شهرستان اردكان در شصت كيلومتري شمال باختر استان و در حاشيه كوير نمك قرار دارد. قدمت اردكان در هاله‌اي از ابهام قرار دارد اما آن‌چه مسلم است اين شهر در زمان شاه طهماسب صفوي وجود داشته است. عده اي معقتدند كه اردكان ابتدا در محل خوش مكان كنوني (واقع در 5 كيلومتري شهر) مستقر بوده و بعدها در محل كنوني خود استقرار يافته است. گفته شده است اردكان در قرن هفتم هـ.ق در محل «زردك» (قديمي‌ترين آبادي اين منطقه) بنا شده است. اين شهرستان داراي سه بخش «مركزي»،«خرانق» و«عقدا»است. مرتفع‌ترين قسمت اين شهرستان قله «ميل» و پست‌ترين ناحيه آن كوير «سياه‌كوه»است. آب و هواي اردكان‌صحرايي است. كمي نزولات جوي، بالا بودن ميزان تبخير، پديده بيابان‌زايي و حركت شن‌هاي روان از ويژگي‌هاي خاص اين منطقه است. بيش‌تر مردم اين منطقه به كشاروزي و باغ‌داري اشتغال دارند. صنايع دستي اين شهرستان چادرشب، حصيربافي، خورجين بافي، (لبافي) آهنگري، قالي بافي، زيلوبافي، نساجي وحلواسازي است. شهرستان اردكان از مكان‌هاي ديدني و تاريخي متعددي برخوردار است. مسجد جامع اردكان، مسجد زيرده، تكيه بازار نو، امام‌زاده ميرسيد محمد(ع)، امام‌زاده سيد نورالدين(ع)، موزه مردم‌شناسي، چهارسوق، آب‌انبار دو راه، آب‌انبار قلعه،‌تكيه بازار نو، سنگ‌قبر ملاعارف و مراكز مذهبي زرتشتيان عبارت از:پيرشاه اشتادا يزد، پيرشاه تشترا يزد، پيرشاه مهرايزد، پيرشاه‌مراد، پيرشاه فريدون، پيرهريشت، پير سبز چك‌چك، زيارتگاه پارس بانو از جمله مكان‌هاي ديدني اين منطقه به شمار مي روند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
آب انبار دوراه، آب انبار قلعه، آتشكده شريف آباد، آتشكده احمد آباد، پيران زرتشتي، پير سبز هريشت، پيرسوز، چهارسوق، چك چكو، حسينيه بازار نو، خانقاه اردكان، دخمه ترك آباد، دخمه شريف آباد، زيارتگاه پيربفروييه، زيارتگاه پارس بانو، زيارتگاه زرتشتيان، شريف آباد، مدرسه علميه، مسجد جامع، مسجد زيرده، مسجد كچيب، مسجد زردك و ميل ترك آباد از جمله مكان‌ةاي تاريخي و ديدني اين منطقه به شمار مي‌آيند.
صنايع و معادن
از كارگاه هاي صنعتي اردكان مي توان موزاييك سازي، آجر پزي، سنگ‌بري و برخي صنايع كوچك را نام برد. مهم ترين معادن اردكان و پيرامون آن اورانيوم، ‌باريم، آهن، سرب، روي، گچ و نمك هستند.فرآورده اردكان ارده و حلوا ارده است كه در عصاري ها و كارگاه هاي حلوا ارده سازي، از روغن كنجد توليد و صادر مي شوند.
كشاورزي و دام داري
كشاورزي در اردكان به دليل‌ نداشتن آب كافي رونق چنداني ندارد.از فرآورده مهم اين شهرستان مي توان انار، روناس، گندم، ميوه، يونجه، پنبه و پسته را نام برد. پسته اردكان از گونه پسته مرغوب ايران به حساب مي آيد. با توجه به آب و هواي اردكان دام‌داري به گونه پراكنده انجام مي شود و دام اصلي آن بز است. با اين حال گوسفند، گاو، شتر نيز نگه‌داري مي كنند و مرغ‌داري نيز در اين منطقه رايج است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان اردكان در شمال استان يزد، در دل كوه كوير مركزي ايران، در مسير راه تهران – يزد قرار دارد و پهناورترين شهرستان منطقه است. اين شهرستان از سوي شمال خاوري و خاور به استان خراسان، از شمال باختري به استان اصفهان، از باختر به استان هاي اصفهان و فارس، از جنوب به شهرستان هاي بافق، يزد، و ميبد محدود مي‌شود. حدود 5 درصد اين ناحيه كوهستاني بوده و ميانگين بلندي آن از سطح دريا 1234 متر است. اختلاف درجه حرارت در اين ناحيه زياد بوده و ميانگين اندازه بارندگي سالانه در اردكان 56 ميلي متر است. بيش ترين بارندگي در پاييز و زمستان و اندكي در بهار است و بيش ترين درجه حرارت سالانه 42 و گاهي به 45 درجه سانتي‌گراد مي رسد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
اردكان از زمان پيدايش، زادگاه و محل سكونت عالمان و دانشمندان بوده است. كلمه اردكان از دو بخش «ارد» به معني مقدس و «كان» به معني معدن و مكان تشكيل شده كه به معني مكان مقدس است. در زبان پهلوي «ارد» به معني خشم و دلاوري بوده و چون در گذشته دور، مردمي دلاور و جنگجو، در اين ناحيه زندگي مي كرده اند، به نام مركز دلاوري و خشم نيز سرشناس شده است. محمد مفيد مستوفي بافقي درباره نام اردكان چنين مي گويد : «ارد» به لفظ فرس، دور را گويند و چون در اطراف و جوانب آن محل، كوه بسيار است و در ازمنه سابقه، در آن جبال معادن مس و سرب و فيروزه و غيره بود لهذا، در افواه عوام اسم آن قصبه به اردكان موسوم گشته است. و اين قصبه شريفه، از قديم الايام محل موطن فضلا و علما و حكما و منجمين و دانشمندان بوده و هست و در ميان اصحاب هوش به «يونان كوچك» اشتهار دارد. با توجه به منابع موجود، در گذشته آبادي اردكان در محلي كه اكنون «زردك» خوانده مي شود بنا شده و آثار خرابه هاي آن نيز به چشم مي خورد. در سده هاي باستاني، نامي از اردكان در آثار تاريخي برده نشده است. نخستين باري، كه در تاريخ از اين شهر ياد شده، سده 7 هـ. ق است كه نامي از اردكان و خانقاه ساختن شيخ تقي الدين دادا محمد از بزرگان و سالكان راه دين به ميان آمده است. پس از شيخ محمد و پسرانش، اردكان به گونه علم، حكمت و ادب درآمد و از آن پس، درستي واژه «يونان كوچك» به اردكان تحقق يافت و نام اردكان را بيش از پيش روشنايي بخشيد. در دوران افشاريه (1163 هـ. ق) علي قلي خان، برادرزاده نادرشاه، عليه شاهرخ شاه افشار شورش كرد و عازم خراسان شد. پس از پيمودن مسير تا نزديكي اردكان، از سوي سپاهيان شاهرخ شاه سركوب و دستگير و به مشهد فرستاده و در آن جا كشته شد. درسال 1207 هـ. ق لطفعلي خان زند، در جريان جنگ هاي خود با آقا محمد خان طبسي، سپاه كوچكي تدارك ديد و به سوي شيراز رهسپار شد. درنزديكي يزد، محمد تقي خان يزدي، راه را بر لطفعلي خان بست. لطفعلي خان با دلاوران زند و سپاهيان طبسي، در ناحيه اردكان، برخان يزدي تاخت و آنان را شكست داده و رهسپار ابركوه شد. در تمامي دوران قاجار، شهر اردكان و پيرامون آن، جزو حكومت يزد محسوب مي شد. در سال 1236 هـ. ق شاهزاده محمد ولي ميرزا، حكمران يزد شد و حاجي ميرزا محمد خان قزويني را به حكومت اردكان و ميبد فرستاد. پس از قزويني، ‌ميرزا مهدي قلي وزير و پس از او محمد كريم خان، حاكم اردكان شدند.