گناوه يكي از شهرستان هاي ساحلي استان بوشهر است. چرخ اقتصاد گناوه بر مدار‌ ماهي‌گيري، كشاورزي و دام‌داري در گردش است. بر اساس سرشماري سال 1375 جمعيت گناوه 72331 نفر و جمعيت شهر گناوه (مركز شهرستان) 40252 نفر و شامل 8489 خانوار بوده است. نژاد بيش تر مردم آريايي است. اما گروه نسبتا كمي از اهالي داراي نژاد سامي و از اعراب بين اسدي هستند. در ضمن گروه كوچكي نيز كه موسوم به انكاري هستند مربوط به پرتغالي هايي مي شوند كه سابقا در جزيره خارك سكنا گزيده بودند. مردم گناوه به زبان هاي فارسي، محلي و عربي صحبت كرده و مسلمان و شيعه مذهبند. شهرستان گناوه از بنادر مهم استان بوشهر است كه صنايع دستي آن منحصر به صنايع دستي ساحلي است. مهم ترين صنايع دستي اين شهرستان را قايق سازي، حصير بافي و عبا بافي تشكيل مي دهد. علاوه بر آن قالي بافي نيز از صنايع دستي مهم اين شهرستان محسوب مي شود.
لنج سازي و قايق سازي از قديمي ترين و مهم ترين صنايع دستي استان بوشهر است كه داراي قدمت زيادي بوده و در بيش تر بنادر اين استان به عنوان صنعتي دستي به توليد آن مي پردازند. اين صنعت در سال هاي اخير به واسطه افزايش مبادلات دريايي و صيد ماهي از رونق زيادي برخوردار شده است نيروي شاغل اين صنعت منحصر به همان گلافان(سازندگان لنج و قايق) قديمي است مصالح اوليه مورد نياز چوب هاي جنگلي مقاوم در مقابل رطوبت براي اسكلت و تخته‏هاي مرغوب هندي به نام ساي براي بدنه است. بقيه مصالح مورد نياز از محل تهيه مي شود. هنوز وسيله كار گلافان بسيار ابتدايي است كه سبب كندي كار و كمي توليد ساليانه مي ‏شود. حصير در روستاي دالكي از توابع شهرستان گناوه، ‌روستاي چشمه دو راهي، كه در جاده گناوه به برازجان قرار گرفته نيز در روستاهاي خيرآباد، سربست، تپه چاموشي، مزارع بهرحاج و جم از الياف خرما بافته مي شود.
نوعي فرش حصيري به نام « تك» است كه معمولا با عرض 10 سانتي متر و طول 30 متر بافته مي شود. بعد به نسبت اندازه فرش كه توليد آن مورد نظر است چيده و در كنار يكديگر دوخته مي شود. فرش هاي حصيري معمولا داراي ابعاد 200× 200 سانتي متر است و بافت هر قطعه آن حدود هشت وقت لازم دارد. از اين نوع حصير به عنوان پوشش سقف كپرهاي روستايي نيز استفاده مي شود. نوع ديگري از توليدات حصيري كه نقش موثر در اقتصاد روستاها دارد نوعي فرش حصيري شبيه گليم است كه با ساقه گياهان خودرويي همانند ساقه گندم ، بافته مي شود . اين گياهان كه به گويش محلي «خامه» ناميده مي شوند معمولا در اراضي شور مي رويند و شيوه استفاده از آن چنين است : پس از دروكردن ساقه و خشكاندن در آفتاب آن را به وسيله رنگ هاي جوهري ( قرمز ، سبز ، بنفش ، آبي ) رنگرزي كرده سپس چند ساقه را به يكديگر تابيده و از آن ها به عنوان چله استفاده نموده و بر روي دارهاي مخصوص كه داراي عرض 80 سانتي متر است عمل چله كشي را انجام مي دهند آنگاه رشته تار خام را از لابه لاي الياف چله عبور داده و با شاخه هاي فلزي بدان فر مي زنند تا درگيري الياف مستحكم شود. محصول اين دار، عرضي حدود 5/1 سانتي متر و به طول حدود 6 متر دارد كه در پايان كار از وسط نصف شده و با دوختن قطعات آن در كنار هم فرشي به ابعاد 15× 300 سانتي متر به دست مي آيد.
مكان هاي ديدني و تاريخي
سواحل زيباي خليح فارس و غروب هاي سحر انگيز آن مهم ترين مكان هاي ديدني استان بوشهر را تشكيل مي دهند. جزيره خارك كه در شهرستان گناوه واقع شده است از مهم ترين جاذبه هاي طبيعي منطقه و يكي از جزاير زيباي خليج فارس به شمار مي آيد. اين جزيره از مناطق بسيار قديمي منطقه بوده و داراي آثار تاريخي متعددي است.
صنايع و معادن
بيش تر صنايع شهرستان گناوه را صنايع دستي تشكيل مي دهند و صنايع ماشيني كمي در اين منطقه وجود دارند.
كشاورزي و دام داري
چرخ اقتصاد گناوه بر مدار ماهي گيري، كشاورزي و دامداري در گردش است. ماهي گيري كه مهم ترين درآمد بيش تر اهالي اين بخش را تشكيل مي دهد، مهم ترين رشته اقتصادي بخش گناوه را به وجود آورده است. ماهي هاي صيد شده كه بيشتر شامل ماهي شوريده، حلوا، و شير مي شود، علاوه بر تأمين مصارف داخلي به ساير نقاط نيز صادر مي شود. كشاورزي به علت كمبود آب كشاورزي، منحصر به هرس و نگه داري درختان خرما و كشت ديمي گندم و جو بوده است و به زحمت تكاپوي احتياجات محلي را مي نمايد. اما خرما مانند بيش تر نواحي ساحلي خليج فارس بازده خوبي داشته و جزواقلام صادراتي اين بخش محسوب مي شود. دام داري نيز با بهره اندك در بعضي نقاط رايج بوده و شامل گاو و بز مي گردد. بر روي هم بندر گناوه هم از جهت كشاورزي و هم از نظر تجاري و عمليات بندري و ترخيص كالا و نيز از نظر توسعه صنايع كوچك داراي استعداد بسيار است.
مشخصات جغرافيايي
شهر بندري گناوه در طول جغرافيايي 50 درجه و 31 دقيقه و عرض جغرافيايي 20 درجه و 34 دقيقه قرار دارد. بندر‌گناوه مركز شهرستان گناوه در160 كيلومتري شمال باختري بوشهر و در كرانه خليج فارس واقع است. بندر گناوه از شمال به ديلم از جنوب به بوشهر از شرق به نورآباد در استان فارس و از غرب به آب هاي خليج فارس محدود است. آب و هواي گناوه گرم و مرطوب است و ميزان بارندگي سالانه به طور متوسط 150 ميلي متر است. راهي به طول 88 كيلومتر به سمت جنوب شرقي كه تا برازجان امتداد دارد.
راه فرعي به طول 213 كيلومتر به سمت شمال شرقي كه بندر گناوه را به مركز شهرستان ممسني پيوند مي دهد. راه اصلي به طول 67 كيلومتر به سمت شمال غربي كه تا بندر ديلم كشيده شده است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
نام اين بندر در كتاب هاي قديمي به صورت گنابا، گنفه، گناوه، جنابه و جنابا آمده است. بندر گناوه در ساحل خليج فارس بين بندر بوشهر و بندر ديلم واقع شده است. شهر گناوه كنوني در جنوب گناوه قديم بنا شده است. از گناوه قديم نقاطي باقي مانده است كه امروزه به نام هاي تيرسول ( شن فشرده )، تل گنبد، تل گوري، تل مناره، و بالاخره تل امام زاده خوانده مي شود. در ويرانه هاي اطراف گناوه، گوپال ( گل پخته استوانه اي شكل به صورت سفال زرد يا سرخ رنگ كه آن را به عنوان گلوله با منجنيق بر سر دشمن مي ريختند) فراوان به چشم مي خورد. درحال حاضر از گناوه قديم جز آثار سنگ ها و پي هاي مدفون در زير خاك و بازمانده تاق نماهاي سنگي آثاري مشهود نيست. گاه و بي گاه در درون گودال ها و حفره ها و در زير پي هاي عمارت هاي ويرانه، سكه ها و دست افزارها و مصنوعات سنگي و سفالي يافت مي شود.

رودخانه دره آبداري گناوه
اين رودخانه فصلي با طول 50 كيلومتر، ارتفاع سرچشمه 500 متر، ارتفاع ريزشگاه صفر و شيب متوسط يك درصد و با مسير كلي باختري در دهستان ليراوي و شهرستان بندر گناوه جريان دارد. حوزه اين رود، خليج فارس و درياي عمان است. اين رودخانه از ريزابه هاي فراواني كه همگي از ارتفاعات 50 كيلومتري شمال خاوري بندر گناوه سرچشمه مي گيرند، تشكيل مي يابد و گاه به نام دره گپ و زماني به اسم دره آبداري به دشت ساحلي وارد مي شود و پس از طي دامنه شمالي كوه بي كس در 8 كيلومتري باختر شمالي روستاي ليلتين به خليج فارس مي ريزد.
رودخانه دره گپ گناوه
رودخانه فصلي دره گپ به طول 65 كيلومتر، ارتفاع سرچشمه 700 متر، ارتفاع ريزشگاه صفر و شيب متوسط يك درصد در مسير كلي جنوب باختري جريان دارد. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان است و از دهستان حيات داوود و شهرستان گناوه عبور مي كند. ‌اين رودخانه از كوه هاي بنه پير، چره زن و دشت كربلا در 57 كيلومتري شمال خاوري بندر گناوه از دو ريزابه اصلي كه هر دو دره گپ نام دارند، سرچشمه مي گيرد و در 7 كيلومتري شمال خاوري بندر گناوه با رود دره بدن مخلوط مي شود و پس از عبور از خاور بندر گناوه در جنوب بندر مزبور به خليج فارس مي ريزد.
رودخانه دره گچي گناوه
رودخانه فصلي دره گچي به طول 22 كيلومتر، ارتفاع سرچشمه 250 متر، ارتفاع ريزشگاه صفر و شيب متوسط 1/1 درصد در مسير كلي جنوب باختري جريان دارد. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان است و از دهستان حيات داوود و شهرستان گناوه عبور مي كند. اين رودخانه كه از كوه بونه گز در 27 كيلومتري خاور شمالي بندر گناوه سرچشمه مي گيرد، پس از رسيدن به حوالي روستاي گاو سفيد به دو شاخه تقسيم مي گردد. شاخه شمالي آن به نام دره گچي با رودخانه دره گيجك مخلوط مي شود و در 6 كيلومتري جنوب خاوري بندر گناوه به دريا مي ريزد و شاخه جنوبي آن به نام خردوانه از كنار روستاي پوزه گاه مي گذرد و در 5/3 كيلومتري جنوب خاوري بندر ريگ وارد خليج فارس مي شود.
رودخانه دره گيجك گناوه
رودخانه فصلي دره گيجك به طول 32 كيلومتر، ارتفاع سرچشمه 200 متر، ارتفاع ريزشگاه صفر و شيب متوسط 6/0 درصد در مسير كلي جنوب باختري جريان دارد. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان است و از دهستان حيات داوود عبور مي كند. رود دره گيجك از كوه سبز در 30 كيلومتري شمال خاوري بندر گناوه سرچشمه مي گيرد.
رودخانه چم ره ملك گناوه
رودخانه فصلي چم ره ملك به طول 8 كيلومتر، ارتفاع سرچشمه 400 متر، ارتفاع ريزشگاه 100 متر و شيب متوسط 4/3 درصد در مسير كلي جنوب خاوري جريان دارد. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان است و از دهستان حيات داوود و شهرستان گناوه عبور مي كند. چم ره ملك كه از ريزابه رود شبانكاره تشكيل شده است از كوه بام بلند در 38 كيلومتري شمال خاوري بندر گناوه سرچشمه مي گيرد.
رودخانه خردوانه گناوه
اين رودخانه در مسير خود از دهستان حيات داوود، دره گچي و شهرستان گناوه عبور مي كند.
رودخانه دره بون گناوه
رودخانه فصلي دره بون به طول 22 كيلومتر، ارتفاع سرچشمه 200 متر، ارتفاع ريزشگاه 10 متر و شيب متوسط 9/0 درصد در مسير كلي جنوب باختري جريان دارد. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان است و از دهستان حيات داوود و شهرستان گناوه عبور مي كند. دره بون كه از ريزابه رود گپ تشكيل شده است از كوه تا رود چال در 26 كيلومتري شمال خاوري بندر گناوه سرچشمه مي گيرد.
رودخانه شور كلاچي گناوه
رودخانه فصلي شوركلاچي به طول 12 كيلومتر، ارتفاع سرچشمه 35 متر، ارتفاع ريزشگاه 5 متر و شيب متوسط 2/0 درصد در مسير كلي جنوب باختري جريان دارد. حوزه اين رود خليج فارس و درياي عمان است و از دهستان حيات داوود و شهرستان گناوه عبور مي كند. سرچشمه اين رود در 24 كيلومتري خاور بندر گناوه است.

حسينه خان بندر ريگ گناوه
حسينه خان درمحله قديمي شهر بندر ريگ از بنادر استان بوشهر قرار دارد. قدمت بنا 200 سال و متعلق به عهد قاجاريه است. باني آن خان علي خان حيات داوودي سر سلسله خانين حيات داوودي است كه در دوره صفويه از محل اصلي خود (از طايفه حيات عيني) از خرم آباد لرستان جدا شده و به بلوك حيات داووده آمدند، سپس نام طايفه خود را بر اين گذاشتند و بر بلوك حياتداوود حكمراني مي كردند.
خان علي خان، حسينيه كنوني را بنا نهاد كه به عنوان مجلسي از آن استفاده كند، ولي عمر وي كفاف نكرد و مراسم ختم وي را در حسينيه گرفتند. بعد از وي حيدر خان حيات داوودي حاكم بود. او كه شيعه بود و علاقه وافري به خاندان عصمت و طهارت داشت روضه امام حسين را در اين مكان برگزار مي كرد و اين محل را به حسينيه تبديل نمود. اين حسينيه زيبا به سبك ساختمان هاي رايج در حاشيه ساحل خليج فارس مخصوصا بوشهر بنا شده است. ساختمان روبه روي دريا است و سيستم برودت آن توسط درها صورت مي گيرد. اتاق نشيمن كه در وسط قرار گرفته و طرفين آن با راهرويي به اتاق هاي كناري وصل مي شود. (از اين اتاق ها به عنوان انباري و قهوه خانه استفاده مي شود). روبه روي اتاق نشيمن نيز طارمه اي وسيع قرار گرفته كه با ستون هايي سقف را نگه داشته است. وجود درب ها از دو طرف ساختمان كه روبه روي هم قرار دارد باد را از ساحل به داخل ساختمان كشيده و از درب هاي مقابل خارج مي شود كه باعث خنكي هوا مي شود و در تابستان ها كه برق نبوده، هوايي خنك به وجود مي آورده است. تيرهاي سقف از چوب صندل يا چندل است و با پوشش بوريا كاه گل تكميل شده است. ستون هاي سنگي كه به شكل سرسره هستند، جهت استحكام و حفاظت پشت ساختمان تعبيه شده اند. در و پنجره ها از جنس چوب ساج با اشكال هندسي و طرح حيوانات و پرندگان، زيبايي خاصي به ساختمان بخشيده است. هلال هاي رنگي با گره چيني زيبا كه شكل خورشيد مي باشد، الوان زيبايي را از تلالو نور موجب شده است.

تل گوري گناوه
تل گوري، تپه كوچكي بازمانده از بقاياي محله اي زردتشتي نشين است كه پيش از اسلام در گناوه به «تل گوري» يا «تل گبري» معروف بوده است. احتمالا جاي تولد ابوسعيد گناوه اي در سال 254 ق در اين محل بوده است.

برج خان بندر ريگ گناوه
برج خان در شهر بندر ريگ از بنادر استان بوشهر واقع شده است. بناي برج خان متعلق به خانعلي حيات داوودي است كه قدمتي 230 ساله دارد و به اسم مالك برج معروف است.
سبك معماري بنا؛ بيت ميلاني است. نمونه اين ساختمان در كشور هاي خليج و ساختمان هاي بافت قديم شهر وجود دارد. ساختمان داراي دو بخش اندروني و بيروني بوده و از نوع حياط مركزي است كه اتاق ها اطراف و حوض در وسط حياط تعبيه شده است. بناي برج دو طبقه است كه در هر طبقه داراي دو اتاق به ابعاد 5×5 است و بين آن ها راهرو وجود دارد. جلو اتاق ها طارمه يا بالكن واقع است كه با 14 ستون از نماي روبه رو نگه داشته شده است.
پشت بام داراي سرستون هايي با گل ميخ گلوله اي است كه چون نگهباني به نظر مي رسند كه روبه روي خليج فارس به مراقبت از برج ايستاده اند. مصالح به كار رفته در ساختمان، سنگ هاي اسفنجي است كه شامل فسيل ها، مرجان، گوش ماهي و صدف هاي دريايي است. ملاط به كار رفته ساروج و پوشش ساروج و پوشش سقف از چوب صندل(چندل) و بوريا است. تزيينات روي آن حكاكي شده است. هم چنين بنا داراي پرده كركره هاي چوبي از پشت يعني بيرون اتاق هاست. هلال هاي رنگي، زيبايي خاصي به ساختمان بخشيده است و نيز گره چيني هاي زيباي درها و پنجره ها و گنجه هاي ديواري جالب توجه است. گچ بري هاي زيبايي داخل بنا و در سر درها به كار رفته كه شكل خاصي به ساختمان بخشيده است. قاب چوبي آيينه هاي نصب شده در اتاق ها و چوب لباسي و تزيينات چوبي كه به شكل دم حيوانات و سربز كوهي مي باشد، بر زيبايي ساختمان افزوده است.