شهرستان ماه‌نشان كه در باختر استان زنجان واقع شده يكي از آبادترين و بكرترين مناطق استان است و از جاذبه هاي تاريخي و جاذبه هاي طبيعي فراواني چون درياچه طبيعي، رودخانه‌هاي متعدد دايمي و فصلي، كوه‌هاي سر‌به‌فلك‌كشيده،چشمه‌ها،باغ‌ها و كشتزارهاي زيبا و ديدني برخوردار است. قلعه قديمي سيتي قلعه كه به دوره ساسانيان مربوط مي شود، گواه ديرينگي سكونت در اين ناحيه است. شهرستان ماه نشان از جاذبه هاي طبيعي و مكان هاي تاريخي خوبي برخوردار است. چشمه هاي آب معدني، كرانه رودخانه هاي منطقه، درياچه آب شيرين، كاروان‌سراها و قلعه هاي قديمي كه قدمت بيش تر آن ها به دوره هاي مياني اسلام مي رسند، برخي از جاذبه هاي اين شهرستان هستند كه در قسمت هاي مختلف منطقه پراكنده شده اند و روي هم جغرافياي جهانگردي اين شهرستان را تشكيل مي دهند. رودخانه هايي كه در شهرستان ماه نشان جريان دارند، همگي از ارتفاعات متعدد اين شهرستان سرچشمه گرفته و آباداني و زيبايي منطقه ماه نشان را سبب شده اند. باغ هاي خرمي كه در كرانه اين رودخانه ها به وجود آمده اند از گردشگاه‌هاي محلي مردم منطقه هستند. چشمه آب گرم ميانج و حلب كه در دهستان انگوران واقع شده اند و چشمه آب معدني نيگجه كه در روستايي به همين نام واقع شده از مراكز مهم آب درماني به شمار مي آيند كه مردم و مسافران منطقه از آن استفاده مي كنند. درياچه زيباي پري كه در محدوده شهرستان ماه نشان واقع شده، زيباترين جاذبه هاي طبيعي شهرستان ماه نشان است و تقريباً تنها درياچه طبيعي كل استان به حساب مي آيد كه با چشم انداز بسيار زيبايي در ميان يك دشت وسيع گسترده شده است. خردادماه و تير ماه بهترين ماه هاي سفر به اين منطقه هستند. وجود جاذبه هاي تاريخي در شهرستان ماه نشان، حكايت از تاريخ و پيشينه تاريخي اين منطقه دارد. كاروانسراي سرچم، قلعه سيتي قلعه، قلعه باستاني بهستان و قلعه صخره اي مهر از جمله مهم ترين جاذبه هاي تاريخي شهرستان ماه نشان هستند.
صنايع و معادن
به لحاظ وجود كوه‌هاي متعدد و سرگذشت ديرينه زمين شناسي، معادن زيادي در اين منطقه وجود دارند كه مهم ترين آن ها معدن روي و سرب انگوران در بخش انگوران در جنوب شهرستان ماه نشان است كه از اهميت بسيار زيادي در سراسر استان و كشور برخوردار است. معدن سنگ‌ لاشه، نمك، سنگ گچ، فلدسپات و خاك صنعتي نيز در اين شهرستان وجود دارند كه حائز اهميت هستند. به دليل وجود معادن متعدد صنايع نسبتاً خوبي در اين منطقه مستقر شده است. كارخانه كاسيميس (جهت تلفيق خاك معدن سرب و روي)، كارخانه فرآورده‌هاي آلومينيوم (توليد و پخش آلومينيوم) و شركت كيميا جم (توليد ورق و روي) از مهم ترين كارخانه هاي شهرستان ماه نشان هستند كه بيش تر در نزديك شهر دندي (مركز بخش انگوران) مستقر شده اند. كارخانه ماه نشان در داخل دره اي در كناره رودخانه قزل اوزن واقع شده و اطراف آن با كوه هاي دولبان در خاور، ازبكلو داغ در شمال خاوري، گوني ‌قلعه و قره ‌داغ در شمال، چراغ‌‌يانان در باختر، يارخ يارخ در جنوب و اوغلان قيز در جنوب باختري احاطه شده است.
كشاورزي و دام داري
به طور كلي به علت مناسب بودن خاك و فراواني آب كشاورزي در منطقه از رونق خوبي برخوردار است و هسته اصلي اقتصاد آن را تشكيل مي دهد. محصولات عمده اين منطقه را انواع غلات از قبيل، گندم، جو، برنج و بلغور، انواع صيفي جات از قبيل، هندوانه، خيار و گوجه فرنگي و انواع محصولات باغي از قبيل، سيب، انگور، زردآلو، گردو و انار تشكيل مي دهند. دامداري در اين ناحيه بيش تر به صورت سنتي رواج دارد با اين حال لبنيات و فرآورده هاي دامي اين منطقه قابل توجه است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
در مورد نام منطقه ماه نشان، روايات متعددي وجود دارد. برخي از اين روايات گوياي اين مطلب است كه به علت قدمت زياد و پيدا شدن آثاري از زندگي قوم ماد در اين منطقه، نام "ماد نشان" به اين ناحيه داده شد كه به مرور زمان اين نام به ماه نشان تبديل شده است. روايات ديگر نيز حاكي از اين است كه منطقه ماه نشان به علت داشتن انگور و مي زياد ابتدا به نام "مي ‌نوشان" معروف بود و به مرور زمان به ماه‌ نشان تبديل شده است. وجود آثار باستاني و قديمي چون ستي قلعه كه به دوره ساسانيان تعلق دارد، گواه خوبي بر قدمت سكونت در اين ناحيه است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان ماه نشان از شمال به شهرستان زنجان، از شمال باختري به شهرستان چاراويماق (استان آذربايجان شرقي)، از باختر به شهرستان تكاب (استان آذربايجان غربي)، از خاور به شهرستان زنجان، از جنوب خاوري به شهرستان ايجرود و از جنوب به شهرستان بيجار (استان كردستان) محدود مي شود. اين شهرستان در 47 درجه و 10 دقيقه تا 47 درجه و 59 دقيقه درازاي خاوري و 36 درجه و 21 دقيقه تا 36 درجه و 59 دقيقه پهناي شمالي واقع شده است. مركز اين شهرستان نيز در47 درجه و 40 دقيقه درازاي خاوري و36 درجه و 45 دقيقه و ارتفاع 1300 متري از سطح دريا واقع شده است. شهرستان ماه نشان در سال 1379 و با اجراي قانون جديد تقسيمات كشوري در استان زنجان تشكيل شده است. قبل از اين تاريخ محدوده ماه نشان با عنوان بخش ماه نشان تابع شهرستان زنجان بوده است. اين شهرستان در بخش باختري استان زنجان قرار گرفته و با استان‌هاي آذربايجان باختري، كردستان و آذربايجان خاوري هم جوار است. براساس سرشماري سراسري سال 1375 جمعيت اين شهرستان (كه جزو شهرستان زنجان محسوب مي شد) 67،378 نفر برآورد شده است. مراكز جمعيتي اين شهرستان را شهرهاي ماه نشان و دندي تشكيل مي دهند. ميزان تقريبي شهرنشيني در اين شهرستان معادل 1/8 درصد برآورد شده است.

شهرستان ماه نشان از لحاظ آب‌هاي زيرزميني در قالب سفره هاي آب زيرزميني و هم‌چنين آب هاي سطحي‌در قالب رودخانه‌ها، تقريباً غني است و اين امر را مديون بارش هاي مناسب هوا در اين منطقه است. رودخانه قزل اوزن را مي توان مهم ترين و همچنين پرآب ترين رودخانه اين شهرستان به حساب آورد كه در تامين آب اين شهرستان نقش بسيار مهمي دارد. اين رودخانه زيبا كه از كوه هاي دهستان مارال كردستان، سرچشمه مي گيرد پس از طي مسيري طولاني به طول 765 كيلومتر با ماه نشان خداحافظي مي كند و در پايان مسير خود سفيد رود نام گرفته و به درياي خزر مي ريزد. توضيح مفصل مسير عبوري اين رودخانه و مشخصات فني آن در جغرافياي طبيعي شهرستان زنجان آورده شده است.
رودخانه هاي قلعه چاي به درازاي 60 كيلومتر، انگوران چاي به درازاي 50 كيلومتر، حلب به درازاي 40 كيلومتر، تخته‌ يورد به درازاي 30 كيلومتر، كاكا به درازاي 30 كيلومتر، لجام ‌گير به درازاي 28 كيلومتر، الله لوچاي به درازاي 20 كيلومتر، شوراب به درازاي 18 كيلومتر، التماس دره سي به درازاي 15 كيلومتر، دربند به درازاي 12 كيلومتر، علي ‌جولا چاي به درازاي 12 كيلومتر و گورگورچاي به درازاي 4 كيلومتر ساير رودخانه هاي جاري در اين شهرستان هستند كه برخي از آن ها از كوه هاي مجاور و برخي ديگر از ساير نقاط سرچشمه گرفته و از اين منطقه عبور مي كنند.
درياچه‌ي پري ماه نشان
درياچه زيباي پري كه در محدوده شهرستان ماه‌نشان واقع شده، زيباترين جاذبه‌هاي طبيعي شهرستان ماه نشان است و تقريباً تنها درياچه طبيعي كل استان به حساب مي آيد كه با چشم انداز بسيار زيبايي در ميان يك دشت وسيع گسترده شده است. خردادماه و تير ماه بهترين ماه هاي سفر به اين منطقه هستند.
دشت بزرگ ماه نشان، انگوران و دندي با وسعتي در حدود 6442 كيلومتر مربع در قسمت جنوبي حوزه رودخانه قزل اوزن قرار گرفته است. حدود 15 درصد از مساحت اين محدوده توسط دشت‌ هاي پراكنده و دره ‌اي و 85 درصد بقيه به وسيله ارتفاعات اشغال شده است. در اين محدوده، دشت مسطح و هموار با گسترش زياد وجود ندارد و بعد از رودخانه قزل ‌اوزن (در شمال باختري شهر ماه نشان) كوه شكار (يا كوشكار) كه داراي يخچال طبيعي است، قرار دارد. شهرستان ماه نشان از كوه ها و ارتفاعات زيادي برخوردار كه به پيروي از رشته كوه هاي البرز داراي جهت شمال باختري - جنوب خاوري بوده و در دو طرف رودخانه قزل ‌اوزن قرار گرفته ‌اند. كوه‌هاي داريك‌لي‌قاياسي از خاور و كوه يارخ داغي از باختر اين منطقه را در برگرفته اند.

كاروانسراي سرچم ماه‌نشان
كاروان‌سراي سرچم يكي از كاروان‌سراهاي مهم مسير تجاري ري به آذربايجان در قرن هشتم هجري قمري بوده است. بر اساس تاريخي كه روي كتيبه سردر آن حك شده است اين كاروان‌سرا در سال 734 هجري قمري و در دوره ايلخاني ساخته شده است. اين كاروان سرا به نام روستاي سرچم كه در 80 كيلومتري محور زنجان - ميانه و در ساحل رودخانه زنجان چاي و مشرف به جاده قديم تبريز قرار داشت، نام گذاري شده است. از آثار باقي مانده از اين كاروان‌سرا چنين بر مي آيد كه اين كاروان سرا از نوع چهار ايواني بوده و صحن مركزي و حجره هاي شاه‌نشين داشته است. امروزه تمام بناي كاروان سرا به جز در ورودي ويران شده است.

ستي قلعه ماه‌نشان
قدمت ستي قلعه كه در ناحيه ماه‌نشان در محدوده استان زنجان قرار گرفته است به دوره ساسانيان مي رسد. اين قلعه بهترين گواه براي سابقه سكونت در اين ناحيه در دوره هاي پيش از اسلام محسوب مي شود.
قلعه باستاني بهستان ماه‌نشان
قلعه باستاني بهستان - كه مهستان نيز گفته مي شود - يكي از زيباترين آثار معماري صخره اي در كناره جنوبي رودخانه قزل اوزن است كه به فاصله 12 كيلومتري خاور ماه نشان، در مسير راه زنجان در مجاورت روستاي مهستان واقع شده است. با توجه به شواهد به دست آمده، تاريخ ايجاد قلعه مهستان به دوره مياني اسلامي و حد فاصل قرن هاي هفتم و هشتم هجري قمري تخمين زده مي شود. اين قلعه صخره اي با ارتفاع تقريبي 250 متر روي بدنه كوه ساخته شده است. اتاق ها، پلكان ها، راهروها، طاقچه ها و طاق نماهاي اين قلعه در قسمت هاي مختلف قابل مشاهده است. اين قلعه با شماره 1458در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.
قلعه صخره اي مهر ماه‌نشان
قلعه صخره اي مهر كه قدمت آن را به استناد سفال‌هاي پراكنده در منطقه، به دوران مياني اسلام و حدفاصل قرن هاي ششم و هفتم هجري قمري مي‌رسانند، در حدود 500 متري شمال خاوري روستاي ارزه خوران و در كرانه هاي جنوبي روستاي قلعه چاي ماه نشان واقع شده است. با توجه به آثار بجا مانده، دو نوع معماري صخره اي و ساخت و ساز سنگي و آجري در اين قلعه قابل مشاهده است. اين قلعه به دليل نوع كاربري آن به عنوان يكي از استحكامات دفاعي و نظامي شهر داراي ساختار ويژه اي و از نظر تاريخي داراي اهميت زيادي است.