موسسه تبيان - ايران شناسي
| شهرستان زابل داراي گذشته تاريخي بسيار دوري بوده و در ادوار مختلف تاريخ ايران مورد تاخت و تاز اقوام مختلف و محل عبور حكام و فرماندهان وقت بوده است. نام سيستان يادآور پهلوانان و قهرمانان شاهنامه اي از قبيل رستم، سهراب، فريدون، زال و … بوده و مهد داستان هاي ملي و رزمگاه پهلوانان و رادمردان ايران زمين بوده است.زابل امروزي در گذشته، مجموعه زمين هايي بود با تپه‌هايي از ماسه هاي روان و رسوبات دريايي كه قسمتي از آن نيز در مسير رودخانه قرار داشت. با كم شدن آب رودخانه بر وسعت خشكي هاي اطراف آن افزوده شد و با اتصال اين منطقه به روستاي حسن آباد، آبادي بزرگي تشكيل شد كه بعدها با تأسيس پادگان نظامي بر اهميت آن در منطقه افزوده شد. از صنايع دستي زابل مي توان به قالي، قاليچه، گليم پشمي و حصير بافي اشاره كرد كه از اقلام صادراتي شهرستان نيز است. قالي بافي در روستاها و بين عشاير منطقه نيز رواج دارد از اهميت فوق العاده‌اي برخوردار است. قلعه‌ي‌بي‌بي دوست، قلعه تپه، قلعه ترقون، قلعه تيمور، قلعه چپو، قلعه حوضدار، قلعه رستم، قلعه سام، قلعه سه كوهه، شهر سوخته، بقاياي شهر زاهدان كهنه، درختان باستاني سرو، ميل قاسم آباد، تپه دهانه غلامان، آتشكده كركوي و برج لار از جمله ديدني هاي شهرستان زابل به شمار مي‌آيند. |
| خاش امروزي در نزديكي شهر قديمي خاش قرار دارد كه تاريخ پيدايش آن به پيش از حكومت نادر مي رسد. خاش به دليل استقرار درحوزه هاي مرتفع نسبت به شهرهاي مجاورقله تفتان از آب و هواي مطلوبي‌برخوردار است و به همين‌دليل موردتوجه بوده است. قدمت اين شهر به دوره افشاريه مي رسد. مهم ترين دليل توجه به اين منطقه در آن دوران-كه نهايتا به تبديل آن به يك شهر منجر شد- ايجاد قلاع نظامي جهت مبارزه با راهزنان منطقه بوده است. پس از قتل نادر هياتي انگليسي مسئول ساخت ابتيه‌اي در منطقه شدند و اين ناحيه به آرامي چهره يك شهر را پيدا كرد. صنعت سوزن دوزي خاص اين منطقه بوده و به عنوان مهم ترين صنعت دستي منطقه به شمار مي رود. اقتصاد شهرستان خاش به ترتيب بر دام‌داري و كشاورزي استواراست و روغن، پشم و كرك ازصادرات اين منطقه است. |
| بيش تر مردم زاهدان از ايل بلوچ، مخصوصا طوايف «رگلي» و «نارويي» هستند، اما عده اي از مردم زابل، بيرجند، بم و كرمان نيز در اين شهرستان به سر مي‌برند. مردم اين شهرستان آريايي نژاد هستند و به زبان فارسي با گويش هاي بلوچي و كرماني سخن مي‌گويند. قالي بافي، سوزن دوزي و حصيربافي مهم ترين صنايع دستي اين منطقه هستند. قالي هاي اين شهرستان كه با طرح بلوچ و داراي نقش هاي مودخاني گل‌دار و گل ميان عرضه مي شوند بعد از خرما دومين قلم صادراتي زاهدان به شمار مي روند. گليم و جاجيم نيز در اين منطقه با طرح بلوچ بافته مي شود. سوزن دوزي از صنايع رايج منطقه محسوب مي‌شودكه فرآورده هاي آن از قبيل دستمال سفره اشارپ، آباژور و انواع پيراهن مورد مصرف مردم داخل و خارج از شهرستان قرار مي گيرد. شهرستان زاهدان به علت موقعيت ممتاز جغرافيايي و قرار گرفتن در سر شاهراه هاي پاكستان و هند، خراسان، كرمان و بلوچستان، هم چنين وجود فرودگاه و راه آهن ايران - پاكستان و داشتن مراكز آموزشي از قبيل دانشگاه، دانشسراي عالي، انستيتو تكنولوژي، مدرسه عالي بهداشت، دانشكده پزشكي، دانشگاه آزاد اسلامي و دانشگاه پيام نور مسير رشد و توسعه را به سرعت مي‌پيمايد. پل محرابي (زرنج)، قلعه سام، مسجد شاه علي، زيارتگاه‌ملك‌سياه، شهرباستاني‌زرنج، كاروان‌سراي رباط شورگز، منار سكوت (دخمه‌هاي زرتشتي)، پيشاوران، مسجد زرنج، مصلاي زرنج، بيمارستان زرنج، قلعه فتح، قلعه گاوك،قلعه كوهلك وتخته پل از جمله مكان‌هاي ديدني وتاريخي شهرستان زاهدان به شمار مي‌آيند. |