شهرستان زيباي رشت مهم ترين منطقه‌ي استان گيلان بوده و اين منطقه‌ي سرسبز و زيبا را هيچ قلمي ياراي توصيف ندارد و فقط بايد به نظاره نشست. چشم اندازها و مناظر طبيعي اين منطقه به قدري پرجلوه و باشكوه هستند كه توان توصيف را از هر كس گرفته و فقط ديدن را يادآور مي‌شوند. به نوشته برخي از محققان؛رشت در پيش از اسلام و دست كم در دوره ساسانيان وجود داشته است. در زماني‌كه حكومت ساساني رو به فروپاشي مي‌رفت، ‌حكمراني مستقل اين ديار را گيلان‌شاه مي ناميدند. پس از غلبه اعراب بر ايران، اولين بار، كه نامي از رشت به ميان آمد، سال 61 هجري قمري بود. ايجاد بناي اوليه رشت را با احتمال زياد به قبل از اسلام و به دوره ساسانيان نسبت مي‌دهند و بنا بر روايت ديگري اين ناحيه در گذشته دور، زير آب هاي درياي‌مازندران قرار گرفته بود، اما به تدريج و بر اثر رسوب زياد و تبخير آب، اراضي گيلان و ناحيه‌اي كه امروزه به نام رشت معروف است از آب خارج شدند. اين ناحيه چون داراي منابع طبيعي مانند جنگل و زمين هاي مناسب كشاورزي بوده، به سرعت به صورت دهكده‌اي درآمده و قابل سكونت شده است. اين‌منطقه تا پيش از دوره صفويه اهميت زيادي نداشت و رشد آن از اين دوره و به خصوص در زمان شاه عباس شروع شد و به مرور بر اهميت آن افزوده شد. مهم‌ترين صنايع دستي اين شهرستان را سبدبافي، حصيربافي، نمدمالي، صنعت ريسندگي و بافندگي، صنايع چوب‌كاري و سفال گري تشكيل مي‌دهند كه به طور كامل در صنايع دستي استان گيلان آورده شده است. ده ها اثر طبيعي از قبيل انواع چشمه‌هاي طبيعي و آب معدني، جنگل‌هاي پرشكوه، سواحل كم نظير درياي مازندران، روستاها و دهكده‌هاي ساحلي و جنگلي، رودخانه هاي پرآب و خروشان‏ آبشارهاي متعدد به همراه ده ها اثر تاريخي از قبيل عمارت ها و كاخ‌ها، امام‌زاده ها و... تنها برخي از جاذبه هاي اين شهرستان با ارزش استان گيلان را شامل مي شوند.
صنايع و معادن
صنايع و كارخانه‌هاي متعددي در رابطه با كشاورزي و دام داري و چوب‌بري در شهرستان رشت استقرار دارند. صنايع نساجي، شيميايي والكترونيك و هم چنين صنايع دستي رشت بسيار معروف است. از معادن شناخته شده اين منطقه مي‌توان به معادن زغال سنگ، ‌خاك نسوز، سنگ ساختماني، نفت، گاز، سنگ آهك، گرانيت، ميكا و … اشاره كرد.
كشاورزي و دام داري
منطقه جلگه‌اي رشت با بهره گيري از خاك حاصل‌خيز، شبكه آبرساني وسيع هواي معتدل و مرطوب، داراي محصولات زير است: برنج، چاي، تره بار، توتون، كنف، گياهان علوفه اي، ميوه و بنشن. آب كشاورزي رشت از رودها تأمين مي‌شود.
مشخصات جغرافيايي
مركز شهرستان رشت در طول جغرافيايي 49 درجه و 35 دقيقه و عرض جغرافيايي 37 درجه و 16 دقيقه قرار دارد. همسايگان‌شهرستان رشت از شمال درياي‌مازندران، از شمال‌خاوري‌و خاور آستانه اشرفيه و املش، از جنوب‌خاوري سياهكل، از جنوب رودبار، از جنوب باختري شفت، از باختر صومعه سرا و فومن و از شمال باختري بندر انزلي است. آب و هواي آن معتدل و بسيار مرطوب است و ميزان بارندگي سالانه حدود 1500 ميلي متر است و ميزان ريزش باران سالانه اش از همه جاي ايران بيشتر است. دو شاخابه از سفيدرود، يكي سياهرود بار و ديگري گوهر رودبار از دو سوي شرق و غرب شهر رشت روانند و سرانجام به مرداب انزلي مي ريزند. شهرستان رشت مركز استان گيلان مي باشد و در 330 كيلومتري شمال غربي تهران و در انتهاي راه كناره اصلي درياي خزر و در مسير راه اصلي درجه يك قزوين – بندر انزلي واقع است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
به نوشته برخي از محققان شهر رشت در پيش از اسلام و دست كم در دوره ساسانيان وجود داشته است. در زماني كه حكومت ساساني رو به فروپاشي مي رفت، ‌حكمراني مستقل اين ديار را گيلانشاه مي ناميدند. پس از غلبه اعراب بر ايران، اولين بار، كه نامي از رشت به ميان آمد، سال 61 هجري قمري بود. اما از اين تاريخ، تا زمان صفويه در كتاب هاي تاريخي نامي از رشت ديده نمي شود. بعدها در شرح وقايع دوره شاه اسماعيل صفوي از اين شهر يادشده است. در زمان صفويه و به ويژه در دوره شاه اسماعيل صفوي، سرزمين گيلان به دو بخش :« بيه پس » به مركزيت رشت، و « بيه پيش » به مركزيت لاهيجان تقسيم مي شد. حكومت بيه پيش از 943 هجري قمري به خان احمد گيلاني رسيد و شاه طهماسب اول صفوي، حكومت بيه پس را نيز به او سپرد. سرانجام شاه عباس اول صفوي گيلان را تسخير كرد. بعدها در سال 1045 هجري قمري، شهر رشت به دست استپان رازين – دريانورد مشهور روسي – غارت شد. در سال 1722 ميلادي نيز سپاهيان پتر پادشاه روسيه، رشت را تسخير كردند. اشغالگران روس تا سال 1734 رشت و گيلان را در تصرف خود داشتند. سپس روس هاي بلشويك در جريان تعقيب سفيدها ( هواداران تزار ) رشت را به تصرف خود در آوردند.
اين شهر در قديم، تنها راه ارتباطي و بازرگاني ايران از طريق بندر انزلي به اروپا بود. رشت در طول تاريخ خود، وقايع اسف انگيز فراواني را از سر گذرانده است. در زمستان 1246 هجري قمري، طاعون شديد در گيلان شايع شد و در حدود شش هزار نفر را از پاي درآورد. 56 سال بعد، شهر به آتش كشيده شد و خسارت هاي فراوان ديد.
در سال 1316 هـ . ق ( 1899م ) در رشت شورش نسبتاً دامنه داري عليه قانون خراج راه داري كارگزاران روس كه از ساكنان دهستان دريافت مي كردند، به وقوع پيوست، در نتيجه ايستگاه راه داري واقع در نزديك رشت توسط شورشيان ويران گرديد، اما با شدت عمل و خشونت سپهدار اعظم – حاكم وقت – پايان يافت. امروزه شهرستان رشت به عنوان مركز راه هاي بازرگاني گيلان و بازار تجارت و واردات و صادرات مطرح است و به عنوان مركز استان امكانات جهانگردي فراواني دارد

رودخانه نورود
اين رودخانه دايمي با طول 35 كيلومتر در باختر روستاي نصرآباد از سفيد رود جدا مي ‌شود و يكي از شاخه‌هاي بزرگ دلتاي سفيد رود را تشكيل مي ‌دهد رودخانه مزبور به سوي شمال از لاله دشت (Calehdast) مي ‌گذرد و پس از قطع راه اتومبيل رو رشت به كوچسفهان به سوي شمال خاور متوجه مي ‌گردد و پس از عبور از باختر لشت نشاء‌ nesa) (Laste - در روستاي خشك استلخ (Xoskestalx) به درياي خزر مي ‌ريزد. شيب متوسط اين رود 2/0 درصد و‌ مسير كلي آن شمال خاوري است.
رودخانه لاكان
اين رودخانه فصلي كه 17 كيلومترطول دارد از ارتفاعات جنوب رشت در 2 كيلومتري جنوب باختري روستاي عزيزكيان (Azizkiyan) و در 17 كيلوتري جنوب رشت سرچشمه مي‌گيرد. نخست رو بسوي خاور روان مي ‌شود و پس از طي 2 كيلومتر از روستاي عزيزكيان عبور مي ‌كند و با وارد شدن به دشت گيلان مسير پر پيچ و خمي را به سوي شمال مي ‌پيمايد. در روستاي لاكان به 2 شاخه تقسيم مي‌شود. شاخه خاوري به سوي شمال خاوري روان شده و در روستاي بيجارپس (Pijarpas) به سياهرود مي ‌ريزد شاخه دوم كه هم‌چنان به شمال جريان دارد به سوي شهر رشت روان شده و در بخش هاي جنوبي شهر مزبور به سوي باختر متوجه مي ‌گردد و پس از عبور از بخش هاي باختري رشت به شمال متوجه شده و در 6 كيلومتري مركز رشت به سياهرود مي ‌ريزد حوزه اين رود درياي خزر است. شيب متوسط رود لاكان 9/0 درصد و مسير كلي آن شمال خاوري است.
رودخانه سياهرود
اين رودخانه فصلي كه 55 كيلومتر طول دارد از دامنه شمالي كوه نيزه سر سرچشمه گرفته و به سوي شمال خاوري جريان مي ‌يابد در روستاي جلگه بندان (Joklehbandan) مسير آن به سوي شمال متوجه گرديده و به دشت گيلان وارد مي ‌شود و پس از قطع راه اتومبيل رو رشت به قزوين به سوي شمال باختري منحرف شده و در روستاي بيچارپس(Bijarpas) با رود لاكان مخلوط مي ‌شود و به سوي شهر رشت جريان مي ‌يابد و بخش هاي خاوري شهر رشت را طي مي ‌كند و پس از قطع راه اتومبيل رو رشت به بندر انزلي همچنان به سوي شمال باختري جريان مي ‌يابد و در روستاي باقلاكش (Baqelakes) و گزگيشه (Gozigiseh) به مرداب انزلي وارد مي ‌گردد. حوزه سياهرود درياي خزر است. شيب متوسط اين رود 5/0 درصد و ‌مسير كلي آن شمال خاوري است.
چشمه آب شور لاكان رشت
در انتهاي جاده رشت- لاكان، يك جاده خاكي ديده مي شود كه اين نقطه را به شهر صنعتي متصل مي كند. در ميانه جاده، روستاي «آقا داناپير» قرار دارد كه در خاور آن، جنگل انبوه و زيبايي دامن گسترده است. چشمه آب شور لاكان، در دل اين جنگل و در جنوب رشت قرار دارد. آب چشمه به علت برخورداري از نمك فراوان، شور است و به همين سبب، « آب شور» نيز نام گرفته است. مردم منطقه، چشمه را مقدس و آب آن را شفا بخش مي دانند و در فصل تابستان براي درمان بيماري هاي پوستي با آب چشمه حمام مي كنند.
چشمه چشما گل سه شنبه رشت
اين چشمه در روستاي «طالم سه شنبه» از توابع بخش سنگر در 12 كيلومتري جاده رشت- قزوين واقع شده است. آب چشمه به رودخانه مجاور مي ريزد و آب دهي آن در حدود يك ليتر در ثانيه است. زمين هاي اطراف چشمه، رسي و ديواره هاي آن از ماسه سنگ تشكيل شده اند. در كنار چشمه، درختي بسيار تنومند ديده مي شود كه مورد احترام اهالي است. از آب معدني چشمه، در درمان بيماري هاي پوستي به ويژه جوش هاي صورت و بدن استفاده مي شود.
ارتفاعات شهرستان رشت كه در جلگه حاصل‌خيز گيلان واقع شده است، همگي سرسبز و ديدني هستند. در شهرستان رشت تمام ارتفاعات و بلندي ها پوشيده از جنگل هاي انبوه بوده و قابل بهره برداري جهت مقاصد گردشگري است. وجود ارتفاعات سرسبز و عبور رودخانه ها و آبشارهاي متعدد از ميان آن ها اين خطه از ايران را به بهشتي واقعي تبديل كرده است كه تمام گردشگران را به حيرت وا مي دارد.

مسجد صفي رشت
اين مسجد از بناهاي مذهبي زيباي شهر رشت است كه در دوره صفويه ساخته شده است. وجه تسميه اين مسجد به محمدميرزا معروف به صفي ميرزا، پسر بزرگ شاه عباس مربوط است كه به فرمان پدر خود در محلي نزديك به اين مسجد كشته شد. اين محل، كه قتل‌گاه شاهزادگان جوان و بي‌گناه بود، به دستور شاه عباس، شهيديه نام‌گذاري شد و محل بست و پناه‌گاه مجرمان به شمار مي‌رفت. مسجد صفي، گچ‌بري ها و كاشي‌كاري‌هاي زيبايي دارد و به دليل قدمت تاريخي، از اهميت فرهنگي، هنري و جهانگردي برخوردار است.
مسجد امام الدوله رشت
اين بنا در محله جير باغ يا نقاره خانه واقع شده و بناي اوليه آن از آثار دوره قاجاريه است كه در دوره بعدي قسمتي از آن براي ايجاد خيابان خراب شده است. قسمت باقيمانده مسجد شبستاني به طول و عرض 20×9 متر است. دو در ورودي و چهار پنجره در جهت شمالي بنا قرار دارد در ضلع جنوب مسجد سه پنجره بزرگ سراسري تا زير طاق و يك در و يك پنجره به آبدارخانه است. غرفه زنانه در ضلع شرقي است. در ضلع جنوبي ايواني به عرض يك متر بدون ستون واقع است. بام اين بنا از سفال سر مي باشدو سقف لمبه كوبي است.
مسجد چهارخانه رشت
اين مسجد در محله چهارسرا واقع است. در فهرستي كه از محلات قديمي هشتگانه شهر تهيه شده است از چهار سرا نيز ياد شده است. زماني نيز به اين به اين محل دهكده چهارسرا بنايي ساده به طول و عرض 17/20×12/5 متر با شش ستون وسط است. سقف لمبه كوبي و بام سفال سر است.
مسجد بديع الله رشت
اين بنا در محله بديع الله شهر رشت واقع شده و در سال 1344 ه.ق توسط بديع الله ساخته شده است. بنايي زيبا و نسبتا بزرگ است كه گنبد مدور حلب پوشي در ميان دارد. پوشش شيرواني بخش هاي ديگر مسجد بر روي سه ستون بزرگ كه در پايين هشت ضلعي در وسط ، مدورو در بالا چهار ضلعي هستند قرار مي گيرد. مسجد از بيرون داراي نماي دو طبقه است. ازاره داخلي مسجد داراي كاشي كاري و محراب مسجد گچبري نسبتا ساده اي است.
مسجد پيرسرا رشت
اين بنا در محله پير سراي رشت واقع شده است و بنايي نسبتا قديمي به طول 11/10 و عرض 8/5 متر است. فيلپايي در وسط مسجد است و ازارع مسجد كاشي‌كاري است. در كنار محراب در بزرگي قرار دارد كه به اتاقي به طول و عرض 6/30 و 4/90 متر باز مي شود. در اين اتاق قبر ملا رجب‌علي پير سرا قرار دارد.
مسجد جامع امشه رشت
اين بنا در دهكده امشه سنگر رشت واقع شده و از آثار دوره قاجاريه است. فضاي داخلي مسجد به طول و عرض 14×4 متر داراي غرفه هاي مخصوص زنان پنجره هاي مشبك چوبين طاقچه ها و روف هايي است. در چهار ضلع مسجد در زير طاق كتيبه اي از هفت بند محتشم كاشاني و در بالاي محراب چهار رديف كاشي‌كاري است. در جلوي بنا ايواني به طول 18/70 و عرض 4/5 متر هشت ستون چوبي قرار دارد. طرف باختري ستون ها فيلپاي آجري هشت ضلعي و دو طرفين ايوان شاه نشين هايي قرار دارد.
اين بنا در روستاي جورشر لشت نشا در استان گيلان واقع شده و از آثار دوره قاجاريه است. مسجد بنايي مرتفع است كه از آجر ساخته شده است. طول مسجد 20 و عرض آن 14 متر است. در خاور و باختر مسجد دو غرفه چوبين براي زنان ساخته شده است. پوشش بيروني بنا شيروان و پوشش داخلي تيرهاي چوبي است كه بر روي چهار ستون چوبي بر پابه آجري قرار گرفته است. محراب مسجد سفيد كاري ساده است و در كنار آن سنگ نوشته مرمري به ابعاد 24×75 سانتي متر بر ديوار نصب كرده اند. اين مسجد به شماره 1785 به ثبت تاريخي رسيده است.
مسجد جامع رشت
اين بنا در محله بازار واقع شده و در طول زمان بارها بازسازي شده است. بدين خاطر نيز اطلاعي از بناي اوليه آن در دست نيست. بر اساس نوشته ميرزا حسن خان اعتماد السلطنه در «مرات البلدان» باني اين مسجد را پدر و برخي مادر هيات الله خان رشتي ذكر كرده اند كه در سال 1277 يا 1278 هجري به كلي منهدم شد و بناي بزرگ‌تري به جاي آن ساختند كه كار ناتمام ماند. در حدود 1383 ه.ق مسجد ناتمام طعمه حريق شد تا اين كه جمعي از بازرگانان به دستور آيت الله حاج محمود ضياري آن را بازسازي كردند. محراب زيباي كاشي كاري مسجد كار كاشي سازان اصفهاني است. در اين مسجد سنگ نوشته اي مورخ 1234 ه.ق از زمان فتح علي شاه قاجار وجود دارد كه متن آن ارتباطي به بناي مسجد ندارد.
مسجد چله خانه رشت
اين بنا در محله استاد سراي رشت واقع شده و در حدودسال هاي 1242-1244 ه.ق توسط ميرزا محمد طاهر مستوفي بنا گرديده و در دوره بعد توسط حاج شيخ مهدي لاكاني تعمير و مرمت شده است. مسجد فعلي بنايي به ابعاد 16/70×8/30 متر است كه پوشش آن در وسط بر روي سه فيلپا قرار مي گيرد. در گوشه بنا گلدسته آجري و در شمال بنا مدرسه اي با شش حجره قرار دارد. پوشش داخلي لمبه كوبي و پوشش هاي خارجي سفال سر است. درب ضلع جنوبي شبستان مسجد محرابي كاشي‌كاري با گچ‌بري مقرنس ساده قرار دارد كه در بالا و طرفين آن نوشته هايي است. كتيبه بالاي محراب متضمن نام باني پادشاه دوران فتح‌علي شاه و تاريخ 1242 ه.ق است. كتيبه هاي داخل و دو طرف محراب نيز مورخ 1243-1244 ه.ق هستند. كاشي‌كاري آن ها نيز عمل استادمحمد تقي كاشي پز قزويني است در كنار مسجد تكيه اي بوده كه بعدها از بين رفته است.
مسجد كاسه فروشان رشت
اين بنا در بازار خرازهاي رشت واقع شده و بناي اوليه آن از آثار دوره دوره قاجاريه و از مساجد بزرگ شهر است. طول اين مسجد 18/5 و عرض آن 14 متر است. با ساختن سه فيلپاي بزرگ فضاي داخلي مسجد را به چهار قسمت كرده اند. محيط هر يك از فييپاها 3/25 متر است. پايه هاي آن ها هفت رديف كاشي به رنگ سبز و سياه به ارتفاع 108 سانتي متر است. در قسمت خاوري مسجد محوطه‌اي به طول 8/60 و عرض 7/10 متر واقع شده كه پوشش آن برد و فيلپاي مدور متكي است و قسمت زنانه مسجد را تشكيل مي دهد. ازاره مسجد به ارتفاع 98 سانتي متر با كاشي‌كاري دوره قاجاريه پوشش يافته است. اين مسجد با پوشش سفال سر داراي مناره آجري نسبتا كم ارتفاعي است. متصل به مسجد مدرسه علوم ديني مهديه با كتيبه اي به تاريخ 1363 ه.ق واقع است.
مسجد حاجي سميع رشت
اين بنا در محله ساغري سازان شهر رشت واقع شده و در دوره قاجاريه به صورت مسجد و مدرسه توسط حاج سميع خان رشتي بنا گرديده است. طول و عرض مسج غير از محوطه زير غرفه زنانه در باختر مسجد 19/30×17/20 متر است. فضاي داخلي مسجد توسط فيلپاهايي به چهار قسمت تقسيم شده است. ارازه تعدادي از فيلپاها داراي كاشي كاري است. پوشش داخلي مسجد لمبه كوبي و پوشش خارجي آن سفال سر است. در سمت جنوب مسجد در گذشته مدرسه علوم ديني قرار داشته كه در دوره اخير مدرسه جديدي به جاي آن ساخته شده است.
مسجدچهل تن خميران رشت
اين بنا در محله خميران رشت واقع گرديده و از آثار دوره قاجاريه است. طول بنا از داخل 10 و عرض آن 8/5 متر است. دو فيلپاي قطور هشت ضلعي در وسط مسجد است كه پايه آن ها تا يم متر كاشيكاري دوره قاجاريه دارد. ازاره داخل بنا كاشي‌كاري سال 1353 ه.ق ايت در ضلع شمالي مسجد ايواني چوبينن به طول 14 و عرض 1/40 متر با هشت ستون چهار سوي ساخته اند. سقف داخل لمبه كوبي با درزپوش و از بيرون سفال سر است. ماذنه اي كوچك و آجري با پوشش سفالي بر فراز بنا ديده مي شود.
مسجد ساغري سازان رشت
اين بنا در محله ساغري سازان سهر رشت واقع شده و در سال 1204 به دستور حاجي تاجر شيرواني ساخته شده و بعدها سيد رضي رودباري – امام مسجد – آن را مرمت كرده است. اين مسجد به طول و عرض 18×11/60 متر داراي هشت فيلپا در دو رديف است پايه فيلپاها و ازاره محراب و شبستان مسجد كاشي‌كاري شده است. اين مسجد داراي گلدسته اي است كه بر آن كتيبه اي كاشي كاري به خط نستعليق متضمن آيات قرآني و سنگ نوشته اي به ابعاد 30×40 متر است و بر آن نام باني و تاريخ ساخت نوشته شده است.
مدرسه شاپور رشت
اين مدرسه، از بناهاي اوايل دوره پهلوي است كه بر سر راه رشت به بندرانزلي قرار دارد و اولين مدرسه به شيوه امروزي و با معماري نوبن در گيلان است. اين ساختمان. نخستين دبيرستان گيلان است كه در آن آمفي تئاتر، آزمايشگاه و ديگر تاسيسات جنبي نيز پيش بيني و ساخته شده است. اين بنا با شماره 1515 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. علاوه بر اين مدرسه، مدرسه قديمي معروف به شهيد بهشتي نيز كه به دوره قاجاريه مربوط است در خيابان آزادگان رشت واقع شده و اثري جالب توجه مي باشد.

بقعه بي بي حوريه (خانم حوريه) رشت
اين بقعه در شالور، در كنار راه انزلي- رشت قرار دارد و گفته مي‌شود آرامگاه خواهر امام رضا (ع) و از دختران امام موسي كاظم (ع) است. بقعه تاسيساتي از قبيل زاير سرا، مسجد با دو گلدسته بلند و زيباي كاشي كاري شده، سرايداري عمومي و پاركينگ دارد.
بقعه خواهر امام رشت
اين بقعه در محله خواهر امام رشت واقع شده است. بر روي سقف اصلي بقعه با خط نستعليق سفيد بر زمينه آبي، آيه هايي از قران و مطالبي را به تاريخ 1306 ه. ق نوشته اند. سر در حياط بقعه، با آجرهاي لعابدار چيده شده و ابياتي به تاريخ 1290 ه. ق بر ان نوشته شده است.بر سمت چپ در بقعه خواهر امام، كتيبه سنگي از دوره ناصرالدين شاه در مورد معافيت مالياتي نانوايان به تاريخ 1272 ه. ق نصب شده است.
بقعه امامزاده هاشم رشت
اين بقعه، در محلي به همين نام، بر سرراه رشت- تهران و در 30 كيلومتري جنوب رشت واقع شده است. در شجره نامه موجود در بقعه، امام زاده هاشم چنين معرفي شده است: هاشم بن محمدبن عبدالله بن حمزه بن محمدبن الحنيفه بن علي بن ابيطالب (ع) بناي ان هر چند سال يك بار به خاطر درآمد خوب از محل نذرهاي زايران تعمير و نوسازي شده است.
بقعه آكاشاه (عكاشه) رشت
اين بقعه، در رود برده، در فاصله 5/1 كيلومتري شمال منطقه سنگر، از توابع رشت قرار دارد. بر پايه شجره نامه موجود در داخل بقعه، اين جا آرامگاه آشيخ علي بن آقا كاشاه پسر قيس، از صحابه حضر رسول (ص) است. اما در شجره نامه‌اي ديگر، وي از پسران امام موسي كاظم (ع) معرفي شده است. بناي بقعه، ساختماني قديمي و خشتي است و در چهار سوي ان ايواني با سر ستون هاي ظريف وجود دارد. براساس كتيبه موجود بقعه در سال 920 ه. ق ساخته شده و بام ان از سفال است. به فاصله نزديك اين بقعه، دو مزار ساده وجود دارد كه گفته مي‌شود گور دو برادر از سادات، به نام هاي آقا سيد احمد و آقا سيد محمود است كه امام زاده بوده اند و آكاشاه معلم آنان بوده و آن ها را پس از شهادت غسل داده است.
آرامگاه ميرنظام الدين و آرامگاه دكتر حشمت رشت
اين زيارتگاه در محله چله خانه شهر رشت قرار دارد و شامل آرامگاه، مسجد و چله‌خانه بود كه چله خانه آن از بين‌ رفته است. در بخشي از صحن اين مجموعه آرامگاه شادروان دكتر حشمت- از ياران ميرزا كوچك خان جنگلي- قرار دارد.
آرامگاه آقاسيد دانيال (خشت مسجد) رشت
اين آرامگاه در محله كوچصفهان رشت واقع شده است. مزار امام زاده در بنايي با نقشه مستطيل شكل قرار دارد كه به نام خشت مسجد معروف است. درب هاي مسجد در شمال و باختر آن قرار دارند.غرفه زنانه در جانب شمالي قرار دارد كه بدنه آن با طرح هاي زيباي ستاره هاي هشت پر، هشت ضلعي و چهار ضلعي تزييني و مانند آ‌ن‌ها زينت يافته است. سنگ قبر مرمري اين بنا با طرحي در وسط: (شامل تسبيح، مهر، شانه و دو عدد انگشتري) و با كتيبه اي در چهار سوي آن به تاريخ 1023 ه. ق كنده كاري شده است. اين امام زاده به امام موسي كاظم (ع) منسوب است.
آرامگاه ميرزا كوچك خان رشت
آرامگاه ميرزا كوچك خان جنگلي معروف به سردار جنگل در جنوب شهر رشت و در محله سليمان داراب واقع شده است. اين آرامگاه، در سال‌هاي انقلاب با شور و شوقي كه نسل جوان براي آشنايي با شخصيت هاي تاريخي منطقه گيلان از خود نشان مي دادند، مورد توجه قرار گرفت و به دنبال آن سيل مسافران براي ديدن آرامگاه به سوي محله سليماني داراب سرازير شد. در حال حاضر، بنايي ساده، اما زيبا روي قبر ميرزا كوچك خان ساخته شده است.
آرامگاه آقا ميرشهيد رشت
آرامگاه اين امام زاده كه به آقا ميرشهيد نيز معروف است، معماري زيبايي دارد. بر كتيبه كمربندي گنبد، بيت‌هايي از تركيب بند محتشم كاشاني نقش بسته است كه در فاصله هر مصراع آن، عبارت يا حسين مظلوم به تاريخ 1206 ه.ق گچ بري شده است. زير گنبد را با شيشه هاي رنگين تزيين كرده‌اند.در بالاي درب‌هاي چهارگانه بنا، چهار قاب گچ بري شده با طرح هاي هندسي ديده مي شود. بالاي درب اصلي نقاشي هاي مذهبي كشيده‌اند.بر روي مزار، ضريح چوبي شبكه داري قرار دارد كه از نظر گوناگوني طرح ها و ظرافت، كاري هنرمندانه است. تمامي طرح هاي كناره ها و قاب ها هندسي و از نوع ستاره هاي چندپر و چند ضلعي است.اين بقعه را از آن فرزندان امام موسي كاظم (ع) مي دانند. در جوار بنا سنگ قبري از مرمر متعلق به ميرزا احمد به تاريخ 1224 ه. ق است.
گورستان لشكستان رشت
لشكستان، نام يك مرتع ييلاقي و آبادي گالش نشين است كه در شمال باختر كومني واقع شده است. در شيب يك تپه بزرگي طبيعي به نام جوردم زار در زمين گسترده اي هزاران گور مربوط به دوره هاي باستاني جلب نظر مي‌كنند. اين جا يكي از وسيع ترين گورستان هاي باستاني گيلان است و بيش از هزار قبر متنوع از عصر آهن تا اوايل نيمه دوم هزاره اول پيش از ميلاد در آن پراكنده اند. بيش تر گورها غالبا تك نفره و برخي از آن‌ها گروهي اند. انواع گور دخمه اي، چينه اي و گودالي با پوشش هاي گوناگون و گاه چند طبقه در آن به چشم مي خورد.
گورستان باستاني مياركشه رشت
در بيرون كومني در دشت هاي مياركشه بقاياي يك گورستان باستاني به چشم مي خورد. در كنار آن، مجموعه اي از گورهاي دوره ساساني جلب نظر مي‌كند. كشف چند سكه نقره (درهم) مربوط به اواخر دوران ساساني از هرمز چهارم (590-581 ميلادي) و يزدگرد سوم (651-632 ميلادي) كه در چند گور در زير پيكر مردگان دفن شده بود، تاريخ قطعي اين گورستان را روشن ساخته است.در گورستان مياركشه، به جز سكه هاي نقره كه در زير سر مردگان گذاشته شده بود، اشياء و وسايلي مانند ظرف هاي سفالي ساده بي لعاب به رنگ هاي خاكستري، قرمز، آجري و نيز انواع سلاح هاي آهني و مفرغي مورد استفاده آن روزگاران شامل خنجر، شمشير، سپر و پيكان در اندازه هاي مختلف و هم‌چنين مهرهاي زينتي شيشه‌اي يا ديگر سنگ‌هاي تزييني، دستبندهاي مفرغي و گوشواره هاي فلزي پيدا شده است. بيش تر قبرها، گودال هايي هستند كه در زمين كنده شده‌اند. براي پوشش روي گورها، از سنگ هاي لاشه‌اي لايه لايه استفاده شده است.اجساد بيش تر به پهلوي راست و به حالت چمباتمه به خاك سپرده شده اند و دست هايشان روي هم قرار دارد. اشياي درون گورها، بالاي سر مرده و در مقابل صورت آن قرار داده شده اند.
گورستان سنجد دره رشت
در سنجد دره، شكوه يك گورستان باستاني كه از اواخر هزاره دوم و اوايل هزاره اول پيش از ميلاد به يادگار مانده است، هر بيننده تازه واردي را به حيرت و تعجب وا مي دارد. گورهاي سنجد دره از نظر معماري بسيار متعدد و متنوع اند و به انواع دخمه اي، چينه اي و گودالي تقسيم مي شوند. بيش تر گورهايي كه در شيب تند صخره اي قرار دارند، دخمه اي هستند و گاه از صخره طبيعي در ديوار گورها استفاده شده است، ولي در زمين هاي مسطح، مقبره ها به صورت چينه اي با ديوارهاي سنگ چين و با ملاط ساروج يا خشكه چين و به شكل بيضي و مستطيل ساخته شده اند. نوع سوم، گورهاي گودالي با عمق زيادي هستند و به نظر مي رسد پس از تدفين، گور را با پوشش ساروج اندوه مي كرده اند.كاوش در اين گورها، به دليل وجود لايه هاي ساروج، بسيار سخت و توان فرسا است. اشياي به دست آمده از گورستان سنجد دره شامل سفالينه هاي قرمز و خاكستري رنگ، سلاح هاي آهني و مفرغي و اشياي زينتي مختلف است. ديگر گورستان هاي قديمي گيلان عبارتند از: زرگر چشمه، بالا محله، كومني و شاه جان كومني كه واجد ارزش هاي باستان شناختي هستند.
گورستان قلعه كوتي كومني رشت
در جنوب روستاي كومني و بر فراز بلندي مشرف بر اين روستا، گورستان قلعه كوتي قرار دارد كه ارتفاع آن، از سطح زمين پيرامون آن به 10 متر مي رسد. تكه هاي سفال هاي اسلامي و سنگ هاي ساختماني پراكنده در سطح تپه، نشان دهنده حضور تمدن هاي مختلف اسلامي بر فراز اين تپه است. در شيب باختري تپه يك گورستان باستاني از اوايل هزاره اول پيش از ميلاد و دوره پارتي وجود دارد كه بيش تر آن را گنج يابان دست كاري كرده و به صورت گودال و چاله درآورده اند. در اين گورستان دو نوع گور وجود دارد: نوع نخست گورهاي گودال مانندي هستند كه به اوايل هزاره اول پيش از ميلاد تعلق دارند. اين قبرها خالي از اشيا بوده و تدفين نيز در آن ها به شيوه مشخص و يكسان نيست. نوع دوم، گورهاي دوره پارتي (اشكاني) اند كه بيضي شكل و از نوع چينه اي اند و ديواره آن ها نيز با سنگ هاي لايه لايه رودخانه اي به صورت خشكه چين ساخته شده است. پوشش سنگي روي گور، از سنگ هاي لاشه اي يك پارچه و يا چند پارچه است. گورها، در رديف هاي منظم و موازي قرار دارند و مرده ها در آن ها، به صورت جنيني و بر پهلوي راست خفته اند. دست راست مرده ها، آرنج چپ آن ها را محكم گرفته است.اشيايي كه از اين گورستان به دست آمده، شامل ظرف هاي سفالي خاكستري و سياه داغ‌دار، انواع كوزه، كاسه، تنگ و انواع سلاح مانند شمشير، كلاه خود و اشياء تزييني در گورهاي زنان است.

پل تاريخي لوشان رشت
اين پل، پيش از احداث شاهراه كنوني قزوين- رشت و پل جديد بتوني، تنها راه ارتباطي دو سوي رودخانه شاهرود بود. برخي پژوهندگان ساختمان اين پل اجري را به خسروخان گرجي حكمران گيلان در زمان سلطنت فتح‌علي شاه نسبت مي دهند. اما به نظر مي رسد كه اين پل در قرن نهم هجري قمري ساخته شده باشد. پل لوشان 102 متر طول و چهار چشمه دارد كه دو چشمه آن بزرگ و دو چشمه ديگر آن كوچك است. در پايه پل اتاق بسيار بزرگي وجود دارد كه ضمن كمك به ايستايي پل، براي اقامت و استراحت كاروانيان در شب و به هنگام بارندگي و سرما بسيار مناسب است. ارتفاع پل از سطح رودخانه تا بلندترين نقطه آن 15 متر است. نام اين پل با حوادث تاريخ معاصر گيلان پيوند خورده است. علاوه بر پل هاي ياد شده، از پل هاي زير نيز مي‌توان نام برد كه به لحاظ قدمت و شيوه ساخت و معماري جالب توجه هستند: پل ليشاوندان پس از سه راهي شفت (دوره قاجار) پل گاز رودبار جاده قديم صومعه سرا (دوره قاجار) و پل قديمي شفارود در پونل طالش (دوره قاجاريه).
پل ليشاوندان رشت
اين پل بر روي رودخانه خوبك، در ميانه جمعه بازار رشت- كنار جاده اصلي رشت به فومن و مجاور روستاي ليشاوندان- واقع شده و از آثار دوره قاجار محسوب مي شود. پل ليشاوندان در مكاني قرار گرفته كه رودخانه در كم عرض ترين بستر خود جريان دارد. اين پل به طول حدود 30 و عرض 6 متر داراي يك دهانه طاقدار اصلي به عرض 30/5و دو دهانه فرعي و دو طبقه به عرض هر كدام 15/2 متر است. بيش‌ترين ارتفاع پل در بالاي تيزه طاق اصلي به 9 متر مي‌رسد. طاق به كار رفته در اين پل از نوع جناغي با خيز تند است. پايه هاي پل در جهت موافق و مخالف جريان آب داراي موج شكن هاي نيم دايره است و بر بالاي دو پايه مياني، دهانه هاي كوچك‌تري تعبيه شده است.در دو انتهاي پل آثار دو دهانه مسدود جلب نظر مي‌كند. مصالح به كار رفته در اين پل، آجرهايي به ابعاد 5×21×21 سانتي متر و ملات ساروج است. سطح گذر‌پل كه از ميانه به طرفين داراي شيب نسبتا ملايم و در طرفين داراي جان پناهي است. اين پل به شماره 1782 به ثبت تاريخي رسيده است.
پل نياكو رشت
اين پل در محله نياكوي آستانه، بر سر راه لاهيجان به رشت واقع شده و ظاهرا از آثار دوره صفويه است. پل نياكو 50 متر طول، 80/5 متر عرض و از سطح آب حدود 6 متر ارتفاع دارد. سطح معبر پل سنگ فرش شده و در طرفين داراي جان پناهي است. پل داراي دو دهانه بزرگ و دو دهانه كوچك‌تر در طرفين آن‌هاست. پهناي دهانه هاي بزرگ هر يك 30/2 متر و بلندي آن‌ها از تيزه طاق تا سطح زمين 40/1 متر است. ابعاد آجرهايي كه براي ساختن اين دو دهانه به كار رفته، 4×17×17 و در بخش هاي ديگر 5×20×20 سانتي متر است. اين پل به شماره 1443 به ثبت تاريخي رسيده است.
پل لاله دشت
اين پل بر روي نهر نورود، در لاله دشت كوچصفهان و نزديكي جاده امروزي رشت- لنگرود واقع شده و ظاهرا از آثار دوره صفوي يا قاجاريه است. طول پل با احتساب دنباله آن در كناره رودخانه 36 متر، عرض آن (با احتساب جان پناه ها) 4 متر و بيش ترين ارتفاع آن تا سطح آب حدود 40/5 متر است.
پل مديريه رشت
اين پل بر سر راه رشت به شفت واقع شده و ظاهرا از آثار دوره صفويه يا قاجاريه است. طول پل حدود 32 و عرض آن 60/4 متر و ارتفاع آن در وسط از سطح آب 7 متر است. پل داراي يك دهانه بزرگ و دو دهانه كوچك‌تر با طاق جناغي است. مصالح پل آجر با ملات گچ و ساروج است. پايه هاي پل در جهت مخالف و موافق جريان آب داراي موج شكن هاي نيم دايره است. دو انتهاي پل، از جمله بخش وسيعي از دهانه هاي كناري در خاك كناره هاي رودخانه مدفون شده كه به نظر مي رسد عرض دهانه هاي كناري حدود 3 متر بوده است. آجرهاي به كار رفته در بنا به ابعاد 5/4×21×21 سانتي متر است.
پل ميرزا كوچك خان رشت
اين پل كه امروزه به صورت ويرانه درآمده، در مسير راه كاروان رو رشت به آستارا و بين رضوان شهر و صومعه سرا واقع شده و ظاهرا در دوره قاجاريه توسط ميرزا كوچك خان ساخته شده است. با توجه به طرح بازسازي شده اين پل 40 متر طول و 4 متر پهنا داشته و ارتفاع اوليه آن حدود 70/6 متر بوده است. پل داراي دو دهانه اصلي در ميانه و دو دهانه فرعي در كناره ها بوده است. عرض دهانه هاي مياني 25/7 و عرض دو دهانه كناري 90/1 متر بوده است. در حال حاضر از اين پل تنها يكي از دهانه هاي فرعي و بقاياي اندكي از چند پايه باقي مانده است.
پل مناره بازار رشت
بقاياي اين پل در نزديكي روستاي مناره بازار، 9 كيلومتري شمال باختر صومعه سرا و بر سر راه قديمي رشت- آستارا واقع شده و احتمالا از آثار دوره صفوي است كه دهانه هاي آن در جريان سيل هاي دوره اخير منهدم شده است. اين پل در مجموع 66 متر طول و با احتساب جان پناه ها، 25/6 متر عرض و حدود 9 متر ارتفاع داشته است. پل مناره بازار داراي دو دهانه وسيع به عرض 10/15 (دهانه شمالي) و 80/12 متر بوده است.به نظر مي رسد كه بستر رودخانه در محل برپايي پل، شالوده سازي داشته و پايه هاي مياني پل بر روي اين شالوده قرار مي‌گرفته اند. پايه ها در هر دو جهت داراي موج شكن هاي نيم دايره است. بر بالاي اين موج شكن ها و بر ديواره پل، ستون نماهايي كار شده كه براساس بقاياي پايه مياني، داراي آجرچيني تزييني بوده است.
رويه پل، از بالاي تيزه طاق بزرگ‌تر به سمت طرفين داراي شيب ملايمي بوده است. در طرفين دو انتهاي اين رويه هم‌چنين ميل هايي ساخته شده بود. در بناي پل از آجرهايي به ابعاد 5×23×23 سانتي متر استفاده شده است. در 2 كيلومتري باختر پل، مناره اي منسوب به دوره سلجوقي وجود دارد كه نام مناره بازار به جهت ان است. رود تنيان، سياو رود و پلنگ رود، كمي بالاتر از اين پل به يك‌ديگر پيوسته و از زير پل عبور مي كنند.

كاروان سراي لات رشت
اين كاروان سرا كه نزد اهالي محل به كاروان سراي شاه عباسي نيز شهرت دارد در 35 كيلومتري جنوب رشت و در چهار كيلومتري امام زاده هاشم، بر سر جاده رشت- قزوين واقع شده است. نام باني و هم چنين سازنده يا سازندگان آن معلوم نيست: زيرا كه مانند بسياري ازكاروان سراها، فاقد كتيبه و سنگ نبشته است. ولي براساس نوشته متن هاي تاريخي به دستور منوچهر خان معتمدالدوله در سال 1246 هجري قمري ساخته شده است. اين كاروان سرا حياطي مربع شكل دارد كه در هر ضلع آن به طول 27 متر، هفت صفه و اتاق ساخته اند. در كنج هاي ضلع هاي شمالي و جنوبي، صفه مانندي ساخته شده كه به مال بند زمستاني راه دارد. در كاروان سرا در ضلع شرقي آن قرار دارد. كاروان سرا با آجر و ملاط ساروج ساخته شده است.

حمام پيرسراي رشت
اين بنا در محله پيرسراي رشت واقع شده و از آثار اواخر دوره قاجار به سال 1334 ه. ق است كه توسط سه تن از افراد خير به نام‌هاي باقر، حاج حسن و حاج عبدالله و به معماري تقي نامي ساخته شده است. سازنده كاشي هاي حمام، محمد فرزند حاج يوسف كاشي ساز- سازنده كاشي هاي حمام حاجي محمد جعفر رشت- است.
حمام حاجي محمد جعفر رشت
اين بنا در بازار ساغري سازان شهر رشت واقع شده و بناي اصلي ان از آثار اواخر دوره قاجاريه به سال 1308 ه.ق است.سر در بنا داراي تزيينات كاشي‌كاري و كتيبه تاريخي است. كاشي هاي اين سردر، كار مشهدي يوسف كاشي ساز است.

مناره كسگر رشت
اين مناره، در بخش مركزي از توابع شهرستان صومعه سراو در 36 كيلومتري باختر شهرستان رشت واقع شده است. مناره كسگر بر سر راه يك جاده قديمي معروف به شاه عباسي واقع شده و يادآور مناره هاي عظيم دوره سلجوقي است كه در ديگر نقاط ايران نيز وجود دارند. ارتفاع مناره 29 متر و قطر آن در پايه 7 متر و در بخش فوقاني 35/2 متر و شكل آن مخروطي است. اين مناره احتمالا از آثار دوره سلجوقي است كه در زلزله سال 69 به شدت آسيب ديده است.
قلعه بندبن قاسم آباد رشت
در روستاي بندبن قاسم آباد برجي قديمي به ارتفاع 12 متر سر برآورده كه راه روهاي زيرزميني دارد و نقشي دفاعي داشته است. اين برج، بخشي از يك قلعه بزرگ بوده كه برج نگهباني ان در بخش جنوبي قلعه و مشرف بر دهكده بندبن هنوز سالم باقي مانده است.اين برج سنگي به ارتفاع 7 متر و قطر 5/4 متر، هشت سنگ انداز سالم دارد. از خود قلعه جز يك ديوار سنگي با ملاط گچ به طول پنج متر و به پهناي 120 سانتي متر چيز ديگري بر جاي نمانده و بخش شمالي آن توسط گنج يابان و غارتگران آثار باستاني ويران شده است. در جبهه خاوري، در قلعه به ارتفاع يك متر هنوز پابرجاست.