يكي از شهرستان هاي استان تهران است كه در خاوري ترين ناحيه استان واقع شده است. اين منطقه با دارا بودن رودخانه هاي پرآب، درياچه هاي آب شيرين و چشمه هاي آب معدني متعدد، از مناطق كوهستاني و ييلاقي استان تهران به شمار مي آيد. جاذبه هاي طبيعي شهرستان فيروزكوه، اين منطقه را درزمره ي مناطق خوش آب و هواي استان تهران قرارداده كه به خصوص در فصل هاي گرم جاذب جمعيت شهرهاي اطراف است. آثار تاريخي و جاذبه هاي معماري كه در اين منطقه وجود دارند نيز حاكي از قدمت طولاني و تاريخي منطقه است. نقش برجسته ي تنگ واشي كه به دوره ي قاجاريه تعلق دارد، كاروان سراها و قلعه هاي قديمي، قبرستان هاي تاريخي و كهن به همراه بقعه امام زاده هاي متعددي كه در اين شهرستان وجود دارند، از جاذبه هاي تاريخي شهرستان فيروز كوه به شمار مي آيند. كشاورزي در اين منطقه به علت موقعيت جغرافيايي مساعد از رونق خوبي برخوردار است. به علت مرتفع بودن منطقه، باغ داري نيز رواج زيادي پيدا كرده و ويلاهاي زيادي نيز در اين ناحيه ساخته شده كه شهرستان فيروزكوه را دستخوش تحولات جدي نموده است.
مكان هاي ديدني و تاريخي
شهرستان فيروزكوه از جاذبه هاي طبيعي و تاريخي قابل توجهي برخوردار است. اين شهرستان با دارا بودن رودخانه هاي پرآب، درياچه هاي آب شيرين و چشمه هاي آب معدني متعدد، از مناطق كوهستاني و ييلاقي استان تهران به شمار مي آيد. جاذبه هاي طبيعي اين منطقه، شهرستان فيروزكوه را درزمره مناطق خوش آب و هواي استان تهران قرارداده كه به خصوص در فصل هاي گرم جاذب جمعيت شهرهاي اطراف است. آثار تاريخي و فرهنگي زيادي نيز در شهرستان فيروز كوه قرار دارد كه نشان گر قدمت تاريخي منطقه است. نقش برجسته تنگ واشي كه به دوره قاجاريه تعلق دارد، كاروان سراها و قلعه هاي قديمي، قبرستان هاي تاريخي و كهن به همراه بقعه امام زاده هاي متعددي كه در اين شهرستان وجود دارند، از جاذبه هاي تاريخي شهرستان فيروز كوه به شمار مي آيند.
صنايع و معادن
كارخانه هاي شيشه سازي و توليد انواع شيشه از جمله صنايع مهم اين شهرستان به شمار مي روند. هم چنين انواع سنگ هاي ساختماني در اين منطقه وجود دارند كه به روش مكانيكي و غير مكانيكي بهره برداري مي شوند.
كشاورزي و دام داري
كشاورزي در شهرستان فيروزكوه به علت موقعيت جغرافيايي مساعد از رونق خوبي برخوردار است. هم چنين به علت مرتفع بودن منطقه، باغ داري نيز رواج زيادي پيدا كرده است. آب كشاورزي از رودها، چشمه ها و چاه ها تامين مي شود و محصولات عمده ي اين شهرستان عبارتند از: گندم، جو، بنشن، تره بار، زرد آلو، سيب، گيلاس، گلابي، گردو، انگور و آلبالو. دام داري نيز به 2 شيوه ي صنعتي و سنتي در اين منطقه رايج است. واحدهاي گاوداري؛ انواع فرآورده هاي دامي، لبني و گوشتي را توليد مي كنند. پرورش طيور نيز در منطقه رايج است و مرغ و تخم مرغ توليد شده در واحدهاي مرغ داري، عموما به مصارف داخلي مي رسد. 
مشخصات جغرافيايي
شهرستان فيروز كوه در خاوري ترين قسمت استان تهران واقع شده است. اين شهرستان از شمال به بخش سواد كوه از استان مازندران، از خاور به مهدي شهر از استان سمنان، از باختر به شهرستان دماوند و از جنوب به استان سمنان محدود مي شود. مركز اين شهرستان؛ شهر فيروزكوه است كه در 52 درجه و 46 دقيقه درازاي جغرافيايي و 35 درجه و 45 دقيقه پهناي جغرافيايي و در بلندي 1980 متري از سطح دريا واقع شده است. اين شهرستان در كنار جاده اصلي تهران ـ قائم شهر قرار گرفته است. مهم ترين رود منطقه رودخانه فيروزكوه با جهت شمال خاوري به جنوبي باختري است . آب و هواي منطقه سرد و خشك بوده، زمستان هاي سخت و تابستان هاي خنك از ويژگي هاي آب و هوايي اين ناحيه است. راه اصلي تهران به شهرهاي خاوري مازندران و شهرهاي شمالي خراسان از كرانه شمالي شهر فيروز كوه مي گذرد. ديگر مسيرهاي دسترسي به شهرستان فيروزكوه عبارتند از:
ـ فيروز كوه ـ تهران به درازاي 150 كيلومتر
ـ فيروز كوه ـ پل سفيد به درازاي 105 كيلومتر
ـ راه فرعي فيروزكوه ـ سمنان به درازاي 70 كيلومتر.
هم چنين راه آهن سراسري تهران ـ گرگان از ميان شهر فيروز كوه مي گذرد.
وجه تسميه نام و پيشينه تاريخي
درباره ي فيروزكوه آمده است: فيروز كوه، شهركي قديمي و خوش آب و هوا است كه ميان دماوند و هزار جريب و در 150 كيلومتري تهران قرار گرفته است. موقعيت طبيعي و داشتن دژهاي استوار و گذرگاه هاي خطرناك، از اين شهر پناه گاهي براي مهاجمان و متجاوزان به طبرستان به وجود آورده بود، كه هنوز آثار برج و باروهاي عظيم آن باقي است. اين شهرك با عبور راه آهن و ايجاد خيابان ها، ساختمان ها، مغازه ها، و ايجاد ايستگاه راه آهن و انبارهاي راه آهن اهميتي فراوان يافت و امروزه به صورت يك شهرستان مستقل در آمده كه شهر فيروزكوه مركز آن است.

رودخانه فيروزكوه
رودخانه فيروزكوه از دو شعبه گور سفيد و ساواشي كه از كوه هاي خاور و شمال اين شهرستان سرچشمه مي گيرند تشكيل مي شود.
رودخانه نيمرود فيروزكوه
رودخانه نيمرود كه در 12 كيلومتري جنوب باختري فيروزكوه قرار گرفته و از كوه هاي كتوزان، ميشينه مرگ سرچشمه مي گيرد. اين رود پس از پيوستن به رودخانه فيروزكوه، به حبله رود تغيير نام يافته و در مسير جريان، شعبات ديگري نيز دريافت مي كند و پس از عبور از 5 كيلومتري خاور گرمسار، سرانجام بر نمكزارهاي دشت كوير واقع در جنوب كوه گوگرد منتهي مي شود.
حبله رود فيروزكوه
اين رود كه به نام فيروزكوه نيز معروف است از فيروزكوه، سوادكوه و كوه هاي شهميرزاد سرچشمه مي گيرد. مهم ترين شعبه هاي آن، نمرود، گرمسار، دلي چاي و هوير است. اين رودخانه دشت گرمسار را سيراب مي كند و سپس به سوي نمكزارهاي خاور حوض سلطان جاري مي شود. سواحل سرشاخه هاي اين رود ارزش هاي گردشگاهي مناسبي دارد.
چشمه آب علي هراز فيروزكوه
چشمه آب معدني آب علي در شمال دهكده آب علي در 60 كيلومتري شمال خاوري تهران و در كنار بستر رودخانه مبارك آباد از زمين مي جوشد. در گذشته، مظهر چشمه چندين بار تغيير مكان داده است. در حال حاضر آب چشمه با لوله به كارخانه بطري پركني منتقل مي شود و پس از بسته بندي به مصرف خوراكي مي رسد. آب چشمه آب علي از گروه آب هاي بي كربناته كلسيك سرد با PH متمايل به اسيد است و آهن و سيليس نيز در آن وجود دارد. وجود آهن در تركيب آب چشمه به صورت پايدار به علت وجود Co2 و فشار در زيرزمين است كه پس از خروج از زمين بر اثر كم شدن فشار، Co2 آن به حالت ناپايدار و به صورت رسوب در مي آيد. از آن جا كه پركردن بطري ها با اين آب، به خاطر رسوب موجود ايجاد اشكال مي كند،‌ در كارخانه عمل آهن زدايي نيز از آن صورت مي گيرد. شكستگي هايي كه آب چشمه از آن ها بيرون مي آيد. متعلق به دوران اول تا چهارم زمين شناسي است و هيچ گونه آلودگي ميكروبي ندارد. خواص درماني اين آب در دستگاه گوارش، كبد، لوزالمعده و روده است. همچنين آب اين چشمه براي تنظيم كلسترول و اسيد اوريك نيز موثر است. وجود Co2 در آب اين چشمه باعث تنظيم دستگاه گوارش و هضم سريع غذا مي شود.
درياچه آهنگ فيروزكوه
اين درياچه در كناره جاده فيروزكوه به سيمين دشت قرار گرفته و وسعت آن نيم هكتار است.
درياچه زيار فيروزكوه
درياچه زيار دركنار جاده هراز واقع شده و 5/2 هكتار وسعت دارد.
چشمه معدني البرز - آب علي فيروز كوه
اين چشمه در 60 كيلومتري شمال خاور تهران در دهكده آب علي و در كنار جاده تهران - آمل از زمين مي جوشد. در گذشته با احداث كارخانه اي از آب چشمه براي تهيه فرآورده هايي مانند دوغ و شربت استفاده مي كردند. ولي اكنون اين كارخانه بدون استفاده مانده و آب آن علاوه بر مصرف هاي محلي سرانجام به رودخانه اي كه از جوار كارخانه مي گذرد مي ريزد. آب چشمه آب علي از گروه آب هاي بي كربناته و سولفاته كلسيك منيزين آهن دارد و گاز دار و عاري از ميكروب است. اين آب از نظر درماني دفع كننده مواد زايد است و روي كبد و مجراي صفراوي تاثير مي گذارد. همچنين به دليل وجود آهن در تركيب آن، براي درمان كم خوني مفيد است.
چشمه تيزآب فيروز كوه
اين چشمه در 53 كيلومتري تهران، در كنار جاده آب علي واقع شده است. آب معدني تيزآب بازديدكنندگان بسيار دارد.
غار بورينك فيروزكوه
اين غار در جاده دماوند - فيروز كوه نزديك روستاي هرانده واقع شده است. در فصل تابستان هواي درون غار بسيار خنك و دل پذير است.

امام زاده علي فيروزكوه
امام زاده علي در شمال شهر فيروزكوه و در فاصله 3800 متري آن واقع است. اين امام زاده در فاصله 1660 متري شمال باختري تپه پيركم و در ميان تنگه‌اي كه روستاي اميريه در دهانه آن قرار دارد، بنا شده است و شامل يك ايوان در ضلع جنوبي و اطاقي در شمال مي ‌باشد. سقف امام زاده به طور كامل فروريخته است و بنا تا حد بالاي درب انباشته از خاك و خشت مي ‌باشد. و لذا از وضعيت دقيق آن نمي ‌توان اطلاعات كاملي كسب نمود مصالح بنا از خشت خام و ملات گل بوده و نماي داخلي آن را با گچ اندود كرده‌اند. در پيرامون بنا سفال هاي قرمز رنگ و انبوهي از سفال هاي دوره سلجوقي را مي ‌توان يافت. در ضلع خاوري امام زاده علي تپه ديگري وجود دارد كه با امام زاده حدود يكصد متر فاصله دارد بر فراز آن نيز بقاياي يك بناي تاريخي ديده مي ‌شود كه به طور كامل تخريب و كف آن حفاري شده است. احتمالا اين بنا يك برج ديده‌ باني يا اطاقي بوده كه در داخل آن قبري وجود داشته است. به نظر مي ‌رسد اين مكان داراي ارزش تاريخي - فرهنگي زيادي نباشد اما با توجه به نوع سفال هاي چيني استنباط مي ‌شود كه قدمت محل به قرون 5 و 6 هجري برگردد.
امام زاده يحيي فيروزكوه
بناي امام زاده يحيي، برج سنگي مدوري است كه قدمت آن به قرون 6 و 7 هجري قمري مي ‌رسد. اين امام زاده در ضلع جنوبي روستاي هرانده، در 13 كيلومتري جاده فيروزكوه ـ تهران واقع شده است. سقف اين امام زاده به صورت گنبد و داراي 17 ترك مي ‌باشد. البته به نظر مي ‌رسد ترك هاي ايجاد شده در اندودي كه با ملات سيمان در سال هاي اخير صورت گرفته، ايجاد شده و اصل آن مانند بدنه برج، مدور باشد. حد فاصل ميان بدنه برج از بيرون و گنبد آن، ديواري به ارتفاع يك متر ايجاد شده كه با بدنه كاملا متمايز مي ‌باشد. سقف آن پس از پوشش با تير چوبي و تخته به صورت مسطح پوشانده شده است. در منتهي ‌اليه ورودي، قبر امام زاده و در كنار آن 8 قبر ديگر قرار دارد كه كف امام زاده را پركرده است و به گفته اهالي اين منطقه قبور ديگر مربوط به نزديكان امام زاده مي ‌باشند. در ضلع جنوبي امام زاده، محراب كوچكي به ارتفاع حدود يك متر به صورت قوس تزييني كنگره‌اي تعبيه شده است. مصالح به كار رفته در بنا سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج است. بناي امام زاده در حال حاضر بر روي تپه كوچكي با ارتفاع حداكثر 2 متر قرار دارد كه به نظر مي ‌رسد بر اثر ريزش اندود آن در طول ساليان متمادي ايجاد شده باشد.
امام زاده بي بي فيروزكوه
بناي امام زاده بي ‌بي روستاي اندور يكي از بناهاي ارزشمند مي ‌باشد كه با توجه به شواهد و مدارك و مقايسه اين بنا با ديگر بناهاي منطقه، مي توان قدمت بناي اصلي را قرون 7 يا 8 و قدمت اطاق الحاقي را اواسط دوره قاجار تخمين زد. امام زاده بي بي در روستاي اندور در فاصله 10 كيلومتري شمال باختر شهرستان فيروزكوه و همچنين روستاي اميريه و حد فاصل ميان روستاي كتالان و جليزجند واقع شده است. اين امام زاده در شمال باختر روستاي اندور قرار دارد و به شكل برجي هشت ضلعي و داراي گنبدي مي ‌باشد. در بدنه هر ضلع برج از خارج، طاق نماي مستطيل شكلي ايجاد شده و از داخل نيز در بدنه هر ضلع، طاق نمايي ايجاد شده كه برخلاف طاق نماهاي بيروني داراي طاق جناغي مي ‌باشد. ورودي بنا از سمت خاور بوده و اطاق مستطيل شكلي در يكصد و پنجاه سال اخير مقابل آن ايجاد كرده‌اند. بخشي از ديوار اطاق الحاقي از سنگ لاشه و ملات ساروج مي ‌باشد. اما بخشي از آن نيز با سنگ و گل احداث شده است. مصالح بناي اصلي از سنگ‌هاي رودخانه‌اي و لاشه و ملات آن از ساروج مي ‌باشد. بر بدنه اطاق الحاقي و بناي اصلي از داخل 6 لايه گچي مشاهده مي شود كه لايه سوم آن از گل قرمز رنگ مي ‌باشد. نماي خارجي بناي اصلي با گچ و بناي الحاقي با كاهگل اندود شده است. پيرامون اين امام زاده آثار و شواهدي از قبرستان دوره اسلامي مشاهده مي ‌شود.
امام زاده معصوم فيروزكوه
در سمت جنوب خاوري روستاي لزور، امام زاده‌اي وجود دارد كه به نام امام زاده معصوم شهرت دارد. گرداگرد امام زاده با ديواري محصور شده و در ضلع جنوب خاوري و شمال باختري، درهاي فلزي جهت ورود و خروج افراد نصب شده است. حد فاصل ميان ديوار و امام زاده، قبرستان قرار دارد. برخي از قبرها تا حدود 70 سانتي‌متر از كف امام زاده بالاتر هستند اما فاقد ضريح مي ‌باشند. قبر اصلي امام زاده مقابل درب ورودي و در سمت باختر صحن قرار داشته و شامل صندوق چوبي منبت‌كاري شده‌اي است كه روي آن را با پارچه‌هاي سبز رنگ پوشانيده‌اند اهالي روستاي لزور به امام زاده معصوم اعتقاد فراوان داشته و حاصل اين اعتقاد موجب رونق آن و استواري و سلامت بنا گرديده است. بناي امام زاده بسيار زيبا و خوش تركيب است و شامل ستوني مربع شكل در وسط و 4 چشمه طاق در چهار طرف آن مي باشد. بر بالاي ستون مركزي و در حد فاصل چهار چشمه طاق، گنبد مخروطي شكل با هشت ضلع تعبيه شده كه نماي كلي امام زاده به واسطه آن از اطراف، نمايان مي ‌شود. مصالح بنا از سنگ لاشه و ملات ساروج مي ‌باشد. در سال هاي اخير به ضلع شمال باختر امام زاده كه ورودي اصلي آن جهت مي ‌باشد، الحاقاتي شامل ايوان و اطاق هاي كوچكي در جانبين آن افزوده‌اند. نماي داخلي اين قسمت از بنا شامل طاقچه‌هايي است كه در دو طرف آن تعبيه شده و آن را با گچ اندود كرده‌اند سقف بناي الحاقي با تير و تخته و كاهگل پوشيده شده است.
امام زاده عبدالله فيروزكوه
بناي امام زاده عبدالله كه به احتمال زياد بناي اصلي آن متعلق به قرون هفت و هشت هجري مي ‌باشد در روستاي شادمهند در بخش ارجمند واقع شده است. بناي امام زاده عبدالله در مركز روستا و در 50 متري سمت راست جاده ارجمند به لزور بنا شده و شامل برج مقبره‌اي چهار ضلعي است كه مصالح آن از سنگ لاشه و ملات آن ساروج بوده و گنبد آن از داخل عرقچين و از خارج مخروطي شكل مي ‌باشد و با شيرواني پوشيده شده است. در سمت شمال باختري بقعه كه ورودي بنا مي ‌باشد بناهاي جديدي شامل يك ورودي با درب چوبي و پس از آن اطاقي مستطيل شكل كه طاق آن گنبد بيضي شكل بوده و در چهار گوشه آن گوشواره احداث كرده‌اند، وجود دارد. نماي داخلي كليه بناها با گچ، اندود و نماي خارجي با سيمان پوشانده شده است. بناي اصلي داراي سه طاقچه در جانبين و يك پنجره در سمت جنوب است. پنجره از چوپ و منبت‌كاري مي ‌باشد و كتيبه‌اي دارد كه در آن آيه‌اي از قرآن نوشته شده است. در داخل بناي اصلي ضريحي چوبي وجود دارد كه آن هم منبت‌كاري شده است. در كتيبه پنجره تاريخ 905 و بر روي ضريح سال 1204 نوشته شده است. در حال حاضر قبرستان ده در حياط گرداگرد اين امام زاده قرار دارد.
امام زاده قاسم فيروزكوه
در ارتفاعات شمال باختر روستاي كتالان با فاصله 4500 متر بر بالاي ارتفاعات و در جايي كه تنگه منتهي به آن، به دو شاخه خاوري به نام شاتول يا شاتل و شاخه باختري به نام شايود يا شايوت ناميده مي شود، امام زاده اي به نام امام زاده قاسم وجود دارد كه قدمت بناي اصلي آن به قرون 4 يا 5 هجري مي رسد. امام زاده قاسم بر بالاي صخره سنگي بنا شده و داراي يك ايوان در خاور و اطاقي در باختر مي باشد كه با مصالح سنگ لاشه و گل بنا شده و سقف آن با خرپاي چوبي و شيرواني پوشانده شده و ديوارهاي داخلي آن با گچ اندود شده است. بناي فعلي قدمتي بيش از30 سال ندارد. اما گفته مي شود در محل امام زاده قبلي ايجاد شده است. در فاصله پنج متري جنوب امام زاده و بر روي صخره اي سنگي محلي وجود دارد كه آن را جاي عصاي امام زاده دانسته و دو نقطه ديگر كه آن هم صيقلي مي باشد آن ها را جاي پاي اسب او مي دانند و آن ها را مي بوسند و زيارت مي كنند. در حال حاضر در داخل امام زاده قبري ديده نمي شود و اهالي اظهار مي نمايند كه سال قبل آن جا را حفاري و قبر را تخريب كرده اند.
امام زادگان 12 تن فيروزكوه
در انتهاي شمال باختر روستاي ارجمند و در دامنه باختري تپه‌هايي كه در سمت جنوب آن خانه‌هاي اهالي روستاي ارجمند احداث شده است، امام زاده‌هايي وجود دارد كه اهالي محل آن را 12 تن يا دوازده امام مي ‌نامند. محوطه‌اي كه اين امام زاده‌ها در آن واقع شده‌اند، نسبتا وسيع و داراي بيش از 1500 مترمربع وسعت مي ‌باشد و به نظر مي ‌رسد بيش از900 سال قدمت داشته و از زمان پيدايش به عنوان محل دفن اموات منطقه مورد استفاده بوده است. در اين محوطه 4 گنبد رك در جهت خاوري ـ باختري در امتداد يكديگر قرار دارند كه گنبد انتهاي باختري از بقيه گنبدها بلندتر و برافراشته‌ تر مي ‌باشد. در انتهاي جهت شمال خاوري 4 گنبد و با فاصله 2 متر بنايي منفرد، شبيه بناهاي آتشگاهي چهار طاقي دوره ساساني احداث شده است كه از كف فعلي پيرامون خود داراي حدود 2 متر بالا تر است و در جهت شمال خاور 4 گنبد ياد شده و در فاصله 65 متري آن و برفراز تپه مجاور، مقبره‌ ديگري كه دايره شكل مي ‌باشد، ساخته شده كه ارتفاع ديوار آن در ضلع جنوب حدود 5/1متر و در سمت شمال حدود يك متر مي ‌باشد و داراي گنبد رك مي ‌باشد. ورودي امام زاده از جبهه جنوب باختري است و در آن جا درب چوبي نصب كرده‌اند. بناي مقبره انتهاي باختري هشت ضلعي و كف آن حدود 2 متر از ديگر بناها پايين ‌تر است. براي ورود به اين مقبره بايد با استفاده از 8 پله به پايين رفت.
امام زاده اسماعيل فيروزكوه
امام زاده اسماعيل در سه كيلومتري خاور روستاي گور سفيد و در 1500 متري خاور روستاي طارم واقع است. اين امام زاده در شمال گردنه بشم، در ضلع جنوبي كوه خاص و در سمت جنوب سرچشمه‌هاي رودخانه گور سفيد كه در اين نقطه به جويباري شبيه است، قرار گرفته است. در مجاورت اين امام زاده بقاياي ديوارهايي ديده مي ‌شود كه قدمت آن به حدود 500 سال مي رسد. درختان زرشكي در مجاورت امام زاده وجود دارد كه قدمت آن ها نيز بالغ بر 500 سال مي باشد. تنه‌هاي اين درختان كهنسال در سال هاي متمادي در اين منطقه زايرين و رهگذاران را در سايه خود پذيرا بوده است. از زير صخره‌اي كه در ضلع جنوبي امام زاده و مشرف بر آن مي ‌باشد، چشمه‌اي مي ‌جوشد كه آب شيرين و بسيار گوارايي دارد. وجود اين چشمه، مايه حيات درختان زرشك كهن سال اين نقطه و علت احداث امام زاده در اين مكان مي ‌باشد. بر تنه درخت زرشكي كه در كنار مظهر چشمه قرار دارد. زايرين محل پارچه‌هاي فراوان به نشانه دخيل بسته‌اند كه انبوهي آن نشانگر فراواني زايرين اين امام زاده است. فرم امام زاده مستطيل شكل و ساده است.
امام زاده خوش نام فيروزكوه
امام زاده خوش نام كه از بناهاي به يادگار مانده از قرن 10 هجري است، در منتهي اليه شمال باختري لزور و جايي كه اين روستا به صخره هاي سنگي منتهي مي شود، قرار دارد. داخل اين امام زاده كه بنايي ساده و بي پيرايه است با دو قطعه سنگ بزرگ و جلو خان آن با احداث ديوار طرفين وبا پوشش تيرهاي چوبي و لاشه درخت شكل گرفته است. ورودي امام زاده در سمت جنوب و درب ورودي آن از جنس چوب و يك لته مي باشد. تركيب فضاي داخلي، شكل طبيعي قطعات سنگي است كه روي آن ها را گچ مالي كرده اند اهالي اين روستا اعتقاد زيادي به اين امام زاده و معجزات آن دارند و به همين جهت بر روي يك قطعه تير چوبي كه در ميان امام زاده نصب كرده اند، دخيل هاي زيادي از جنس پارچه به رنگ هاي سبز و سياه و يادداشت هايي كوتاه كه بر روي كاغذ نوشته اند نصب نموده اند كه جنبه حاجت نامه و اعلام نياز از امام زاده را دارد. پشت بام امام زاده از چند قطعه سنگ بزرگ كه از ارتفاعات شمالي امام زاده فرو ريخته است پوشيده شده و گنبد سنگي مخروطي شكل را فراهم نموده است. ضمنا بر روي قسمت جلوخان از شيرواني سبز رنگ جهت پوشش استفاده شده است.
امام زاده عسگري فيروزكوه
بر روي تپه اي با ارتفاع حداكثر 5 متر در پانزده كيلومتري شمال باختري فيروزكوه و روستاي شهر آباد در سمت چپ جاده آسفالته اي كه از روستاي دهين عبور مي كند يك برج سنگي تاريخي قرار دارد. اين برج متعلق به بقعه امام زاده طيب و طاهر و امام زاده عسگري است كه به علت قرار داشتن روي اين تپه، نظر هر تازه واردي را به خود جلب مي نمايد. ورودي اين برج از سمت جنوب است كه با ايوان پي در پي و با اندكي چرخش آغاز مي شود. نماي خارجي برج مدور و داراي گنبدي از نوع َرك مي باشد كه با مصالح سنگ لاشه، قلوه سنگ و ملات ساروج ساخته شده و باملات گچ و ساروج اندود شده است. نماي داخلي برج هشت ضلعي و فاقد هر گونه تزيينات بوده و با ملات گچ و ساروج اندود شده است. ارتفاع بنا از زير گنبد تا سطح اضلاع هشتگانه چهار متر و از زير گنبد تا كف فعلي بنا حدود 40/5 متر مي باشد. طبق اظهارات اهالي روستاي شهر آباد و زيارت نامه اي كه در داخل بنا وجود دارد، محل ياد شده شامل سه قبر مي باشد كه به افرادي با نام هاي طيب، طاهر و عسگري تعلق دارد. بر روي قبور معجر يا ضريح چوبي قراردارد كه مشبك بوده و قدمتي در حدود يكصد و پنجاه سال دارد. خوشبختانه بناي برج تاريخي شهرآباد يا امام زاده طيب و طاهر كاملا سالم و تنها نياز به تجديد اندود و مرمتي جزيي دارد.
امام زاده چهارده تن فيروزكوه
امام زاده چهارده تن در مركزروستاي در ده واقع شده است. اين امام زاده، برجي سنگي است كه در طي صد و پنجاه سال اخير فضاهايي به آن اضافه شده و جمعا به امام زاده چهارده تن شهرت يافته است. بقعه اصلي كه همان برج سنگي مي ‌باشد داراي هشت ضلع بوده و از خارج داراي گنبد مي ‌باشد. بر روي هر يك از اضلاع هشت گانه داخلي، طاق نماهايي تعبيه و بر بالاي آن، گنبد جناغي ايجاد كرده‌اند. در بالاي چهار ضلع از اضلاع هشت گانه، چهارگوشواره به طرز زيبايي ايجاد شده كه مقدمات تغيير هشت ضلعي را به دايره زير گنبد فراهم كرده است. در داخل بقعه 14 قبر وجود دارد. ورودي بنا شامل يك ايوان با سكوهايي در طرفين است. مصالح بناي اصلي سنگ لاشه، ملات گچ و ساروج و اندود آن گچي و اجزاي ايوان و اطاق جنب آن از خشت خام و كاهگل مي ‌باشد.
امام زاده بي بي طاهره فيروزكوه
بر پيشاني ضلع شمال خاوري تپه‌اي كه در مركز شهر فيروزكوه و در شمال خاور تپه‌اي كه قلعه تاريخي فيروزكوه بر روي آن احداث شده است، امام زاده‌اي قرار دارد كه به بي بي طاهره شهرت دارد. بناي امام زاده شامل درب ورودي است كه در سمت جنوب باختري آن واقع شده است. داخل آن يك فضاي مستطيل شكل وجود دارد كه داراي درب چوبي مشبك قديمي و كوتاه دو لته‌اي است. در سمت شمالي اطاق ياد شده يك صندوق (معجر) چوبي به ارتفاع حدود 1 متر و طول و عرض 2×1 متر قرار دارد. كه قبر امام زاده در زير آن واقع شده است. اين بنا فاقد تزيينات بوده و فضاي داخلي آن با گچ اندود شده است.
امام زاده سيد اسماعيل فيروزكوه
امام زاده سيد اسماعيل در دامنه ارتفاعات باختر روستاي مهاباد و در نزديكي برج سنگي آن، به شكل امام زاده اي كوچك و ساده با معماري جديد و سقفي با خرپاي چوبي و شيرواني وجود دارد. نماي ورودي اصلي بقعه به سمت جنوب و داراي ايواني است كه ستون هاي چوبي سقف آن را نگهداري و نرده هايي فضاي آن را از بيرون جدا مي كنند. در سمت شمال ايوان، در و پلكاني وجود دارد كه ايوان را به صحن اصلي متصل مي نمايد. صحن اصلي امام زاده مستطيل شكل و قبري در وسط آن قراردارد. مصالح بنا شامل سنگ، خشت، چوب و ملات آن ها گل مي باشد ولي براي اندود ديوارها از گچ نيز استفاده شده است. بر روي ديوارهاي ايوان و صحن اصلي، طاقچه اي تعبيه كرده اند كه برخي از لوازم و تجهيزات امام زاده در آن چيده شده است. بناي فعلي امام زاده فاقد ارزش هنري، تاريخي يا معماري مي باشد اما با توجه به قبرستان وسيعي كه حد فاصل برج سنگي و امام زاده قرار دارد چنين بر مي آيد كه قدمت تاريخي چند صد ساله داشته باشد.
بقعه سيدعلي و خانواده فيروزكوه
در سمت شمالي برج سنگي بارود، بقعه محقر و كوچكي به نام بقعه سيدعلي قرار دارد. آن چه كه از اعتقادات و اظهارات اهالي بارود مي توان به دست آورد اين است كه مرحوم سيدعلي از خادمين امام زادگان محمد و محمود بوده كه قبر او در ضلع باختري همين بقعه قراردارد. وي در طول زندگي خود از تقوا و وارستگي خاصي برخوردار بوده و در جهت مراقبت و نگهداري از امام زاده و پذيرايي از زوار زبانزد خاص و عام بوده تا جايي كه عاقبت جان خود، همسر و سه فرزندش را بر سر اعتقاد خود گذاشته و به دست دشمنان اهل بيت و نوادگان آن ها در محل امام زاده به شهادت رسيد اهالي روستاي بارود پس از مراجعت دشمن، اجساد سيدعلي و خانواده او را در مجاورت امام زاده دفن نمودند. مظلوميت شهادت اين خانواده و تقوا و وارستگي آن ها در طول زندگي، چنان علاقه اي در مردم ايجاد كرد كه اقدام به احداث بقعه بر مزار آنان نموده و محل زيارت و ابراز ارادت نسبت به وي گشته است. بناي بقعه شامل يك ايوان ورودي است كه در طرفين آن دو سكو تعبيه شده و داراي طاق گهواره‌اي مي ‌باشد و در گوشه‌هاي منتهي به بقعه اصلي، گوشواره‌هايي با تزيينات گچي وجود دارد. پس از عبور از ايوان، يك در ورودي كوچك با ارتفاع 50/1 متر و عرض 1 متر، وارد شونده را به فضاي كوچكي هدايت مي ‌كند كه در آن پنج قبر وجود دارد و بقعه اصلي مي ‌باشد. سقف بقعه گنبد دوپوش است كه از داخل به صورت عرقچين و از بيرون َرك يا مخروطي مي ‌باشد، مصالح به كار رفته در احداث بنا شامل سنگ لاشه و ملات ساروج است كه تمامي سطوح آن با گچ اندود و سفيد شده است. در اضلاع داخلي بقعه طاق نماهايي تعبيه شده كه داراي قوس جناغي مي ‌باشد و پنجره كوچكي در زير گنبد و در ضلع خاوري روشناني داخل بنا را تامين مي ‌نمايد در طرفين ورودي ايوان مقابل بقعه، 2 سنگ قبر به صورت عمودي روي زمين نصب شده‌اند. 
قدمگاه حضرت خضر نبي(ع) فيروزكوه
قدمگاه حضرت خضر نبي در روستاي ورسخواران در 26 كيلومتري شمال باختري فيروزكوه واقع شده است. قدمت بناي اصلي قدمگاه حضرت خضر نبي به قرون 3 و 4 هجري مي رسد. روستاي زيباي ورسخواران درضلع باختري رودخانه حبله رود و در لابه لاي تپه ماهورهايي قرار گرفته كه آن را از نظر پنهان كرده است. رود كوچكي از كوه هاي باختري اين روستا سرچشمه مي ‌گيرد كه پس از مشروب كردن باغات روستاي ورسخواران به حبله رود مي ‌ريزد. بناي تاريخي قدمگاه خضر نبي در ضلع باختري روستا وجود دارد كه زيارتگاه اهالي اين روستا بوده و مردم اين منطقه به آن اعتقاد زيادي دارند. گروهي از مردم اين روستا به نام خضري مشهورند و اينان پيوسته خادم و متولي بنايي مي ‌باشند كه به يمن بركت وجود حضرت خضر نبي(ع) بنا شده و به نام قدمگاه خضر نبي مشهور است.
اين بنا شامل 4 تويزه و سه طاق جناغي مي ‌باشد كه در ميانه‌هاي تويزه ساخته شده است. جهت بنا خاوري - باختري بوده و در انتهاي باختري آن محراب كوچكي قرار دارد كه داراي قاب مستطيل و در داخل آن محراب با سقف جناغي ساخته شده است. در داخل زيارتگاه منبر كوچكي وجود دارد كه داراي دو پله بوده و حداكثر داراي 80 سانتي ‌متر ارتفاع مي ‌باشد و اهالي هزاران قطعه پارچه به نشانه دخيل به آن بسته‌اند. ضلع شمالي زيارتگاه، تكيه به كوه داده و سه ضلع خاوري، باختري و جنوبي آن در حال حاضر داراي پوشش آجر و سيمان مي ‌باشد كه ظاهرا در چند سال اخير كار شده است. نماي داخلي زيارتگاه با گچ اندود شده و مصالح اصلي آن قابل رويت نيست. اما اهالي اظهار مي ‌دارند مصالح اصلي آن سنگ لاشه و ملات ساروج مي ‌باشد. اطراف زيارتگاه قبرستان اموات اهالي است كه با نرده فلزي آن را محصور كرده‌اند. در ضلع باختري امام زاده سرچشمه اصلي آب رودخانه كه حجم آن نسبتا زياد مي ‌باشد، جاري است و جالب اين كه همه اين آب ها از يك دهانه شبيه دماغ گاو است، خارج مي شود. (براساس اعتقاد مردم، روستاي ورسخواران در گذشته‌هاي دور آب جاري نداشت و لذا اهالي از طريق كشت ديم مايحتاج خود را تامين مي ‌كردند و اين امر مشكلات فراواني برايشان در پي داشت. يك بار يكي از اهالي ده با حضرت خضر(ع) ملاقات نموده و از او طلب آب مي ‌نمايد. آن حضرت عنايت كرده و گاوي را كه به همراه داشت به مرد كشاورز مي ‌دهد و از او مي ‌خواهد سر گاو را ببرد و سپس سر بريده گاو را به صخره سنگي كوه چسبانده و به دنبال اين اقدام آب فراواني از ميان كوه خارج و از راه بيني گاو جاري مي ‌شود و اين وضعيت پس از هزاران سال هم چنان ادامه دارد.)
امام زاده بي بي حليمه خاتون فيروزكوه
امام زاده بي بي حليمه شادمهند از بناهاي ارزشمند و بسيار زيبا است كه حفظ حيات آن نشانگر معماري ساده و كاربردي و زيباي قرون هفت و هشت خواهد بود. اين امام زاده، در ضلع جنوب خاوري روستاي شادمهند و به فاصله 500 متري امام زاده عبدالله به شكل برج مربع شكل منفردي در ميان تنگه وجود دارد كه گنبد آن از داخل به صورت عرقچين و از خارج به تبعيت از پلان بنا 4 تركي مي ‌باشد و متاسفانه به نظر مي ‌رسد حدود يك متر و نيم آن فروريخته است. در كوچك و كم ارتفاع آن در سمت جنوب، يعني خلاف جهت روستا و رو به سمت كوه تعبيه شده است. در هر ضلع بنا و داخل آن طاقچه‌اي قرار دارد و در محل اتصالات سقف به گوشه‌هاي بنا، گوشواره احداث كرده‌اند مصالح بنا از سنگ لاشه و ملات ساروج مي ‌باشد و نماي داخلي آن با گچ اندود و نماي بيروني آن جلوه شالوده اصلي بنا يعني سنگ و ساروج مي ‌باشد.
امام زاده بي بي حليمه بسيار زيبا و دنج به نظر مي ‌رسد و اهالي شادمهند به آن اعتقاد زيادي دارند. در نزديكي و در شمال خاور اين امام زاده منبع آب ده ساخته شده و گرداگرد آن نيز قبرستان قديمي ده بوده است كه به نظر مي رسد قدمت زيادي داشته باشد.
امام زاده شبي و امام زاده شبر
امام زاده شبي و شبر در فاصله 150 متري ضلع شمال باختري امام زاده اسماعيل فيروزكوه و قلعه‌اي كه بر فراز آن بنا شده واقع شده اند. فاصله دو امام زاده از يكديگر حدود 20 متر و هر يك از آن ها شامل اطاقي به ابعاد 5×6 متر مي ‌باشد كه با مصالح سنگ لاشه، خشت و ملات گل ساخته شده و سقف آن ها تيرپوش و با كاه گل اندود شده است در وسط سقف خرپاي چوبي به سبك گنبدهاي َرك ساخته شده كه روي آن را با كاه گل اندود كرده بودند اما اكنون ريخته است. قطر ديوار امام زاده حدود 50 سانتي ‌متر است كه نماي داخلي آن با گچ و نماي بيروني بنا با كاه گل اندود شده است. بناي فعلي امام زاده‌ها قدمتي كم تر از 80 سال داشته و بخش هاي زيادي از آن بر اثر بي ‌توجهي فرو ريخته است. به علت حفاري هاي غيرمجاز در اجزاي مختلف بنا، اطراف آن كاملا متروك و اهالي به آن توجهي ندارند. پيرامون بنا آثار قبرستاني ديده مي ‌شود كه متعلق به دوره اسلامي و عمدتا قرون 9 و 10 مي ‌باشد.
امام زاده يحيي و امام زاده عبدالله فيروزكوه
امام زاده يحيي و عبدالله در منتهي اليه خاور روستاي مرزداران در زير سايه درخت چناري كهن سال قراردارد. بناي اوليه امام زاده بسيار زيبا و داراي ويژگي هاي معماري قرون هفت و هشت از جمله آجركاري، كره چيني، گچ بري و آينه كاري دوره صفويه و در و پنجره‌هاي ارسي كشويي بوده است. اين بنا در دوره معاصر توسط گروهي تخريب شد و پس از تخريب دوباره بازسازي شد ولي متاسفانه از بناي اوليه آن چيزي باقي نمانده و كاملا نوسازي شده است بناي فعلي امام زاده شامل صحن، معجري چوبي و داخل آن دو صندوق چوبي شبيه تابوت و سقف مسطحي است كه برفراز آن گنبدي با اسكلت فلزي و پوشش سيماني و مصالح آن آجر و سيمان مي ‌باشد. در منتهي‌اليه ديوار باختري فعلي بقعه، راه پله‌اي با پنج پله وجود دارد كه به گودالي منتهي مي ‌شود كه در آن چشمه آب ساكني وجود دارد كه هرچه آب از آن برداشته شود، تمام نشده و هرگز نيز رنگ، مزه و طعم گواراي آن تغيير نمي ‌كند. اين خصيصه چشمه از معجزات اين امام زاده، تلقي مي ‌شود.
امام زاده محمد و امام زاده محمود فيروزكوه
اين بنا در سال هاي گذشته به طور كلي تخريب و بازسازي شده است. در سمت جنوب باختري امام زاده درخت كهنسال و سرسبزي بر ديوار آن تكيه داده است كه حدود 600 يا 700 سال قدمت دارد، شايد اگر بناي قديمي امام زاده وجود داشت، قدمتي برابر آن مي ‌داشت در دو سمت درب ورودي امام زاده بقاياي درب چوبي قديمي باقي مانده است.
برحسب زيارتنامه موجود در داخل امام زاده، وي از نوادگان امام موسي بن جعفر(ع) و از برادرزادگان حضرت شاه چراغ بوده‌اند. در بالاي كوه مشرف به روستا و چسبيده به آن فضايي معنوي ايجاد شده كه گفته مي ‌شود قبر زني مومنه بوده ولي در حال حاضر هيچ گونه حفاظ و بارگاهي ندارد، اما مورد احترام اهالي مي ‌باشد.
امام زاده احمد و امام زاده محمد فيروزكوه
در روستاي طارس در شهرستان فيروزكوه بنايي كهن وجود دارد كه مربوط به دوران تيموري است. بقاياي اين بنا كه به شكل بقعه اي سنگي است، بر روي تپه اي منفرد در800 متري شمال خاوري روستاي طارس قرار داشته و به نام بقعه امام زاده احمد و محمد شهرت دارد. اين تپه حدود 48 متر عرض و 55 متر طول دارد. امتداد آن به صورت شمال خاوري - جنوب باختري بوده و ارتفاع آن از سطح فعلي زمين هاي اطراف حدود 8 متر مي باشد. سفال هاي گردآوري شده از سطح تپه كه به رنگ هاي مختلف مي باشد، مربوط به دوره اسلامي است. در سطوح اطراف امام زاده، گورهايي وجود دارد كه جديد بوده و بر روي هر كدام حفاظي آهني قرار داده اند. بناي امام زاده، برج مانند و از سنگ لاشه و ساروج ساخته شده است. در پيشخوان يا ورودي مقبره فضايي مستطيل شكل وجود دارد كه از الحاقات بعدي بنا به شمار مي آيد و با مصالح سنگي ساخته شده است. در دو طرف اين قسمت سكوهايي وجود دارد كه روي هر سكو سنگ قبرهايي نصب شده كه نشانگر وجود قبر در داخل آن ها مي باشد. سقف ايوان يا پيشخوان ورودي، تير پوش و تخته كوب بوده كه به مرور ايام در اثر برف و باران و كم توجهي تخريب شده و نياز شديد به بازسازي دارد. بعد از ايواني كه داراي نرده هاي چوبي فرسوده است، چند طاق نما با رو كار گچ وجود دارد كه توسط درب چوبي دو لته كوتاهي قسمت پيشخوان را به داخل بقعه ارتباط مي دهد. فضاي زير گنبد چند ضلعي است و طاق نماهايي بر روي هر ضلع تعبيه شده است. در ميانه اين فضا و در زير صندوق چوبي(معجر) دو قبر در كنار هم واقعند كه قبر امام زادگان احمد و محمد مي باشند. نوع گنبد از داخل فرم پيازي دارد ولي از بيرون به صورت رك (مخروطي) مي باشد. بدنه داخلي و گنبد امام زاده با گچ و نماي خارجي با سيمان سفيد اندود شده است.
امام زاده محمد و احمد(دو طفلان آقا) فيروزكوه
در ضلع شمال باختري روستاي ارجمند و بر بالاي ارتفاعات مشرف بر دره حبله رود چند روستاي كوچك وجود دارد كه از جمله آن ها موج خوني و امرك مي باشد. اين روستاها توسط جاده باريكي كه در سينه كش كوه به سختي مي پيچد ارتباط خود را با مركز بخش برقرار مي نمايد. امام زاده محمد و احمد (دو طفلان آقا) در مركز روستاي ارجمند و بر بالاي تپه اي كه خانه هاي اهالي بر آن بنا شده است قرار دارد. بناي اصلي امام زاده، از برجي هشت ضلعي و داراي گنبد دو پوشه اي كه از داخل عرقچين و از خارج مخروطي مي باشد، تشكيل شده است. مصالح بناي اصلي كه قدمت آن به قرون 7 يا 8 هجري مي رسد از سنگ لاشه، سنگ هاي كف رودخانه اي و ملات ساروج مي باشد. مطابق كتيبه اي كه در داخل امام زاده نصب شده است و از جنس برنز مي باشد، اين بنا در سال ( 1357) با همت اهالي ارجمند تعمير اساسي شده است. بر اساس برنامه تعميراتي مذكور جبهه خاوري بنا گسترش داده شد و يك اطاق و ايوان كوچك به آن افزوده شده است. بناي جديد الحاقي، با مصالح سنگ و ملات سيمان ساخته شده و سقف بناي اصلي و بناي الحاقي را شيرواني نموده اند در داخل بناي اصلي مقبره، دو قبر با فاصله يك متر در كنار هم قرار دارد و در داخل هر يك از اضلاع برج، طاق نمايي با قوس گهواره اي تعبيه كرده اند. تمامي فضاي داخلي امام زاده با ملات گچ اندود شده است.
امام زادگان معصوم، سليمان، بي بي فيروزكوه
در جليزجند در ميان درختان انبوه، تنومند و پرشاخ و برگ و در كنار رودخانه كوچك واشي كه در خاور روستاي جليزجند از شمال به جنوب جريان دارد، برجي سنگي قرار دارد. كه به امام زاده معصوم مشهور است. بناي ياد شده از بيرون و داخل شش ضلعي و مصالح آن از سنگ لاشه و ملات و اندود آن از گچ و ساروج مي باشد. گنبد آن مخروطي و از بيرون پوشش شيرواني دارد. بر روي هر يك از اضلاع شش گانه داخلي برج طاق نما و طاقچه اي تعبيه شده كه بالاي آن ها قوسي شكل مي باشد.
در طي قرون اخير به برج امام زاده معصوم فضاهايي را اضافه كرده اند كه شامل دو طاق و دو ايوان با سقف چوبي و پوشش شيرواني مي باشد. اين طاق ها توسط درهايي كه در دو ضلع جنوبي و شمالي برج ايجاد شده به داخل برج راه مي يابند. اطاق هاي جديد محل دفن دو تن ديگر از امام زادگان مي باشد كه امام زاده سليمان و بي بي ناميده مي شوند. بر روي قبر هر يك از امام زادگان معجري چوبي قرار دارد كه حدود يك متر از كف امام زاده بالاتر قرار دارد.
هر يك از ايوان هاي ياد شده داراي ستون هايي چوبي مي باشند كه سبك معماري آن ها با معماري فعلي روستاهاي اطراف يكسان مي باشد. سراسر لبه ايوان نرده هاي حفاظي نصب شده كه زيبايي خاصي به بنا داده است. در سمت شمال خاور امام زاده، قبرستان عمومي روستا واقع شده كه با توجه به برخي شواهد داراي قدمت تاريخي مي باشد.
امام زادگان عبدالله، عبدالقهار و عبدالجبار فيروزكوه
در جنوب خاوري شهرستان فيروزكوه روستايي به نام پيرده وجود دارد كه در 17 كيلومتري جنوب سرانزا واقع شده و از روستاهاي پشتكوه محسوب مي شود. در دامنه ارتفاعات جنوبي روستاي پيرده، برجي سنگي وجود دارد كه به امام زادگان عبدالله، عبدالقهار و عبدالجبار شهرت دارد و مربوط به دوران صفوي و قاجاريه مي باشد. ورودي بقعه ايواني مستطيل شكل است كه در سمت خاور امام زاده واقع شده و جلوي آن را نرده اي چوبي مسدود كرده است. سقف ايوان با تير چوبي پوشيده و تخته كوب مي باشد. در دو طرف ايوان سكوهاي قرار دارد كه روي هر كدام سنگ قبري نصب و بر ديوارهاي جانبي آن طاقچه هايي تعبيه مي باشد. بدنه ايوان با ملات گچ، اندود و جز آن تزيين ديگري ندارد. ورودي به داخل صحن اصلي توسط درب چوبي دولته اي ميسر است كه در سمت چپ ايوان قرار داشته و با پله به داخل اطاقي 5*4 راه يافته و از آن جا با سه پله به داخل صحن اصلي وارد مي شود. بقعه از داخل و خارج به صورت هشت ضلعي و داراي گنبد رك مي باشد.
مصالح بنا سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج بوده و اندود آن گچي است. داخل بقعه صندوق يا معجري چوبي موجود است كه منبت و كنده كاري روي آن انجام گرفته است و بر سه قبر كه در كنار يكديگر واقع اند و از كف بقعه حدود يك متر ارتفاع دارند، نصب شده است. چهار پنجره بر روي چهار ضلع و نورگيري در سقف گنبدي شكل، روشنايي فضاي داخلي مقبره را تامين مي كنند. در سال هاي اخير توسط اهالي روستا تعميراتي در بنا انجام شده و در نتيجه تغييراتي در آن ايجاد شده است. اما در نهايت تركيب كلي بنا حفظ و آن را سرپا نگهداشته است.
امام زاده حسن رضا و امام زاده حسين رضا فيروزكوه
در فاصله سيصد متري جنوب روستاي كمند، تپه طبيعي بزرگ و منفردي قرار دارد كه حدود دويست متر ارتفاع آن مي ‌باشد. سمت خاوري اين تپه پس از ارتفاع حدود صد و شصت متري صخره‌اي بوده و صعود از آن ممكن نيست اما سه جانب ديگر آن با شيب نسبتا تند، قابل صعود مي ‌باشد. بر لبه صخره بالاي اين تپه دو برج ديدباني در امتداد شمال - جنوب قرار داده كه در نزد اهالي به امام زاده حسن رضا و حسين رضا مشهور مي ‌باشد. با توجه به سبك معماري و سفال هاي پراكنده در اطراف بنا، به نظر مي ‌رسد قدمت اين امام زاده به دوران تيموري تعلق داشته باشد. مصالح به كار رفته در ساخت دو بنا سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج بوده و حد فاصل آن كه حدود 8/5 متر مي ‌باشد. گنبد بناي شمالي در قسمت كريو، مطبق و در بالا َرك و از داخل به صورت عرقچين و دو پوشه بوده و پلان آن هشت ضلعي مي باشد و درب آن به سمت خاور باز مي ‌شود. گنبد بناي جنوبي از بيرون به صورت َرك و از داخل عرقچين و دو پوشه و درب آن به طرف شمال باز شده و پلان آن مدور مي ‌باشد.
در بررسي به عمل آمده از محل چنين استنباط مي ‌شود كه به علت صخره‌اي بودن بالاي تپه، جايي كه دو برج بر بالاي آن ساخته شده‌اند، امكان دفن افراد در آن جا وجود نداشته و لذا يقين حاصل نشده كه محل ياد شده، امام زاده باشد.
امام زاده سيد مظفرالدين ابن موسي ابن جعفر فيروزكوه
بناي اين بقعه با توجه به نوع معماري آن متعلق به قرون 7 و 8 هجري بوده و شامل دو بخش اصلي و فرعي مي باشد. اين بنا در مركز روستاي وشتان در 28 كيلومتري شمال باختري فيروزكوه واقع شده است. بخش اصلي آن شامل برج مقبره‌اي مي ‌باشد كه داراي هشت ضلع بوده و مصالح آن از سنگ لاشه و ملات ساروج و گنبد آن از داخل و خارج، َرك و هشت ضلعي مي ‌باشد.
نماي داخلي برج در سال هاي اخير با ملات گچ اندود شده و حد فاصل ميان اضلاع و زير گنبد گچ بري هايي به سبك دندانه‌اي برجسته تعبيه شده‌ است. بخش فرعي امام زاده كه شامل اطاق مربع شكل و ايوان مي باشد در سال هاي اخير با مصالح آجر و ملات سيمان در سمت جنوب آن احداث شده است. پيشاني ايوان بناي الحاقي، با كاشي ‌هاي آبي سير كه داراي نقوش اسليمي مي ‌باشد تزيين شده است. گرداگرد بناي امام زاده سيد مظفرالدين، قبرستان ده قرار دارد.
امام زاده سلطان ابراهيم رضا و امام زاده قايم فيروزكوه
روستاي آسور در 41 كيلومتري فيروزكوه واقع شده است كه در آن مجموعا سه امام زاده به نام هاي سلطان ابراهيم رضا، امام زاده قائم و سيد علي كيا وجود دارد. بقعه دو امام زاده اولي در كنار يكديگر و بقعه سيد علي كيا در قسمت زنانه مسجد جامع روستا واقع شده است. اين بقعه شامل قبري است كه ضريح كوچكي روي آن قبر قرار داده اند و جز آن چيزي ندارد و فاقد معماري مي باشد. اما دو امام زاده ديگر به دليل دارا بودن معماري خاص مورد توجه قرار گرفته اند. بقعه امام زاده سلطان ابراهيم رضا و امام زاده قائم در مركز روستا قرار دارد. بقعه امام زاده ابراهيم شامل دو بخش است: بخش اصلي شامل برج مقبره اي هشت ضلعي و بخش ديگر اتاقي با طاق تويزه و ايوان.
در بخش اصلي، گنبد هشت ضلعي به صورت َرك وجود دارد كه در زير آن يك قبر ديده مي شود كه روي آن را با يك ضريح چوبي يك تكه ومنبت كاري شده پوشانده اند. دور تا دور اين ضريح كتيبه هايي كنده شده است. در نماي داخلي گنبد، در هر ضلع يك طاق نماي جناغي وجود دارد كه دو طاقچه كوچك مستطيل شكل با پنجره هاي چوبي مشبك تزيين شده است. قدمت اين بقعه ها با توجه به سبك معماري آن ها احتمالا مربوط به قرن 7 و 8 هجري مي باشد. مصالح مقبره اصلي و اطاق جانبي آن از سنگ لاشه و ملات ساروج بوده و در حال حاضر نماي داخلي آن با گچ و نماي خارجي با سيمان سفيد اندود شده و سقف هر دو بنا با ورق گالوانيزه پوشانده شده است. بقعه امام زاده قايم در شمال خاوري بقعه امام زاده سلطان ابراهيم و چسبيده به آن واقع شده است. بناي بقعه شامل يك گنبد رك كه بر روي يك ساقه استوانه اي كوچك قرار دارد. اين گنبد به صورت توپر است و ارتفاع آن از سطح زمين حدود 2 متر است. نماي گنبد باملات سيمان سفيد اندود شده است. مجموعه بناهاي امام زاده سلطان ابراهيم رضا و امام زاده قائم به علت قرار گيري در مركز روستا و در كنار حسينيه ده از وضعيت خوبي برخوردار است.
مقبره سيد مصطفي موسوي فيروزكوه
در فاصله 2400 متري از روستاي لزور، در سمت جنوب باختري آن و در مركز روستاي اهنز بنايي چهار گوش واقع است كه بنا به گفته اهالي متعلق است به سيد مصطفي موسوي از سادات معروف و مورد احترام اهالي كه وي را پس از مرگش در اين محل دفن كرده‌اند. طبق اظهار اهالي، اين بنا حدود 200 سال پيش پس از فوت سيد مصطفي احداث و 70 سال پيش نيز نوه‌اش را كنار وي به خاك سپرده‌اند. اصل بنا قبلا خشت و گلي بوده و به لحاظ احترامي كه براي آن مرحوم قايل بوده‌اند بنا را تاكنون چندين بار تعمير و بازسازي نموده‌اند كه در حال حاضر قسمت داخلي و بيروني آن كاملا تعمير و نوسازي شده و گنبد آن را هم با شيرواني و با زير كار چوبي ساخته‌اند. اين گنبد از داخل مخروطي كوتاه شكل است. ديوارهاي اين بنا از داخل با گچ اندود شده و نماي بيروني آن هم با سيمان سفيد پوشش داده شده است. ورودي بنا از سمت جنوب خاوري و درب آن چوبي منبت و جديد است، قبرستان روستا در محوطه بيروني اين مقبره قرار دارد. قدمت اين بنا مربوط به قرن 13 هجري شمسي بوده ولي احتمال داده مي ‌شود در قبرستاني احداث شده باشد كه متعلق به قرون 8 و 9 مي ‌باشد.
قبرستان تاريخي كتالان / كتالون فيروزكوه
روستاي كتالان در 12 كيلومتري شمال خاور شهر فيروزكوه واقع شده است. با توجه به انواع سفال هاي پراكنده در سطح قبرستان و مطالعه آن ها مي ‌توان قدمت محل را به حدود هزاره اول قبل از ميلاد منسوب نمود كه پس از مدتي متروك و سپس از قرون چهارم و پنجم به بعد مورد استفاده بوده و از اواخر دوره صفويه به قبرستان تبديل شده است. در حال حاضر بافت قديم اين روستا كاملا متروك و جز موارد اندكي از خانه‌هاي گلي چيزي باقي نمانده است. قبرستان بسيار بزرگي كه در باختر روستا قرار گرفته است، خود يك تپه تاريخي و محل استقرار اوليه بوده است و به مرور زمان روستا به سمت خاور جا به جا شده و جاي خود را به قبرستان دوره‌هاي بعد داده است. عرض قبرستان از خاور به باختر حدود 70 متر و از جنوب به شمال 90 متر مي ‌باشد و انواع سفال هاي قرمز، نخودي، سفال هاي با نقش كنده و سفال هاي نقش زير لعاب دار، به وفور يافت مي ‌شود. هر بار كه اهالي روستا براي دفن درگذشتگان خود قبري حفر مي ‌نمايند تعداد فراواني از اين سفال ها خارج و به اطراف پراكنده مي ‌شود.

خانه تاريخي روستاي مرزداران فيروزكوه
در مركز بافت قديمي روستاي مرزداران خانه تاريخي و زيبايي وجود دارد كه در نوع خود كم نظير و با توجه به وضعيت ديگر خانه‌هاي روستا از شان و منزلت بسيار بالايي برخوردار است. اين خانه شكل يك خانه اصيل و اعياني ايراني را جلوه‌ گر مي ‌نمايد. خانه در جهت خاوري - باختري و ورودي اصلي آن در سمت جنوب قرار دارد. ورودي خانه شامل دروازه چوبي بزرگ با كوبه‌هاي زنانه و مردانه و سپس هشتي كه با چرخش به سمت چپ ديد رهگذران را از حياط منحرف و غيرممكن مي ‌كند. حياط خانه در جهت خاور و باختر قرار گرفته و پس از آن ساختمان اصلي خانه كه شامل اطاق هاي متعدد، شاه نشين، آشپزخانه، انباري و اندروني است و جهت آن همسو با حياط مي ‌باشد، واقع شده است. در ضلع خاوري اين ساختمان ايواني با سقف، نرده و ستون هاي چوبي احداث شده كه با چشم انداز بسيار زيبا بر تمامي منطقه زرين دشت، روستاي مرزداران و روستاي آتشان، اشراف و ديد كامل دارد.
بخشي از خانه كه در ضلع شمالي بناي فعلي قرار داشته كاملا تخريب شده و به جاي آن پي ساختمان جديدي را بنيان نهاده‌اند. پنجره‌هاي خانه را كه داراي ارسي‌هاي زيبايي مي باشد از داخل با خشت و گل مسدود كرده‌اند. در پنجاه متري و در ضلع باختري اين خانه حمام مخروبه قديمي ديگري وجود دارد كه قدمت آن از حمام تاريخي مرزداران كم تر ولي به لحاظ معماري ارزشمند مي باشد.
ايستگاه راه‌آهن فيروزكوه
بناي ساختمان ايستگاه راه آهن كه در سال 1310 ه. ش احداث شده است، در منتهي ‌اليه خاوري خياباني كه از ميدان معلم شهر فيروزكوه آغاز مي ‌شود و حدود يكصد و پنجاه متر امتداد مي ‌يابد قرار گرفته است. ساختمان ايستگاه مستطيل شكل و در جهت شمال - جنوب در دو طبقه احداث شده است. طبقه اول شامل انبار كالا، دفتر كار نگبهان، رييس ايستگاه و اطاق انتظار مسافرين و طبقه دوم محل زندگي رييس ايستگاه مي باشد. سقف ساختمان شيرواني و بر خر پاي چوبي استوار است. مصالح به كار رفته در بنا آجر، سيمان و نماي روي آن سيمان تگرگي مي ‌باشد و هر ساله رنگ سفيد آن تجديد مي ‌شود. در و پنجره‌هاي بنا چوبي و داراي حفاظ فلزي مي ‌باشد كه داراي رنگ خاكستري است.
بيمارستان قديمي فيروزكوه
بيمارستان قديمي فيروزكوه در اواسط و سمت چپ خياباني كه ميدان معلم شهر فيروزكوه را به ايستگاه راه آهن متصل مي ‌كند، واقع شده است. ساختمان بيمارستان در حوالي سال 1310 هجري شمسي و هم زمان با احداث راه‌ آهن سراسري ايران در يك طبقه ساخته شده است. سبك معماري بيمارستان تلفيقي از معماري سنتي ايران و معماري آلماني است. ورودي بيمارستان در سمت جنوب واقع شده و شامل ايواني است با سه ستون مربع شكل كه داراي سرستون هايي با تزيينات گچ بري مي ‌باشند. تركيب بيمارستان، مستطيل شكل و در جهت خاوري - باختري مي ‌باشد. سقف آن با شيرواني كه داراي خر پاي چوبي مي ‌باشد، پوشيده شده است و بر پيشاني بنا كتيبه‌اي با كاشي وجود دارد كه در قسمت بالاي آن كلمه بيمارستان و در زير آن جمله (سر كارها تندرستي بُوَد) نوشته شده است.

پل سنگي فيروزكوه
در مركز روستاي لزور، پلي سنگي با يك دهانه بر روي رودخانه لزور ساخته شده است كه قدمت آن به بيش از 150 سال مي ‌رسد. مصالح پل از سنگ هاي لاشه و تخته سنگ و ملات آن از ساروج مي ‌باشد. دهانه پل داراي قوس كامل گهواره‌اي است. روي پل را با قلوه سنگ كف رودخانه و ملات ساروج سنگ فرش كرده‌اند. در حال حاضر پل ديگري به موازات پل قديمي بر روي رودخانه ساخته‌اند و وسايل نقليه از روي آن عبور مي ‌نمايند و پل قديمي وسيله رفت و آمد اهالي از روي آن مي ‌باشد و نقش پياده رو را بازي مي‌ كند.
پل قديمي رضا شاهي فيروز كوه
در 10 كيلومتري جاده اصلي فيروزكوه به تهران مجاور با روخانه حبله رود پلي، رودخانه را قطع مي ‌كند كه متعلق به اوايل حكومت پهلوي و در جهت خاوري - باختري احداث شده است. جاده قديم فيروزكوه به تهران پس از عبور از روي اين پل و در امتداد 500 متري آن از تونلي عبور مي ‌كرده است كه در لايه‌هاي رسوبي كوه حفر شده است. اين تونل نيز هم عصر پل بوده و دهانه آن 6/70 متر و طول آن حدود 27 متر و ارتفاع آن حدود 4 متر مي ‌باشد. اين پل در نزد اهالي به پل رضا شاهي شهرت دارد و داراي 9 دهنه است. بر پيشاني دهانه ميانه پل كتيبه‌اي با خط ثلث كه بر روي سنگ حك شده، قراردارد كه تاريخ احداث پل را 1306 هـ . ش و به نام رضا شاه معرفي مي ‌كند. با توجه به اهميت راه ارتباطي فيروزكوه، قطعا در اين نقطه در زمان هاي گذشته نيز پلي وجود داشته كه بر اثر طغيان هاي شديد رودخانه تخريب شده و پل حاضر بر جرزهاي آن احداث شده است. نفي يا اثبات اين مدعا با انجام مطالعات بيش تر باستان شناسانه ممكن مي ‌باشد در دو طرف سطح پل دست انداز يا هره‌اي به ارتفاع حدود يك متر ساخته شده كه امنيت عبور و مرور بر روي آن را بيش تر مي ‌كند. در مرمت سال هاي اخير كه توسط اداره راه و ترابري انجام گرفته از مصالح سيمان براي تعميرات سطوح فوقاني پل استفاده كرده‌اند كه خيلي جالب نمي ‌باشد. در طرفين ورودي خاوري پل 2 قطعه سنگ تراش سفيد كه در گذشته كيلومتر شمار جاده‌ها بوده‌اند به رسم ياد بود آن عهد بر پايه‌اي مكعب مستطيل نصب شده است كه خاطر گذشته را زنده مي كند.

حمام قديمي روستاي درده فيروزكوه
در مركز روستاي درده و در كنار رود كوچكي كه از سمت خاور به مركز روستا و سپس به سمت جنوب جريان دارد، حمامي قديمي كه بنا به گفته اهالي بيش از دويست سال داشته وجود دارد. درب ورودي حمام در شمال باختري آن قرار داشته و با پايين رفتن از چند پله و چرخش به سمت شمال به فضاي رختكن و از سمت جنوب رختكن با يك چرخش نيم دايره به سمت چپ، به داخل گرمخانه راه مي ‌يابد. فضاي رختكن مربع و در سه ضلع آن سكوهايي ساخته شده كه محل نشستن و تعويض لباس بوده است . زير سكوها فضايي وجود دارد كه محل قراردادن كفش مي ‌باشد. فضاي گرمخانه حمام روستاي درده كه ابتدا خزينه‌اي بوده، به شكل مستطيل و داراي اجزاي مختلفي است كه در نقشه حمام مشخص شده است. سقف رختكن و گرمخانه گنبدي شكل با طاق هاي جناغي و نورگير مي ‌باشد. اندود داخل بنا، گچ و آهك و فاقد هرگونه تزيين خاص مي ‌باشد.
حمام تاريخي مرزداران فيروزكوه
در نزديكي و خاور بقعه امام زاده يحيي و عبدالله و در جوار جاده روستايي كه مرزداران به سيمين دشت منتهي مي ‌شود، آثار و بقاياي حمام قديمي به چشم مي ‌خورد كه در حال حاضر بلا استفاده و متروك مي ‌باشد. با بررسي اوليه بنا و تركيب كلي آن و مصالح به كار رفته شده در آن چنين برمي ‌آيد كه بنايي متعلق به اواسط يا اواخر عهد قاجاريه مي ‌باشد. ورودي حمام در سمت خاور و با چرخشي وارد رختكن مي ‌شود فضاي رختكن چهارضلعي و در پاي هر ضلع سكويي جهت نشستن و آماده شدن براي ورود به حمام ساخته شده كه زير آن ها داراي فضايي جهت قرار دادن كفش مي ‌باشد. در منتهي‌اليه ضلع شمال خاوري راهرويي است كه پس از چرخش قايمه به داخل گرمخانه منتهي مي ‌شود. گرمخانه داراي فضاهاي مختلف براي اقشار مختلف جامعه از جمله شاه ‌نشين مي ‌باشد كه داراي سكويي جهت نشيمن مي ‌باشد. درسمت راست فضاي شاه ‌نشين خزينه آب گرم و در سمت چپ آن خزينه آب سرد قرار دارد. سقف گرمخانه نيز گنبدي شكل و داراي قوس هاي جناغي مي ‌باشد. مصالح بنا شامل سنگ، سنگ لاشه و ملات و اندود ساروج بوده ولي در تعميرات سال هاي متاخر از ملات سيمان نيز براي مرمت بنا استفاده كرده‌اند. متاسفانه حمام تاريخي مرزداران در سال هاي اخير توسط افراد طماع، مورد تجاوز و حفاري هاي غيرمجاز قرار گرفته و صدمات شديدي به آن وارد شده است. علاوه بر آن به خاطر بي توجهي اهالي و مسئولين و بر اثر عوامل جوي و گذشت زمان قسمت هايي از سقف حمام نيز فروريخته، اين حمام متروكه و در حال حاضر غيرقابل استفاده است.

قلعه باباريش فيروزكوه
بربالاي صخره عظيمي كه به باباريش مشهور است و در شمال باختر روستاي مزداران، بقاياي قلعه‌اي با چهار برج عظيم ديده مي ‌شود كه در نزد اهالي به حمام شهرت دارد دو برج قلعه در شمال آن واقع شده و داراي ديواري به ارتفاع 5 متر، قطر1 متر و با فاصله 37 متر از يكديگر واقع شده‌اند. دو برج ديگر در قسمت جنوبي قلعه ساخته شده بود كه متاسفانه بخش عمده آن تخريب و تنها بقاياي اندكي از پي آن ها را مي ‌توان ديد. مصالح قلعه سنگ لاشه، ملات گچ و ساروج و اندود داخل و خارج آن نيز ساروج مي ‌باشد. معماري داخلي قلعه از خشت و گل بوده و كاملا تخريب شده است. در جاي جاي سطح قلعه آثار حفاري هاي فراواني ديده مي ‌شود كه حاصل آن تخريب بخش عمده قلعه و انبوه سفال هايي است كه پراكنده شده‌اند. عمده سفال هاي قلعه متعلق به دوره اسلامي و قرون پنجم تا نهم مي ‌باشد و به نظر مي ‌رسد يكي از قلعه‌هاي مورد استفاده فرقه اسماعيليه بوده است.
قلعه قلدوش فيروزكوه
قلعه قلدوش در ارتفاعات شمال باختر روستاي لزور و در شمال امام زاده خوش نام و بر صخره سمت راست تنگه‌اي كه آب روستاي لزور از آ ن جا تامين مي ‌شود، قرار دارد. قدمت اين بنا به قرون 5 و 6 هجري قمري مي ‌رسد. قلعه قلدوش داراي پلان مربع و ابعاد اضلاع آن 18/5 متر مي ‌باشد. در چهار گوشه اين قلعه برج قرار داشت و در فضاي داخلي آن چند اطاق، راهرو و انباري بوده كه متاسفانه بخش اعظم آن تخريب شده و تنها ديوار گرداگرد آن با ارتفاع 1/5 متر باقي مانده است. آثار حفاري فراوان در سطح تپه و برج هاي قلعه، اسكلت بنا را منهدم كرده و تنها بقاياي سفال، خاكستر، گچ و سنگ هاي فراوان پراكنده شده است. قطر ديوارهاي خارجي قلعه حدود 130 سانتي ‌متر و مصالح آن از سنگ لاشه و ملات گچ و گل مي ‌باشد. به احتمال زياد قلعه قلدوش مامن و پناهگاه اهالي لزور در هنگام فتنه و آشوب و جنگ و تهاجم بوده است.
قلعه مي ورد فيروزكوه
قلعه مي ورد كه از لحاظ قدمت هم دوره با قبرستان تاريخي كتالان مي باشد، بر بالاي تپه مي ورد واقع شده است. اين تپه در فاصله 200 متري خاور امام زاده قاسم كتالان در امتداد ارتفاعات مي ورد قرار دارد. بر بالاي اين تپه آثار و بقاياي معماري ديده مي ‌شود كه به احتمال زياد قلعه بوده است. بقاياي معماري موجود حكايت از وجود حداقل چهار اتاق و حصار گرداگرد قلعه مي ‌نمايد كه وسعتي حدود يك صد و پنجاه متر مربع دارد. مصالح معماري قلعه از سنگ لاشه و ملات ساروج بوده كه متاسفانه بخش اعظم آن از ميان رفته و تنها بقايايي از پي آن باقي مانده است. بر اثر حفاري هاي غيرمجاز فراوان، گودال هاي متعدد در سطح قلعه ايجاد شده و در بالاترين قسمت آن نيز گودالي به عمق 5 متر حفر نموده‌اند. در ضلع خاوري قلعه و در ارتفاع 3 متر از سطح بالاي آن غاري وجود دارد كه ورودي آن عمودي بوده و تا عمق 15 متري امتداد مي ‌يابد. البته پس از كاوش و حفاري هاي علمي اظهار نظر قطعي و صحيح امكان پذير خواهد بود. سفال هاي پراكنده در اطراف امام زاده قاسم و قلعه مي ورد كتالان، شباهت كامل به سفال هاي قبرستان تاريخي كتالان داشته و از قدمت يكساني برخوردار مي ‌باشند.
قلعه سر سله بن فيروزكوه
قلعه سر سله بن بر روي تپه اي دايره اي شكل در 5/2 كيلومتري باختر روستاي سرآسياب و در 4 كيلومتري روستاي ورسخوران واقع است. اين تپه در شمال باختري محله ياسباري و در2500 متري جنوب روستاي سله بن قرار دارد به همين خاطر اسم روستا را به آن اضافه مي ‌نمايند. سطح تپه قلعه سر كاملا تسطيح و در وسط آن برآمدگي وجود دارد كه به نظر غيرطبيعي مي ‌رسد اما شواهد فرهنگي ـ تاريخي در آن مشاهده نشده است. اهالي مطالب باور نكردني زيادي درباره آن نقل مي ‌كنند مثلا مي ‌گويند، خزانه حاكم قديم فيروزكوه در داخل اين تپه وجود دارد و لذا ده ها نقطه اين تپه مورد كاوش هاي غيرمجاز قرار گرفته است. قطر برآمدگي ميان تپه حدود 10 متر و قطر سطح تپه حدود 40 متر مي ‌باشد.
قلعه تاريخي سياه ده فيروزكوه
سياه ده نام روستاي كوچكي در 6 كيلومتري راه فيروزكوه به سمنان است. در خاور روستاي سياه ده با فاصله حدود 250 متر، صخره اي سنگي وجود دارد كه بربالاي آن قلعه سياه ده احداث شده است. بقاياي معماري ديوار حصار قلعه و بناهاي داخلي آن كه در حال حاضر از مجاورت جاده قابل رويت مي ‌باشد، از خشت و ملات گل ساخته شده است ولي كليه زير بناهاي خشتي كه احتمالا به دوره‌هاي قديمي ‌تر تعلق دارد از مصالح سنگ لاشه و ملات ساروج مي ‌باشد. طول اين قلعه از خاور به باختر 67 متر و عرض آن 25 متر است و در سطح قلعه بقاياي معماري راهرويي خاوري ـ باختري با اطاق ها و فضاهايي ديدباني وجود دارد. در جانبين اين قاعه حداقل سه آب انبار كه با ملاط ساروج، چندين بار عايق كاري شده‌اند قابل رويت است كه متاسفانه جاي جاي آن مورد حفاري هاي غيرمجاز واقع شده و بخش اعظم آن ها تخريب شده است. بقاياي سفال هاي پراكنده در سطح و اطراف تپه از نوع سفال قرمز رنگ، خاكستري، سياه، نقش كنده، نقش افزوده، نقش زير لعاب و تعداد فراواني قطعات شيشه مي ‌باشد كه جمعا قدمت قلعه را از دوران سلجوقيان تا اواخر صفويه مي ‌توان تخمين زد. اين قلعه در سمت بالاي جاده فيروزكوه به سمنان واقع شده و از اين نظر شايد بتوان آن را به عنوان محل نگهباني، كنترل و هدايت مسافران ناحيه قومس از نواحي مركزي و همچنين ايلات و عشاير كوچنده از ييلاق به قشلاق سمنان، شاهرود و سبزوار به شمار آورد.
قلعه شاه چشمه فيروزكوه
در 1100 متري جنوب خاوري كاروان سراي گدوك و در دامنه‌هاي شمالي ارتفاعات باهورد و بر بالاي تپه سنگي منفرد، بقاياي قلعه يا برجي ديدباني وجود دارد كه به قلعه شاه چشمه شهرت دارد. بقاياي معماري اين قلعه حكايت از استفاده از مصالح سنگ لاشه و ملات ساروج مي ‌نمايد كه تمامي سطح تپه را پوشانده است. حفاري هاي غيرمجاز فراوان تمامي قسمت هاي قلعه را مضطرب نموده و گودال هاي متعددي را ايجاد كرده است. يكي از حفره‌ها داراي ابعادي حدود6×2×3 متر مي ‌باشد. پيرامون قلعه، خاك هايي روي هم انباشته شده كه داراي لايه‌هاي متعدد باستاني بوده و بقاياي سفال هاي گوناگون، خاكستر و ديگر مواد باستاني در آن قابل رويت است. در كف بخشي از حفاري هاي انجام شده، آب روي باريكي ديده مي شود كه داراي بستر سنگي و لبه كوتاهي است كه بسيار زيبا مي ‌باشد و متاسفانه بخش اعظم آن را شكسته‌اند آثار معماري باقي مانده حكايت از وجود اطاق ها و راهروهاي متعدد در جاي قلعه مي ‌نمايد كه بر اثر حفاري هاي غيرمجاز تركيب اصلي آن به هم ريخته است. نوع سفال هاي پراكنده در سطح تپه شامل قرمز، نخودي، سياه و انواع سفال هاي قرون 4 و 5 و 6 مي ‌باشد. به همراه سفال هاي ياد شده قطعات فراواني شيشه‌هاي رنگي ديده مي ‌شود كه از ظرافت خاصي برخوردار مي ‌باشند. با توجه به موقعيت قلعه و اشراف كامل آن بر گدوك و جاده باستاني فيروزكوه به مازندران مي ‌توان اين محل را به عنوان قلعه يا برج ديدباني دانست كه عبور و مرور از اين گذرگاه را تحت نظر داشته و امنيت آن را تامين مي ‌نموده است. اين قلعه احتمالا در گذشته، به نام هاي قلعه اولاد يا قلعه ديو سفيد نيز ناميده مي ‌شده است. انجام حفاري و پژوهش علمي در قلعه شاه چشمه مي ‌تواند در روشن كردن پيشينه منطقه نقش موثري داشته باشد.
قلعه سر ورسخواران فيروزكوه
در ضلع باختري سرآسياب بالا با فاصله حدود دو كيلومتر تپه ماهورهايي وجود دارد كه بنا به گفته اهالي، بارها مورد حفاري غيرمجاز قرار گرفته است. يكي از اين تپه‌ها، تپه دو برار مي ‌باشد كه شامل دو تپه كوچك در مجاورت هم مي ‌باشد. اين تپه‌ها مورد بازديد قرار گرفته، اما جز نمونه‌هاي اندك از سفال قرمز رنگ چيزي مشاهده نشده است. در ضلع باختري تپه قلعه دو برار تپه طبيعي مرتفعي وجود دارد كه به نام قلعه سر ورسخوران ناميده مي ‌شود هر چند فاصله اين تپه با روستاي ورسخوران قرار دارد لذا به اين نام خوانده مي ‌شود. در بالاي اين تپه شواهد و آثار معماري و بقاياي استخوان و سفال هاي متعددي ديده مي ‌شود كه بر اثر حفاري هاي غير مجاز از خاك خارج شده‌اند. به نظر مي ‌رسد اين نقطه قلعه كوچك استقراري يا برج ديده ‌باني بوده كه بعدها تبديل به قبرستان شده است و از قرون دوم يا سوم هجري بلا استفاده رها شده است. با توجه به شواهد و مدارك موجود اين تپه مداركي از هزاره اول ق. م را در خود دارد اما قضاوت قطعي در مورد آن تنها از طريق حفاري علمي ممكن خواهد بود.
قلعه پشت تندير فيروزكوه
بقاياي قلعه پشت تندير به طول تقريبي 300 متر و عرض متغير( حداكثر 100 متر) در خط الراس ارتفاعات قست باختر مشرف بر تنگه واشي، همچون ديواري عظيم و استوار، تنگه و دشت جنوبي آن مزرعه (مزرعه واشي) را از ارتفاعات شمالي جدا مي ‌نمايد. بخش اعظم معماري اين قلعه در زير خاك مدفون شده و تنها در قسمت جنوب باختري آن بقاياي يك برج به ابعاد: قطر ديوار 1 الي 30/1 متر، قطر داخلي برج (محل نگهباني و ديده ‌باني ) حدود 5/1 متر و در سمت راست (خاور) آن اطاقي با ابعاد 5×7 متر كه تقريبا به صورت بيضي است، مشاهده مي ‌شود. مشاهده بقاياي سفال هاي گردآوري شده از سطح تپه نشان مي ‌دهد كه اين قلعه از هزاره چهارم ق. م تا اواخر دوره ايلخانان محل استقرار و به عنوان دژي محكم مورد استفاده بوده است. در ميان سفال هاي به دست آمده سفال هاي دست ساز قرمز رنگ و در بعضي موارد منقوش به نقش هندسي و يا اشكال برجسته و فرورفته و همچنين سفال هاي خاكستري و تعدادي قطعات سفال هاي لعاب دار(بيرون و داخل) كه بيش تر شبيه به سفال هاي مغولي است، ديده مي ‌شود. در بخش مياني قلعه بقاياي غاري طبيعي به چشم مي ‌خورد كه از سمت شمال و جنوب به دشت هاي اطراف مشرف است. متاسفانه كف اين غار توسط افراد سودجو و حفاران غيرمجاز كاوش شده و خاك هاي داخل آن را بيرون ريخته‌اند و در نتيجه شكل اوليه سطح غار از بين رفته است. بقاياي سفال هاي فراوان، خاكستر و زغال و در قسمت شمال خاوري غار در عمق يك متري بقاياي تنوري ديده مي ‌شود كه از شواهد اوليه زندگي مداوم در اين محل مي ‌باشد. در خط الراس و بالاترين نقطه ارتفاعاتي كه قلعه بر فراز آن ايجاد شده، بقاياي معماري متعددي ديده مي ‌شود كه تنها پلان و پي آن ها موجود است. مصالح قلعه پشت تندير از سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج مي ‌باشد. در دامنه شمالي ارتفاعاتي كه قلعه برفراز آن قرار دارد، بقاياي قبرستاني وجود دارد كه قطعات سفالين مكشوفه و فرم گورهاي آن نشانگر قدمت آن تا هزاره دوم ق. م است.
قلعه پيركمر فيروزكوه
در ضلع خاوري شهر فيروزكوه بافاصله 5/3 كيلومتر و در سمت راست جاده و راه آهن فيروزكوه به مازندران صخره سنگي به ارتفاع حدود 20 و طول صد متر در جهت خاوري - باختري وجود دارد كه نقطه تاريخي مهمي مي ‌باشد. بر بالاي صخره‌هاي سنگي بقاياي معماري سنگي شامل چند پله و فضاي اطاق مانند و چند اطاق و برج نگبهاني وجود دارد كه با مصالح سنگ و ملات ساروج ساخته شده است و متاسفانه بخش اعظم آن به خاطر حفاري هاي غيرمجاز تخريب شده است و در حال حاضر فقط بقاياي يك اطاق و برج نگهباني آن با ارتفاع حدود 40 سانتي ‌متر باقي مانده است. در خاور صخره سنگي، متصل به آن تپه باستاني وجود دارد كه داراي حدود دويست متر طول، صد و پنجاه متر عرض و 15 متر ارتفاع نسبت به زمين هاي اطراف مي ‌باشد. متاسفانه بخش عمده تپه بر اثر كاوش هاي غيرمجاز و تسطيح به وسيله ماشين آلات سنگين از بين رفته است اما با اين حال مي ‌توان آن را از نقاط مهم تاريخي به شمار آورد.
با مشاهده لايه‌هاي تاريخي در نقاطي كه حفاري غيرمجاز شده است، مي ‌توان طبقات استقراري مختلفي از هزاره دوم و اول قبل از ميلاد تا اواخر دوره صفويه در آن مشاهده كرد. با توجه به مصالح معماري موجود بر سطح تپه نظير 4 نوع آجر متعلق به دوران آل بويه، سلجوقي و تيموري و همچنين سنگ هاي لاشه و ملات ساروج مي ‌توان به اهميت تاريخي تپه بيش تر پي ‌برد. سفال هاي پراكنده در سطح تپه شامل سفال هاي دست ساز، قرمز رنگ، نخودي، نقش كنده، نقش افزوده، نقش زير لعاب و تكه‌هاي خمره آذوقه بوده كه تنوع و فراواني آن را در نقطه ديگري در فيروزكوه نمي ‌توان يافت.
با مشاهده مجموعه مطالبي كه گفته شد مي ‌توان قدمت تپه را از هزاره دوم قبل از ميلاد تا اواخر دوره صفويه دانست. نزديكي اين تپه به شهر فيروزكوه عامل تهديد براي تپه مي ‌باشد زيرا با گسترش شهر تپه هر چه بيشتر تخريب مي شود. مشهور است كه اهالي فيروزكوه در قديم الايام (احتمالا قبل از قرون 4و5) در اين نقطه ساكن بوده‌اند.
مسلمان قلعه و كافر قلعه فيروزكوه
در جنوب خاوري روستاي درده، دره‌اي وجود دارد كه آب كشاورزي و آب آشاميدني اهالي روستا از تنگه آن تامين مي ‌شود. در ارتفاعات شمالي و جنوبي اين تنگه بقاياي برج و بارو و استحكامات و معماري متنوعي ديده مي شود كه بنا به اظهار اهالي روستا متعلق به دو قلعه قديمي است، كه قلعه خاوري تنگه به نام كافر قلعه و قلعه سمت باختري آن به نام مسلمان قلعه مي ‌باشد.
از شالوده و اساس معماري قلعه‌هاي ياد شده آثار زيادي برجاي نمانده است و بقاياي موجود نشان دهنده آن است كه اين قلعه از چينه گلي و خشت قرمز رنگ ساخته شده‌اند. طول اين تنگه كه آب مورد مصرف اهالي را تامين مي ‌نمايد حدود 1 كيلومتر است و چنين برمي‌آيد كه اين مسافت مي ‌توانسته است به عنوان يك پناهگاه و مخفيگاه براي اهالي ده ‌باشد زيرا از سمت جنوب خاوري اين تنگه هيچ گونه امكان تسلط و راه ‌يابي به داخل دره وجود ندارد. در اين روستا مسلمانان و مسيحيان در كنار يكديگر به آرامش زندگي مي ‌كردند و به همين دليل آن قسمت از محل سكونت مسيحيان (ارامنه) به نام كافر قلعه و قسمت ديگر كه محل استقرار مسلمانان بوده به نام مسلمان قلعه شهرت يافته است.
همچنين طبق گفته اهالي در خاك برداري و حفاري غيرمجاز در داخل امام زاده چهارده تن به ‌آثاري از صليب‌هاي مسيحي برخورد شده كه همين امر مي ‌تواند وجود آن ها را در اين روستا اثبات نمايد.
قلعه ميان تنگه فيروزكوه
اين قلعه در روستاي طرود واقع شده است. در روستاهاي قبر طالب، كياملك و چاه سر تپه‌هاي كوچكي قرار دارد كه بقاياي سفال و استخوان در آن ها به فراواني يافت مي ‌شود. اما آن قدر كوچك هستند كه نمي ‌توان به آن ها لفظ تپه اطلاق نمود. در انتهاي اين مسير و در منطقه ميان تنگه و در شمال باختر آن و به فاصله 7 كيلومتر از روستاي طرود و 4 كيلومتر از ارو، كوه سنگي قرار دارد كه نسبت به ارتفاعات شمال باختر ميان تنگه برآمده به نظر مي ‌رسد.
بربالاي اين صخره سنگي، قلعه كوچكي كه به يك برج ديدباني وسيع شباهت دارد احداث شده است. اصل بناي قلعه كاملا تخريب و تنها بقاياي ديوار برج ها و فضاهاي داخلي آن براثر حفاري هاي غيرمجاز در عمق زمين ديده مي ‌شوند. پي ‌بناها از سنگ لاشه و ملات ساروج ساخته شده و بقاياي سفال هايي از نوع قرمز رنگ، سياه و نخودي در آن ديده مي ‌شوند. مجموعه محوطه اين قلعه حدود صد متر مربع مي ‌باشد و بر تمامي محوطه ميان تنگه اشراف و ديد كامل دارد. به احتمال زياد اين مكان و مكان هاي مشابه آن كه در امتداد تنگه‌ها و زمين هاي كشاورزي قرار داشته‌اند، مكان هايي بوده‌اند كه در مواقع هجوم و خطر به عنوان مكاني امن، مورد استفاده ساكنين محل بوده اند.
قلعه مهن(گردنه) فيروزكوه
قلاع گردنه نام محلي اين قلعه است كه در ارتفاعات جنوب خاوري روستاي مهن واقع شده است. در فاصله 550 متري روستا و 16 كيلومتري فيروزكوه، تپه‌اي باستاني قراردارد كه به قلعه مهن معروف مي ‌باشد در حال حاضر از حد فاصل ميان اين نقطه تاريخي و ارتفاعات جنوب خاوري آن جاده خاكي مهن به ارتفاعات جنوبي آن عبور مي ‌نمايد.
قلعه مهن كه امروزه از بقاياي معماري آن به علت تخريب بيش از حد چيزي باقي نمانده و تنها به صورت تپه باستاني قابل مطالعه است، در جهت جنوب خاور و شمال باختر كشيده شده و شامل سه قسمت عمده مي ‌باشد قسمت اول بخش خاوري كه بالاترين ارتفاع تپه را به خود اختصاص داده و بقايايي از صخره‌هاي سنگي در آن ديده مي ‌شود و به نظر مي ‌رسد قبلا ارگ قلعه بوده است قسمت دوم بخش شمال باختري كه داراي ارتفاع كم تر بوده و نسبت به بخش اول مسطح ‌تر مي ‌باشد قسمت سوم دامنه‌هاي شمالي و باختري تپه كه به نظر مي ‌رسد قبلا توسط ديوار از يكديگر تفكيك شده و به عنوان بخش عامه ‌نشين كاربرد داشته است. اين قسمت با فاصله صد متر از دامنه‌هاي تپه، بخشي از زمين هاي پيرامون را نيز در بر مي ‌گرفته است. طول تپه در جهت جنوب باختر به شمال باختر حدود 85 متر و عرض آن در قسمت خاوري 30 متر و در بخش باختري حدود 23 متر مي ‌باشد. سطح تپه پوشيده از شن، خاك، قلوه سنگ، به همراه انبوهي از سفال هاي قرمز رنگ و سفال هاي نقش زير لعاب، نقش افزوده و نقوش كنده مي ‌باشد كه عمدتا متعلق به دوران سلجوقيان مي ‌باشد.
علاوه بر اين ها موارد اندكي از سفال هاي خاكستري و سفال هاي دست ‌ساز كه داراي پخت خوبي نمي ‌باشد در سطح تپه وجود دارد كه حاصل آن ها سفال هايي شبيه خمره‌اي بزرگي هستند كه شكسته شده و در اطراف پراكنده مي ‌باشند. اهالي حاصل اين حفاري ها را گنج‌هاي فراواني مي ‌دانند كه توسط افراد يافته و برده شده است. در عمق محل هايي كه حفاري صورت گرفته بقاياي ديوارهايي با مصالح سنگ و ملات ساروج ديده مي ‌شود كه حكايت از معماري گسترده در عمق تپه مي ‌نمايد. به احتمال فراوان، مكان ياد شده محل استقرار ساكنين اوليه اين نواحي بوده كه بر بالاي تپه مجاور زمين هاي خود سكونت اختيار كرده و بعدها مكان استقرار را به محل جديد ده مهن تغيير داده‌اند.
قلعه لاجورد فيروزكوه
در سمت چپ جاده فيروزكوه به سمنان و 15 كيلومتري فيروزكوه و در پنج كيلومتري تنگه سرانزا، تپه خاكي منفردي وجود دارد كه ارتفاع آن از سطح دريا 2487 و از زمين هاي اطراف حدود 300 متر مي ‌باشد. نوك اين تپه با صخره سنگي از نوع رسوبي شكل گرفته كه ارتفاع آن بين 5 تا 20 متر مي ‌باشد.
بر بالاي اين تپه قلعه‌اي را ساخته‌اند كه با توجه به نوع سفال هاي به دست آمده از سطوح آن، قدمتي حدود سه هزار سال را مي ‌توان برايش تعيين كرد و آخرين دوره استفاده از آن اواخر دوره تيموري مي باشد. اين قلعه احتمالا يكي از قلعه هايي است كه در اختيار فرقه اسماعيليه بوده و بعد از شكست آن ها از هلاكو‌خان مغول، مدتي متروكه و سپس در اختيار خاندان مرعشي قرار گرفت. تنها راه دسترسي به اين قلعه از سمت خاور بوده كه دروازه‌هايي را در آن جا تعبيه و دو طرف آن داراي برج مراقبت و نگهباني مستحكمي بوده است و اكنون بقاياي ديوار آن ها با ارتفاع حدود 2 متر هم چنان باقي است.
بقيه قسمت هاي پيرامون قلعه صخره‌اي بوده و امكان صعود از آن ها وجود نداشته و اگر برخي نقاط آن ضعف هايي داشته با احداث ديواري رفيع آن جا را غيرقابل دسترسي نموده بودند. امروزه در سمت شمال و جنوب خاوري اين قلعه برج ها و ديوارهاي استحكام بخش قلعه هم چنان باقي است. بر تمامي سطوح بالاي تپه يا داخل قلعه ديوارهايي وجود دارد كه گوياي وجود فضاهاي متعدد، اطاق در ابعاد مختلف و انبارهايي براي نگهداري و ذخيره آب و مواد غذايي مي ‌باشد كه متاسفانه بخش اعظم آن تخريب يا حفاري هاي غيرمجاز در آن ها صورت گرفته و تنها زوايايي از گوشه اطاق ها و بقايايي از پي ‌سنگي بناها مشهود است.
مصالح به كار رفته در قلعه براي ساختن بناها سنگ لاشه و در برخي قسمت ها خشت‌هاي پخته‌اي مي ‌باشد كه به مواد خاكي آن براي استحكام بيش تر كاه افزوده‌اند. انبوه سنگ هاي به كار رفته براي برپا نمودن ديوارها از كوه هاي اطراف به قلعه وارد شده و با جنس كوهي كه قلعه بر بالاي آن قرار دارد كاملا متفاوت مي ‌باشد. طول اين قلعه از خاور به باختر حدود 120 متر و عرض آن در قسمت باختري حدود 110 متر و در قسمت خاور، جايي كه دروازه در آن جا تعبيه شده بود، 80 متر مي ‌باشد.
با توجه به وسعت قلعه و فراواني پي ‌خانه‌هايي كه در سطح تپه مشاهده مي ‌گردد، مي ‌توان تخمين زد كه جمعيتي بالغ بر پانصد نفر را در خود جاي مي ‌داده است. اين قلعه بر تمامي كوه ها و گذرگاه هاي منطقه اشراف كامل داشته و تا فاصله20 كيلومتري اطراف خود را مي ‌توانست در ديد مستقيم داشته باشد. در خاور قلعه لاجورد و در فاصله 20 متري آن، منطقه و كوهي وجود دارد كه به نام قيصريه خوانده مي ‌شود و روايات مختلفي از قول اهالي درباره آن نقل مي ‌شود كه همگي بيانگر اهميت قلعه و آن كوه مي ‌باشد كه اظهار نظر قطعي درباره آن منوط به كاوش هاي باستان شناسانه مي ‌باشد.
قلعه ارو فيروزكوه
ارو از دهستان هاي حومه فيروزكوه در 4 كيلومتري خاور روستاي طرود و در دامنه كوه هاي پايون چال و ميان تنگه واقع شده است. در كنار تنگه مشهور به تنگه ارو و در كنار جاده‌اي كه از روستاي طرود به قرقو يا قرقاب امتداد مي ‌يابد، برصخره‌هاي سمت چپ آن بقاياي قلعه‌اي به چشم مي ‌خورد كه به نام قلعه ارو شهرت دارد. مصالح به كار رفته در بناي قلعه شامل سنگ، خشت و گل و در برخي قسمت ها ملات گچ و ساروج مي ‌باشد.
در سطح قلعه حفره‌هاي فراواني كه نشانگر حفاري هاي غيرمجاز متعدد مي ‌باشد، وجود دارد كه انبوه سفال هاي خاكستري، قرمز دست‌ساز و چرخ ساز، لعاب دار، سفال هاي منقوش دوره اسلامي شامل كف، بدنه و دسته ظروف متنوع در لا به لاي خاك هاي خارج شده، پراكنده مي ‌باشد. از بررسي ‌هاي اوليه سفال هاي سطح تپه، مي توان قدمت تاريخي آن ها را متعلق به هزاره چهارم قبل از ميلاد تا اواخر دوره صفويه دانست. قلعه ارو را مي ‌توان از جمله قلعه‌هاي راه داري دانست كه گذرگاه ميان قومس (سمنان امروزي) و فيروزكوه را تحت كنترل خود داشته و به اين علت حايز اهميت فراواني بوده است.
سرخ قلعه طرود فيروزكوه
سرخ قلعه طرود كه در روستاي سران زا، خاور شهرستان فيروزكوه قرار دارد، از يادگارهاي تاريخي دوران ساساني است. بقاياي اين قلعه تاريخي در بلنداي تپه اي قرمز رنگ در 16 كيلومتري خاور شهرستان فيروزكوه قرار دارد. سرخ قلعه داراي 8 برج دفاعي بوده و در سه طبقه ساخته شده است. بالاترين طبقه آن داراي فضاهايي جهت ديده باني و امكان برقراري ارتباط با برج هاي ديده باني اطراف بوده است.
طبقه دوم داراي اطاق ها، فضاها و راهروهايي است كه برخي از آن ها به برج هاي پيرامون راه پيدا مي كرده و بدين وسيله ضمن تدارك برج نشينان، امكان جابه جايي نيرو را فراهم مي كرده است. طبقه اول به صورت زير زمين و شامل اطاق هاي متعددي است كه توسط دالان با يكديگر ارتباط داشته اند. مصالح قلعه خشت خام و چينه بوده و وسعت كلي آن حدود دويست متر مربع مي باشد.
بلندترين نقطه قلعه برج قرمز رنگ مدوري است كه كار اصلي ديده باني را در دوطبقه انجام مي داد، سطح آن تا كف تپه حدود 30 متر ارتفاع دارد. پيرامون سرخ قلعه طرود به لحاظ موقعيت بسيار حساس تاريخي و با توجه به شواهد موجود از جمله فراواني سفال هاي خرد، سفال هاي متنوع و متعدد، از نقاط تاريخي بسيار مهم بوده است.
قلعه كهنه دير فيروزكوه
در فاصله حدود 2 كيلو متري روستاي پيرده و حد فاصل ميان روستاي پيرده و دره ده كه تنگه كاملا باريك شده و شكل گذرگاه به خود مي گيرد، در سمت چپ جاده، تپه اي سنگي وجود دارد كه بر بالاي آن بقاياي قلعه اي مشاهده مي شود كه با چينه و خشت هاي گلي احداث شده است. از بررسي سفال هاي گردآوري شده از اين محل مي توان اظهار كرد كه از دوران قبل از اسلام و دوره اسلامي استقرار در اين محل تداوم داشته است.
متاسفانه از استحكامات قلعه بقاياي زيادي نمانده است اما به احتمال زياد داراي بناها و برج و بارويي بوده كه مسير حد فاصل ميان دو روستا را كنترل مي كرده است و شايد دروازه اي در ميان گذرگاه وجود داشته است. در زير اين صخره و كوه هاي جنوبي آن محوطه اي وجود دارد كه در حدود 50×20 متر وسعت دارد. در اين محل بقاياي روستايي ديده مي شود كه به گفته اهالي محل استقرار جمعيت در زمان هاي گذشته بوده است. اين محل خوشبختانه دچار حفاري هاي غير مجاز نشده و قابليت حفاري علمي و مطالعات باستان شناسانه را دارد.
برج نيمه فيروزكوه
برج نيمه لزور نيز مانند بسياري از برج هاي مقبره‌اي منطقه، متعلق به قرون هفت يا هشت بوده است. در فاصله حدود دويست متري جنوب باختر امام زاده معصوم بقاياي دو ضلع از هشت ضلع و قوس گنبد بالاي آن از برج يا گنبد مقبره‌اي شكل هشت ضلعي باقي است. گرداگرد اين برج شواهد فراوان از بقاياي قبرستاني متعلق به زمان هاي گذشته ديده مي ‌شود كه ضمن اثبات اين مدعا، بيانگر جابه جايي قبرستان جديد از اين محل مي ‌باشد.
در حال حاضر حد فاصل ميان امام زاده معصوم و بقاياي برج ياد شده، زمين فوتبال ده را احداث كرده‌اند و در بدنه‌هاي ديواره باختري زمين فوتبال نيز بخش هايي از قبور دوره اسلامي ديده مي ‌شود. به گفته پيرمردان ده برج تخريب شده محل نگهداري اموات امانتي بوده كه وصيت كرده بودند آن ها را جهت دفن نهايي به عتبات عاليات منتقل نمايند.
برج گور گنبد فيروزكوه
گورگنبد، برجي سنگي است كه در فاصله دويست متري جنوب ايستگاه راه‌ آهن فيروزكوه و در كنار ريل راه آهن سراسري از زمان هاي بسيار دور احداث شده است و با توجه به مصالح به كار رفته و يافته‌هاي اندك سفالين در پيرامون بنا مي ‌توان حدس زد كه قدمت آن به قرون هشت و نه هجري برسد.
بناي گور گنبد از بيرون يازده و از داخل هشت ضلعي بوده و سقف گنبدي آن از خارج تقريبا نيم دايره و از داخل پيازي است و مصالح‌ آن سنگ لاشه، قلوه سنگ و ملات گچ و ساروج مي ‌باشد. تزيينات بنا از بيرون اندود گچي و از داخل در هر ضلع، قاب مستطيل با سر قوس جناغي و در حدفاصل قاب ها پيش آمدگي هايي است كه همگي با اندود گچ پوشانده شده اما متاسفانه بر اثر گذشت زمان و بي ‌مهري هاي روزگار و تلاش بي ‌حاصل طالبان گنج هاي بادآورده، تخريب و يا فروريخته شده‌اند، در بالاي اضلاع هشتگانه كه مقدمات احداث دايره زير گنبد تدارك ديده شد، دو رديف گچ بري هاي ساده به صورت نوار پهن قرار دارد كه بر زيبايي برج افزوده است.
درب ورودي برج در سمت شمال باختر آن تعبيه شده و بقاياي ديوارك‌هايي در دو طرف آن كه با مصالح برج يكساني دارد، نشانگر وجود پيشخواني در بناي اوليه برج مي ‌باشد. وجود دريچه‌ايي در چهار ضلع و نورگيري در راس گنبد موجب شده كه روشنايي داخلي فضا به خوبي تامين گردد.
برج سنگي باد رود فيروزكوه
برج سنگي بادرود يكي از برج هاي ممتاز و مشخص منطقه فيروزكوه است كه از ديگر گنبدهاي منطقه بزرگ تر بوده و كتيبه هايي به خط كوفي دارد كه موجب امتياز آن از ساير بناهاي مشابه شده است. نماي بيروني اين بنا 12 ضلعي و داراي گنبدي به سبك رك مي باشد كه با ملات گچ و ساروج اندود شده و درب ورودي آن در سمت شمال ساخته شده است.
نماي داخلي برج 10 ضلعي و در داخل هر ضلع قاب مستطيل شكلي ساخته شده كه داراي قوس جناغي در بالا مي باشد. حد فاصل دو قاب با ايجاد پيش آمدگي در جرز اصلي، زيباي مضاعفي در بنا ايجاد كرده اند. در بالاي اضلاع دهگانه برج كه گريو گنبد ساخته شده يك رديف كتيبه كه شامل قالب هاي گچي مي باشد كه كلمه علي در داخل آن 4 بار برگرد محور مركزي چرخيده، نصب شده كه جمعا 30 قاب 50 × 50 سانتي متر مي باشد. نماي داخلي گنبد به صورت عرق چين و بسيار زيباست. اين برج مانند ديگر برج هاي اطراف فيروكوه با مصالح سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج ساخته شده است.
برج ديدباني هرانده فيروزكوه
در سمت شمال خاوري روستاي هرانده و در نقطه اي كه روستا به رودخانه حبله رود متصل مي شود، صخره سنگي منفردي وجود دارد كه در بالاي آن شكافي به عرض حداكثر 3 متر در جهت شمال خاور و جنوب باختر ايجاد شده است. در ميانه اين شكاف بقاياي پي برجي ديده مي شود كه به نظر مي رسد برج ديدباني بوده و در ابتدا تا سطح صخره ارتفاع داشته است.
در پيرامون صخره، سفال هاي فراواني پراكنده است كه با بررسي آن قدمت برج ديدباني به حدود قرون هفتم و هشتم مي رسد. مصالح به كار رفته در پايه هاي برج، سنگ لاشه و ملات ساروج و در ارتفاع بالاتر از چينه گل و خشت مي باشد كه بر اثر حفاري هاي غير مجاز بخش عمده آن از ميان رفته است. سطح باقي مانده اين برج يا قلعه در حدود 10 متر مربع مي باشد. برج ديده‌ باني مرزداران فيروزكوه
برج ديده باني مرزداران بنايي است زيبا با طاق نماها و تزيينات قابل توجه كه قدمت اين بنا را قرون هفت و هشت تخمين زده اند. برج ديده باني مرزداران در بخش شمالي روستاي مرزداران واقع شده است كه پلان آن هشت ضلعي بوده ولي در حال حاضر 4 ضلع جنوبي آن كاملا تخريب و فروريخته است. ورودي برج در سمت جنوب و در قسمتي از آن وجود داشته كه امروزه موجود نمي ‌باشد.
مصالح آن قلوه سنگ، سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج بوده و تنها در ازاره زير گنبد و نماي داخلي آن از آجرهاي چهارگوش استفاده شده است بر روي هر يك از اضلاع داخلي برج، طاق نماهايي تعبيه شده كه در حال حاضر چهار ضلع باقي مانده بنا، طاق نماها و تزيينات به كار گرفته شده متنوع آن را در خود حفظ كرده است.
با توجه به مصالح به كار رفته در بنا و بقاياي سفال هايي كه در اطراف برج و در قلعه نزديك آن (قلعه باباريش) مزداران به دست آمده مي ‌توان قدمت برج را مربوط به قرون هفت يا هشت هجري دانست. زيبايي تزيينات، قدمت نسبتا زياد برج، واقع شدن آن در ميان روستا، اعتبار اندكي كه براي مرمت برج مورد نياز است و آسيب ديدگي شديدي كه آن را در آستانه نيستي قرار داده است، ايجاب مي نمايد تا براي مرمت و بازسازي آن اقدام فوري به عمل آورد.
برج سنگي يا گنبد گبري فيروزكوه
بقاياي برج سنگي يا گنبد گبري در روستاي طارس و فاصله 500 متري شمال امام زاده احمد و محمد بر روي تپه اي كم ارتفاع قرار دارد و فرم و مصالح اين بنا نشانگر بنايي از قرن هفتم و هشتم هجري قمري است. بقاياي اين برج سنگي كه به شكل چند ضلعي است، در قسمت نماي بيروني فرو ريختگي هايي دارد كه در طول زمان به وجود آمده است و آثاري از تعميرات جزيي در دوران هاي بعد از زمان ساخت بر روي آن مشاهده مي شود.
تمامي مصالح برج از سنگ لاشه و قلوه سنگ با ملات ساروج و گچ است نماي برج از بيرون و داخل هشت ضلعي است وتركيب آن از كف تا نوك گنبد يكسان مي باشد. بر روي ديوارهاي داخلي جز چند طاق نماي ساده و نورگيري در سقف، تزيينات خاصي ندارد. نماي داخلي برج بدون تزيين و چند جاي آن صدماتي ديده كه موجب تخريب آن شده است.
برج تاريخي روستاي اندور فيروزكوه
در ميانه روستاي اندور و در ضلع خاوري چشمه وسط روستا، برج مدوري با مصالح سنگ لاشه و ساروج ساخته شده كه گمان مي ‌رود قدمت آن به ميزان بناي امام زاده بي بي باشد. اما متاسفانه به علت بي ‌توجهي تنها حدود 140 سانتي ‌متر از ديوار پي آن باقي مانده است.
بقاياي برج ديده باني جليزجند فيروزكوه
در شمال روستاي جليزجند و در خاور رود كوچكي كه از تنگه واشي سرچشمه گرفته و زمين هاي روستا را مشروب مي كند، بقاياي تپه باستاني و برجي ديده باني مشاهده مي شود كه فاصله آن تا تنگه واشي حدود 200 متر مي باشد. محله تپه و برج ديده باني احداث شده برروي آن، نقطه ديد و ارتباط بسيار خوبي ميان قلعه بالاي تنگه واشي (پشت تندير) و دشت جنوبي منطقه كه روستاي جليزجند درآن واقع شده بود.
از برج ديده باني ياد شده جز بقاياي جرز آن كه با سنگ لاشه و ملات ساروج ساخته شده و براثر حفاري هاي غير مجاز متعدد به كلي مضطرب شده، چيزي باقي نمانده است. در تپه پيرامون برج نيز كه انبوهي از سفال هاي قرمز رنگ بسيار ظريف و چرخ ساز و نمونه هايي از سفال هاي خاكستري رنگ، پراكنده مي باشد، حفاري هاي متعددي صورت گرفته كه نشان از غناي فراوان آن دارد.
برج سنگي روستاي مهاباد فيروزكوه
در سمت باختر روستاي مهاباد و در فاصله 20 متري باختر ريل آهن فيروزكوه ـ تهران برجي سنگي وجود دارد كه متاسفانه بخش اعظم آن تخريب شده و كف داخل آن توسط افراد سودجو به دفعات، مورد كاوش قرار گرفته و كاملا آشفته شده است. نماي بيروني بنا مدور و از داخل هشت ضلعي مي ‌باشد. قطر داخلي برج 6/10 متر و محيط آن حدود 27/40 متر است. درب ورودي برج در قسمت جنوب تعبيه و داراي 70/1 متر عرض و ارتفاع ديوار فعلي بنا 4 متر مي باشد.
مصالح بنا قلوه سنگ، سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج و نماي بيروني آن با ملات گچ و ساروج اندود شده است. در هر يك از اضلاع داخلي بنا طاق نماهايي به عرض 80/1 و عمق 60 سانتي ‌متر و طاقچه‌هايي به شكل مستطيل ايجاد شده كه نشانه‌هايي از اندود گچ و گچ بري در آن ها ديده مي ‌شود. پيرامون برج را قبرستان وسيعي در بر گرفته كه برخي از سنگ نوشته‌هاي آن نشان از قدمت تاريخي آن دارد.

يكي از شهرستان هاي استان تهران است كه در ناحيه شمال خاوري استان قرار گرفته است. اين منطقه ي زيبا در دامنه هاي زيباي كوهستان دماوند واقع شده و ازطبيعت جذاب، زيبا و منحصر به فردي برخوردار است. رودخانه هاي متعددي كه از دماوند سرچشمه مي گيرند، در آباداني باغ ها و كشت زارهاي اطراف اين شهرستان سهم به سزايي داشته و علاوه بر رونق كشاورزي و باغ داري سبب به وجود آمدن نواحي ييلاقي با چشم اندازهاي زيبايي در منطقه شده اند. چشمه هاي متعدد آب گرم و معدني در نواحي ييلاقي با چشم اندازهاي گوناگون فصلي، درياچه هاي كوچك و بزرگ دايمي و فصلي با آب شيرين، جلوه هاي زيبايي از طبيعت ايران را در اين منطقه از استان تهران به نمايش گذاشته اند. شهرستان دماوند پس از تهران بيش ترين آثار تاريخي و طبيعي استان را درخود جاي داده است. آثار تاريخي و معماري موجود در شهرستان دماوند نمايان گر پيشينه تاريخي منطقه است. برج و مقبره شبلي، قلعه باستاني گل خندان و ده ها اثر تاريخي ديگر از جمله ديدني هاي شهرستان دماوند هستند. كشت انواع محصولات در اين منطقه رواج داشته و وجود باغ هاي سرسبز و خرم و مراتع مرغوب از مهم ترين ويژگي هاي شهرستان دماوند محسوب مي شود.
مكان هاي ديدني و تاريخي
شهرستان دماوند آرميده دردامنه هاي زيباي كوهستان دماوند، ازطبيعت جذاب، زيبا و منحصر به فردي برخورداراست كه بيش ترين آن را مديون قله سر به فلك كشيده دماوند است. رودخانه هاي متعددي كه از دماوند سرچشمه مي گيرند، در آباداني باغ ها و كشت زارهاي اطراف اين شهرستان سهم به سزايي داشته و سبب به وجود آمدن نواحي ييلاقي با چشم اندازهاي زيبايي در منطقه شده اند. چشمه هاي متعدد آب گرم و معدني در نواحي ييلاقي با چشم اندازهاي گوناگون فصلي، درياچه هاي كوچك و بزرگ دايمي و فصلي با آب شيرين، جلوه هاي زيبايي از طبيعت ايران را در اين منطقه از استان تهران به نمايش گذاشته اند.
آثار تاريخي و فرهنگي موجود در شهرستان دماوند نيز نمايش گر قدمت تاريخي منطقه است. برج و مقبره شبلي كه مربوط به قرن 5 هجري قمري است، معروف ترين بناي تاريخي ناحيه است و قلعه باستاني گل خندان كه مربوط به دوره ساساني است، از ديگر آثار تاريخي شهرستان دماوند محسوب مي شود. مساجد، امام زاده ها و بقعه ها كه به قرون مختلف تعلق دارند، نيز در قسمت هاي مختلف شهرستان دماوند پراكنده شده اند و از جمله آثار تاريخي منطقه به شمار مي آيند.
صنايع و معادن
صنايع اين شهرستان شامل صنايع دستي و صنايع ماشيني و كارگاه ها مي شود. كارگاه هاي متعدد از قبيل: درب و پنجره سازي، تراش كاري، مبل سازي، آهنگري و نجاري نيز در شهر دماوند داير شده است. معادن فعال اين شهرستان نيز عبارتند از:
- معدن كائولون كريتون در 13 كيلومتري باختر شهر دماوند (مجاورت رودهن) كه توسط كارخانه هاي كاشي و سراميك سعدي (سازمان صنايع ملي ايران) مورد بهره برداري قرار مي گيرد.
- خاك صنعتي كور در 15 كيلومتري جنوب خاوري دماوند و لوميت هوير در 14 كيلومتري جنوب خاوري دماوند كه هر دو معدن مابين روستاهاي آبسرد و كور واقع شده اند.
- معدن سيليس مبارك آباد 13 كيلومتري شمال باختري دماوند و 2 كيلومتري شمال روستاي مبارك آباد.
- كوارتزيت مشاء 6 كيلومتري شمال باختري دماوند (مجاورت روستاي مشاء)
- سنگ ساختماني اوزون 13 كيلومتري باختر دماوند و 3 كيلومتري جنوب خاوري رودهن هرپنج معدن فوق توسط شركت خدمات و توسعه معادن ايران مورد استخراج و بهره برداري قرار مي گيرند.
- ماسه ريخته گري و سيليس سرانزاي فيروزكوه 24 كيلومتري جنوب خاوري فيروز كوه كه به وسيله ي شركت تامين ماسه و ريخته گري تهران مورد استخراج و بهره برداري قرار مي گيرد.
- معدن سيليس سرانزاي فيروز كوه 20 كيلومتري جنوب خاوري فيروزكوه
- سنگ گچ لومان زيارت، 20 كيلومتري جنوب خاوري دماوند (مابين روستاهاي زيارت و بومان). دو معدن فوق توسط شركت سهامي كل معادن ايران مورد استخراج و بهره برداري قرار مي گيرند.
- سنگ آهك سرهار واقع در 2 كيلومتري شمال باختر دماوند كه استخراج از آن توسط شركت معادن سرهار دماوند است.
كشاورزي و دام داري
آب كشاورزي در شهرستان دماوند از چشمه سارها، رودخانه ها و چاه هاي ژرف و نيمه ژرف تامين مي شود و كشت به دو گونه آبي و ديمي انجام مي گيرد. تره بار، گندم، علوفه، سيب، گلابي و ديگر ميوه هاي سردسيري، سيب زميني، لوبيا سبز، سيب درختي و بيش تر ميوه هاي سردرختي از فرآورده هاي اطراف اين شهرستان هستند. هم چنين دام داري در شهرستان دماوند به دو طريق صنعتي و سنتي رايج بوده و دام داري هاي صنعتي شامل واحدهاي گاوداري از نژادهاي اصيل و خارجي است. قابل ذكر است كه مراتع غني و پر علف اين شهرستان هر ساله در فصل هاي بهار و تابستان محل چراي ييلاقي دام داران بزرگ مهدي شهر (سنگسر) و ساير نواحي جنوبي اين شهرستان است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
دماوند در متون قديمي، به نام هاي گوناگوني از جمله ‹‹دنباوند›› ناميده شده است. در مورد وجه تسميه ي نام اين منطقه؛ مسلم است كه نام آن از قله مشهور دماوند گرفته شده است. وجه تسميه نام كوه نيز به دليل دما و گرمايي بوده كه هميشه از نوك كوه خارج مي شده است. فردوسي بارها از اين شهر در شاهنامه نام برده و كوه دماوند را آشيانه سيمرغ، آموزنده زال پدر رستم دانسته است. اين شهر در سال 30 هـ . ق در زمان خلافت عثمان به دست مسلمانان فتح شد. دماوند در بردارنده ي آثاري از دوره هاي ساساني و به خصوص سلجوقيان است. اين شهرستان در خاور تهران واقع شده و يكي از شهرهاي قديمي ايران است. دماوند در زمان آباداني ري نيز آباد بود، و به عنوان يك آبادي خوش آب و هوا در قرون اوليه اسلام از آن ياد شده است. با اين وجود زمين لرزه هاي بسيار كه خسارات فراوان و ويراني هاي پياپي نيز به همراه داشته در درازاي تاريخ به سبب نزديكي به كوه دماوند، بخش بزرگي از آثار اين پيشينه را از بين برده است.
مشخصات جغرافيايي
شهر دماوند مركز شهرستان دماوند، در 52 درجه و 04 دقيقه درازاي خاوري و 35 درجه و 43 دقيقه پهناي جغرافيايي و در بلندي 1960 متري از سطح دريا واقع شده است. شهرستان دماوند از شمال به شهرستان هاي قائم شهر، بابل و آمل، از جنوب به شهرستان گرمسار، از جنوب باختري به شهرستان ورامين، از خاور به شهرستان سمنان و از باختر به شهرستان شميرانات محدود مي شود. قله ي مشهور دماوند كه نام اين شهرستان از آن گرفته شده؛ از خود شهر دماوند ديده نمي شود و ديدن آن از منطقه كيلان ميسر است. رودخانه هاي دماوند، سياه رود و درياچه هاي تار و مومج از منابع آبي اين شهرستان هستند كه علاوه بر رفع نيازهاي آبي از جاذبه هاي جغرافيايي دماوند نيز محسوب مي شوند. آب و هواي دماوند سردسيري و ييلاقي است. راه اصلي تهران ـ قائم شهر، كه دماوند در 1 كيلو متري آن قرار دارد و راه اصلي تهران ـ آمل كه دماوند در كيلومتر 55 آن واقع شده است، مسيرهاي دسترسي به اين محدوده هستند.

مجموعه مسجد جمعه سلجوقي دماوند
مجموعه مسجد جمعه سلجوقي(مسجد جامع دماوند) واقع در شهرستان دماوند از بناهاي مربوط به سال 812 هجري قمري است. اين بنا داراي مناره اي مدور و ساده است كه روي پايه چهار گوش آجري قرار گرفته و بقاياي كتيبه اي به خط كوفي و تزيينات ديگري به سبك قرن پنجم بر روي آن وجود دارد. اين مناره تنها بناي مسجد است كه يادگاري از سبك معماري قرن 5 در آن وجود دارد. قديمي ترين بخش اين مسجد شبستان كوچك زمستانه آن در طبقه زيرين مسجد (در جبهه شمال) و مناره رفيع آن است كه همچنان اصالت اوليه خود را حفظ كرده است. بناي فعلي مسجد با دو شبستان در امتداد شمالي- جنوبي با ورودي نسبتا بزرگي مزين به كاشي هفت رنگ و گنبدي نيلگون خودنمايي مي كند. اين مسجد در پي خسارت ها و آسيب هايي كه در طول تاريخ ديده، بارها تعمير و مرمت شده است. مسجد جامع دماوند با شماره 230 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.

رودخانه تار (Tar) دماوند
رودخانه تار كه 13 كيلومتر طول دارد يك رود دائمي و از ريزابه هاي رودخانه دماوند است. اين رود در دهستان ابرشيوه، شهرستان دماوند جريان دارد و از يك كليومتري باختر درياچه تار،‌ در 13 كيلومتري خاور دماوند سرچشمه مي ‌گيرد. رود تار از دره ميان كوه هاي قره داغ و ميانرود (در شمال) و زرين كوه (در جنوب) رو به باختر روان مي ‌گردد و پس از عبور از مناطق تار، ورين (Varin) و گله وار (Galahvar) يا گروار (Garvar) و آميختن با يك ريزابه شمالي در شهر دماوند با رودخانه رودبار مخلوط شده و رودخانه دماوند را تشكيل مي ‌دهد. حوضه اين رودخانه درياچه نمك قم، شيب متوسط 7 درصد و مسير كلي آن باختري است.
رودخانه دماوند (Damavand)
اين رودخانه دايمي كه 30 كيلومتر طول دارد در شهرستان دماوند جريان د اشته و از تلاقي رودهاي تار و رودبار در شهر دماوند تشكيل مي شود و به سوي جنوب باختري روان مي ‌گردد و ضمن عبور از دهستان تار اين رود، روستاهاي چنار عرب ها، جيلارد (Jilard) و حصار پايين را سيراب مي ‌كند و با وارد شدن به دهستان جمع ابرود از كنار روستاهاي مرا (Mara)، كاجان، تمي سيان (Tamisiyan) زردر (Zardar)، سياه سنگ و پلنگ و پس از مخلوط شدن با چند ريزابه مانند سياهرود در يوردشاه (Yurd-esah) به جاجرود مي ‌ريزد. حوضه‌ اين رود درياچه نمك قم مي باشد. شيب متوسط رود دماوند 2 درصد و مسير كلي آن نخست جنوب باختري و سپس باختري است.
رودخانه لار دماوند
اين رودخانه از كوه هاي برف گير و پر باران كلون بستك كه 3000 متر ارتفاع دارد و در خاور و شمال خاوري استان تهران قرار دارد سرچشمه مي گيرد و از همين رو، بسيار پرآب است. اين رود داراي شاخه هاي فراواني مانند دلي چاي، آب باران و سفيدآب است. در دو سوي رود لار، مرتع ها و چراگاه هايي طبيعي وگسترده با حدود 60 كيلومتر درازا و شش تا هفت كيلومتر پهنا وجود دارد، اما به دليل سرماي زياد شمار آبادي هاي پيرامون اين رود ناچيز است. در شاخه هاي رودخانه لار، ماهي قزل آلا فراوان است. روي اين رودخانه يك سد ساخته شده است. منطقه اي كه اين رود در آن جاري است از گردشگاه هاي بسيار مهم استان به شمار مي آيد و مورد استفاده گسترده مردم تهران قرار مي گيرد.
آبشار لار دماوند
يكي از جاذبه هاي مهم ناحيه لار، آبشار آن است كه در محلي در نزديكي روستاي وانا واقع شده است. اين آبشار زيبايي خاصي دارد.
آبشار يخ كوه دماوند
آبشار يخ كوه دماوند يكي از مشهورترين آبشارهاي يخي جهان است كه زيبايي بسياري دارد.
چشمه اعلاء دماوند
اين چشمه در فاصله چهار كيلومتري شمال شهر دماوند واقع شده و در دسته آب هاي بي كربناته كلسيك است. آب اين چشمه سبك، سرد و قابل آشاميدن است.
چشمه قلعه دختر دماوند
اين چشمه در 2 كيلومتري شمال باختر جاده تهران - آمل، در محل پل دختر، بين گردنه امام زاده هاشم و پلور به فاصله 50 كيلومتري تهران است. آب چشمه در بلندي هاي كوه ميان رود در تنگه اي از زمين خارج مي شود و به سوي جاده و سپس رودخانه سرازير مي شود. وجه تسميه چشمه به خاطر قلعه اي به همين نام است كه در كنار آن قرار دارد. مظهر چشمه در زمين هاي آهكي تيره و سخت از دوره ژوراسيك دروان دوم زمين شناسي است. آب چشمه از گروه آب هاي بي كربناته كلسيك سبك و سرد و PH آن نزديك به خنثي است. اين نوع آب هاي معدني براي بيماري هاي دستگاه گوارش، كبد و لوزالمعده مفيد هستند. آب هاي معدني همچنين ‌در درمان بيماري هاي مفصلي، نقرس، اوره بالا و دفع سنگ هاي دستگاه ادراري موثراند و به سبب كمي مقدار سولفات و كلر در آن براي مصرف شيرخوران مناسب است.
چشمه آب علي هراز دماوند
چشمه آب معدني آب علي در شمال دهكده آب علي در 60 كيلومتري شمال خاوري تهران، در كنار بستر رودخانه مبارك آباد از زمين مي جوشد. در گذشته، مظهر چشمه چندين بار تغيير مكان داده است. در حال حاضر آب چشمه با لوله به كارخانه بطري پركني منتقل مي شود و پس از بسته بندي به مصرف خوراكي مي رسد. آب چشمه آب علي از گروه آب هاي بي كربناته كلسيك سرد با PH متمايل به اسيد است و آهن و سيليس نيز در آن وجود دارد. وجود آهن در تركيب آب چشمه به صورت پايدار به علت وجود Co2 و فشار در زيرزمين است كه پس از خروج از زمين بر اثر كم شدن فشار، ‌Co2 آن به حالت ناپايدار و به صورت رسوب در مي آيد. از آن جا كه پركردن بطري ها با اين آب، به خاطر رسوب موجود ايجاد اشكال مي كند،‌ در كارخانه عمل آهن زدايي نيز از آن صورت مي گيرد. شكستگي هايي كه آب چشمه از آن ها بيرون مي آيد. متعلق به دوران اول تا چهارم زمين شناسي است و هيچ گونه آلودگي ميكروبي ندارد. خواص درماني اين آب در دستگاه گوارش، كبد، لوزالمعده و روده است. همچنين آب اين چشمه براي تنظيم كلسترول و اسيد اوريك نيز موثر مي باشد.
چشمه هاي معدني اسك - آمل دماوند
اين چشمه هاي يازده گانه در 96 كيلومتري خاور تهران در دامنه جنوبي قله دماوند و در كف دره هراز در دو سوي رودخانه هراز واقع شده اند. مظهر چشمه ها در طول زمان به خاطر پديده تحجر، در مجراي خروج آب تغيير محل داده است كه آثار آن در اطراف مظهرها به چشم مي خورد. خواص درماني اين نوع آب ها به دليل تركيب مواد آن است و حاوي كلروره بيكربناته و هيدروژن سولفاته و گوگرد است. آب هاي گوگردي آسك در درمان عفونت هاي مجاري تنفسي و بيماري هاي جلدي و بيماري هاي مفصلي موثر است.
چشمه هاي آب گرم ناحيه لاريجان دماوند
ناحيه لاريجان از مناطق ديدني شهرستان دماوند است كه داراي فضاي روستايي جذاب و آب گرم معدني است. ناحيه لاريجان دو چشمه آب گرم دارد كه در امتداد دره 55 كيلومتري لارواقع شده اند. يكي از اين چشمه ها گوگردي بوده، 2380 متر ارتفاع و 65 درجه سانتي گراد حرارت دارد، چشمه ديگرآهن دار است و در سه كيلومتري لاريجان در ارتفاع 2450 متري قرار گرفته است. در مظهر اين آب گرم ها ، حمام هايي با خزينه هايي كوچك احداث شده اند و مردم مي توانند براي استفاده از آب گرم، اتاق هم اجاره كنند.
چشمه علي دماوند
تا سال 1319 كه نخستين استخر تهران افتتاح شد، مردم كم و بيش از چشمه علي (شمال ابن بابويه و باختر كارخانه سيمان ري) براي شنا استفاده مي كردند، بعدها چشمه مكاني براي قالي شويي شد. پيشينه تمدن اين ناحيه به 4000 سال پيش از ميلاد مي رسد. از اين جا اشيايي مربوط به دوره خلفاي اموي و عباسي و سلجوقيان به دست آمده است. در منابع تاريخي نام تپه كناري اين چشمه را مكروه و شوم مي دانستند، زيرا معتقد بودند شمشيري كه يحيي ابن زيد را (به جرم مخالفت با خلفاي اموي) با آن كشتند در اين چشمه شستند. مشرف بر اين چشمه سنگ برجسته و نسبتا بزرگي در كوه به چشم مي خورد كه يادگار دوره فتحعلي شاه است. سيماي او و برخي شاه زادگان قاجار بر اين سنگ ديده مي شود.
چشمه تيزآب دماوند
اين چشمه در 53 كيلومتري تهران، در كنار جاده آب علي واقع شده است. آب معدني تيزآب با وجود اين كه بازديدكنندگان بسيار دارد اما فاقد امكانات رفاهي مطلوب براي مسافران است.
درياچه مومج دماوند
درياچه مومج نيز از درياچه هاي پاي كوه دماوند است كه شكلي شبيه به مستطيل دارد و آب آن جز در مصب زلال است. اين درياچه در زميني مسطح و بدون شيب جاري است كه انتهاي جنوبي درياچه بهترين قسمت ساحل را تشكيل مي دهد و به سبب مجاورت با كوهستان از آب بسيار خنكي برخوردار است. همچنين در پاي كوه دماوند ميان دو رشته كوه قره داغ (با ارتفاع 4080 متر) در شمال و كوه زرين (با ارتفاع 3835 متر) در جنوب، درياچه هايي واقع شده اند كه هر يك از مناظر فصلي خاص خود برخوردار مي باشند. از اين درياچه دره هايي منشعب مي شوند كه مراتع غني به وجود آورده و آسايش و آرامش خاطر دوستداران طبيعت را فراهم كرده است. زيباترين و كم آب ترين چشم انداز درياچه در فصول بهار و تابستان مشاهده مي شود. مركز تامين آب درياچه ها از طريق رودخانه هاي شمالي است و به سبب سرماي زياد منطقه، آب اين درياچه ها در فصل زمستان يخ مي زند كه اين يخبندان گاهي تا ارديبهشت ماه نيز ادامه مي يابد. كناره هاي درياچه ها در برخي موارد بالغ بر ده متر شيب دارند و اطراف آن ها به تناسب فصول مختلف سال پوشيده از گياهان خودروي فصلي مي باشد كه سهم درختان در آن بسيار اندك است و مشكلات فوق الذكر در تمامي اين مناطق صدق مي نمايد.
درياچه سد لار دماوند
درياچه سد لار در 84 كيلومتري تهران قرار دارد. اين منطقه به دليل نزديكي به قله دماوند هوايي خنك و چشم اندازهايي زيبا دارد و ورزش هاي آبي مانند شنا و اسكي روي آب در اين درياچه امكان پذير است.
درياچه زيار دماوند
اين درياچه دركنار جاده هراز واقع شده و وسعت آن 5/2 هكتار است.
قله‌ي دماوند
قله 5671 متري دماوند به عنوان سمبل عظمت و استواري ايران، با دارا بودن اقليم كوهستاني و ييلاقي و چشمه هاي آب گرم و مناظر و چشم اندازهاي بديع و زيبا همواره جاذب توريست بوده و جمعيت هاي ساكن زيادي را در دامنه هاي خود جاي داده است. مردم كرانه هاي درياي مازندران و شهرستان تهران همواره از دور نظاره گر شكوه و عظمت اين گنبد سپيد بوده ومعمولا دامنه هاي اين كوهستان زيبا را به عنوان محلي براي آرامش و تمدد اعصاب انتخاب مي نمايند. قله دماوند نه تنها از نظر طبيعي و علمي داراي اهميت است، بلكه در متون ادبي ايران نيز از جايگاه به سزا و قابل توجهي برخورداراست.
قله مشهور دماوند بلند ترين قله رشته كوه هاي البرز است كه در 35 كيلومتري شمال شهر دماوند در محدوده شهرستان لاريجان ودر75 كيلومتري شمال خاوري تهران بزرگ قرار گرفته است. ارتفاع دماوند از سطح درياي مازندران 5636 متر و از سطح دريا هاي آزاد 5671 متر است. جهت اين كوه باختري - خاوري بوده و قله آن از نظر جغرافيايي در 52 درجه و 7 دقيقه درازاي خاوري و 35 درجه و 57 دقيقه پهناي شمالي قرار دارد.
دماوند يك قله آتشفشاني است كه مخروط آن استراتوولكانويي است. مخروط اين قله منظم و روي زمين هاي فرسايش يافته اي كه حدود 4000 متر از سطح دريا ارتفاع دارد، واقع شده است. دامنه كوه با وسعتي حدود 400 كيلومتر مربع به وسيله جريان گدازه هاي خروجي ازمخروط پوشيده شده است. قله دماوند داراي 70 دهانه با قطر حدود 400 متر است كه قسمت مركزي آن دهانه به وسيله درياچه اي از يخ پوشيده شده است. مواد آتشفشاني اين قله بر روي رسوبات فرسايش يافته دوران دوم قرار مي گيرد. فعاليت آتشفشاني دماوند از دوره پليئوستوسن شروع شد ولي فعاليت عظيمي كه اين كوه را ساخته در هولوسن (كواترنر) عمل كرده است. دماوند يك آتشفشان نيمه فعال در حال خاموش شدن است و از چند دهانه آن بخارات گوگرد متصاعد مي شود كه نهشته هاي ضخيمي از آن ها در قسمت جنوبي دهانه به چشم مي خورد.
درجه برودت هوا در قله دماوند، در ميانه تابستان، حدود چهار درجه زير صفر است. قسمت شمالي قله هميشه از برف پوشيده شده و قسمت جنوبي، خاوري و باختري آن داراي زبانه هاي يخچالي است. در ارتفاع 4000 متري، در شمال و شمال خاوري كوه كه در معرض تابش مستقيم آفتاب نيست، يخچال هاي پر شماري وجود دارد. كوه نوردي در نواحي يخچال هاي شمال خاوري دماوند مشهور به « بام برفي » كاري بسيار دشوار و تخصصي است.
دامنه هاي دماوند درفصل بهار در ارتفاعات 2000 تا 3500 متري يكسره از گل هاي شقايق پوشيده مي شود. و هر بيننده اي را به ذوق مي آورد. هنرمندان زيادي در ايران از چشم اندازهاي بي نظير دماوند الهام مي گيرند. غار اسك ( در سه كيلومتر پلور، خارج از جاده و در مسير صعود به قله دماوند) و غار گل زرد ( يك كيلومتر مانده به پلور، در مسير قله ) از ديگر گسترده هاي جذاب در محدوده دامنه و كوه پايه دماوند هستند.
چشمه هاي آب گرم معدني بيشتر در جنوب خاوري كوه قرار گرفته اند و درجه حرارت آب آن ها در حدود 70 تا 80 درجه سانتي گراد است. اين چشمه ها سرشار از آهك و گوگرد بوده و برخي از اين چشمه ها با طي مسير به سمت شمال به درياي مازندران مي ريزند. دماوند كانون آبگير دايمي رود هراز است و شهر، روستا، آبادي هاي زيادي در دامنه اين كوه واقع شده اند.
چشم انداز قله برفگير دماوند همراه با درياچه هاي طبيعي، فصلي و دايمي، چشمه هاي معدني، گياهان معطر ، گل هاي وحشي و آرامش دلچسب فضاي بهشت آسايي در اين منطقه به وجود آورده و جلوه هاي زيبايي از شگفتي هاي طبيعت را به نمايش گذاشته است.
غار گل زرد دماوند
غار گل زرد در دشت زيباي لار واقع شده و هر ساله ميزبان كوه نورداني است كه قصد درنورديدن ارتفاعات دماوند را دارند. سطح درون غار، پوشيده از استالاكتيت (چكيده) و استالا گميت (چكنده) است كه به شكل قنديل هايي از سقف و كف آن نمايان شده اند. همچنين سطح غار پوشيده از كربنات كلسيم است كه با روشنايي فانوس كوه نوردان كه بر آن ها مي تابد، درخشندگي و شگفتي را در غار جلوه گر مي سازد. درون غار، چندين حوضچه آب سرد در فاصله هاي گوناگون از هم وجود دارد. با آن كه سطح غار داراي شيبي تند است ولي حركت در آن بسيار آسان صورت مي گيرد. غار گل زرد و محدوده دشت لار از توانايي هاي ارزشمند طبيعت اين منطقه است كه نه تنها براي كوه نوردان، بلكه براي شيفتگان طبيعت نيز داراي جذابيت است.
غار رود افشان دماوند
اين غار در دهكده رود افشان شهرستان دماوند و در كوهستان البرز مركزي واقع است. غار رود افشان در مسير راه كوه نورداني است كه به ارتفاعات منطقه صعود مي كنند. درون غار پوشيده از مواد آهكي است كه به صورت قنديل هايي از سقف غار آويزان شده است. همچنين در داخل غار چاله هايي وجود دارد كه آبي زلال از دل صخره هاي سنگي آن بيرون مي آيد. ارتفاع غار به اندازه اي است كه به آساني مي توان در آن حركت كرد.
پيست آب علي دماوند
اين پيست در جاده هراز به فاصله 50 كيلومتري تهران قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دريا 2800 متر است. امكانات آموزشي، اين پيست را مناسب ترين مكان براي يادگيري اسكي تبديل كرده است. اين پيست همچنين داراي يك لژ خانوادگي به نام محمدي و شامل دستگاهي است كه مي تواند 15-14 نفر را به قله ببرد. اين دستگاه در ابتداي پيست ها قرار دارد. پيست آب علي داراي امكاناتي مانند زمين تنيس، سوار كاري، پرش با كايت، هتل وسه رستوران و تيم پزشكي است. زمان مناسب براي اسكي در اين ناحيه اوايل دي تا اواخر اسفند ماه است. برخي از پيست هاي اين منطقه خصوصي اند اما براي استفاده همگان آزاد هستند.

برج و مقبره شبلي (شيخ شبلي) دماوند
برج شبلي كه از بناهاي مربوط به قرن 5 هجري قمري است، در خاور شهر دماوند قرار دارد. اين برج داراي ساختماني مخروطي شكل است كه از آهك و آجر ساخته شده و قدمت آن نزديك به 250 سال مي باشد. بناي برج شبلي با شماره 920 به ثبت رسيده است.
دژ باستاني گل خندان دماوند
بقاياي دژ باستاني گل خندان كه از بناهاي تاريخي مربوط به دوران ساساني است، در روستاي گل خندان شهرستان دماوند قرار دارد. اين بنا با شماره 2888 به ثبت رسيده است.

امام زاده عبدالله دماوند
امام زاده عبدالله از بناهاي زيارتگاهي مربوط به قرن 8 هجري قمري است كه در روستاي آيينه ورزان شهرستان دماوند قرار دارد. اين بنا با شماره 1724 به ثبت رسيده است.
بقعه امام زاده هاشم دماوند
بقعه امام زاده هاشم از بناهاي معروف دوران صفوي شهرستان دماوند است كه در مسير جاده هراز، بين آب علي و پلور قرار دارد. اين بقعه مشتمل بر گنبدي روپوش از سنگ است كه گنبد داخلي آن مدور و داراي دو رباط سنگي كنار هم مي باشد. تاريخ صندوق مرقد، سال 1089 هجري قمري است. بناي اصلي بقعه كه مربوط به زمان صفويان است، بارها تعمير شده و آخرين مرمت اساسي آن در سال 1346 انجام شده است. اين بنا به شماره 617 به ثبت است.
بقعه امام زاده عبدالله دماوند
بقعه امام زاده عبدالله از زيارتگاه هاي شهرستان دماوند است كه مربوط به قرن 8 هجري قمري بوده و با شماره 1920 به ثبت رسيده است.
امام زاده سلطان مطهردماوند
امام زاده سلطان مطهر از مراكز عبادي شهرستان دماوند و از يادگارهاي مربوط به قرن 9 هجري قمري است. اين امام زاده در شهر بومهن قرار دارد.
امام زاده عبدالله و عبيدالله دماوند
آرامگاه امام زاده عبدالله و عبيدالله از بنا هاي زيارتگاهي مربوط به قرن 7 هجري قمري در شهرستان دماوند مي باشد. اين بنا با شماره 1922 به ثبت رسيده است.