مريوان در حدود يك قرن سابقه تاريخي دارد. يكي از شاهزادگان قاجار به نام فرهاد ميرزا كه پيش از مشروطيت در اين محل حكومت مي كرد، قلعه اي در مريوان بنا كرد كه جريان بناي آن را در كتيبه اي كه به ديوار مسجد دارالاحسان (مسجد جامع سنندج) نصب شده، شرح داده است. اين شهر مرزي در همسايگي دولت عثماني قرار داشت و به دستور ناصرالدين شاه قاجار در سال 1282 هـ . ق قلعه اي مستحكم در آنجا احداث شد. در سال 1286 حاج فرهاد معتمدالدوله بر استحكام قلعه افزود و آن را «شاه آباد» ناميد. در كنار همين قلعه نظامي، روستايي به نام «قلعه مريوان» ايجاد شد. به دستور حاج معتمدالدوله در داخل شهر يك باب قنات، حمام و آب انبار احداث كردند. بعد از حاج فرهاد معتمدالدوله، ‌حاج محمد عليخان ظفر الملك قلعه را وسعت داد و در داخل آبادي «شاه آباد» چندين باب منزل، يك كاروانسرا و قناتي ديگر احداث كرد. بعدها كليه اين تاسيسات در اثر شورش و هرج و مرج عشاير كرد منطقه، ويران شد. در اوايل حكومت پهلوي، حاكم وقت در روستاي موسك قلعه اي بنا نهاد كه امروزه از آن به عنوان پادگان استفاده مي شود و فاصله چنداني با شهر ندارد. وجود درياچه زريوار در غرب شهر مريوان زيبايي خاصي به اين شهر بخشيده و آن را به يك ناحيه گردشگاهي تبديل كرده است.
شهرستان مريوان از نظر جغرافيايي در 46 درجه و 10 دقيقه ي درازاي خاوري و 35 درجه و 31 دقيقه ي پهناي شمالي و ارتفاع 1320 متري از سطح دريا قرار دارد. مريوان از شمال به عراق، از جنوب به پاوه و از خاور به سنندج محدود مي شود. شهر مريوان مركز شهرستان مريوان در 161 كيلومتري سنندج و در مسير راه مريوان – سنندج قرار دارد. آب و هواي آن نسبتا سرد و نيمه مرطوب است و ميزان بارندگي سالانه به طور متوسط حدود 750 ميلي متر و ميزان رطوبت نسبي و سالانه به طور متوسط 70 درصد است. درياچه زريوار در 3كيلومتري باختر شهر مريوان قرار دارد. شهر مريوان در مسير راه مريوان- سنندج كه تا سنندج 161 كيلومتر فاصله دارد. اقتصاد مريوان مانند اغلب شهرهاي كوچك ايران اقتصاد كشاورزي است. آب كشاورزي از رود و درياچه زريوار فراهم مي شود و محصولات كشاورزي آن ‌گندم، جو، بنشن، گردو، بادام، انار، سيب، گوجه سبز، گلابي، گيلاس، ‌آلبالو، آلو، زردآلو، هلو، سنجد و توتون هستند.صنايع دستي اين منطقه شامل بافت قالي، گليم، گليمچه، شال پشمي، موج، جانماز و جاجيم مي شود.

مهم ترين رودهايي كه در اين شهرستان جريان دارند عبارتند از: آب چمشيدر، آب دوپردان، آب سيروان، آب شاهاني، آب هويان، آويهنگ، چم اخته سوره، چم انجيران، چم تي رشكه، چم چناره، چم ده بنياد، چم شوويشه، چم شيان، چتم قتاون، چم گاگل، چم گزان، چم گردلان، چم گلچيدر، چم گوره، چم هاله كوكان، چم زروار، دول ده، دياله، قزلجه سو، نهرديالا.
درياچه زريوار مريوان
درياچه زريوار مهم ترين و كم نظير ترين جاذبه آبي در باختر كشور است كه در فاصله دو كيلومتري باختر مريوان قرار گرفته و جاده آسفالته ايي آن را به شهر مريوان پيوند مي دهد. اين درياچه در ارتفاع 1285 متري از سطح دريا واقع شده است. درازاي آن 5/4 كيلومتر و پهناي آن كم تر از 2 كيلومتر و عمق متوسط آن حدود 3 متر است. درياچه زريوار آبي شيرين دارد و از جوشش چشمه هايي كه در كف درياچه قرار گرفته اند، تامين مي شود. وضعيت استقرار شهر مريوان (مستقر در دامنه كوه) و درياچه زريوار كه از جهات مختلف توسط جنگل هاي انبوه و نيمه انبوه احاطه شده اند مناظر بسيار زيبا و بديعي را به وجود آورده اند. بر تپه اي كوچك در قسمت خاوري، مهمان سراي ايرانگردي و جهانگردي مريوان احداث شده است. سطح درياچه در هنگام زمستان كاملا يخ مي زند و در تابستان اطراف درياچه زريوار پوشيده از جنگل هاي بلوط و زيستگاه پرندگاني از قبيل مرغابي، غاز و پليكان است.اين‌ درياچه‌ در سه‌ كيلومتري‌ شمال‌ باختري‌ مريوان‌ و از زيباترين‌ ميراث‌هاي‌ طبيعي‌ استان‌ كردستان‌ به‌ شمار مي‌آيد. آب‌ اين‌ درياچه‌ از چشمه‌هاي‌ جوشان‌ و رودخانه‌هاي‌ چندي‌ كه‌ به‌ آن‌ مي‌ريزد، تأمين‌ مي‌شود. حجم‌ آب‌ درياچه‌ از 5/22 ميليون‌ متر مكعب‌ تا 5/47 ميليون‌ مترمكعب‌ در طول‌ سال‌ متغير است‌. مساحت‌ آن‌ حدود 720 هكتار است‌.وجه‌ تسميه‌ زريوار و زريبار كه‌ هر دو در منطقه‌ متداول‌ است‌، به‌ واژة‌ «زري‌» كه‌ در زبان‌ كردي‌ به‌ معني‌ درياچه‌ است‌، باز مي‌گردد. پسوند «دار» و «بار» پسوند تشبيهي‌ و زريبار يا زريوار به‌ معني‌ درياچه‌وار است‌.درباره‌ اين‌ درياچه‌ افسانه‌هاي‌ متعددي‌ وجود دارد.‌
منطقه‌ اورامان‌
يكي‌ از مناطق‌ زيباي‌ استان‌ كردستان‌، منطقه‌ اورامان‌ است‌ كه‌ در شرق‌ مريوان‌ قرار دارد و داراي‌ كوهستان‌هاي‌ زيبا با پوشش‌ جنگلي‌ است‌. رودخانه‌ بزرگ‌ سيروان‌ از اين‌ منطقه‌ و درة‌ اورامان‌ عبور مي‌كند و به‌ رودخانه‌ دياله‌ در عراق‌ مي‌پيوندد.
يادآوري‌ اين‌ مهم‌ ضروري‌ است‌ كه‌ جنگل‌ها و مناطق‌ بسياري‌ چون‌ جنگل‌هاي‌ بانه‌، مريوان‌ و همچنين‌ «دره‌ شاهان‌» كه‌ دركنار قلعه‌ «قم‌چاي‌» واقع‌ شده‌ است‌ از مراكز مهم‌ طبيعي‌ استان‌ محسوب‌ مي‌شوند.
كوه كاني چرمه مريوان
اين كوه از ارتفاعات رشته كوه هاي زاگرس مياني است كه با ارتفاع 2840 متر در 48 كيلومتري شمال خاوري مريوان و در شمال باختري روستاي ول واقع شده است و سرچشمه اصلي رودخانه دول ده مي باشد.
كوه سناسره مريوان
اين كوه از كوه هاي كوهستان زاگرس مي باشد كه با ارتفاع 2884 متر در 42 كيلومتري شمال خاوري مريوان، شمال خاوري روستاي گلچيدر واقع شده است.
كوه ميانه مريوان
اين كوه يكي از بلندترين ارتفاعات شهرستان مريوان است كه در 33 كيلومتري جنوب خاوري مريوان و در باختر روستاي ميانه واقع شده و 2950 متر ارتفاع دارد. كوه سنگ سور از طرف شمال به آن متصل است.
كوه پيازه مريوان
اين كوه از ارتفاعات نيمه جنگلي كوهستان زاگرس است كه 2953 متر ارتفاع دارد و در 24 كيلومتري جنوب خاوري مريوان و خاور روستاي المانه واقع شده است. كوه پيازه از خاور به كوه چله خانه، از شمال خاوري به كوه شاه نشين و از شمال باختري به كوه كنولان متصل مي شود. مسيرهاي گردشي، ‌كوه نوردي و جنگل گردي اين كوهستان به دليل زيبايي طبيعي وچشم اندازهاي بديع دامنه هاي زاگرس بسيار قابل توجه است.
كوه تخت مريوان
اين كوه دنباله كوهستان زاگرس است كه 2820 متر ارتفاع دارد و در 32 كيلومتري جنوب مريوان واقع شده است. كوه تخت، شهرستان مريوان را در خاور از شهرستان پاوه جدا مي سازد. كوه كمانجر و كوه دربند در مجاورت اين كوه قرار دارند.

قلعه مريوان (قلعه هلو خان )‌
در روزگار حكمراني «سرخاب بيگ اردلان » ، حدود سال 945 ه.ق ، در سه كيلومتري جنوب شرقي شهر فعلي مريوان ، قلعه اي روي كوه ساخته شد كه به قلعه «هلوخان » يا قلعه «ايمام » شهرت يافت . اين قلعه از آجر بود و آثار پله و آب انبار آن كه از سنگ تراشيده شده ، به عنوان شالوده آخرين بناي قلعه ، هنوز بر جا مانده است . قلعه مريوان تا روزگار « سليمان خان اردلان » ، يكي از چهار مركز حكمراني خاندان اردلان در كردستان و در روزگار « سرخاب بيگ » مركز و مقر حكومت كردستان بود . سرخاب بيگ اين قلعه رفيع را دارالملك خود ساخت . اين قلعه همچنان مركز حكمراني كردستان به شمار مي رفت ، تا اين كه هلوخان به رغم تعمير و پديد آوردن ابنيه اي تازه مثل مسجد وافزودن استحكامات جديد بر قلعه ، مركز حكمراني خود را به قلعه پالنگان منتقل كرد . ساير قلاع استان كردستان كه بقاياي اندكي از آن ها بر جاي مانده و نياز به بررسي بيشتر دارد عبارتند از قلعه كهنه و قز قلعه در شهرستان بيجار ، قلعه هاي سياومه ، نمشير بروژه ، كيوه رو ، شوي ، آرمرده در شهرستان بانه و قلعه قپلانتو در شهرستان سقز .