت زار در گردشگاه ممتاز ايج آن را به چشم اندازي خيره كننده تبديل كرده است.

مسجد جامع ا ستهبانات
مسجد جامع استهبانات از آثار دوره تيموري است كه در 74 كيلومتري فسا واقع شده است. بقاياي محرابي با گچ بري هاي ظريف در شبستان مسجد وجود دارد كه در قرن 11 هجري قمري ساخته شده است. چندين ستون در شبستان قديم مسجد وجود دارد كه از سنگ هاي استوانه اي قطور ساخته شده و بر روي بعضي از آن ها عبارات دعايي و جملاتي به خط كوفي و نسخ كنده كاري شده كه تاريخ آن سال 1024 ه. ق است. يكي از اجزاي جالب بنا، سر در مسجد است كه از تخته سنگي ساخته شده كه در طبقات آن فسيل هاي ماهي وجود دارد.
مسجد سنگي ايج استهبان
مسجد سنگي ايج از يادگارهاي دوره ساساني است كه در روستاي ايج شهرستان استهبان واقع مي باشد. اين بنا قبل از اسلام قلعه دارالامان نام داشت، در دوره اسلامي با افزودن محرابي به آن، بنا به شكل مسجد درآمده است. شكل اصلي بنا به شكل ايوان است بدنه اصلي مسجد از جنس سنگ و گچ بوده و ارتفاع آن 3 متر مي باشد كه در دل صخره سنگي كوه قلات آبي كنده شده است. در مجاورت اين مسجد(قلعه) هفت بركه وجود دارد كه آن را بن دره مي نامند و در نزديكي آن هم معبري از زمان هاي قديم باقي مانده است.
مسجد يزديان استهبان
مسجد يزديان از مسجد هاي معروف شهرستان استهبان كه منسوب به يزديان منطقه است.

زيارتگاه پيرمراد استهبان
زيارتگاه پيرمراد، از مراكز عبادي شهرستان استهبان است كه مردم شهرستان براي انجام مراسم مذهبي و نيز زيارت از اين بقعه استفاده مي كنند.
بقعه شيخ شمس الدين استهبان
بقعه شيخ شمس الدين از زيارتگاه هاي معروف شهر استهبان است كه در نزد مردم از اعتبار و تقدس زيادي برخوردار است.

شروع تمدن درمنطقه نيريز به دوره هخامنشيان مي رسد و دليل پيدايش اين شهر در آن دوره ايجاد يك مركز تسليحاتي براي حكومت بوده و وجود درياچه بختگان نيز در اين امر موثر بوده است. نيريز به دليل موقعيت خود همواره مورد توجه اقوام مهاجم بوده چنان كه شهر از زمان هخامنشيان تا كنون سه بار مورد تهاجم، سيل و عوامل طبيعي قرار گرفته است.مهم ترين صنعت دستي شهرستان نيريز فرش‌بافي است كه بيش تر توسط زنان و دختران توليد مي شود. در كارگاه هاي خانگي شهرها و روستاهاي اين شهرستان‌قالي‌هاي زيبايي با نقش هاي محلي، توليد مي شوند و نقش مهمي در اقتصاد مردم شهر ها و روستاهاي نيريز ايفا مي كنند. شركت سهامي فرش كه در اين شهرستان تاسيس شده نيز با نقشه هاي محلي ( علي بيگي، حكومتي، بسته اي و درختي ) اقدام به تهيه، توليد و عرضه قالي مي نمايد. مسجد جامع نيريز كه گفته مي شود يكي از قديمي ترين بناهاي قرن چهارم هجري قمري است و در گذشته آتشكده اي بوده و پس از ظهور اسلام به مسجد تبديل شده، از مهم ترين جاذبه‌هاي تاريخي‌اين شهرستان است. درياچه ارژن يكي از زيستگاه هاي مهم پرندگان مهاجر است كه در حدود نيمي از سال، ميزبان هزاران پرنده مهاجر است. تنگ ها و گردشگاه هاي متعدد شهرستان نيريز، در دره هاي عميق و سرسبز با برخورداري از پوشش گياهي و جنگلي جذاب و چشمه سارهاي فراوان از زيباترين نقاط طبيعي استان فارس به شمار مي آيد.
صنايع و معادن
كارخانه‌هاي موجود در اين شهرستان منحصر به كارخانه‌هاي‌مربوط به كشاورزي و كارگاه ها و شركت هاي فرش بافي است. به استثناي درياچه بختگان كه نمك آن در فصول خشك بهره برداري مي شود، يك معدن نسبتا بزرگ كرميت در بخش آباده طشك در حدود 100 كيلومتري شمال باختري نيريز قرار دارد كه با وسايل مدرن از آن بهره‌برداري مي‌شود. وجودانواع محصولات كشاورزي و دام داري و قالي هايي با نقش هاي زيبا سبب رونق بازرگاني در منطقه شده است. گندم و جو، پنبه، چغندر قند، بادام، قالي و گوسفند از صادرات عمده اين منطقه محسوب مي شود.
كشاورزي و دام داري
اساس و پايه اقتصاد شهرستان نيريز بر كشاورزي، دام داري، فرش بافي و پيشه وري است. كشاورزي به صورت هاي صنعتي و دستي انجام شده و آبياري زمين هاي تحت كشت از طريق چشمه ها،‌ كاريزها و چاه هاي متعدد تامين مي گردد. محصولات عمده كشاورزي اين شهرستان گندم، جو، پنبه، چغندر قند، كنجد، ذرت، انار، بادام و تره بار است. دام داري در شهرستان نيريز رونق فراوان داشته و پرورش گاو و گوسفند مانند بيش تر مناطق اين استان از اهميت خاصي برخوردار است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان نيريز از شمال به استان يزد، از شمال باختري به شهرستان ارسنجان، از جنوب به شهرستان داراب، از خاور به استان كرمان، و از باختر به شهرستان استهبان و درياچه بختگان محدود مي شود. شهر نيريز مركز شهرستان نيريز در طول جغرافيايي 54 درجه و 19 دقيقه و عرض جغرافيايي 29 درجه و 12 دقيقه و ارتفاع 1595 متري از سطح دريا واقع شده است. آب و هواي شهرستان نيريز معتدل بوده و درياچه بختگان در 18 كيلومتري باختر قرار دارد. شهرستان نيريز در سرشماري سال 1375 تعداد 91645 نفر جمعيت داشت. مردم اين شهرستان از آريايي نژاد، مسلمان و شيعه مذهبند و به زبان فارسي صحبت مي كنند.
نيريز در مسير راه آسفالته شيراز – سيرجان قرار گرفته و راه هايي كه از آن منشعب مي شود عبارتند از :
- راه آسفالته نيريز – استهبان به طرف جنوب باختري به طول 37 كيلومتر.
- راه آسفالته نيريز – سيرجان به طرف شمال خاوري به طول 180 كيلومتر.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
آثار به دست آمده از غارهاي‌حوالي درياچه بختگان نشان‌گر قدمت تمدن در اين ناحيه است. نيريز در زمان هخامنشيان يكي از مراكز مهم سلاح سازي بود و نام نيريز احتمالا از نيزه ريز گرفته شده است. در الواح گلي تخت جمشيد، نام ناريزي را منطبق با نيريز دانسته‌اند. ناريزي به معناي كارگاه اسلحه سازي است. در آن زمان بيش از 700 كارگاه نيزه،‌ شمشير و زره سازي در آن وجود داشته و در واقع مركز توليد سلاح و اسلحه خانه داريوش بوده است. شهر نيريز از زمان هخامنشيان تا به حال،‌ سه بار دست‌خوش تهاجم، سيل و عوامل طبيعي قرار گرفته و براي بار چهارم در محل فعلي بنا شده است. به روايتي ديگر چون اين شهر در نزديكي درياچه بختگان قرار گرفته و اطراف اين درياچه ني فراوان وجود داشته، به آن ني زار گفته‌اند كه به مرور ايام به نيريز تبديل شده است. اين منطقه در زمان داريوش اول از شهرهاي آباد و پر جمعيت فارس بود.

رودخانه رودبار نيريز
رودخانه پهناور رودبار تنها رود اين شهرستان است كه از كوه خانه زنديان سرچشمه گرفته و پس از آبياري نمودن قسمتي از زمين هاي اطراف نيريز به طرف شهرستان داراب سرازير مي شود.
درياچه و تالاب ارژن نيريز
وسعت تقريبي اين درياچه در حدود 2000 هكتار و از جمله درياچه هاي آب شيرين كشور است. اين درياچه بخشي از منطقه حفاظت شده ارژن و پريشان است كه در فاصله 60 كيلومتري شيراز و در مجاورت جاده اصلي شيراز - بوشهر قرار دارد. درياچه ارژن يكي از زيستگاه هاي مهم پرندگان مهاجر مي باشد كه در حدود نيمي از سال، ميزبان هزاران پرنده مهاجر است. اين منطقه تابستان هاي خنك و زمستان هاي سرد دارد كه معمولا در فصل زمستان با بارش برف همراه است. منطقه گردشگاهي درياچه ارژن به دليل استقرار در مسير جاده اصلي شيراز - كازرون، نزديكي با آثار تاريخي نيشابور و غار شاپور و هم چنين راه ارتباطي استان هاي خوزستان و بوشهر با شيراز، از اهميت ويژه جذب جهانگرد برخوردار است. تالاب اين درياچه كه در ميان آن قرار گرفته است، علاوه بر ارزش هاي تفريحي، ارزش اكولوژيكي ويژه اي دارد و در گذشته اي نه چندان دور، در شمار محدوده منطقه حفاظت شده ارژن و پريشان با عنوان پارك بين المللي ثبت شد و در حال حاضر، يكي از ذخاير بيوسفر جهان محسوب مي گردد.
تنگ پلنگان نيريز
در 21 كيلومتري ني ريز منطقه اي سرسبز در تنگي به نام تنگ پلنگان قرار دارد كه از گردشگاه هاي مهم اين شهر به حساب مي آيد. در اين دره كه پوشيده از درختان انجير، انار، بيد و سروهاي قديمي است، چشمه سارهاي متعددي وجود دارد و در طول سال پذيراي بسياري از ساكنان محلي و اهالي شهرستان هاي ني ريز، داراب و ساير مسافران است.
دشت قطرويه نيريز
هم چنين دشت قطرويه معروف به كفه قطرويه در حدود 50 كيلومتري خاور نيريز و جلگه هاي كوركي و برم در بخش آباده طشك واقعند.
دره لاي زرد نيريز
دره لاي زرد در 12 كيلومتري شمال خاوري نيريز واقع شده است.
تنگ جزين يا گزين نيريز
اين تنگ در هفت كيلومتري آبادي طشك قرار دارد و داراي چشم انداز زيبا، آبنماي طبيعي و چشمه اي پرآب است كه از دل كوه مي جوشد. هم اكنون محوطه اين تنگ كه مشرف به درياچه طشك است از گردشگاه هاي ارزشمند آبادي طشك به حساب مي آيد.
تنگ زي طشك نيريز
تنگ زي طشك به عنوان يكي از گردشگاه هاي شهرستان ني ريز در مسير چشمه پلنگان واقع شده است. اين مكان كه دره اي بسيار عميق و سرسبز است با برخورداري از پوشش گياهي و جنگلي جذاب و چشمه سارهاي فراوان از زيباترين نقاط طبيعي استان فارس به حساب مي آيد.
گردنه حسن آباد نيريز
گردنه حسن آباد در حدود 10 كيلومتري شهر نيريز قرار دارد.
گردنه كل كوثر نيريز
گردنه كل كوثر در حدود 20 كيلومتري جنوب باختري شهر نيريز قرار دارد.
گردنه خالص نيريز
گردنه خالص در حدود 100 كيلومتري شمال باختري شهر نيريز قرار دارد.

مسجد جامع نيريز
مسجد جامع نيريز يكي از قديمي ترين و مهم ترين بناهاي قرن چهارم هـ . ق و از بناهاي نخسين سده هاي اسلامي است. گفته مي شود اين مسجد آتشكده اي بوده و پس از ظهور اسلام به مسجد تبديل شده است. تاريخ ساخت محراب مسجد، سال 363 هجري قمري ذكر شده است و به گفته مورخين، بناي اصلي اين مسجد به سال 340 هـ . ق تعلق دارد. ايوان بلند اين مسجد به سبك معماري اصيل ساساني بنا شده و از نمونه هاي مشخص معماري ايران پس از اسلام بوده و در سال 1312 در فهرست آثار باستاني ايران به ثبت رسيده است.

بر اساس شواهد موجود، تاريخ لامرد از تاريخ شهر لار متاثر بوده و به نظر مي رسد كه منطقه لامرد نيز از مناطق مورد توجه حكام هخامنشي جهت ايجاد ضراب‌خانه حكومتي بوده است. هم اكنون بخشي از نيروي كار بنادر حوزه خليج فارس از اين منطقه تامين مي شود و منطقه نيز مورد توجه خاص است. مهم ترين صنايع دستي‌شهرستان لامرد را قالي بافي تشكيل مي دهد.قالي‌هاي منطقه‌در شهرها و روستاهاي اطراف و بيش تر توسط زنان و دختران بافته مي‌شوند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
چشمه آب گرم سراب بهرام مهم ترين جاذبه طبيعي شهرستان لامرد به شمار مي آيد. مكان هاي ديدني و تاريخي اين شهرستان عبارتند از: مسجد جامع فال، مسجد رييس علي خان، امام زاده شاه فرج الله، آتشگاه هاي دوره ساساني، باغ خفرويه، قلعه باغ چالد، قبرستان علي، مرقد سيد ميراحمد، قبر سيد محي‌الدين، قبرشاه فرج‌اله، حمام حاجرخان، روستاي ترما ن، روستاي چاه شرف، قريه سبزپوش، مجموعه تاريخي علي خان، حوض هاي سنگي و سد و آسياب هاي روستاي ركن آباد.
صنايع و معادن
در اين شهرستان معدن گچ در اطراف روستاي ياقلات اين بخش وجود دارد كه به صورت مكانيكي مورد بهره برداري قرار مي گيرد.
كشاورزي و دام داري
اساس اقتصاد بخش لامرد بر پايه كشاورزي و كارگري در بنادر و كشورهاي حوزه خليج فارس است. عمده ترين فرآورده هاي كشاورزي لامرد عبارتند از: گندم، جو، تنباكو، تره بار، كنجد، خرما. آب كشاورزي از چاه هاي نيمه عميق، چشمه، كاريز و آب باران تامين مي شود. به علت گرمي هوا و نا مساعد بودن مراتع در اين شهرستان دام داري به ندرت انجام مي گيرد.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان لامرد در جنوب استان فارس، از شمال به شهرستان لار، از خاور و جنوب خاور به استان هرمزگان، و از جنوب و باختر به استان بوشهر محدود مي گردد. شهر لار مركز شهرستان، در 53 درجه و 10 دقيقه طول جغرافيايي و 27 درجه و 20 دقيقه عرض جغرافيايي و بلندي 450 متر از سطح دريا قرار گرفته است. لار از آب و هوايي گرم برخوردار است. مسيرهاي دسترسي و ارتباطي اين شهرستان عبارت اند از:
- راه لامرد - لار به طول 220 كيلومتر
- لامرد- كنگان به طول 150 كيلومتر
- لامرد- اوز به طول 180 كيلومتر
اين شهرستان فرودگاه نيز دارد.
جمعيت شهرستان لامرد در سرشماري سال 1375 برابر با 112018 نفر برآورد گرديده است. اهالي اين شهرستان آريايي نژادند و عموما به زبان فارسي با گويش محلي سخن مي گويند. ساكنان شهرستان لامرد عموما مسلمان و شيعه و سني مذهب هستند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
نام قديم لامرد تراكمه بوده است و اين نام گذاري به دليل مردماني است كه از تركمنستان به اين منطقه كوچ كرده اند. اين ناحيه درسال 1310 هـ . ش به لامرد تغيير نام پيدا كرد. بر اساس شواهد موجود، تاريخ لامرد از تاريخ شهر لار متاثر بوده و به نظر مي رسد كه منطقه لامرد نيز از مناطق مورد توجه حكام هخامنشي جهت ايجاد ضراب‌خانه حكومتي بوده است. هم اكنون بخشي از نيروي كار بنادر حوزه خليج فارس از اين منطقه تامين مي شود و منطقه نيز مورد توجه خاص است.

رودخانه مهران شور لامرد
اين رودخانه فصلي از ارتفاعات كوه سياه، كوه پردي و كوه هاي شمال گاوبست سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از دشت لامرد از قسمت جنوب خاوري استان خارج شده و به خليج فارس مي ريزد. اين رودخانه در سال هايي كه بارش باران كم است، فقط در فصل هاي باران خيز به جريان درمي آيد، به همين علت براي كشاورزي چندان مناسب نيست.
چشمه آب گرم سراب بهرام لامرد
اين چشمه در مجاورت جاده ‌آسفالته چنار شاهيجان - نورآباد واقع شده است و آب آن براي مصارف درماني مورد استفاده قرار مي گيرد. اين چشمه كه از چشمه هاي معدني معروف فارس است از نوع گوگردي است و مي تواند براي مداواي برخي از امراض مورد استفاده قرار گيرد.
تنگ خوزي لامرد
تنگ خوزي، در جنوب روستاي خوزي از توابع بخش مركزي شهرستان لامرد واقع شده است و قناتي نيز در آن وجود دارد كه به نام قنات تنگ خوزي معروف مي باشد.
تنگ ترمان لامرد
تنگ ترمان در 10 كيلومتري باختر شهر لامرد، واقع شده است. اين تنگ داراي قنات و آسياب هاي آبي مي باشد.
تنگ پدنو لامرد
تنگ پدنو با ني زارها و طبيعت دل انگيز در 4 كيلومتري جنوب شهر لامرد قرار دارد.
تنگ مهر لامرد
تنگ مهر در جنوب شهر مهر از شهر هاي شهرستان لامرد واقع شده است. اين تنگ داراي چشمه و نخلستان هاي انبوه است.
تنگ ركن آباد لامرد
تنگ ركن آباد در كنار جاده ساحلي لامرد - بندر لنگه واقع شده است. اين تنگ داراي قنات، چشمه، آسياب هاي آبي، كاريز و نخلستان هاي انبوه است.
تنگ اهل لامرد
تنگ اهل در جنوب روستاي اهل از توابع بخش اشكنان قرار دارد. اين تنگ داراي چشمه و درختان نخل و ليمو است. مقبره يكي از نوادگان جابربن عبدالله انصاري از اصحاب پيامبر گرامي اسلام در تنگ اهل واقع شده است.

مسجد جامع فال لامرد
مسجد جامع فال در روستاي فال از توابع بخش گله دار شهرستان لامرد واقع است. در كنار اين مسجد قبر راغب مرثيه سراي معروف منطقه نيز قرار دارد كه از اماكن متبرك اهالي روستا است.
مسجد رييس علي خان لامرد
مسجد، قلعه و حمام رييس علي خان از بناهاي متعلق به دوره قاجار است كه در شهر اشكنان شهرستان لامرد واقع شده است.

قبرستان علي لامرد
قبرستان علي از قبرستان هاي متعلق به قرون اوليه اسلامي است كه در روستاي اسير از توابع بخش گله دار شهرستان لامرد واقع است.
مرقد سيد ميراحمد لامرد
مرقد سيد ميراحمد فرزند شاه سيف الله قتال، معروف به پيركامل از صوفيان قرن هشتم هجري، در روستاي كال از توابع بخش اشكنان شهرستان لامرد قرار دارد.
قبر سيد محي الدين لامرد
سيد محي الدين معروف به محيا از شاعران قرن يازدهم است كه قبر وي در روستاي كال شهرستان لامرد واقع شده است.
قبرشاه فرج اله لامرد
قبرشاه فرج اله در روستاي كهنويه از توابع بخش علامرودشت قرار گرفته كه اين مقبره داراي شجره نامه است.
امام زاده شاه فرج الله لامرد
بقعه امام زاده شاه فرج الله در جنوب باختري علامرودشت واقع شده است. طبق روايات اين امام زاده از نوادگان امام موسي كاظم(ع) است.

حمام حاجرخان لامرد
حمام حاجرخان از بناهايي است كه از لحاظ معماري متعلق به دوره قاجاريه است. اين حمام در"وراوي" از توابع بخش مركزي شهرستان لامرد واقع است.

قلعه باغ چالد لامرد
قلعه باغ چالد از قلعه هاي باستاني متعلق به دوران قبل از اسلام است كه در روستاي «هرج» ازتوابع بخش گله دار واقع است.
آتشگاه هاي دوره ساساني لامرد
آثار آتشگاه هايي در روستاي ركن آباد از توابع بخش اشكنان باقي مانده كه متعلق به دوره ساساني است.

آثار به جا مانده و نوشته‌‌هاي جهانگردان به همراه سبك معماري و نوع مصالح بناي اژدها پيكر واقع در ارتفاعات شمال باختري و باختر لار نشان مي دهد كه حداقل از دوران ساساني سكونت در اين ناحيه وجود داشته است. مهم ترين عامل در شكل گيري شهر لار عامل دفاعي بوده كه جهت حفاظت از راه هاي تجاري انجام شده است و بر همين مبنا مي‌توان گفت كه مهم‌ترين عامل در شكل‌گيري اين شهر عامل اقتصادي بوده كه اين مساله طي سال هاي بعد هم‌چنان به عنوان مهم ترين عامل در ابقاي شهر يا ركود و رونق آن مطرح بوده است. مهم ترين صنايع دستي منطقه لارستان، كوزه گري است. حلوا پزي نيز در مركز اين شهرستان رواج دارد و از صنايع دستي منطقه به شمار مي آيد.
مكان هاي ديدني و تاريخي
رودخانه هاي متعدد و پرآب به همراه منطقه حفاظت شده هرمود لارستان كه يكي از مناطق بي نظير و قابل توجه گردشگاهي و پژوهشي استان فارس است، از مهم ترين جاذبه هاي طبيعي شهرستان لارستان به شمار مي‌آيند. بناهاي تاريخي شهرستان لارستان بخش ديگري از مكان هاي ديدني اين شهرستان را تشكيل مي دهند. بناي دهن شير كه يكي از بناهاي زيبا و قديمي لارستان است، باغ نشاط كه در شمال خاوري شهر لارستان قرار گرفته و يكي از آثار تاريخي قديم لارستان است و بازار قيصريه لارستان كه در زمان شاه عباس صفوي ساخته شده، به همراه چندين‌اثرتاريخي،فرهنگي و باستاني از ديدني‌هاي شهرستان لارستان به شمار مي آيند.
صنايع و معادن
در شهرستان لارستان برخي صنايع كارخانه‌اي در ارتباط با بخش كشاورزي و توليد سنگ هاي ساختماني موجود است. عمده‌ترين معادن اين شهرستان معادن سنگ هاي ساختماني، سنگ گچ و آهك تشكيل مي‌دهد كه بهره برداري مي‌شود.
كشاورزي و دام داري
اساس اقتصاد شهرستان لارستان بيش تر بر كشاورزي استوار است. منابع آب جهت آبياري زمين هاي زراعي، چاه‌هاي معمولي، عميق و كاريز است و از عمده ترين فرآورده‌هاي كشاورزي لارستان پنبه، گندم، جو، تنباكو، كنجد، خرما، و مركبات را مي توان نام برد. دام داري در اين شهرستان بيش تر به روش سنتي انجام مي گيرد و فرآورده هاي لبني و دامي از جمله توليدات اين شهرستان به شمار مي‌آيند. در شهرستان لارستان كشاورزي و دام پروري عمده‌ترين راه گذران زندگي مردم است. برخي از افراد نيز در بخش صنعت و خدمات مشغول هستند. به سبب رونق صنايع دستي داد و ستد و بازرگاني نيز از رونق برخوردار است. عمده صادرات اين شهرستان را گندم، جو، تنباكو، خرما و مركبات تشكيل مي دهند.
مشخصات جغرافيايي
مركز شهرستان لارستان در طول جغرافيايي 54 درجه و 20 دقيقه و عرض جغرافيايي 27 درجه و 41 دقيقه و بلندي 800 متري از سطح دريا واقع است. شهرستان لارستان از شمال و شمال باختر به شهرستان هاي زرين‌دشت، جهرم و قيروكارزين، از خاور و جنوب به استان هرمزگان، و از باختر به شهرستان لامرد محدود مي شود. اين شهرستان از آب و هواي نسبتا گرم و خشكي برخوردار است. مسيرهاي ارتباطي و دسترسي به اين منطقه را راه آسفالته لارستان - شيراز به طول 358 كيلومتر و جاده لارستان - بندر لنگه به طول 275 كيلومتر تشكيل مي دهن جمعيت شهرستان لارستان در سرشماري سال 1375 برابر با 236094 نفر برآورد گرديد. مردم اين منطقه آريايي نژاد هستند و به زبان فارسي با گويش محلي و تركي قشقايي سخن مي گويند. اهالي شهرستان لارستان مسلمان و شيعه مذهب هستند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
سرزمين لارستان از زمان ساسانيان با احداث آتشكده اي مورد توجه بود. بناي شهر لارستان را عده اي به گرگين از پهلوانان شاهنامه و عده اي ديگر به بلاش پسر فيروز نسبت مي‌دهند. برخي‌ها نيز وجه تسميه اين شهر را به «لارستان» كه اسب پسر گرگين بوده است منسوب مي كنند. از اواخر قرن هشتم، لارستان مركز ضرب سكه بود و سكه آن به نام «لارستانبن» در سواحل خليج فارس و هند رواج داشت. در سال 799 هـ . ق سربازان محمد سلطان نوه امير تيمور، لارستان، جهرم و نواحي شرقي فارس را تاراج كردند. ميرزا اعلاء الملك مشهور به شاه ابراهيم خان - آخرين شاهزاده لارستان - كه دعوي استقلال داشت، در سال 1010 هـ . ق توسط الله وردي خان حاكم فارس سركوب شد. الله وردي خان او را نزد شاه عباس اول كه در اين زمان در بلخ اقامت داشت، فرستاد و در همان محل در گذشت.

رودخانه كورده لارستان
كورده يك رود فصلي به طول 170 كيلومتر است. مسير كلي اين رود شمال باختري بوده و از كوه بهاش در 37 كيلومتري باختر جنوبي لار و 17 كيلومتري جنوب باختري اوز سرچشمه مي گيرد و به نام رودخانه آسياب دهستان ارد را سيراب مي كند و به دهستان خنج وارد مي گردد و از دره شمالي كوه مرز عبور كرده و از كنار روستاهاي آشنا و چاه توس مي گذرد و با مخلوط شدن با ريزابه هايي به رودخانه فيدويه تغيير نام مي دهد و از شمال روستاي كورده مي گذرد و با رود دارالميزان مخلوط مي شود و رودخانه دزگاه را تشكيل مي دهد.
رودخانه مهران لارستان
رودخانه مهران كه يك رود فصلي به طول 382 كيلومتر است از شهرستان هاي بندرلنگه و لار عبور مي كند. اين رود از كوه هفچن واقع در دهستان تراكمه در 189 كيلومتري باختر لار سرچشمه مي گيرد و به نام رود شور اشكنان به سوي جنوب خاوري روان مي شود و پس از گذشتن از روستاهاي بسيار و اضافه شدن ريزابه هاي متعدد به آن با نام رودخانه تاون به دهستان دژگان داخل مي شود و از 2 كيلومتري جنوب روستاي دژگان عبور مي كند و به نام رودخانه مهران، دماغه خاوري كوه پل غار را طي مي كند و در 9 كيلومتري جنوب خاوري روستاي دژگان به چندين شاخه تقسيم مي گردد و در 75 كيلومتري خاور شمالي بندر لنگه به ترعه خوران (بخشي از خليج فارس واقع در ميان جزيره قشم و سرزمين اصلي ايران) مي ريزد. مسير كلي اين رود جنوب خاوري است.
رودخانه دارالميزان لارستان
رودخانه دارالميزان يك رود دايمي به طول 180 كيلومتر است. اين رودخانه از كوه گاوبست در 80 كيلومتري جنوب باختري لار واقع در دهستان بيرم سرچشمه مي گيرد و به نام رودخانه بيرمي دره شمالي كوه تخته سروه ديوان را طي مي كند و با ريزابه هاي متعدد مخلوط مي شود و به نام چاه عيني تغيير نام مي دهد و دره ميان كوه هاي هوا و نر را به سوي شمال باختري مي پيمايد و با رسيدن به روستاي دارالميزان به رودخانه دارالميزان تغيير نام مي دهد. در روستاي دزگاه با رودخانه هاي كورده و باز مخلوط مي شود و رودخانه دزگاه را تشكيل مي دهد. مسير كلي اين رود شمال باختري است.
رودخانه شور لارستان
اين رودخانه از به هم پيوستن چند نهر كه از كوه هاي سياه، ملك تير و جم سرچشمه مي گيرند به وجود آمده است. رود شور لار پس از جذب زهكش دشت هاي لار و علي آباد و دريافت آب چند چشمه، از شهرستان لار خارج مي شود. كيفيت آب اين رودخانه به دليل عبور از گنبدهاي نمكي نامناسب، حتي براي كشاورزان نيز قابل استفاده نمي باشد، اما احتمالا داراي جنبه هاي درماني است.
از نظر پستي و بلندي بيش تر نواحي شهرستان لار داراي ناهمواري هايي است كه مهم ترين آن ها عبارتند از: آب بادكهنه، آسپار، باديني، بركم، بردومه، بركه بند، لاور خردل، ملك تير، ماده كوه، تهر.

مسجد جامع لار
مسجد جامع لار از آثار دوره صفويه است و در شهرستان لار در جنوب استان فارس واقع شده است. تمام نماي اين مسجد با سنگ تراش ساخته شده و داراي محرابي از سنگ تراش با ظرافت خاصي است. بر طبق كتيبه موجود، محراب اين مسجد در سال 1028 هـ . ق بنا گرديده است.
مسجد جامع خنج لار
اعتبار مسجد جامع خنج به بقاياي بقعه شيخ محمد ابوالنجم است. اين مسجد در خنج لارستان در جنوب استان فارس واقع شده و بناي گفته شده، در دوره آق قويونلو بر مزار شمس الدين حاجي محمد خنجي - از مشاهير و عرفاي فارس - ساخته شده است.

امام زاده بريزلار
امام زاده بريز يكي از گردشگاه ها و زيارتگاه هاي شهرستان لار است. اين امام زاده در نزديكي جاده قديمي لار واقع شده است.

عمارت دهن شيرلار
عمارت دهن شير كه از يادگارهاي دوران صفويه بوده يكي از بناهاي زيبا و قديمي لار است. اين عمارت در سمت خاور قسمت ورودي بازار و در مجاورت پير پنهان ساخته شده است. اين بنا، پيش اتاقك كوچكي دارد و راه پله آن با 80/12 متر درازا، داراي برش هاي رو به بالا است.
باغ نشاط لار
بناي باغ نشاط كه يكي از آثار تاريخي و قديمي شهر لار است، يك قرن و نيم پيش توسط علي خان لاري، حاكم لارستان تجديد بنا شده و آن جا را ارگ ايالتي لار قرار داد. اين باغ در شمال خاوري لار قرار گرفته و داراي خلوت خانه، ديوان خانه، فراش خانه، توپ خانه و قورخانه است.

آب انبار سيد جعفري لار
آب انبار سيد جعفري يكي از قديمي ترين آب انبارهاي لار بوده و آب آن از طريق شبكه آب رساني عصر صفويه تامين مي شده است. اين آب انبار در مسير باختري شهر لار قرار دارد. قطر طاق آب انبار سيد جعفري 14 متر، ارتفاع آن 10 متر و عمق منبع آب آن 20 متر است.

بازار قيصريه لار
بازار قيصريه كه در زمان شاه عباس صفوي ساخته شده، در شهر قديم لار قرار دارد. آن چه اين بازار را بر ديگر بازارهاي معروف برتري مي بخشد، كاربرد سنگ هاي تراش خورده در ساختار بنا تا زير سقف ها است. بر اساس مطالعات انجام شده در نزديكي بازار قيصريه، كاروان سرايي به نام «گلشن» ساخته شده بود. اين بنا يك بار در سال 1310 هـ . ق مرمت شد و در سال هاي اخير نيز اداره ميراث فرهنگي آن را تعمير كرده است. اين بازار در سال 1371 جزو آثار ميراث فرهنگي به ثبت رسيده است.

قلعه قدمگاه لار
قلعه قدمگاه كه با توجه به اشياي به دست آمده، قدمت آن را به دوره پيش از اسلام منسوب مي كنند، در شمال باختري شهر قديم لار واقع شده است. اين قلعه روي محوطه وسيع و مرتفعي كه از سه طرف شيبي تند دارد، قرار گرفته است. درازاي اين قلعه از شمال به جنوب تقريبا 500 متر و از طرف خاور به باختر 250 متر است. اين قلعه به منظور ايجاد يك پوشش دفاعي براي شهر طراحي شده و از بقاياي ساختمان هاي بزرگ آن اثري نيست. در زمان تسلط صفويان بر لارستان، اين قلعه تسخير و منهدم شد. در حال حاضر از بقاياي بر جاي مانده آن مي توان به ديواره شمال و دو برج آن اشاره كرد.

داراب يكي از مناطق‌قديمي استان فارس است كه نام سابق آن دارابگرد يا دارابجرد بوده كه آثار آن در فاصله 5 كيلومتري جنوب باختري شهر داراب كنوني موجود است. داراب كنوني به تدريج كه شهر قديمي رو به ويراني مي گذاشته در جنب آتشكده آذرخش به وجود آمده است. قرار گرفتن داراب در مسير راه ارتباطي شيراز به بندرعباس، بوشهر و سواحل جنوبي ايران از دلايل مهم رشد و گسترش آن به حساب مي آيد. آن چه در مورد روند رشد و تحول شهر آمده است، مشخص مي كند كه داراب در زمان صفاريان گسترش يافت، اما در آغاز قرن ششم قسمت عمده آن خراب شد و تنها قلعه مستحكمي كه در وسط شهر قرار داشته باقي مانده است.داراب پس از فراز و فرودهاي بسيار به خصوص در دوره مغول، در عصر صفويه آرامش خود را بازيافته و به يكي از ولايات مهم فارس تبديل شد. مهم ترين تحول اين شهر در دوره قاجار احداث قناتي در بخش شمالي شهر و تقسيم آب قنات در بافت شهري بوده است. در اواخر دوره قاجاريه با مركزيت يافتن بندر بوشهر، توقف حمل كالا از شيراز به شهرهاي ديگر ايران، رونق گرفتن بندر خرمشهر و باز شدن راه تجارتي خوزستان، راه ترانزيتي بين بوشهر و تهران تحت تاثير قرار گرفت. در نتيجه بازار شيراز از رونق افتاد و به تبع آن از رونق بازار داراب نيز كاسته شد.بافته هاي داري با اهميت ترين صنايع دستي شهرستان داراب هستند. اين بافته ها از قبيل قالي، جاجيم و گليم از جمله صادرات اين شهرستان به شمار مي آيند كه به كشورهاي ديگر نيز صادر مي شوند. كارگاه هاي قالي بافي داراب بسيار فعال هستند و در جذب نيروي كار اهميت شايان توجهي دارند.
كوزه گري و بافتن رويه گيوه نيز از صنايع دستي شهرستان داراب است كه جنبه صادراتي دارند. گلدوزي روي پارچه از صنايع دستي بومي منطقه مي باشد كه بيشتر جنبه مصرف محلي دارد.به علت وجود كشاورزي پر رونق و صنايع وابسته به آن و هم چنين صنايع دستي اين شهرستان بازرگاني در اين منطقه از رونق نسبي برخوردار است و عمده ترين صادرات اين منطقه را: مركبات، پنبه، گل سرخ،‌ خرما،‌ انگور،‌ بادام، گندم، قالي و گليم تشكيل مي دهد.
مكان هاي ديدني و تاريخي
شهرستان داراب از جاذبه هاي طبيعي و تاريخي با ارزشي برخوردار است. كوه ها و رودخانه هايي كه در اين منطقه وجود دارند، به همراه گردشگاه ها و تنگ هايي چون تنگ لاي زنگان كه منطقه اي جنگلي پوشده از باغ هاي گل رزمي باشد، از جمله جاذبه هاي طبيعي و مهم منطقه هستند. مسجد سنگي كه در در زمان ساسانيان دردل كوه حجاري شده ، آتشكده هاي قديمي كه قدمت آن ها به دوره هاي باستاني مي رسند، قصرآيينه كه قدمت آن به سال سوم ميلادي مي رسد و نقش رستم كه آثار مهمي از دوره هاي عيلامي، هخامنشي و ساساني را در خود دارد، به همراه ده ها اثر تاريخي و باستاني چون تپه هاي تاريخي و آرامگاه هاي مشاهير و ... از جمله مهم ترين جاذبه هاي تاريخي شهرستان داراب به شمار مي آيند كه به همراه جاذبه هاي طبيعي، مكان هاي ديدني شهرستان داراب را تشكيل مي دهند.
صنايع و معادن
عمده ترين صنايع در اين شهرستان در ارتباط با كشاورزي برقرار شده‌اند و عمده‌ترين كارخانه‌هاي اين شهرستان كارخانه‌ها و كارگاه هاي پنبه پاك كني و كارگاه هاي قالي‌بافي است. اين كارگاه‌ها و كارخانه‌ها در جذب كارگر و توليد كار و گرداندن چرخ هاي اقتصادي منطقه تاثير به سزايي دارند. در كوه هاي منطقه داراب معادن گچ و سنگ هاي ساختماني وجود دارد كه به روش هاي دستي و مكانيكي مورد بهره برداري قرار مي گيرند.
كشاورزي و دام داري
اساس و بنيان اقتصاد شهرستان داراب بر كشاورزي و صنايع دستي استوار‌است. كشاورزي اين منطقه از رونق نسبي برخوردار بوده و به روش صنعتي انجام مي شود. نوع كشت آبي و منابع آب كشاورزي چاه ژرف و نيمه ژرف،‌ كاريز، چشمه و رودخانه است. عمده ترين فرآورده هاي كشاورزي داراب عبارتند از : پنبه، گندم، جو، مركبات، خرما، بادام، گل سرخ، انگور و تره بار. از ميان اقلام فوق مركبات، خرما، انگور، گل سرخ، بادام، گندم، پنبه ( پس از پاك شدن در كارخانه‌هاي‌پنبه‌پاك‌كني‌داراب)صادر مي شود. در اين منطقه دام داري به شيوه سنتي انجام مي گيرد و توليدات آن كه انواع فرآورده هاي لبني و دامي از قبيل گوشت،‌ پوست، لبنيات و… مي باشد به مصرف داخلي مي رسد.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان داراب از شمال به شهرستان هاي نيريز و استهبان، از خاور به سعادت آباد ( از بخش هاي شهرستان بندر عباس در استان هرمزگان )از جنوب به شهرستان لار، و از باختر به شهرستان هاي جهرم و فسا محدود است. اين شهرستان تنها از يك بخش مركزي تشكيل شده است. مهم ترين رودخانه اين شهرستان به نام رود بار معروف است. شهر داراب مركز شهرستان داراب در 54 درجه و 32 دقيقه طول جغرافيايي و 28 درجه و 45 دقيقه عرض جغرافيايي و بلندي 1140 متري از سطح دريا واقع شده و هواي آن معتدل مايل به گرم و خشك است. شهرستان داراب در سرشماري سال 1375 جمعيتي معادل 210935 نفر داشته است. زبان اهالي‌داراب‌فارسي، تركي و عربي است و بيش‌ترمسلمان و شيعه مذهب هستند. مسيرهاي دسترسي به اين منطقه را راه داراب – فسا به طول 110 كيلومتر و راه داراب – استهبان به طول 75 كيلومتر تشكيل مي‌دهند. مركز شهرستان در 270 كيلومتري جنوب خاوري شيراز و در مسير راIه كهكم - مقاري قرار دارد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
كلمه دار در زبان فارسي به معني پرورنده است. دارآب به معني پرورنده آب، به علت فراواني چشمه هاي آب گوارا و رودهاي بسيار به اين منطقه اتلاق شده است. داراب از شهرهاي قديمي استان فارس است كه قبل از اسلام « دارابگرد» نام داشته و خرابه هاي آن در پنج كيلومتري جنوب شهر داراب فعلي قرار دارد. ولايت دارابگرد (دارابجرد)، خاوري ترين ولايت فارس بود كه تقريبا همان ولايت شبانكاره كه در دوره مغولان از فارس جدا شد و حكومتي جداگانه پيدا كرد، است. در افسانه هاي ايراني، بناي شهر دارابگرد را به داراب نسبت داده اند. مركز داراب در دوره خلفاي اسلامي، شهر دارابگرد يا دارابجرد ثبت شده است. در آغاز قرن ششم هجري، قسمت عمده شهر دارابگرد ويران شد و تنها قلعه اي محكم كه در وسط شهر بود، باقي ماند. هم زمان با استيلاي اتابكان سلغري بر فارس، سلسله ديگري در قسمت خاوري اين ايالت يعني در ناحيه سرحدي بين فارس، كرمان و خليج فارس كه مشتمل بر بلاد دارابگرد، نيريز، ( ايگ يا ايج )،‌ طارم و اصطهبانات بود، به قدرت رسيد و اين نواحي را كه در آن زمان شبانكاره نام داشت، به تصرف خود در آورد. اين سلسله، مركز حكومت را از دارابگرد به داركان (زركان) كه در جنوب قلعه ايگ واقع شده است، منتقل كرد.

ممسني يكي از شهرستان‌‌هاي استان فارس است كه در شمال باختري اين استان واقع شده است. منطقه‌اي كه ممسني در آن ايجاد شده است، اولين بار به خاطر وجود مراتع غني مورد توجه اقوامي كه داراي معيشتي مبتني بر دام‌داري بوده اند، قرار گرفت. به همين خاطر، اولين اقوام ساكن در اين شهر قوم شول (جزو اقوام لر) بوده اند. در دوره معاصر و با كشف منابع نفتي در حوزه ممسني، اين شهر مورد توجه مجدد قرار گرفت. بافته‌هاي داري مهم‌ترين صنايع دستي شهرستان ممسني را تشكيل مي دهند. قالي‌بافي با طرح‌هاي تركي و لري در اين منطقه رواج دارد و بيش تر توسط زنان و دختران تهيه و توليد مي شوند. گليم بافي‌و جاجيم‌بافي نيز از ديگر صنايع مهم اهالي ممسني است كه در شهر ها و روستاهاي اطراف منطقه رايج است. جاذبه هاي متعدد طبيعي به همراه بناهاي كهن تاريخي، مهم ترين مكان هاي ديدني شهرستان ممسني را تشكيل مي دهند. رودخانه ها و كوه‌هاي متعدد به همراه گردشگاه‌هاي زيبا، از جمله جاذبه هاي طبيعي شهرستان ممسني به شمار مي آيند. گردشگاه ديمه ميل‌ باغستان بسيار زيبا و دل‌انگيزي است كه اطراف آن پر از گل ها و گياهان معطر و چشمه هاي پرآب است. قلعه سفيدقلعه معروفي كه قدمت آن به پيش از عهد عيلامي‌ها مي‌‌رسد،قلعه شاه جهان احمد كه به احتمال قوي به دوران هخامنشي يا اشكاني تعلق دارد و ديمه ميل يا ميل اژدها كه قدمت تاريخي آن به دوره سلوكيان يا پارتيان مي ‌رسد، برخي از مكان هاي ديدني اين شهرستان را تشكيل مي‌دهند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
جاذبه‌هاي‌ متعدد طبيعي به همراه بناهاي كهن تاريخي، مهم ترين مكان هاي ديدني شهرستان ممسني را تشكيل مي دهند. رودخانه ها و كوه هاي متعدد به همراه گردشگاه هاي زيبا، از جمله جاذبه هاي طبيعي شهرستان ممسني به شمار مي آيند. گردشگاه ديمه ميل باغستان بسيار زيبا و دل‌انگيزي است كه اطراف آن پر از گل ها و گياهان معطر و چشمه هاي پرآب است. قلعه سفيد قلعه معروفي كه قدمت آن به پيش از عهد عيلامي ها مي ‌رسد، قلعه شاه جهان احمد كه به احتمال قوي به دوران هخامنشي يا اشكاني تعلق دارد و ديمه ميل يا ميل اژدها كه قدمت تاريخي آن به دوره سلوكيان يا پارتيان مي ‌رسد، برخي از مكان هاي ديدني اين شهرستان را تشكيل مي‌دهند. مكان هاي ديدني و تاريخي اين شهرستان عبارتند از: امام زاده در آهنين، امام زاده شاه زاده علاءالدين، بناي عمارت، بناي كل لوله، شهر قديمي چشمه سردو، قلعه سفيد، قلعه شاه جهان احمد، قلعه چرو، قلعه ككا، ديمه ميل (ميل آزاد يا ميل اژدها)، كتيبه‌هاي كورنگون (كرنگون)، نقش بهرام و پل فهليان.
صنايع و معادن
صنايع كارخانه اي نيز در اين منطقه از رونق نسبي برخوردار است كارخانه هاي قند و تلمبه خانه شركت نفت در اين شهرستان وجود دارد. به طور كلي اين منطقه نفت خيز بوده و مدتي است كه در حد فاصل نور آباد و بابا منير عمليات حفاري جهت استخراج نفت آغاز شده است. به طور كلي از محصولات اين شهرستان مقداري برنج، جو، مركبات و گوشت به نواحي مجاور به خصوص جنوب صادر مي‌شود.
كشاورزي و دام داري
اقتصاد شهرستان ممسني بر پايه كشاورزي، دام داري و قالي بافي استوار است. آب كشاورزي در اين منطقه از چشمه، كاريزها، چاه ها و رودخانه ها تامين مي گردد. مهم ترين فرآورده هاي كشاورزي آن عبارتند از: برنج، گندم، جو، مركبات و خرما. در آبادي هاي اين شهرستان دام داري رونق بسيار داشته و دام ها بيش‌تر شامل گوسفند و گاو است.
مشخصات جغرافيايي
نور آباد مركز شهرستان ممسني در 51 درجه و 31 دقيقه طول جغرافيايي و 30 درجه و 7 دقيقه عرض جغرافيايي و در ارتفاع 920 متري از سطح دريا واقع شده است. شهرستان ممسني از شمال و باختر به استان كهگيلويه و بوير احمد، از خاور به شهرستان سپيدان، از جنوب خاوري به شهرستان شيراز، از جنوب به شهرستان كازرون و از جنوب باختر به استان بوشهر محدود مي‌شود. شهرستان ممسني كه مركز آن نور آباد است داراي دو بخش به نام هاي حومه و ماهور ميلاتي است. رودخانه فهيلان مهم ترين رودخانه اين شهرستان و آب و هواي آن معتدل است. مسيرهاي ارتباطي اين شهرستان با مناطق اطراف عبارتند از:
- راه نور آباد – دو گنبدان به سوي شمال باختري به طول 120 كيلومتر. اين راه در 20 كيلومتري شمال نور آباد از يك راه به سوي شمال نور آباد به ياسوج متصل مي شود.
- راه نور آباد – شيراز به سوي جنوب خاوري به طول 180 كيلومتر
- راه نور آباد- بندر گناوه به طول 245 كيلومتر. بابا منير مركز بخش ماهور ميلاني در كيلومتر 65 اين راه قرار گرفته است.
جمعيت شهرستان ممسني در سرشماري سال 1375 برابر با 161243 نفر برآورده شده است. اهالي اين شهرستان از نژاد آريايي بوده و به زبان فارسي با گويش لري سخن مي گويند. مردم شهرستان ممسني مسلمان و شيعه مذهب هستند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
ممسني را «شولستان» نيز خوانده اند كه به معناي سرزمين شول هاست. شول ها يكي از طوايف سابق لرستان بودند كه بعد از استقرار در اين ناحيه، به اين نام مشهور شدند. مركز ولايتي كه ممسني در آن قرار داشت، شهر شاهپور در چند كيلومتري كازرون بود كه نوشته اند در زمان تزلزل حكومت ساسانيان، به وسيله ابوسعيد كازروني شبانكاره با خاك يكسان شد. ولي در زمان حكومت سلجوقيان دوباره تعمير و بازسازي شد و رونق گذشته خود را باز يافت. منطقه اي كه ممسني در آن ايجاد شده است، اولين بار به خاطر وجود مراتع غني مورد توجه اقوامي كه داراي معيشتي مبتني بر دام داري بوده اند، قرار گرفت. به همين خاطر، اولين اقوام ساكن در اين شهر قوم شول (جزو اقوام لر) بوده اند. در دوره معاصر و با كشف منابع نفتي در حوزه ممسني، اين شهر مورد توجه مجدد قرار گرفت.

امام زاده در آهنين ممسني
امام زاده درآهنين بقعه‌اي مشتمل بر دو زيارت گاه است كه در دو كيلومتري نورآباد، در مجاورت جاده آسفالته، قرار گرفته است. بر سر دراين امام زاده،كتيبه‌اي متعلق به قرن هشتم هجري نصب شده است. كتيبه امام زاده در آهنين از معدود كتيبه‌هاي تاريخي است كه به زبان فارسي نوشته شده است. اين مكان، براي اهالي بومي منطقه ارزش زيارتي دارد و مردم در ايام سال از آن ديدن مي‌ كنند.
امام زاده شاه زاده علاءالدين ممسني
آرامگاه امام زاده شاه زاده علاءالدين كه شامل دو امام زاده مي شود، در دو كيلومتري نورآباد در كنار جاده كازرون به خوزستان واقع است. بناي آرامگاه شاهزاده علاءالدين داراي گنبد بلند شلمچي بر فراز گردني كشيده است و سطح آن داراي رنگ سفيد است. مصالح به كار رفته در تمامي بنا از سنگ و گچ است. براساس كتيبه بالاي سر در امام زاده، شاهزاده علاء الدين ـ فرزند امام هفتم (ع) ـ در سال 1025 هـ . ق و مقارن سلطنت شاه عباس كبير بنا گرديده يا تعمير شده است.

پل فهليان ممسني
پل فهليان كه قدمت آن به اوايل ظهور اسلام مي ‌رسد، در قسمت باختري فهليان و بخش علياي پل كنوني، واقع شده است.

كتيبه‌هاي كورنگون (كرنگون) ممسني
كتيبه هاي كورنگون كه قدمت آن به قرن سوم پيش از ميلاد مي ‌رسد در شمال باختري فهليان و در جنوب روستاي سه تلون در20 كيلومتري شمال باختري نورآباد واقع شده است. بر فراز كوه «كرنگون» آثار حجاري شده معروف به «نقاره خانه» و «سگ مترو» جلب توجه مي ‌كند. در حال حاضر، تنها راه دستيابي به اين نقش‌ها، يك پلكان كوچك است كه از قله ‌كوه سرازير مي ‌شود. اين محل چنانچه از نقوش كنده‌ كاري شده روي سنگ‌ها برمي‌آيد، محل عبادت بوده است. جالب توجه آن كه نمونه‌هاي ديگري از كتيبه‌هاي موجود در كورنگون نيز در نقش رستم نزديك تخت جمشيد ديده شده است.
نقش بهرام ممسني
نقش بهرام كه از جاذبه‌هاي تاريخي منطقه محسوب مي ‌شود نقش برجسته‌اي به درازاي 85/3 و پهناي 60/2 متر است كه در نه كيلومتري شهر نورآباد، در محوطه‌اي به نام سراب بهرام واقع شده است.

قلعه سفيد ممسني
قلعه سفيد يكي از قلعه هاي معروف استان فارس است و قدمت آن به پيش از عهد عيلامي مي ‌رسد. اين قلعه در 15 كيلومتري شمال نورآباد قرار دارد و گمان مي ‌رود كه اين قلعه در قرن پنجم هجري يكي از قلعه‌هاي معروف اسماعيليان بوده و در سال 654 هجري قمري به دست هلاكو خان مغول خراب شده است. مي‌ گويند اين قلعه دري از فولاد داشته كه احتمالاً همان در آهنين «امام زاده در آهنين» است.
قلعه شاه جهان احمد ممسني
از قلعه شاه جهان احمد كه به احتمال قوي به دوران هخامنشي يا اشكاني تعلق دارد و در نزديكي آبادي عبداللهي از توابع رستم در20 كيلومتري شمال نورآباد آثاري بر جاي مانده است. در شمال اين قلعه آثاري به نام «تشون» يا «تشگه» ديده مي ‌شود.
قلعه چرو ممسني
قلعه چرو كه قدمت تاريخي آن به قرن پنجم هجري مي‌ رسد يكي از قلعه هاي معروف پيروان حسن صباح (اسماعيليان) بوده كه در 15 كيلومتري باختر درياچه برم شور بر فراز كوهي به همين نام (قلعه چرو) قرار گرفته است.
قلعه ككا ممسني
در شش كيلومتري خاور دشت رزم جاويد، دره اي به نام «تنگ سام» وجود دارد كه «قلعه ككا» يكي از آثار باستاني مهم آن است. اين قلعه در هشت كيلومتري شمال روستاي كوهستاني كلگه شيراز و در حصار تنگه هاي عنا و سه جك (كه رودخانه فهليان از وسط آن مي گذرد) قرار دارد. قلعه ياد شده را از قلعه هاي اسماعيليه مي دانند و قدمت آن به قرن ششم هجري مي رسد. اين قلعه در شهرستان ممسني قرار دارد.
ديمه ميل (ميل آزاد يا ميل اژدها) ممسني
ديمه ميل يا ميل اژدها كه قدمت تاريخي آن به دوره سلوكيان يا پارتيان مي ‌رسد درهفت كيلومتري شهر نورآباد ممسني و در كنار كوه تنگ گله بنا شده است. برج ياد شده بيش از هفت متر ارتفاع و 40/3 متر پهنا دارد كه پايين آن را با سنگ‌هاي تراشيده رگي، پهن ‌تر ساخته‌اند.