مهم ترين منطقه ايران است و به لحاظ اقتصادي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي نقش مهمي در ميان ساير مناطق كشور ايفا مي كند. شهرستان تهران از شمال به شميرانات، از جنوب به شهرستان ري، از خاوربه شهرستان دماوند و از باختر به شهرستان كرج محدود مي شود. صنايع تهران؛ گستره گوناگوني از صنايع مختلف را در بر مي گيرد و بازرگاني نيز در اين شهرستان از رونق بسيار زيادي برخوردار است. صادرات و واردات داخلي و خارجي در اين شهرستان به وفور به چشم مي خورد و افراد زيادي به شغل بازرگاني و تجارت دراين منطقه اشتغال دارند. گردشگري شهرستان تهران به لحاظ مناسبات صنعتي اين منطقه و جمعيت زياد آن از رونق خوبي برخوردار است.
طبيعت زيباي شهرستان هاي اطراف تهران از جمله دامنه هاي زيباي كوه دماوند و دشت هاي مجاور آن، ارتفاعات و رودخانه هاي متعدد؛ مناطق طبيعي و تفريحي شهرستان تهران را تشكيل داده اند. پايتخت بودن شهر تهران در طي 200 سال گذشته، سبب شده مكان هاي متعدد تاريخي و سياسي در اين منطقه به وجود آيند كه ازارزش هاي خاص گردشگري برخوردارهستند. كاخ ها و ارگ ها كه بيش تر در دوره هاي قاجاريه و پهلوي ساخته شده اند، خانه ها و باغ هاي قديمي كه برخي از آن ها به صورت موزه در معرض ديد مردم قرار گرفته، مساجد تاريخي و كليساهاي متعدد و قديمي به همراه ده ها نگارخانه، موزه، و ... از مكان هاي ديدني و تاريخي شهرستان تهران به شمار مي آيند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
تهران به عنوان پايتخت ايران، علاوه بر مركزيت سياسي، اصلي ترين قطب فرهنگي و اقتصادي ايران نيز به شمارمي آيد. وجود امكانات و جمعيت زياد سبب تمركز مراكز تفريحي و گردشگري زيادي در اين ناحيه شده است. مهم ترين نمايشگاه ها، سالن هاي سينمايي، مراكز اقامتي، مراكز بازي و تفريح، فرهنگ سراها و سالن هاي مجهز ورزشي دراين شهرستان وجود دارند. طبيعت زيباي شهرستان هاي اطراف تهران از جمله دامنه هاي زيباي كوه دماوند و دشت هاي مجاور آن، ارتفاعات توچال، رودخانه كرج و جاجرود، درياچه اميركبير و لتيان، آبشار دوقلو و ييلاقات دربند و دركه و... از مناطق طبيعي – تفريحي شهرستان تهران به شمار مي آيند. مكان هاي متعدد تاريخي و سياسي نيز دراين منطقه وجود دارند كه از ارزش هاي گردشگري برخوردارهستند. كاخ ها و ارگ ها كه بيش تر در دوره هاي قاجاريه و پهلوي ساخته شده اند، خانه ها و باغ هاي قديمي كه برخي از آن ها به صورت موزه در معرض ديد مردم قرار گرفته، مساجد تاريخي و كليساهاي متعدد و قديمي به همراه ده ها نگارخانه، موزه، و... از مكان هاي ديدني و تاريخي شهرستان تهران به شمار مي آيند.
صنايع و معادن
صنايع شهرستان تهران به دو دسته دستي و صنعتي تقسيم مي شود. صنايع دستي (كارگاه هاي هنري) منبت كاري، خطاطي، قالي و گليم بافي، خاتم سازي، قلم زني، طراحي، كاشي و سراميك سازي، نقاشي و مجسمه سازي از صنايع و هنر دستي ديرينه و سابقه دار در تهران هستند كه تا به حال اصالت آن ها تا حدودي حفظ شده است.
صنايع ماشيني و كارخانه اي تهران گستره گوناگوني از صنايع را در بر مي گيرد. مهم ترين گونه هاي آن عبارتند از: صنايع توليد وسايل نقليه، ماشين سازي، ساخت تجهيزات كارخانه ها، ريخته گري و آهنگري، نورد و تغيير شكل فلزات، صنايع غذايي و قند، صنايع نساجي و چرم، صنايع سلولزي، صنايع شيميايي و دارويي، صنايع كاني غير فلزي، صنايع فلزي، صنايع برق و الكترونيك، و صنايع متفرقه. هم چنين معادن فعال اين شهرستان عبارتند از:
معدن كائولن كريتون، معدن سيليس مبارك آباد، كوارتزيت و سنگ هاي ساختماني، ماسه ريخته گري و سيليس، سنگ آهك، معدن، منگنز و آهن، سنگ گچ، نيتونيت و خاك صنعتي. معادن ياد شده توسط دستگاه هاي اداري و دولتي مانند شركت تامين ماسه و ريخته گري تهران و شركت سهامي كل معادن ايران مورد استخراج و بهره برداري قرار مي گيرند.
كشاورزي و دام داري
بخش كشاورزي از جايگاه خوبي در بافت اقتصادي شهرستان تهران برخوردار است اما درمقايسه با ديگر بخش ها، سهم ناچيز و اندكي را به خود اختصاص داده است. دلايل عمده محدوديت كشاورزي در شهرستان تهران از يك سو به محدوديت هاي طبيعي و از سوي ديگر به رويكرد صنعتي اين منطقه و تبديل زمين هاي كشاورزي مرغوب به مناطق مسكوني و صنعتي بازمي گردد. با اين حال در محدوده خدماتي شهرستان تهران، زمين هاي مزروعي و باغ هايي وجود دارد كه همه گونه محصولات در آن ها كشت و برداشت مي شود. در شهرستان تهران دام داري بيش تر به صورت صنعتي و در حومه شهر جريان دارد و واحدهاي صنعتي دام داري توليد كننده گوشت، شير و فرآورده هاي دامي و لبني هستند. واحدهاي پرورش طيور نيز بيش تر به صورت صنعتي و در اطراف تهران ديده مي شوند كه اين واحدها بر طرف كننده قسمتي از نيازهاي ساكنين هستند. هم چنين تمام ارتفاعات شمال تهران (البرز مركزي) داراي پوشش گياهي مرتعي بوده كه درتابستان ها علاوه بر دام داران محلي مورد استفاده چراي احشام دام داران متحرك و نيمه متحرك مناطق ورامين، جنوب تهران، شهريار و اشتهارد قرار مي گيرد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
درباره ي وجه تسميه نام تهران؛ برخي ازمحققين بر اين باور هستند كه چون اهل تهران زماني كه دشمن حمله مي كرد به ‹‹ته ران›› يعني زيرزمين مي رفته اند؛ منطقه به اين نام موسوم شده است. برخي از تاريخ نگاران نيز معتقدند تهران جزو شهر قصران ري بود و روستاي بالاتر از آن مهران نام داشته است. «ران» به معناي دامنه است، مهران دامنه بالايي و قصران دامنه پاييني رشته كوه البرز بوده است. كسروي در پژوهش هاي خود به اين نتيجه رسيده است كه تهرام (تارم ـ كهران ـ گهران ـ گهرام ـ جهرم) به معناي منطقه گرمسير و شميران (شميرام ـ شميرم ـ شميلان ـ سميران ـ سميرم) به معناي منطقه هاي سردسيراست و نام تهران به معناي منطقه گرمسيري به كار مي رفته است.
برخي ديگر نيز واژه ي تهران را از «طهر» به معناي پاكي مي دانند و گويند به دليل وجود رودخانه هاي فراوان و آب بسيار دراين منطقه به آن «طهران» گفته مي شده است. تهران امروزي كه در رديف يكي از پر جمعيت ترين استان هاي جهان قرار دارد، فراز و نشيب هاي تاريخي فراواني را پشت سر گذاشته است. تهران در مسير حيات اجتماعي و سياسي خود به منظور احراز هويت يك كلان شهر و كسب عنوان پايتخت ايران و مركزيت سياسي كشور، چندين مرحله ي مشخص تاريخي را پشت سر نهاده تا به مقام و موقعيت امروزي رسيده است. در يك بررسي اجمالي تاريخ تهران را مي توان به مراحل زير تقسيم كرد:
- روستايي از روستاهاي قصران بزرگ تابع شهر ري
- در دوره ي پادشاهي صفويان
- در آغاز سلطنت آغامحمد خان قاجاريه و سلسه ي قاجاريه
- در دوره پادشاهي ناصرالدين شاه قاجار يه
- در آستانه و دوره آغازين عصر مشروطيت - در دوره حكومت پهلوي تا سقوط رژيم مشروطه سلطنتي
- در دوره جمهوري اسلامي ايران
درباره ي دوره روستا بودن تهران در كتاب «آثار البلاد و اخبار العباد» آمده «تهران روستايي است پرجمعيت و بزرگ، تابع مركز ري است. باغ و باغاتش زياد و ميوه ي باغات تهران بين ميوه ها ممتاز است و به ويژه انارش مشهور است. خانه هاي مسكوني در ده تهران علي الاكثر خانه هاي زير زميني است ....» كسروي مورخ ايراني مي نويسد« تهران كه امروز تكيه بر جاي هگمتان، شوش،استخر و تيسفون زده و پايتخت كشور ايران است در قرن هاي نخستين اسلامي نامي از آن نتوان يافت و در قرن هاي ديرتر شهر چه اي بيش نبوده و اكنون بهترين و بزرگ ترين شهر ايران است» با تمام گفته هاي مورخين مبني نبود قدمت تاريخي طولاني براي تهران، مولف كتاب «تاريخ طبرستان و رويان و مازندران» در فصل مربوط به رويان آورده و نوشته « چون افراسياب بر لشگر منوچهر غالب آمد و سپاهش منهزم گشته به عراق آمدند و بعد از آن منوچهر غدر افراسياب را معلوم كرد و قارن را تسلي خاطر داد و بند برداشت و به مرتبه ي خود بازفرستاد و منوچهر به نفس خود با لشگر به ري نزول فرمود و افراسياب مقابل منوچهر در دولاب تهران لشگر گاه كرد....»
در هر حال تاريخ تهران تا زماني كه آبادي تهران گسترش و توسعه يافت و شهرها و مناطق متعددي در اطراف اين آبادي به وجود آمد و تهران به شهري با باغ هاي فراوان و آب خوب مشهور شد نا مشخص و متناقض است. حركت سريع تهران در مسير پيشرفت و ترقي از دوران صفويه آغاز شده است.
شاهان صفوي به دليل اعتقادات محكم مذهبي خود بسيار به زيارت حضرت عبدالعظيم حسني(ع) مي رفتند و آب و هواي خوب و باغ هاي فراوان تهران نيز يكي از عواملي بوده كه اين منطقه مورد توجه پادشاهان صفوي قرار گيرد. شاه طهماسب اولين پادشاه صفوي بود كه دستور داد در تهران بناهاي تازه، كاروان سراها و برج و باروهاي مستحكم بنا كنند و به دستور وي 114 برج مطابق با سوره هاي قرآن ساخته و زير هر برج نيز سوره اي قرآن دفن شد. در دوره هاي مختلف پادشاهان صفوي بناهاي متعددي به اين منطقه افزوده شد و پس از انقراض سلسله ي صفويان؛ نادرشاه افشار تهران را در تيول فرزند خود قرار داد. تهران در دوره قاجاريه و آغاز سلطنت آغا محمد خان قاجار به پايتختي ايران برگزيده و دارالخلافه ناميده شد. آقا محمد خان بر خلاف ديگر پادشاهان، علاقه چنداني به ساختن بناهاي عظيم و با شكوه نداشت و از زمان وي فقط عمارت تخت مرمر باقي مانده است. جمعيت شهر را در اين دوره 25 هزار نفر تخمين زده اند. پس از آقا محمد خان قاجار، در عصر سلطنت فتح علي شاه قاجار كه مدت 37 سال بر ايران حكم راني كرد، تهران آباد تر شد. وي بر خلاف آقا محمد خان، بناها و عمارت هاي جديدي ساخت كه از آن جمله مي توان به توسعه و تزيين عمارت تخت مرمر، احداث تخت مرمري در وسط ايوان، ساختن مسجد امام، مسجد عزيزالله ، مدرسه مروي و چندين باغ از جمله باغ نگارستان اشاره كرد. حاج ميرزا آقاسي صدراعظم محمد شاه قاجار نيز بناهايي از جمله محله محمديه و محله عباس آباد در جنوب بازار را احداث كرد. در زمان محمد شاه احداث بناهاي جديد هم چنين ادامه داشت. ضلع جنوبي مسجد جمعه تهران و بازار بين اين مسجد و مسجد شاه را كه ‹‹بين الحرمين›› مي نامند از آثار دوران حكومت محمد شاه است. در دوران حكومت ناصرالدين شاه، جمعيت تهران را در حدود صد و پنجاه هزار نفر برآورد كردند. همراه با گسترش شهر تهران، ناصرالدين شاه، ميرزا يوسف مستوفي الممالك صدراعظم و ميرزا عيسي وزير را مامور طراحي نقشه شهر تهران كرد. با توجه به اين كه خلفا و سلاطين عثماني، بر اساس دشمني قديم با ايرانيان شيعي مذهب، استانبول را دارالخلافه و اسلامبول نام نهاده بودند (كلمه استانبول را به اسلامبول به معني شهر اسلام و مركز خلافت اسلامي تحريف كردند)، ناصر الدين شاه نيز در مقابله با آن در سال 1284 هجري هنگام افتتاح مجدد شهر، تهران را ‹‹دارالخلافه ناصري›› ناميد. بعدها اين نام منسوخ و همان نام تهران مرسوم شد.
نظام اداري ايران در دوره قاجاريه ساختار قاعده مند و منظمي نداشت و به مملكت، ايالات و ولايات تقسيم مي شدو بلوك و بلاد و قصبات از توابع آن ها به شمار مي رفت. در آن زمان تهران و توابع(تقريبا شهرستان امروزي) حاكم نشين ناميده مي شد.
تهران در دوره مشروطه نقش بسيار مهم سياسي و اجتماعي در كشور ايفا كرد ولي اين نقش تغييري در سيما و ساختار تهران به وجود نياورد. در دوره پهلوي نيز تهران فراز و نشيب تاريخي بسياري را گذراند و حوادث تاريخي و كودتاهاي متعددي را شاهد بود و خيابان هاي جديد به سبك غربي ها در آن ساخته شد و شكل ظاهري مغازه هاي جديد تغييرات اساسي و غير سنتي يافت.
تهران در آغاز دوره جمهوري اسلامي پس از انقلاب اسلامي 1357 يكي از مهم ترين و خبرسازترين مناطق جهان شد و پس از انقلاب اسلامي به سرعت بر گسترش و توسعه خود ادامه داد و بناها و مراكز متعدد به همراه جمعيت بسيار زيادي در اين منطقه ساكن شدند. به تدريج چندين بخش، شهر، دهستان و ده نيز جزو الحاقات تهران به شمار آمده و اين منطقه را به شهرستان تهران تبديل نمود. شهرستان تهران امروزه يكي از آباد ترين و بهترين مناطق ايران به شمار مي آيد كه جمعيتي حدود 7 ميليون نفر را در خود جاي داده است.
مشخصات جغرافيايي
تهران در دامنه رشته كوه هاي البرز مركزي به سمت شمال، جنوب، خاور و باختر گسترش يافته و در حال حاضر در مسيري قرار دارد كه از همه جهات با راه هاي درجه يك آسفالته به ساير مراكز استان ها وصل مي شود. شهرستان تهران از شمال به شميرانات، از جنوب به شهرستان ري، از خاور به شهرستان دماوند و از باختر به شهرستان كرج محدود مي شود. شهر تهران مركز شهرستان تهران و پايتخت ايران است كه از نظر جغرافيايي بين 51 درجه و 17 دقيقه تا 51 درجه و 33 دقيقه درازاي خاوري و بين 35 درجه و 37 دقيقه تا 35 درجه و 37 دقيقه پهناي شمالي و بلندي بين 1100 متر تا 1500 متر واقع شده است. سرتاسر ناحيه شمال باختري تهران يعني شمال بخش كن به ارتفاعات البرز محدود مي شود، اما بقيه كوه هاي شمال تهران در ناحيه شميرانات واقع شده اند. رودخانه هاي دارآباد، دركه، كن، سرخه حصار و جعفر آباد از مهم ترين رودخانه هاي اين منطقه هستند. آب و هواي قسمت جنوبي تهران به طرف شهر ري متمايل به گرم و خشك، قسمت مركزي معتدل و هواي ناحيه شمالي آن متمايل به سرد است. پوشش گياهي شهرستان تهرا ن ازانواع رستني ها شامل درختان و درختچه ها و گياهان دارويي و صنعتي تشكيل مي شود. برخي قسمت هاي تهران داراي جنگل هاي مصنوعي و طبيعي با ارزش گردشگري هستند.

رودخانه جاجرود (jajrud) تهران
جاجرود يك رود دايمي است كه 140 كيلومتر طول دارد. اين رودخانه كه در شهرستان هاي تهران، ورامين و قم جريان دارد و از تلاقي رودخانه گرمابدره و ريزابه‌اي كه در روستاي زايگان (zaygan) در 34 كيلومتري شمال خاوري تهران به هم پيوسته‌اند، تشكيل مي ‌يابد. نخست دهستان روبار قصران را رو به سوي جنوب باختري طي مي ‌كند و پس از آميختن با رودخانه لجني فشم (Fasam) با رودخانه شمشك مخلوط گشته و رو به جنوب تغيير مسير مي ‌دهد و در دره باختري كوه امام با رودخانه آهار مخلوط مي ‌شود، سپس به سوي جنوب خاوري روان مي ‌گردد و در روستاي كلوگان (Kolugan) با رودخانه امام مخلوط مي شود. پس از عبور از روستاهاي رودك و زربند و لشگرك به دهستان لواسان كوچك وارد مي ‌شود. در اين دهستان نخست با رودخانه ناصر آباد مخلوط شده و روستاهاي عباس آباد، جاجرود و خسرو آباد را مشروب مي ‌كند و پس از قطع راه اتومبيل رو تهران - آمل به دهستان سياهرود وارد مي ‌شود. در اين دهستان روستاهاي سعيد آباد و ترقيون (Targgiyun) و سنجريان (Sanjariyan) را سيراب ساخته و به منطقه حفاظت شده خجير (Xojir) وارد مي ‌شود و پس از عبور از دامنه خاوري كوه سوري قلعه (Surigaleh) در روستاي يوردشاه (Yurd-e-sah) با رودخانه دماوند مخلوط شده و به دهستان بهنام پازوكي از شهرستان ورامين وارد مي ‌گردد. در اين دهستان از كنار يوردشاه، دروازه پارچين و سرخ حصار مي ‌گذرد و پس از عبور از منطقه تخت چنگي به دشت ورامين وارد مي ‌گردد و به شاخه‌هاي بسياري تقسيم شده و ضمن عبور از روستاهاي بهنام پازوكي جنوبي، بهنام سوخته جنوبي، بهنام عرب شمالي، بهنام وسط جنوبي و بهنام عرب جنوبي با نام رودخانه جاجارو به دهستان قهرود از شهرستان قم مي ‌ريزد و سرانجام در دامنه جنوبي كوه بند سياه، 89 كيلومتري شمال خاوري قم، به درياچه نمك قم وارد مي شود. شيب متوسط اين رود 1 درصد و مسير كلي آن جنوبي است. كناره هاي اين رودخانه براي مردم تهران و شهرستان هاي اطراف از ارزش هاي گردشگاهي برخوردار است.
رود شور يا ابهر رود تهران
رود شور از كوه هاي سلطانيه قزوين سرچشمه گرفته و از به هم پيوستن دو رودخانه خزررود و ابهررود و برخي از رودهاي كوچك فرعي ديگر تشكيل مي ‌شود و با جهت كلي شمال باختري به جنوب خاوري از 6 كيلومتري جنوب باختري حسن آباد (مركز بخش فشاپويه) گذشته و بر شوره‌ زار خاور حوضي سلطان جذب مي ‌گردد و پس از آبياري ابهر، قزوين، ساوجبلاغ و تهران به رودخانه كرج مي پيوندد. اين رودخانه به دليل داشتن نمك در پايين دست، براي كشاورزي مناسب نيست ولي شاخه هايي از آن از امكانات گردشگاهي برخوردار است.
طالقان رود تهران
رود طالقان كه از كوه هاي كندوان و كهار بزرگ در شمال باختر تهران سرچشمه مي گيرد و سواحل آن به ويژه در بخش هاي بالادست داراي ارزش هاي تفريحي و جهانگردي است. اين رود در دره طالقان به سوي باختر جريان مي يابد و سپس به سفيد رود مي پيوندد. طول اين رودخانه 180 كيلومتر است و از شاخه هاي مهم آن مي توان به علي زان، خسبان و الموت رود اشاره كرد كه از كوه هاي تخت سليمان سرچشمه مي گيرند.
قله توچال تهران
قله توچال است كه 3957 متر ارتفاع دارد، معروف ترين و مرتفع‌ترين كوه شمال تهران است. قله توچال در 7 كيلومتري (خط تقسيم) دربند قرار دارد. اين قله و اطراف آن به علت ارتفاع زياد در بيشتر اوقات سال پوشيده از برف بوده و به خاطر داشتن هواي معتدل و مطبوع در اواخر بهار و تابستان به ويژه روزهاي تعطيل محل تفرجگاه علاقمندان به طبيعت و كوهستان مي باشد. پوشش گياهي مناسب اين قله جهت چراي دام مورد استفاده قرار مي ‌گيرد.
غار بيوك آغا تهران
اين غار در مسير جاده كن قرار دارد كه پس از گذشتن از امام زاده داوود و جاده ده سنگان مي توان به آن رسيد. غار بيوك آغا در مسير راه كوه نورداني است كه به بلندي هاي منطقه صعود مي كنند.
دره كن - سولقان تهران
اين دره در شمال خاوري شهر تهران قرار دارد و رودخانه كن كه از بلندي هاي شمال البرز سرچشمه مي گيرد، در مسير آن جريان دارد. مسير اين دره داراي هوايي بسيار فرح بخش و قهوه خانه هايي است كه انبوه مشتاقان براي گذران اوقات فراغت خود به آن روي مي برند. رودخانه پر آب كن، در ماه هاي گرم تابستان جايي براي آب تني كوه نورداني است كه به ارتفاعات منطقه صعود مي كنند. در فصل بهار و پاييز مي توان زيباترين چشم انداز ها را در دره كن - سولقان ديد.

حوض خانه باغ قديم نگارستان تهران
حوض خانه باغ نگارستان بنايي در باغ نگارستان است كه شكل هشت گوش دارد. در اين حوض خانه شاه نشين هايي به سبك بناهاي دوره زنديه و مزين به گچ بري هاي عالي وجود دارد كه امروزه در محل موزه هنرهاي ملي قرار گرفته است. اين بنا در عهد فتح علي شاه و محمدشاه قاجار ساخته شده است. باغ نگارستان در اوايل سده سيزدهم هـ . ق بين سال هاي 1228 تا 1230 بنا شد. حوضخانه اين باغ كه طرح صليبي داشت با چهار شاه نشين اطرافش به باغ منتهي مي شد. بناي صليبي شكل گنجينه كه در نيمه اول قرن سيزدهم ساخته شده بود توسط هنرمندان معاصر، به شكل مستطيل درآمد و در سال 1309 شمسي، به گنجينه تعلق گرفت.
عمارت باغ فردوس تهران
عمارت باغ فردوس از بنا هاي متعلق به قرن 12 هجري قمري است كه در باغ گسترده و پر درختي قرار دارد و به سبب زيبايي و سرسبزي كه داشت به باغ فردوس معروف شد. اين عمارت در محله تجريش واقع شده است. بناي آن در زمان محمد شاه قاجار بنا شد و در سال 1264 هجري قمري - بعد از مرگ محمدشاه - به صورت متروكه درآمد. در زمان ناصرالدين شاه عمارت و باغ آن مورد توجه نظام الدوله معيرالممالك قرار مي گيرد و بعد از خريد، آن را مرمت كرده و باغ فردوس نام مي نهد. وسعت باغ فردوس حدود 20 هزار متر و مساحت بناي آن هزار متر مربع است كه در سه طبقه و نيم ساخته شده است. بناي عمارت از قسمت مياني دو طبقه و از جبهه باختري و خاوري سه طبقه است. در قسمت مياني عمارت دو تالار بر روي هم بنا شده كه سقف تالار اول از مقرنس هاي گچي با اشكال خاص پوشيده شده است. روي ديوارهاي جانبي و دهانه درب جنوبي تزيينات گچي پركاري ديده مى شود. بام عمارت شيرواني و به سبك خانه هاي شميران است. درها و پنجره ها همه از چوب و شيشه هاي رنگي ساخته شده اند. اين عمارت با شماره 1876 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
عمارت تخت مرمر تهران
ايوان تخت مرمر عمارتي از مجموعه كاخ گلستان است كه مراسم سلام و بارعام طبقات مختلف مردم در مقابل آن برگزار مي شده است. تخت مرمر در سه سال اول سلطنت كريم خان زند در سال هاي 1163 تا 1165 هجري قمري بنا شده است. پس از فوت كريم خان زند، آقامحمدخان قاجار آن را تكميل كرده و در سال 1206 هجري قمري دستور داد مواد و مصالحي بيش تر از مصالح ساختماني و قطعات نقاشي و تزييني كاخ سلطنتي كريم خان از شيراز به تهران بياورند و در ساختن تخت مرمر به كار گيرند.
تخت مرمر يا تخت سليمان به شكل يك سكوي ديواره دار بلند از شصت و پنج قطعه مرمر بزرگ و كوچك ساخته شده و در وسط ايوان مستقر گرديد. اين تخت به دستور فتحعليشاه قاجار، در سال 1220 هجري قمري از سنگ مرمر ساخته شد كه اكنون در وسط ايوان اصلي كاخ قرار دارد و نام اصلي آن تخت سليمان است. ارتفاع تخت مرمر از كف ايوان نزديك به يك متر است و از چهار طرف بر دوش شش فرشته، سه ديو و يازده ستون مارپيچ قرار گرفته است. در گرداگرد آن طارمىهايي ساخته شده كه از داخل و خارج، كتيبه هايي دارد و شعرهايي روي آن به خط نستعليق خوش نوشته و زراندود شده است. به نظر مي ‌رسد عمر بعضي از قسمت‌هاي تخت مرمر كه از بناهاي دوره زنديه است، از ساير بناهاي موجود در كاخ گلستان بيش تر باشد. در اطراف اين ايوان، آثار نقاشي و تزيينات فراوان دوران قاجار به يادگار مانده است. پس از فتحعليشاه، ديگر شاهان قاجار هم به پيروي از اجداد خويش در تكميل تزيينات و آراستن بناهاي كاخ اقدام كردند. اين ايوان در دوره قاجار، محل به تخت نشستن پادشاهان و برگزاري مراسم و اعياد رسمي بود.
عمارت مدرسه مروي تهران
مدرسه فخريه(مروي) از بناهاي قرن سيزدهم هجري قمري است كه شامل جلوخان، سردربلند، صحن وسيع، حجره ها و چندين ايوان مزين به كاشي كاري خشتي است. باني مدرسه شخصي به نام فخرالدوله بود كه در زمان فتحعليشاه قاجار حاكم مرو شد، از اين رو بناي ياد شده فخريه خوانده مى شود و به مدرسه مروي نيز معروف است. بالاي درب ايوان در مقابل درب ورودي مدرسه، عباراتي به خط نستعليق نوشته شده و در طرفين آن، دو لوحه كاشي به قطعي بزرگ نصب شده است.
بناي ا نجمن آثار و مفاخر فرهنگي تهران
ساختمان بناي انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، ساختماني قديمي است كه از خانه هاي حسين پاشاخان (معروف به اميربهادر) وزير دربار مظفرالدين شاه بود. اين بنا به حسينيه اميربهادر معروف است. عمارت 3 هزار متري امير بهادر كه نزديك به يك صد سال پيش ساخته شده، داراي تالار بزرگ آيينه كاري در طبقه همكف و تالار بزرگ سخنراني در طبقه اول است. در پاييز 1301 انجمن آثار و مفاخر فرهنگي با هدف افزايش علاقه مردم به آثار قديمي تاريخي، علمي و صنعتي ايران و براي نگهداري صنايع دستي و حفظ سبك و شيوه قديم آن ها اقدام به تشكيل انجمني در اين عمارت كرد. اين بنا در خيابان وليعصر و در نزديكي هاي پل اميربهادر قرار دارد.
خانه وثوق الدوله تهران
بناي خانه وثوق الدوله در سال 1253 هجري قمري(قرن سيزدهم) به پايان رسيد و شامل تالارها و اتاق هاي متعددي است كه با گچ بري هاي عالي مزين شده اند.
منزل امام جمعه تهران
منزل امام جمعه از بناهاي عالي نيمه دوم قرن سيزدهم هجري قمري و محل سكونت امام جمعه تهران در دوران قبل از انقلاب اسلامي بود. اين بنا داراي اتاق ها و تالارهاي متعددي است كه داخل آن ها با گچ بري هاي زيبا تزيين شده است. درب هاي نفيس، اتاق ها و راهروهاي اين بنا از نظر دقت و ظرافت در كنده كاري و نجاري چشم گير است. خانه مشيرالدوله تهران
خانه مشيرالدوله از بناهاي قديمي تهران است كه در حد فاصل خيابان منوچهري و جمهوري اسلامي در كوچه پيرنياي لاله زار واقع شده است. اين عمارت منتسب به حسن پيرنيا ملقب به مشيرالدوله است كه از رجال برجسته دوران قاجار بود. عمارت مشيرالدوله سه طبقه بوده و مصالح به كار رفته در آن عمدتا خشت و آجر است ولي شيوه پوشش در طبقات مختلف متفاوت است. تزيينات بنا در نهايت سادگي كار شده و سطوح نماي خارجي آن ساده و يك دست آجر با بندكشي گچي است. سطح و داخل بنا نيز عمدتا صاف و يك دست مي باشد. گچ بري و فرنگي كاري ايوان شمالي و كاشي كاري اتاق هاي زيرزمين بنا، مهم ترين تزيينات آن را تشكيل مى دهند. كاشي هاي به كار رفته در زيرزمين از جنس خشت و در ابعاد بزرگ و منقوش به تصوير شخصيت هاي اساطيري و تاريخي است. اين بنا به لحاظ قدمت و اهميت معماري آن تحت شماره 1899 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
باغ گلشن تهران
باغ گلشن اولين پارك عمومي تهران بود كه در سال 1286 هجري قمري در زمان نخستين طرح سامان دهي بافت شهري تهران ساخته شد و لقب اولين پارك عمومي شهر را به خود اختصاص داد.
كتابخانه ملي تهران
ساختمان كتابخانه ملي در شمال بزرگراه شهيد همت در زميني به وسعت حدود 62 هزار متر مربع ساخته شده و مهم ترين ساختمان عمومي احداث شده پس از دوران انقلاب اسلامي در ايران است. طراح اين كتابخانه سازمان مجري ساختمان‌ها و تاسيسات دولتي عمومي وزارت مسكن و شهرسازي و دستگاه بهره‌بردار، سازمان اسناد و كتابخانه ملي است. ساختمان كتابخانه داراي حدود 97 هزار متر مربع زيربناست و در شرايط عادي مي‌تواند تا حدود 4 ميليون جلد و در صورتي كه از سيستم قفسه‌بندي فشرده و يا رباط استفاده شود تا 7 ميليون جلد كتاب و نشريات ادواري را در خود جاي دهد.
شهرك سينمايي تهران
ساخت شهرك سينمايي در سال 1358 با مساحت 10 هكتار براي بازسازي صحنه هايي از تهران قديم (حدود 120 سال پيش) به همت علي حاتمي (كارگردان مشهور ايراني) آغاز شد و با فراهم شدن مجموعه عكس هايي از ساختمان ها، عمارت هاي دولتي، محله ها و خيابان هاي تهران آن روزگار، طرح هاي اوليه اين شهرك تهيه شده و در اختيار "جاني كورتينا" و ديگر دكوراتورهاي ايتاليايي قرار گرفت. طراحي نماي عمارت ها، مغازه ها، محله ها و گذرها با توجه به عكس هاي آن زمان صورت گرفته و سعي شده است در حد امكان،‌ ساختمان هاي تاريخي و معروفي كه در گذر زمان شاهد حوادث و جريان هاي مختلف بوده اند،‌ بازسازي شوند. شهرك سينمايي شامل سه مجموعه است.
- خيابان لاله زار،‌ ساختمان شهرداري و ميدان توپخانه تهران قديم.
- قسمتي كه به لاله زار متصل شده و شامل محله هاي قديمي تهران مانند عودجلان و پامنار در فراسوي بازار تهران است.
- فضاهاي شهري مربوط به دوران سربه داران كه در پشت محله هاي قديمي تهران قرار گرفته است. باتوجه به فضاي وسيع اين شهرك، قرار است ساختمان هاي ديگري از جمله نظميه تهران، بانك شاهي، تلگراف خانه، ميدان بهارستان، مجلس شوراي ملي سابق و … در‌آن بازسازي شود.
تپه و قبرستان قيطريه تهران
تپه و قبرستان قيطريه در منطقه قيطريه واقع شده و مربوط به اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد است.
كتيبه‌ي تنگه واشي تهران
اين كتيبه متعلق به دوره‌ي قاجار بوده و در منطقه‌ي ييلاقي تنگه واشي واقع شده است.
ساير خانه هاي قديمي تهران
در شهرستان تهران خانه هاي قديمي زيادي وجود دارد كه بعضي از آن ها امروزه به عنوان موزه و برخي ديگر به عنوان بناي تاريخي به ثبت ملي رسيده است. برخي از اين عمارت ها به شرح زير مي باشد.
- خانه احساني واقع در خيابان اميركبير، پامنار، كوچه بهاءالدوله.
- خانه بازار مسگرها واقع در خيابان شهيد مصطفي خميني.
- خانه صفوي واقع در خيابان شهيد مصطفي خميني، سرچشمه.
- خانه ماندلا (كوشك) واقع در خيابان فردوسي، خيابان كوشك.
- خانه قوام السلطنه واقع در خيابان سي تير كه اكنون موزه آبگينه است.
- خانه ابوالقاسم تفضيلي واقع در خيابان اميركبير روبه روي اكباتان.
- خانه هدايت واقع در خيابان هدايت.
- خانه استاد حسين بهزاد واقع در خيابان بهزاد (شهيد) حسن نوفلاح.
- خانه كلار آبكار واقع در خيابان جمهوري.
- خانه قديمي سه راه امين حضور مربوط به دوره قاجاريه، سه راه امين حضور.
- خانه علاءالدوله: مربوط به دوره قاجاريه خيابان فردوسي.
- خانه نصرالدوله مربوط به دوره قاجاريه، سرچشمه، كوچه مرآت.
- خانه مستوفي الممالك مربوط به دوره قاجاريه، بوذرجمهري، گذر مستوفي.

مسجد و مدرسه سپهسالار تهران
مدرسه سپهسالار از مدارس بزرگ و زيباي قرن سيزدهم هـ . ق در شهرستان تهران است. اين بنا در خيابان شهيد مصطفي خميني فعلي واقع شده است. بانيان اين مسجد عظيم - كه به مدرسه ناصري تهران نيز مشهور بود- حاج ميرزا حسين خان سپهسالار قزويني صدراعظم دوره ناصرالدين شاه قاجار و برادرش مشيرالدوله بودند. اين بنا كه از بزرگ ترين مدرسه هاي تهران مي باشد، 62 متر طول،61 متر عرض و در حدود 60 حجره دارد و ارتفاع گنبد آن 37 متر است و در صحن مدرسه، باغچه اي پردرخت و زيبا با آب نما ساخته شده است. ساختن اين عمارت معتبر در سال 1296 هجري قمري آغاز شد. مجموعه اين بناي شكوهمند شامل جلوخان، سردر، دهليز، ساختمان دو طبقه و حجره هاست. اين ساختمان داراي چهار ايوان، گنبدي بزرگ، شبستان و چهل ستون، هشت گل دسته، مناره كاشي كاري و مخزن يك كتابخانه معتبر است. درب ورودي اصلي مدرسه در حاشيه خيابان بهارستان قرار دارد. از ضلع خاوري نيز دري به مسجد و مدرسه باز مى شود. در اين دهليز، شاه كاري از معماري و كاشي كاري معروف به هفت كاسه (تاق معلق) به يادگار مانده است. بالاي ايوان شمالي اين بنا يك ساعت بزرگ نصب و كتيبه هاي بى شماري روي كاشي نقش شده است. از مشخصات ممتاز تزيينات اين بنا، گذشته از تاق معلق، كاشي هاي محصور و خشتي رنگارنگ بناست كه داراي مناظري بسيار زيباهستند. از لحاظ هنر حجاري و سنگ تراشي نيز ستون هاي يكپارچه آن قابل توجه است.
مسجد جامع تهران
مسجد جامع تهران متعلق به قرن سيزدهم هجري قمري است كه قسمت هاي مختلف آن در طول زمان و توسط افراد مختلف ساخته شده است. معماري بخش هاي مختلف اين مجموعه، حاكي از شكل‌گيري تدريجي مجموعه بنا است. برخي ساخت اين مسجد را در زمان شاه‌ عباس دوم صفوي و برخي قرن نهم هجري قمري مي ‌دانند ولي آن چه اكنون قابل رويت است، قديمي ‌تر از قرن سيزدهم به نظر نمي ‌رسد. كتيبه‌اي در ايوان خاوري و در ورودي به شبستان بزرگ مسجد مورخ به سال 1240هـ . ق و كتيبه ديگري در اين ايوان به تاريخ 1366هـ . ق وجود دارد. در ايوان جنوب باختري حياط تاريخ 1252هـ . ق خوانده مي ‌شود كه مربوط به مرمت اين بخش از بنا مي باشد. محراب شبستان پشت اين ايوان داراي تاريخ 1344هـ . ق است. در دوره‌هاي بعد از ساخت مسجد، مرمت و الحاقاتي درآن صورت گرفته كه براي نمونه مي ‌توان به احداث كتابخانه اشاره كرد. در كتابخانه اين مسجد كتيبه اي وجود دارد كه اقدامات انجام شده در سال 1389هـ . ق را بيان مي ‌كند.
مسجد و مدرسه حكيم باشي تهران
مسجد و مدرسه حكيم باشي از بناهايي است كه توسط ميرزا احمد حكيم ‌باشي وقف مسجد و مدرسه شده است. اين بنا متعلق به قرن 13 هجري شمسي است كه بر ايوان جنوبي مدرسه تاريخ 1234 ديده مي ‌شود و در كتيبه وقف ‌نامه واقع در سردر مدرسه تاريخ 1257 قيد شده است. اين بنا به مسجد آقا محمود نيز شهرت دارد.
مسجد نظام‌الدوله تهران
مسجد نظام‌الدوله از بناهاي به يادگار مانده از دروه ناصرالدين شاه قاجار است. كتيبه كاشي اطراف محراب مسجد تاريخ 1310 هـ . ق را نشان مي دهد. اكنون در حياط مسجد كتيبه اي قرار دارد كه تصوير باني مسجد كه امير توپخانه وقت بود، بر آن ديده مي ‌شود.
مسجد مدرسه اقصي تهران
مسجد مدرسه اقصي يا مشيرالسلطنه از بناهاي به يادگار مانده از قرن 14 هـ . ق است كه تنها كتيبه بنا بر روي برج ساعت آن واقع شده و مورخ سال 1312 هـ . ق است. باني اين مدرسه در زمان ساخت بنا وزير خزانه‌ داري مظفرالدين شاه قاجار بود و در اواخر عمر صدراعظم محمد عليشاه قاجار شد. نام اصلي بنا كه توسط واقف به بنا اختصاص داده شد، مسجد اقصي مي ‌باشد ولي در ميان مردم به مشيرالسلطنه شهرت يافته بود.
مسجد مدرسه معيرالممالك تهران
مسجد مدرسه معيرالممالك توسط دوستعلي خان نظام الدوله، خزانه ‌دار و داماد ناصرالدين شاه قاجار بنا شده است. وي در بناي شمس العماره مباشرت داشته و بنيان گذار ابنيه باغ فردوس تجريش و زعفرانيه نيز بوده است.
مسجد مدرسه خازن الملك تهران
مسجد مدرسه خازن الملك از بناهاي اسلامي قرن 13 هجري قمري است. در كاشي كاري حياط اين مدرسه تاريخ 1293 هـ . ق نوشته شده است و بر زيلوهاي اين مدرسه تاريخ 1293هـ . ق منقوش است. تنها كتيبه موجود در فضاي بقعه سيد ولي، بر درب ورودي گنبدخانه نيز داراي تاريخ 1298هـ . ق مي ‌باشد.
مسجد قنبرعلي خان تهران
مسجد قنبرعلي خان در سال 1288 هجري قمري ساخته شده و شامل رواق صحن و گنبد و پوششي مزين به كاشي كاري هاي زيباست. باني مسجد شخصي به نام قنبر علي خان بوده و به همين جهت به اين نام موسوم شد.
مسجد مشيرالسلطنه تهران
بناي مسجد مشيرالسلطنه كه در اوايل قرن چهارم هجري قمري توسط مشيرالسلطنه ساخته شده داراي رواق صحن و گنبد و پوششي كاشي كاري شده است. يك ساعت قديمي نيز پس از ساخت بنا در اين مسجد نصب شده است.
مسجد سيدعزيزالله تهران
مسجد سيد عزيزالله در قرن سيزدهم هجري قمري ساخته و نام آن از روي نام باني مسجد برگرفته شده است. در كاشي كاري هاي داخل ايوان هاي اين مسجد كه داراي چهار ايوان و گنبد دو پوششي است نهايت دقت به كار رفته است. دربدنه داخلي يكي از ايوان ها نيز كتيبه اي به خط ثلث وجود دارد كه در پايان آن، نام كاتب و تاريخ نصب كتيبه نوشته شده است.
مسجد و مدرسه شيخ عبدالحسين تهران
مسجد و مدرسه شيخ عبدالحسين از بناهاي متعلق به قرن سيزدهم هجري قمري است. تنها كتيبه باقي مانده از ساختمان اين بنا داراي تاريخ سال1270هجري قمري مي باشد. از آن جا كه بازرگانان آذربايجان مقيم تهران، در اين مسجد مراسم تعزيه برگزار مىكردند، به اين بنا مسجد ترك ها و يا مسجد آذربايجاني ها هم گفته شده است. در ضلع باختري اين مسجد، مسجد قديمي و بزرگ ديگري است كه هم زمان با بناي مسجد اوليه ساخته شده است. سبك معماري آن به صورت چهار ايواني است و داراي سردري بلند، صحن وسيع، حجره هاي دو طبقه و كاشي كاري زيباست. اين مسجد به همت مرحوم شيخ عبدالحسين تهراني معروف به شيخ العراق ساخته شد و به همين دليل به نام مسجد شيخ عبدالحسين موسوم شد.
مسجد امام خميني تهران
مسجد امام خميني(سلطاني) از مسجدهاي بزرگ و معروف تهران است كه از دوران فتح علي شاه قاجار به يادگار مانده است. ساختن بناي مسجد در سال 1240 هجري قمري پايان يافت و نام فتح علي شاه در پيشاني ايوان بزرگ در سمت قبله، به خط نستعليق نوشته شده است. در سال 1307 هجري قمري به دستور ناصرالدين قاجار تعميراتي در مسجد انجام شد و دو مناره سردر مسجد، كه به طرفين ايوان شمالي افزوده شده است، در همين زمان به اين بنا اضافه گرديد. نام ناصرالدين شاه قاجار نيز بر سردر جلوخان شمالي ديده مى شود. اين مسجد از لحاظ وسعت صحن، شبستان هاي زيبا، گنبد عظيم كاشي كاري، تاق ها و سردر، باشكوه و جالب است و نمونه هاي كاشي كاري بديع آن زمان، در اين بنا ديده مىشود ولي طرح ساختماني گنبد اصلي مسجد، بر اثر تعميرهاي سال هاي گذشته به صورت صاف درآمده است. اين مسجد در انتهاي خيابان ناصرخسرو واقع شده است و به بازار تهران محدود است.
مسجد جامع رجب علي تهران
مسجد جامع رجب علي از مسجدهاي قديمي شهر تهران است كه متعلق به دوره قاجاريه بوده كه صحني وسيع و شبستان تابستاني و زمستاني دارد. ايوان زيباي اين مدرسه و شبستان قديمي مسجد از لحاظ سبك ساخت و اسلوب كاشي كاري و هم چنين كتيبه خط ثلثي كه بر بالاي ايوان رفيع نصب شده، بسيار جالب و ارزنده است. تاق نماهاي ايوان و دو گوشواره بالايي آن، داراي تاق بندي و كاشي كاري ممتاز است. در اين قسمت از بنا كتيبه اي كه به خط ثلث سفيد رنگ بر متن كاشي هاي لاجوردي نصب شده، حاكي از مرمت مسجد است. تاق نماهاي ايوان و صحن مسجد مزين به كاشي كاري هايي خوش طرح است. در پشت اين ايوان بلند، شبستان و حجره هاي مسجد واقع شده است. اين شبستان از نظر هنر معماري و تزيينات كاشي كاري دوران قاجار، بسيار زيبا و حايز اهميت است. در ميان دايره كاشي ايوان، نام كاشي كار و استاد بنا ثبت شده است. اين مسجد در خيابان بوذرجمهري در محله درخونگاه واقع شده است.
مدرسه معزالدوله تهران
مدرسه معزالدوله از بناهاي وقف شده توسط محمداسماعيل‌ ميرزا معزالدوله مي باشد كه به سعي و كوشش حاجيه فرخ لقا خانم زوجه مرحوم معزالدوله بناي مدرسه به پايان رسيد. بر كتيبه موجود در مدرسه، تاريخ 1317 ثبت شده است.
مدرسه فيلسوف الدوله تهران
مدرسه فيلسوف الدوله كه از بناهاي عهد مظفرالدين شاه قاجار مي ‌باشد، توسط ميرزا كاظم طيب رشتي فيلسوف الدوله ملقب به ملك الطبا بنا شده و در سال 1322 وقف شده است. معروف است كه بناي اين مدرسه ده سال به طول انجاميد و عاقبت هم پايان نيافت زيرا فيلسوف مي خواست دو مناره سر در اصلي را زيباتر از مناره‌هاي امام زاده سيداسماعيل در مجاورت بناي خود تزيين نمايد ولي عمر او كفاف نداد و مناره هم چنان آجري و نيمه تمام باقي مانده است.

مقبره هاي ديلمي و سلجوقي ري
مقبره هاي ديلمي و سلجوقي يا كوه نقاره خانه كه مربوط به دوران سلجوقي است از يادگارهاي تاريخي شهرري بوده و با شماره 203 به ثبت رسيده است.
گورستان ابن بابويه ري
ابن بابويه يكي از گورستان هاي قديمي شهر تهران است كه پيش از تاسيس بهشت زهرا، بزرگ ترين گورستان شهر بود. اين گورستان در فضايي آرام و سرسبز در زميني به مساحت 5/9 هكتار ايجاد شده است. گورستان ابن بابويه موزه اي ارزشمند است كه مردان بزرگ تاريخ معاصر ايران را در خود جاي داده است. از جمله اين بزرگان مى توان به ميرزاده عشقي شاعر بزرگ و انقلابي، دهخدا اديب و خالق لغت نامه دهخدا و دكتر حسين فاطمي وزير امور خارجه ايران در دوران نهضت ملي كردن صنعت نفت اشاره كرد.
گورستان حضرت عبدالعظيم ري
گورستان عبدالعظيم در جنوب خاوري صحن بيروني حرم حضرت عبدالعظيم واقع شده و زير نظر سازمان حج و اوقاف اداره مى شود. در اين گورستان بزرگان زيادي آرميده اند از آن جمله مي توان به "ستارخان" سردار ملي ايران اشاره نمود. آرامگاه سردار ملي در فضايي بسيار ساده و گمنام با سنگي قديمي كه نام سردار بسيار ساده و بي پيرايه بر آن حك شده است در ميان سنگ هاي حكاكي شده گورستان به چشم مي خورد كه البته به سختي مى توان آن را در ميان ساير قبور يافت.
بناي سنگي زرتشتيان ري
در قسمت باختري كوه بي بي شهربانو و در خاور كارخانه سيمان از قديم تا چند سال پيش چهار بناي سنگي مكعبي شكل قرار گرفته بود كه وسط آن ها حفره اي خالي وجود داشت. اين بناها كه در سال هاي گذشته به دست سنگ فروشان سودجو خراب شده، بى گمان استودان زردشتيان شهرستان بوده است. جايي كه در آن استخوان مرده هاي خود را بر اساس آموزه هاي ونديداد اوستا مى گذاشتند.
آرامگاه مرحوم سيد محمد طباطبايي ري
آرامگاه مرحوم سيد محمد طباطبايي كه در ميدان مركزي شهر ري قرار دارد، متعلق به قرن 13 هجري قمري بوده و با شماره 2097 به ثبت رسيده است.
آرامگاه رضاشاه ري
آرامگاه رضاشاه كه در شهرري قرار دارد، مربوط به دوره پهلوي بوده و با شماره 1329 به ثبت رسيده است.
آستانه‌‏‎ حضرت عبدالعظيم )ع) ري
حضرت عبدالعظيم‌ از نوادگان ‏‎‌امام‌‏‎‏‎ حسن مجتبي‌‏‎ ‏‎(ع‌‏‎(‎ است كه‌ در قرن‌‏‎ سوم هجري قمري‌‏‎‏‎ شهيد و‏‎ در‏‎ شهر ري‌‏‎ دفن شد‏‎. حرم‌ حضرت ‏‎عبدالعظيم (ع) ‏‎يكي‌‏‎ از زيارتگاه‌هاي‌‏‎‏‎ بزرگ‌‏‎‏‎ و معتبر شيعيان‌‏‎‏‎ جهان است‏‎ كه به مرور زمان ساخته و بناهاي متعلق به آن در دوره هاي مختلف تاريخي با شكوه زيادي احداث شده اند. اين مجموعه‌ مشتمل بر حرم‌ها، رواق‌ها، مسجدها، ايوان‌ها، صحن‌ها‏‎ و ديگر آثار‏‎ متعلق و وابسته‌‏‎ به‌‏‎ آن است. بقعه‌هاي امام ‌زاده‌‏‎ حمزه برادر امام‌‏‎ رضا‏‎ (ع)‏‎‎‏‎ و امام ‌زاده‌‏‎ طاهر از فرزندان‌ امام‌‏‎ سجاد‏‎ ‏‎‏‎)‎ع‌‏‎) نيز در همين‌‏‎ مجموعه قرار دارد‏‎.‎
بناي‌‏‎ اصلي‌‏‎ و نخستين اين‏‎ آستانه، در‏‎ نيمه‌ دوم‌‏‎ قرن‌ سوم‌‏‎ هجري قمري (قرن نهم‌‏‎ ميلادي‌‏‎) تعمير اساسي‌‏‎ شد و درگاه‌‏‎ اصلي ورودي آن كه‌ در سمت شمال قرار دارد، به فرمان پادشاهان‌‏‎ آل ‌بويه تكميل شده ‏‎و آذين يافت‌‏‎.‎ هم چنين گنبد مطهر ساخته شد و بعدها با‏‎ روكش‌‏‎ طلا پوشيده‌ شد. قديمي ‌ترين اثر تاريخي اين‌ آستانه،‌‏‎ صندوق ‌مطهر ‌است ‌كه‌ از چوب عود فوفل‌ و گردو ساخته‌ شده‌ است‌. اين صندوق از آثار باستاني نفيس‌ ايران‌ بوده‌ و از لحاظ‏‎ بزرگي ‌كم ‌نظير‏‎ است.
چهار طرف‌ اين‌ صندوق‌ گران بها كتيبه‌اي به‌ خط نسخ‌ و ثلث‌ برجسته‌ حكاكي شده‌ كه‌ مربوط به‌ سال‌ ساخت‌ صندوق‌ يعني 725 هجري قمري است‌. درب منبت كاري سمت‌ مقبره‌ ناصرالدين شاه‌‏‎ نيز، از ديگر قسمت‌هاي تاريخي بنا است‌ كه‌ قبل‌ از اين‌ كه‌ به صورت‌ آرامگاه‌ درآيد به‌ نام‌ مسجد هلاكوخان‌ خوانده‌ مي ‌شد. قدمت‌ اين‌ بنا به‌ سال‌ 848 هجري‌‏‎ قمري،‌ دوران سلطنت‌ شاهرخ‌ بهادر تيموري مي ‌رسد. آثار هنري با ارزشي از جمله‌ درهاي منبت كاري شده‌ با خطوط زيبا و نفيس‌ مربوط به سده‌ هاي هشتم‌ تا دهم‌ هجري باقي مانده‌ است. ايوان‌ رواق‌ و سر در بناي آستانه از آثار دوره صفويه و ضريح‌ نقره‌، آينه‌ كاري، نقاشي و طلا كاري گنبد از آثار دوره قاجاريه و متعلق‌ به‌ قرن‌ سيزدهم‌ هجري است.
بقعه و گنبد بى بى شهربانو ري
گنبد بي بي شهربانو بقعه اي مينايي رنگ، مربوط به قرن چهارم هجري قمري است. اين بقعه در دامنه جنوبي كوه ري معروف به كوه بي بي شهربانو قرار دارد. اين بنا به روايتي، محل آرامگاه مادر حضرت سجاد امام چهارم(ع) و دختر يزدگرد سوم ساساني است. در نزديكي بقعه بى بى شهربانو غاري بزرگ وجود دارد و نزديك آن هم چشمه آبي در زير كوه است كه آب آشاميدني بقعه و زايران را تامين مى كند و منظره آن هم بسيار زيبا و جالب است. زايران به در ورودي پله اي كه به چشمه آب زيرزميني منتهي مىشود دخيل مىبندند. اين بقعه با شماره 256 به ثبت رسيده است.
امام زاده شعيب ابوموسي ري
امام زاده شعيب ابوموسي از مراكز عبادي متعلق به دوران قاجاريه است كه در فيروز آباد شهرري قرار دارد و با شماره 3377 به ثبت رسيده است.
بقعه ا ستودان بزرجوميد ري
بقعه استودان بزرجوميد در جنوب خاوري بقعه بي بي شهربانو، بر فراز تپه نقاره خانه واقع شده است. بناي اين عمارت از محوطه اي به طول 33 متر (جنوبي - شمالي) و عرض 22 متر (خاوري - باختري) كه با ديوار سنگي بسيار قديمي محصور مي باشد، تشكيل شده است. در سمت شمال آن سنگ طبيعي كوهستان قرار دارد و در جنوب اين محوطه نيز چند بناي محكم و استوار سنگي با پوشش هاي گنبدي شكل از سنگ و آجر ساخته شده است. در دوره هاي بعد از احداث ديواره هايي جديد، رواق ها، اتاق ها و راهروها، محوطه اصلي آن را به دو صحن تقسيم كردند. گنبد بقعه از عهد ديلميان است.
اكنون كهن ترين اثر تاريخ دار بقعه، صندق روي مرقد است كه تاريخ آن 888 است و نشان مىدهد كه شكل كنوني بنا در آن تاريخ به وجود آمده است. در اين تاريخ ري و ناحيه هاي آن از جمله تهران، در تصرف خاندان آق قويونلو بود. در نفيس و منبت كاري بقعه از يادگارهاي زمان شاه تهماسب است.
امام زاده عبدالله ري
امام زاده عبدالله از مراكز عبادي متعلق به دوران صفوي - قاجاري است. بناي اين بقعه در خيابان فداييان اسلام، سه راه ورامين قرار دارد و با شماره 2313 به ثبت رسيده است.
بقعه ابن بابويه ري
بقعه ابن بابويه واقع در ابن بابويه، نرسيده به ري از مراكز عبادي مربوط به اوايل قرن 8 هجري قمري است كه با شماره 1816 به ثبت رسيده است.
امام زاده هادي ري
امام زاده هادي بنايي آجري و از يادگارهاي دوران صفوي در منطقه شهر ري است. درون حرم مقبره اي وجود دارد كه با كاشي معرق پوشيده شده است. گفته مي شود كه اين بقعه به فرمان شاه تهماسب صفوي ساخته شده است. امام زاده هادي به نام مسجد شاه هم خوانده مي شود و محوطه آن آرامگاه بسياري از هنرمندان تهران است.

كاخ گلستان تهران
مجموعه كاخ گلستان، يادگاري به جاي مانده از ارگ تاريخي تهران است كه روزگاري همانند نگيني در ميان اين ارگ، مي درخشيد. ارگ تاريخي تهران در دوران صفويه بنا شده، در دوره زنديه بازسازي و در دوره قاجاريه به محل دربار و سكونت سلاطين اختصاص يافت. در زمان شاه عباس صفوي چهار باغ و عمارت ايراني ساده و چنارستاني در محل كنوني كاخ گلستان و اطراف آن احداث شد. كريم خان زند (1163ـ1193ه. ق) در همين ناحيه اقدام به پى ريزي ساختمان ارگ و حصار برج هاي آن كرد. در دوران قاجار، بناهاي سلطنتي درون ارگ و حصار ساخته شدند. در سال 1268 هجري قمري مطابق با پنجمين سال سلطنت ناصرالدين شاه، قسمت خاور باغ سلطنتي را وسعت دادند و كاخ هايي ديگر در اطراف اين باغ كه به نام باغ گلستان خوانده مى شد، بنا نهادند. دارالحكومه و محل سكونت شاه در بيش از يك سوم فضاي ارگ قرار داشت. اين منزلگاه همانند خانه هاي سنتي ايران داراي دو بخش بيروني و اندروني بود. بخش بيروني شامل دو قسمت يعني حياط دارالحكومه يا ديوان خانه و ديگري باغ مربع شكلي به نام باغ گلستان بود كه اين دو حياط را بناهايي از يكديگر جدا مي ساخت. در خاور دارالحكومه و شمال باغ گلستان فضاي اندروني قرار داشت كه حياط بزرگي بود كه اقامتگاه زنان شاه و عمارت خوابگاه شاهي در ميانه آن ساخته شده بود و در واقع حرمسرا را تشكيل مي داد. اين مجموعه در دوره پهلوي تخريب شد و به جاي آن ساختمان فعلي وزارت امور اقتصادي و دارايي ساخته شد.
مجموعه كاخ هاي ضلع شمالي باغ گلستان شامل تالار، موزه، سرسراي ورودي، تالار آينه، تالار برليان و تالار بلور پيش از ديگر قسمت هاي كاخ احداث شد. تاريخ ساختمان(تالار تاج گذاري) سال 1296 هجري قمري است.
در شاه نشين تالار سلام، تخت زرين و جواهرنشان بزرگي به نام تخت طاووس قرار دارد. حياط تخت مرمر يا دارالحكومه مقر تخت نشستن شاه و برگزاري بارعام و محل حكومت بود. در حالي كه فضاي باغ گلستان، اندرون شاهي بود و به ملاقات هاي خصوصي و مراسم خانوادگي اختصاص داشت.
كاخ شمس العماره تهران
شمس العماره مرتفع ترين ساختمان شهر در زمان خود بود كه در سال 1284 به فرمان ناصرالدين شاه قاجار ساخته شد. كاخ شمس العماره عمارتي رفيع و بلند با دو برج است كه در انتهاي گلستان و در خاور عمارت ديوان خانه قرار دارد و بناي زيباي آن از سمت خارج قصر يعني طرف بازار منظره اي بسيار جالب دارد.
كاخ موزه سعدآباد تهران
مجموعه كاخ سعد آباد كه امروزه به عنوان موزه از آن استفاده مي شود، در شمالي ترين، بلندترين و خوش آب و هوا ترين بخش تهران در مساحتي در حدود 400 هكتار واقع شده است. اين مجموعه داراي حدود 180 هكتار جنگل طبيعي، چشمه سار، باغستان، گلخانه و خيابان پوشيده از گل و درخت
است. در اين مجموعه در حدود 14 كاخ با تاسيسات جنبي گوناگون ساخته شده است. هر يك از اين كاخ ها با مساحتي زياد و با انواع امكانات تفريحي مانند استخر، مرداب، زمين هاي بازي و باغ در اختيار يكي از نزديكان شاه بوده است.
كاخ سلطنت آباد تهران
كاخ سلطنت آباد در سال 1305هجري قمري به فرمان ناصرالدين شاه در قريه رستم آباد ساخته شد. اين كاخ شامل يك بناي دو طبقه بزرگ است كه حوضخانه وسيعي در وسط آن قرار دارد و اتاق ها، پلكان و راهروهاي متعددي گرداگرد آن ساخته شده است. سقف زيرين حوضخانه، ديوار اتاق ها و راهروهاي آن آراسته به گچ بري هاي زيباي عهد قاجار است كه ديدن آن خالي از لطف نيست.
كاخ سرخه حصار (ياقوت) تهران
كاخ سرخه حصار كه به نام كاخ ياقوت هم خوانده مىشود، از ساختمان هايي است كه در اواخر قرن 13 و زمان ناصرالدين شاه در محل سرخه حصار ساخته شد. اين كاخ سلطنتي شامل دو دستگاه عمارت به نام كوش بيروني و حرمخانه بود و در مجموع در حدود دويست اتاق داشت. گذشته از بناهاي سلطنتي قلعه، ساختمان هاي ديگري به نام كاروان سرا، سربازخانه و گرمابه هم داشت كه امروزه اثري از آن ها ديده نمى شود.
كاخ و پادگان عشرت آباد تهران
كاخ و پادگان عشرت آباد از بناهاي به يادگار مانده از قرن سيزدهم هجري قمري است. قصر عشرت آباد در سال 1291 قمري به دستور ناصرالدين شاه در محل عشرت آباد، در شمال خاوري تهران و بيرون دروازه شميران ساخته شد. ساختمان كلاه فرنگي پادگان عشرت آباد به صورت برجي زيبا و چهار طبقه است كه داراي نمادهايي موزون مي باشد. طبقه سوم اين ساختمان داراي شاه نشين،‌ آينه كاري و مقرنس و پوشش سقف آخرين طبقه‌ آن شيرواني است. ساختمان كلاه فرنگي از نمونه هاي جالب معماري دوران قاجار به شمار مى رود.
كاخ مرمرتهران
كاخ مرمر كه تخت مرمر يا تخت سليمان در وسط ايوان آن قرار دارد از كاخ هاي ساخته شده در دوره معاصر است. قابل ذكر است كه تخت مرمر وسط كاخ به دستور فتحعليشاه ساخته شده است. احداث اين كاخ از 1313 تا 1316 به درازا كشيد و معماري آن آميزه اي از سبك هاي خاوري و باختري است. اين كاخ از سال 1355 تا 1359 موزه بوده است.
كاخ بهارستان تهران
كاخ بهارستان كه امروزه متعلق به مجلس شوراي اسلامي است، در قرن سيزده هجري قمري به دستور مرحوم ميرزاحسين خان سپه سالار صدراعظم ساخته شد و پس از مشروطيت به مجلس شوراي ملي ايران واگذار شد.
كاخ شهوند تهران
كاخ شهوند در شمال باختري ميدان دربند، بر روي تپه اي به نام سعدآباد قرار دارد. اين تپه را رضاخان در سال 1306 هجري شمسي در اختيار گرفت و كاخ شهوند را احداث كرد كه در بلندترين نقطه سعدآباد واقع شده است. از نظر سبك معماري، ‌اين مجموعه تفاوت هايي كلي با ديگر كاخ ها دارد. از جهت حفظ ارزش هاي اصيل معماري اين بنا حايز اهميت است. كاخ شهوند محل زندگي رضاشاه بوده و در زمان پسرش، براي اقامت مهمانان خارجي استفاده مى شد. اين كاخ داراي تالار آيينه، اتاق پذيرايي، اتاق غذاخوري، اتاق كار و اتاق خواب است. نماي كاخ با سنگ هايي به رنگ سبز تزيين شده و استادان چيره دست آن ها را با دست تراشيده اند.
كاخ مادر شاه تهران
كاخ مادر شاه در مجموعه سعدآباد قرار دارد و در سال 1305 براي استفاده و اسكان مادر شاه ساخته شده است. اين كاخ امروزه به نام كاخ رجعت و عبرت نام گرفته و از آن به عنوان كاخ موزه رجعت و عبرت نام مي برند.
كاخ موزه ملت تهران
كاخ موزه ملت براي اسكان خانواده پهلوي در مجموعه سعدآباد ساخته شده بود كه امروزه به عنوان موزه از آن استفاده مي شود.
كاخ موزه مرواريد تهران
كاخ موزه مرواريد در گذشته كاخ شمس پهلوي بود. اين كاخ در مهرشهر كرج واقع شده و امروزه به عنوان موزه، اشيا و وسايل قيمتي آن به نمايش گذاشته شده است.
كاخ سياه تهران
كاخ اسود از نظر كيفيت از بهترين ساختمان هاي سعدآباد است. اين كاخ در اين اواخر در مقابل كاخ سفيد كه در همين مجموعه واقع است به كاخ سياه شهرت يافت. كاخ سياه در اصل براي وزارت دربار ساخته شده بود و وجه تسميه اين ساختمان به خاطر سنگ هاي مرمر سياه رنگ نماي آن است. اين سنگ ها از معدن ولي آباد چالوس استخراج شده است. در سال 1359 اين كاخ تبديل به نگارخانه اي از آثار هنرمندان ايراني و خارجي شد كه در سال 1361 گشايش يافت. امروزه از اين كاخ به عنوان موزه هنرهاي زيبا نام برده مي شود.

بازار تهران
بازار بزرگ تهران كه هنوز هم از اصلي ترين مراكز خريد تهران است از يادگارهاي زمان فتحعليشاه قاجار مي باشد. اين بازار مجموعه اي از دالان ها و كوچه هاي تو در تو با رديف دكان ها و راسته مغازه هايي است كه گويي تمامي ندارند و همين معماري سنتي و جالب است كه آن را ممتاز از ساير بازارها نموده است. امروزه بخش هايي از بازار مانند بازار بين الحرمين، ديگر آن نقش پيشين را ندارند اما هنوز از نظر جنبه تجاري رونق بسيار دارند. مجموعه بازار تهران داراي بخش هاي مختلفي است كه از آن جمله مي توان به تيمچه علاءالدوله، تيمچه قيصريه، تيمچه مهديه، چهار سوق بزرگ، بازار امير، تيمچه امين اقدس، تيمچه صدراعظم، تيمچه كتاب فروشان و بازار بين الحرمين اشاره نمود.
تيمچه علاءالدوله تهران
اين بنا در ميانه قرن سيزدهم هجري قمري به وسيله شخصي به نام علاءالدوله ساخته شده است و از ويژگي هاي معماري تيمچه هاي بازاري ايران برخوردار است.
تيمچه قيصريه تهران
اين تيمچه در اوايل قرن سيزده هجري قمري و در زمان قاجاريه ساخته شده است. اين بناي معروف، شامل سقف عظيم دو پوششي است و يزدي بندي هاي محكمي دارد كه در بازار بزرگ و پس از بناي چهار سوق واقع شده است.
تيمچه مهديه تهران
اين تيمچه در اوايل قرن سيزدهم هجري قمري ساخته شده، داراي سقف بزرگ صدفي و يزدي بندي هاي محكم و عالي است.
چهار سوق بزرگ تهران
چهارسوق بزرگ، يكي از قديمي ترين بناهاي تهران است كه در بازار اصلي شهر تهران و در اواسط قرن سيزده هجري قمري و پس از انتخاب اين شهر به پايتختي ايران، ساخته شد.
بازار امير تهران
اين بازار به همت و دستور ميرزاتقي خان اميركبير در قرن سيزده قمري پس از پايتختي تهران ساخته شد.
تيمچه امين اقدس تهران
اين بنا در قرن سيزده هجري قمري در عهد ناصرالدين شاه قاجار ساخته شد و به نام امين(امينه) اقدس، يكي از همسران معروف ناصرالدين شاه موسوم شد. اين تيمچه، شامل تيمچه عظيم، گنبد صدفي و يزدي بندي هاي محكم مزين به كاشي كاري است. بناي ياد شده در بازار تهران، پس از چهار سوق بزرگ قرار دارد.
تيمچه صدراعظم تهران
اين تيمچه در قرن سيزده هجري قمري به همت ميرزاعلي خان اتابك صدراعظم ايران ساخته شده است. تيمچه صدراعظم داراي پوشش عظيم صدفي با حجره هاي دو طبقه است.
تيمچه كتاب فروشان تهران
ساختمان تيمچه كتاب فروشان متعلق به قرن سيزده هجري قمري مي باشد. پوشش بزرگ صدفي و يزدي بندي هاي آن چشم گير است.
بازار بين الحرمين تهران
اين بازار بين مسجد امام خميني(شاه سابق) و مسجد جامع واقع شده و در زمان محمدشاه قاجار ساخته شده است. بازار بين الحرمين عرضه كننده نوشت افزار، كاغذ و مقوا است.

ميدان آزادي(برج آزادي) تهران
بناي ميدان آزادي يكي از بناهاي معروف تهران است كه در دوران معاصر- سال 1350 شمسي - ساخته شده است. اين بنا بهترين نمود از معماري ايراني و اسلامي مي باشد كه در ساختن آن دقت و ظرافت بى نهايت به عمل آمده است. بناي برج آزادي در باختر تهران و در ابتداي جاده مخصوص تهران - كرج در زميني به وسعت 50 هزار متر مربع ساخته شده و هم زمان موزه اي نيز در داخل آن تاسيس شد. سطح زيربناي اين برج 400 متر و ارتفاع آن از سطح زمين 45 متر است.
مناره پامنار تهران
مناره پامنار از بناهاي متعلق به قرن 13 هجري قمري است كه به يك مسجد متصل مي باشد. ساختمان آجري مناره، با روكار كاشي فيروزه اي و حاشيه اي متوازي تزيين شده است. هم اكنون محوطه اين مناره در نتيجه احداث خيابان آسيب ديده است.
برج ميلادتهران
برج ميلاد(يادمان) اولين برج مخابراتي ايران و با امكانات فوق العاده است كه در حال احداث است. اين برج در قسمت شمالي تپه گيشا واقع شده است. اين مركز ارتباطي بين لمللي در مقايسه با ساير برج هاي دنيا رتبه چهارم را از نظر ارتفاع به خود اختصاص داده است. ( برج تورنتو 3/553 متر، مسكو3/553 متر، شانگهاي 460 متر و برج ميلاد 435 متر) اين مجموعه شامل هتل 5 ستاره و مركز همايش هاي بين المللي با ظرفيت 1500 نفر و مركز تجاري است كه در حال احداث بوده و از طبقه فوقاني برج تمام سطح شهر تهران قابل رويت است.

كليساي طا طاووس تهران
كليساي طاطاووس يكي از قديمي ترين كليساهاي تهران است كه در اواخر قرن دوازدهم هجري قمري (سال 1178) هجري شمسي، ساخته شده است. اين كليسا در منطقه بازار حضرتي در تقاطع خيابان مولوي در جنــوب خاور تهران واقع اســت و به يقين اولين نشانه حضور متشكل ارامنــه در شهر تهــران مي باشد. مساحت تقريبي كليسا و نمازخانه حدود320 مترمربع و صحن آن محل دفن افراد بسياري است كه به علت نبودن قبرستان مخصوص مسيحيان، دراين محل دفن شده اند. ازافراد سرشناسي كه در صحن اين كليسا مدفون هستند مي توان از سفراي روسيه و انگلستان، شاهزاده گرجستان، چارلز اسكات فرزند والتر اسكات نويسنده نامي انگليسي، چارلز آليسون فرستاده ويژه و وزير مختار دربار انگلستان در ايران، داودخان طبيب نظام و غيره هستند. موسسان كليسا نيز خود در همين مكان دفن شده اند. تصاوير كنده كاري شده بر روي سنگ قبر، مردگان را درجامه هاي دوره قاجار نشان مي دهد.
درسال 1970 هنگام بازسازي سطـح داخلي ديوارهاي كليسـا، نقاشي هاي اوليه تزييني روي ديوارهـا نمايان شده اند. همه اين نقاشي ها تكرار يك تصويـــر است.(تصوير گلداني پراز گل و پرندگاني شبيه طوطي) رنگ هاي به كار رفته دراين نقاشي ها داراي ريشه گياهي هستند. لازم به توضيح اسـت كه سازمان ميراث فرهنگي در سـال 1998 اين بنا را به فهرست آثار باستاني كشور اضافه نموده است.
كليساي سرگيس مقدس تهران
بناي كليساي سرگيس مقدس كه بزرگ ترين كليساي ارامنه تهران است، در سال 1970 به پايان رسيده است.
كليساي گئورگ مقدس تهران
كليساي گئورگ مقدس در خيابان حنيف نژاد ميدان وحدت اسلامي بازارچه قوام الدوله كوچه كليسا واقع است و طبق روايات در سال هاي 95 - 1790 بنا شده است. دراطاق هاي محوطه اين كليسا از افراد سالمند نگهداري و مراقبت مي شود.
كليساي ميناس مقدس تهران
اين كليسا در ده ونك واقع است و در سال 1875 ميلادي بنا شده است. زمين كليسا را مستوفي الممالك به ارامنه اهدا نموده است.
كليساي حضرت مريم تهران
كليساي حضرت مريم در خيابان ميرزا كوچك خان واقع شده است. بناي اين كليسا در سال 1938 م (1317 ش ) آغاز و در سال 1945 (1324 ش ) به پايان رسيده و به نام مريم مقدس تقديس يافت.