شهرستان طارم به علت طبيعت زيبا و شباهت آب و هوايي به مناطق شمالي كشور از زيباترين و منحصر به فردترين مناظر و چشم اندازهاي طبيعي برخوردار است. پيشينه تاريخي و قدمت طولاني منطقه نيز به كمك طبيعت زيباي آن آمده و شهرستان طارم را از نظر ظرفيت هاي بالقوه جهانگردي غني كرده است. اين منطقه از جاذبه هاي طبيعي و مكان هاي تاريخي با ارزشي برخوردار است كه در صورت توجه‌بيش تر و فراهم كردن امكانات رفاهي و گردشگري براي بازديدكنندگان و معرفي صحيح اين منطقه زيباي استان، قابليت رشد و توسعه بسيار زيادي را در زمينه اكوتوريسم (طبيعت گردي) و توريسم فرهنگي خواهد داشت. چشمه هاي آب معدني، رودخانه هاي متعدد دايمي و فصلي، جنگل ها و آبشارهاي زيباي داخل جنگل ها، روستاهاي ييلاقي و زيبايي كه در دره هاي ارتفاعات طارم واقع شده اند، غار خرمنه سر كه از غارهاي معروف استان است، قلعه هاي تاريخي و باستاني كه قدمت آن ها به دوران پيش از اسلام مي رسد و گواهي بر قدمت سكونت در اين ناحيه هستند و امام زاده هايي كه تقدس خاصي در ميان مردم دارند، برخي از مكان هاي با ارزش گردشگري و شناخته شده در شهرستان طارم را تشكيل مي دهند. به نظر مي رسد كه در صورت برنامه ريزي صحيح و لحاظ كردن پتانسيل بالاي منطقه در برنامه ريزي هاي صنعت توريسم استان، شهرستان طارم در زمينه جلب توريست و رونق اين صنعت به خصوص در زمينه اكوتوريسم (طبيعت گردي)، گوي سبقت را از ساير مناطق استان بربايد و به جايگاه واقعي خود دست يابد.
مكان هاي ديدني و تاريخي
قسمتي از درياچه سد سفيد رود كه در شهرستان طارم واقع شده، ساحل رودخانه هايي كه همگي ريزابه قزل اوزن هستند، دامنه ارتفاعات، جنگل ها، چشمه آب معدني الله بلاغي، غار خرمنه سر، روستاي تشوير، روستاي شاه نشين و ديگر روستاهاي ييلاقي با آب و هواي مناسب، چشم انداز باغ ها و كشتزارهاي برنج و... از جاذبه هاي طبيعي شهرستان طارم هستند كه به همراه سكوت و آرامش دلپذير منطقه، مقدمات استراحت كم نظير و دلچسبي را براي بازديدكنندگان از اين خطه زيباي استان زنجان فراهم مي كنند. شهرستان طارم علاوه بر جاذبه هاي طبيعي به نسبت وسعت و موقعيت خود در استان از بناهاي تاريخي و مكان هاي ديدني خوبي برخورداراست. قلعه شميران، قلعه سانسيز، بناي امام زاده حيدر، بناي امام زادگان عوف و هاشم (ع)، چهار تاقي هاي طارم، آتشكده تشوير، آتشكده الزين و آتشكده پيرچم از جمله بناهاي ارزشمند و ديدني شهرستان طارم هستند كه در كنار طبيعت زيبا و منحصر به فرد منطقه ارزش هاي توريستي و تفرجگاهي اين ناحيه را يادآوري مي كنند.
صنايع و معادن
درباره صنايع ماشيني ومعادن شهرستان طارم اطلاعات مستندي در دست نيست ولي رونق دام‌داري در منطقه طارم باعث وفور مواد اوليه مورد نياز در صنايع دستي شده و و به اين صنعت رونق خاصي داده است. قالي بافي، گليم بافي، جاجيم بافي و نمدبافي از جمله مهم ترين صنايع اين منطقه هستند كه ارزش صادراتي بالايي دارند. بافت انواع البسه و انواع جوراب ها و شال هاي پشمي از ديگر صنايع دستي منطقه هستند كه بيش تر توسط زنان و دختران بافته مي شوند.
كشاورزي و دام داري
كشاورزي در اين منطقه به صورت سنتي و نيمه صنعتي انجام مي گيرد و در ارتفاعات به صورت ديم و در پاي كوه ها و ميان دره ها به صورت آبي انجام مي شود. حدود 95 درصد از مردم اين منطقه از طريق كشاورزي زندگي مي كنند و توليدات كشاورزي آن ها عبارتند از برنج، گندم، جو، سيب زميني، پياز، بنشن، زيتون، انار، پنبه، توت، فندق، گردو، گيلاس، سيب و انگور. برنج طارم يكى از مهم ترين محصولات كشاورزي سراسر استان زنجان است كه به دليل كيفيت ممتاز خود از شهرت خوبي در سراسر كشور برخوردار است. دام‌داري نيز در اين شهرستان به صورت سنتي انجام مي گيرد و با توجه به پوشش گياهي مناسبي كه در منطقه وجود دارد از اهميت خاصي برخوردار است. صادرات منطقه طارم، فرآورده هاي كشاورزي و باغداري و دام و فرآورده هاي دامي است. در روستاهاي ارشت و زهترآباد اين شهرستان معادن نمك نيز وجود دارد كه به روش سنتي مورد بهره برداري قرار مي گيرند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
شهرستان طارم يكي از شهرستان هاي خرم استان زنجان است كه در ناحيه شمال خاوري آن قرار دارد. به استناد مدارك به دست آمده از غار خرمنه سر اين منطقه در دو دوره پيش از تاريخ و قرن چهارم هجري يكي از زيستگاه هاي انساني بوده است. عبور رودخانه عظيم قزل ‌اوزن و ريزابه هاي متعدد آن از منطقه طارم، باعث آباداني و رشد كشاورزي و دامداري در اين منطقه شده است. وجود كهن سال ترين درختان استان زنجان در اين شهرستان به همراه آثار طبيعي و جاذبه هاي تاريخي قابل توجه، استعداد جهانگردي درخور توجهي به اين شهرستان داده است. منطقه طارم در زلزله سال 1369 آسيب جدي و سختي ديده است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان طارم كه با نام آب بر نيز مشهور است از شمال به استان هاي گيلان و اردبيل، از جنوب به شهرستان ابهر و استان قزوين، از خاور به شهرستان رودبار (استان گيلان) و درياچه سد سفيدرود و از باختر به شهرستان زنجان محدود مي شود. اين شهرستان از نظر جغرافيايي در 48 درجه و 30 دقيقه تا 49 درجه و 15 دقيقه درازاي خاوري و 36 درجه و 41 دقيقه تا 37 درجه و 12 دقيقه پهناي شمالي قرار گرفته است. مركز شهرستان نيز از نظر جغرافيايي در 48 درجه و 58 دقيقه درازاي خاوري و 36 درجه و 55 دقيقه پهناي شمالي و ارتفاع 650 متري از سطح دريا واقع شده است. شهرستان طارم در شمال خاوري استان زنجان واقع شده و مركز آن آب بر نام دارد و اين نام به اين دليل كه شهر در بريدگي رودخانه قزل اوزن واقع شده است به اين منطقه اطلاق شده است. بر اساس سرشماري سراسري سال 1375 جمعيت شهرستان طارم 43،460 نفر برآورد شده كه از اين تعداد 4338 نفر در شهر آب بر ساكن بوده اند.

آب برطارم
يك رودخانه كوچك فصلي به طول 25 كيلومتر و شيب متوسط 9 درصد است كه در بخش مركزي دهستان آب بر و در محدوده شهرستان طارم جاري است. اين رودخانه از دامنه جنوبي كوه بندگدوك، در67 كيلومتري شمال خاوري شهر زنجان سرچشمه مي گيرد و ارتفاع سرچشمه آن 2600 متراست. آب بر در كل مسير جنوبي دارد و با ارتفاع ريزشگاه 350 متر به قزل اوزن مي ريزد.
آب لارطارم
يك رود فصلي به طول 20 كيلومتر و شيب متوسط 11 درصد است كه در روستاي دستجرده از بخش چورزق در محدوده شهرستان طارم جاري است. رودخانه آب لار از دامنه جنوبي كوه فشم و دامنه باختري كوه چيلاوي در 66 كيلومتري شمال خاوري شهر زنجان سرچشمه مي گيرد و ارتفاع سرچشمه آن 2500 متر است. اين رودخانه از روستاهاي شاه نشين، خرم آباد و دستجرده عبور كرده و آن ها را آبياري مي كند. رودخانه آب لار به رودخانه قزل اوزن مي ريزد و ارتفاع ريزشگاه آن 340 متر است.
آق زوج چاي‌طارم
يك رودخانه فصلي به طول 32 كيلومتر و شيب متوسط 7 درصد است كه مسير شمال خاوري دارد و در محدوده شهرستان طارم جاري است. اين رودخانه از دامنه شمالي كوه كلاش و دامنه خاوري كوه كمره در 36 كيلومتري خاور شهر زنجان، سرچشمه مي گيرد و ارتفاع سرچشمه آن 2050 متر است. رودخانه آق زوج چاي در مسير عبوري خود روستاهاي پرانقور، چيلان كشه و هند زمين را سيراب مي كند و در نهايت به رودخانه قزل اوزن مي ريزد.
چمل گين طارم
يك رود دايمي به طول 20 كيلومتر و شيب متوسط 4/9 درصد است كه داراي مسير جنوب باختري بوده و در محدوده شهرستان طارم جريان دارد. اين رودخانه از كوه ولان در 16 كيلومتري باختر شمالي ماسوله سرچشمه مي گيرد و تا محدوده شهرستان طارم ادامه پيدا مي كند. ارتفاع سرچشمه رودخانه چمل گير 2350 متر و ارتفاع ريزشگاه آن 480 متر است. اين رودخانه در انتهاي مسير خود به رودخانه قزل اوزن مي ريزد.
رودخانه سياوه رودطارم
يك رود دايمي به طول 25 كيلومتر و شيب متوسط 5/7 درصد است كه در روستاي درام در محدوده شهرستان طارم جريان دارد. اين رودخانه از كوه شاه معلم در 6 كيلومتري شمال باختري ماسوله سرچشمه مي گيرد و ارتفاع سرچشمه آن 2350 متر است. سياوه رود با نام آندره به سوي جنوب باختري سرازير مي شود و در مسير عبوري خود روستاهاي سياوه رود و درام را آبياري مي كند. اين رودخانه كه ارتفاع ريزشگاه آن 480 متر است به رودخانه قزل اوزن مي ريزد.
قلات رود طارم
يك رودخانه فصلي به درازاي 33 كيلومتر و شيب متوسط 6 درصد است كه در محدوده شهرستان طارم جريان دارد. اين رودخانه از دامنه شمالي كوه هاي اقليد و بنارود در 17 كيلومتري شمال خاوري زنجان سرچشمه گرفته و رو به شمال سرازير مي شود. ارتفاع سرچشمه اين رودخانه 2400 متر است و در مسير عبوري خود از روستاهاي چالگان، علي آباد، شيلان در، ابراهيم آباد، كهيا، قلات و سانسز عبور مي كند و در نهايت در روستاي استاكل با ارتفاع ريزشگاه 380 متر به رودخانه بزرگ قزل اوزن مي ريزد.
لوان چاي طارم
يك رودخانه فصلي است به طول 23 كيلومتر و شيب متوسط 8/9 درصد كه در محدوده شهرستان طارم جريان داشته و داراي مسير كلي شمال خاوري است. اين رودخانه از دامنه خاوري كوه هاي قره داش سندستان و چله خانه در 25 كيلومتري شمال خاوري سرچشمه گرفته وارتفاع سرچشمه آن 2650 متراست. الوان چاي در مسير خود از روستاهاي شير مشه، ايچ، جيا و ارشت عبور كرده و در نهايت به قزل اوزن مي ريزد. ارتفاع ريزشگاه اين رودخانه 390 متر است.
چشمه آب معدني الله بلاغي طارم
چشمه آب معدني الله بلاغي در نزديكي روستاي ماهان، در محدوده شهرستان طارم واقع شده است و به مصارف دارويي و درماني اهالي منطقه و مراجعان از نقاط ديگر مي رسد.
غار خرمنه سر طارم
غار خرمنه‌سر از غارهاي معروف استان زنجان است كه در ارتفاعات 1600 متري خرمنه سر در شمال روستاي شاه نشين در دل كوه ها واقع شده است. مسير دسترسي به دهانه غار بسيار زيبا و مفرح بوده و براي رسيدن به آن بايد از ميان رودخانه پر آب و انبوه درختان زيتون و انجير گذشت. در بررسي هاي باستان شناسان بر روي سفال هايي كه از دهليزهاي اين غار به دست آمده، روشن شده كه غار خرمنه سر در دو دوره مختلف تاريخي، يكي پيش از تاريخ و ديگري پس از اسلام در قرن چهارم هجري، زيستگاه انسان ها بوده است، ولي نشانه اي از تمدن كهن خاصي كه مربوط به پيش از تاريخ باشد، در آن يافت نشده است.
سنگ هاي آهكي كه به صورت ستون هاي استالاكتيت و آويزه هاي استالاگميت در اين غار وجود دارند، منظره زيبايي به داخل غار داده اند. در فاصله 50 متري دهانه بزرگ غار، حفره اي شبيه به دهانه چاه وجود دارد كه براي ورود به اين حفره بايد به حالت خزيده و درازكش حركت كرد. پس از ورود به داخل اين حفره پر رمز و راز، دنيايي پر از ديدني ها و شگفتي ها در برابر بازديد كنندگان پديدارمي شود. كف دهليزي كه در غار وجود دارد، شباهت زيادي به بناي بازارهاي قديمي داشته و چاه عميقي در كف آن وجود دارد. در چند نقطه از اين دهليز در فاصله هاي 20 تا 30 متري طاقچه هاي كوچكي با دست كنده و حفر شده است.

امامزاده حيدر(ع)
بناي امام زاده حيدر(ع) در ميان قبرستان روستاي گيلوان (در محدوده شهرستان طارم) واقع شده است. اين قبرستان در ميان انبوه درختان انجير و انار واقع شده است و بناي امام زاده در زلزله مهيب سال 1369 به شدت تخريب شده و معماري قابل توجهي از آن باقي نمانده است ولي از بقاياي اين بنا، چنين بر مي آيد كه ساختمان اين آرامگاه با سنگ لاشه ساخته شده است. با توجه به اين كه پلان بناي مذكور 12 وجهي است احتمال داده مي شود كه گنبد آن از نوع گنبدهاي مخروطي شكل بوده باشد.
بناي امام زادگان عوف و هاشم (ع) طارم
بناي امام زاده عوف و امام زاده هاشم (ع) در داخل شهر آباد و پر رونق آب بر قرار گرفته است. اهالي محل اين امام زاده ها را از نوادگان امام موسي بن جعفر (ع) مي دانند. اين بناي مقدس و مذهبي از چندين واحد تشكيل يافته كه به علت نوساز بودن از ارزش تاريخي و فرهنگي برخوردار نيستند ولي در سمت شمالي بقعه در 5/3 متري از كف فعلي يك واحد كتيبه از جنس كاشي نصب شده كه داراي ارزش تاريخي است. اگر چه تاريخ درست اين كتيبه به درستي مشخص نيست ولي متن زير به رنگ قهوه اي در زمينه زرد رنگ، در فرم دايره اي و با خط اسليمي در آن ديده مي شود "بسمه تعالي تعمير بقعه مباركه امام زاده اعظم هاشم و عوف در سال فرع (مرغ) به اتمام رسيده سنه 713 يا امام حسن" سبك، نقش، خط نسخ، نوع لعاب، جنس و رنگ گوياي اين حقيقت است كه اين كتيبه بسيار جديدتر از دوران مغول است ولي به هر حال از اشياي قديمي اين بقعه محسوب مي شود. زمينه بعدي نقوش اسليمي است كه بر روي زمينه آبي طراحي شده است. سنگ قبر زيبايي كه 55 سانتي متر عرض و 125 سانتي متر طول دارد از سنگ مرمر اعلا و سفيد متمايل به سبز است و كتيبه اي به سبك حكاكي و به خط ثلث بر روي آن نوشته شده است.

چهار تاقي هاي طارم
چهار تاقي هاي طارم با عناوين تشوير، الزين، پيرچم و گيلان كشه در منطقه طارم واقع شده اند و در سال 1353 با نام آتشكده هاي ساساني در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده اند. در سال هاي اخير با گمانه زني و بررسي داده هاي باستان شناسي آتشكده بودن آن ها با شك و ترديد همراه شد. قدمت اين چهار تاقي ها دوران اسلامي حد فاصل قرون هفتم و هشتم هجري قمري تخمين زده شده است.
آتشكده تشوير طارم
آتشكده تشوير يا سردخانه تشوير در روستاي تشوير و در مسير راه جاده سرخه ديزج به گيلان واقع شده است. برخي از پژوهشگران تشوير را به معناي جايگاه آتش دانسته و وجود بناهاي موجود در روستاي تشوير را به دوران پيش از اسلام و دوره ساسانيان نسبت مي دهند. در سمت چپ جاده سرخه ديزج به گيلان، بناهايي به چشم مي خورند كه در ميان گورستان واقع شده اند. پلان يكي از آن ها به صورت چهارضلعي و ديگري به صورت هشت ضلعي است. اين بناها با شماره 983 به ثبت تاريخي رسيده اند و در فهرست آثار ملي ثبت شده اند.
آتشكده الزين طارم
آتشكده الزين يا اليز بنايي در محدوده شهرستان طارم است كه قدمت آن به دوره ساسانيان مي رسد. اين بنا در زمان ساسانيان مقدس بود و به عنوان عبادتگاه مورد استفاده قرار مي گرفت. آتشكده الزين از سنگ و گچ ساخته شده و روي چهار تاقي سنگي در محوطه اي به نام قبرستان كه قدمت آن به دوره هاي اسلامي باز مي گردد، قرار دارد. اين بنا با شماره 985 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است.
آتشكده پيرچم طارم
آتشكده پيرچم بر روي تپه اي در روستايي به همين نام، در كنار جاده گيلوان به آب بر قرار گرفته است. پلان اوليه اين بنا صورت چليپايي است و روستاييان محلي به علت اين كه تنها ديوار آن باقي مانده است، آن را پير ناميده اند. بناي پيرچم را با توجه به پلان آن جزو آتشكده ها محسوب مي كنند. اين بنا كه احتمالاً به دوره ساسانيان تعلق دارد، با شماره 984 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
قلعه شميران طارم
قلعه شميران يكي از مناطق تاريخي ناحيه طارم است كه در قسمت طارم عليا واقع شده و ديرينگي آن به دوره هاي پيش از اسلام مي رسد.
قلعه سانسيز طارم
قدمت قلعه سانسيز كه به گور قلعه نيز شهرت دارد، به دوره ساسانيان و دوره اسلامي مي رسد. اين قلعه تاريخي كه بر روي تپه اي طبيعي واقع شده يكي از مناطق ديدني شهرستان طارم است. شيب و دامنه تند اين تپه دسترسي به قلعه را با دشواري همراه كرده است. قلعه سانسيز علاوه بر قدمت تاريخي از نظر طبيعي نيز در محيطي زيبا، در ساحل رودخانه زيباي قزل اوزن و در كنار روستاي سانسيز قرار گرفته است.