گلپايگان يكي از شهرستان هاي استان اصفهان است كه كوهستان هاي آن را مراتع سرسبز و ييلاقي تشكيل مي دهند و همراه با رودخانه ها ي منطقه؛ چشم انداز طبيعي زيبايي به وجود مي آورند. پيشينه تاريخي و كهن شهرستان گلپايگان، سبب وجود مساجد قديمي و مراكز عبادي اسلامي در اين شهرستان شده كه علاوه بر تقدس و قدمت طولاني آن ها معماري خاص نيز از ويژگي هاي اين مكان ها است. مردم اين منطقه به كشاورزي و دام داري اشتغال دارند و برخي از انواع صنايع نيز در اين منطقه ديده مي شود.
مكان هاي ديدني و تاريخي
كوهستان هاي گلپايگان را مراتع سرسبز و ييلاقي تشكيل مي دهند كه همراه با رودخانه ها ي منطقه چشم انداز طبيعي زيبايي به وجود مي آورند. پيشينه تاريخي و كهن شهرستان گلپايگان، سبب وجود مساجد قديمي و مراكز عبادي اسلامي در اين شهرستان شده كه علاوه بر تقدس و قدمت طولاني آن ها معماري خاص نيز از ويژگي هاي اين مكان ها است.
صنايع و معادن
صنايع كارخانه اي شهرستان گلپايگان، كارخانه پنيرسازي، ماشين سازي، توليد پوليكا، توليد دانه طيور، موزاييك سازي، سنگ بري و توليد گچ است. هم چنين با احداث سد سنگي روستاي اختخوان در 1335 زمين هاي زيادي به زير كشت رفت.
كشاورزي و دام داري
كشاورزي در اين شهرستان به گونه سنتي است، ولي درسال هاي اخير تراكتور و خرمن كوب هم به كار گرفته مي شود. فرآورده هاي كشاورزي شهرستان گلپايگان، عبارتند از : گندم، نخود، ‌آفتاب گردان، لوبيا، عدس، ماش، ‌كنجد، سيب زميني، ‌سبزي، چغندر قند، هويج، كدو، ‌بادمجان، فلفل، خربزه، هندوانه، گرمك، طالبي، خيار، انگور، شبدر و يونجه. باغداري نيز در اين ناحيه رونق دارد و گونه هاي گوناگون ميوه مانند سيب، گلابي، گيلاس، گردو، آلبالو، بادام، و … در آن يافت مي شود. هم چنين دام پروري و مرغ داري سنتي و علمي در اين شهرستان رواج داشته و بسياري از مردم اين منطقه به پرورش دام هاي گوسفند، بز، گاو و طيور اشتغال دارند.
مشخصات جغرافيايي
شهر گلپايگان، مركز شهرستان گلپايگان، با پهنه اي حدود 3 هزار و 360 هكتار، در باختر استان اصفهان، در مسير راه خمين – خوانسار، در 33 درجه و 27 دقيقه و 15 ثانيه پهناي شمالي و 50 درجه و 17 دقيقه و 15 ثانيه درازاي خاوري نسبت به نيمروز گرينوبچ و بلندي يك هزار و 830 متر از سطح دريا قرار دارد. اين شهرستان از سوي شمال و باختر به استان مركزي، از خاور به شهرستان برخوار و ميمه و از جنوب به شهرستان خوانسار محدود است. هواي گلپايگان معتدل و خشك بوده و بيش ترين درجه حرارت در تابستان ها 37 درجه سانتي گراد بالاي صفر و كم ترين آن ها در زمستان ها 10 درجه زير صفر است. ميانگين باران ساليانه گلپايگان 300 ميلي متر مي باشد. شهرستان گلپايگان از نواحي نيمه بياباني است و به دليل نزديكي به كوير مركزي، بارندگي آن كم و داراي زمستان هاي سرد و تابستان هاي گرم است. در اثر دگرگوني درجه حرارت بادهادي شديد در روي زمين مي وزد كه گاهي تا چندين روز ادامه دارد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
گلپايگان از شهرهاي كهن و بخشي از شهرهاي مركزي ايران است، كه پيوسته گاهواره فرهنگ و دانش بوده است. شهر گلپايگان در اصل « ورتپاتكان » به معني شهر يا سرزمين ورتپات بوده كه يكي از نام هاي ايران نيز مي باشد. سپس به مرور زمان «وردپاتكان»، «وردپاذكان»، «گردپاذكان»، «گلپادگان» و سرانجام «گلپايگان» شده است. ورد يا وارد، به معني گل سرخ فارسي است و در نتيجه تغييراتي كه از روي قواعد زبان شناختي در آن روي داده، واژه ورد تبديل به « گل » شده است. پات از مصدر پاييدن، به معني نگاهباني كردن است. و « وردپات » گل نگاهدار معني مي دهد. پات پس از مدتي « پاذ» و سرانجام تبديل به « پاي » شده است. واژه « كان » كه سپس « گان » گرديده در آخر نام شهرها و آبادي هاي بسياري چون اردكان، زنگان، ارزنگان و ارزنكان … آمده است. گلپايگان‌در اواخر دوران ساساني از جايگاه تاريخي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و استراتژيك ويژه اي برخوردار بوده و گردپاذكان نام داشته است. شهر گلپايگان در دهه هاي نخستين سده نخست هجري قمري به دست مسلمانان افتاد و از آن پس در قلمرو امويان، عباسيان، صفاريان، ديلميان، سلجوقيان، خوارزم شاهيان، مظفريان و ايلخانيان مغول قرار داشت. شهر گلپايگان در روزگار فرمانروايي صفويان از مراكز مهم علم و ادب بوده است.

رود گلپايگان ( رود قبله)
رود گلپايگان رودخانه مهم اين شهرستان است كه در كتاب هاي جغرافيايي رود قبله نيز ناميده مي شود. اين رودخانه از اين جهت رود قبله نام گرفته كه جهت جريان آب آن رو به قبله (از جنوب باختري به شمال خاوري) است. شاخه ها يا شعبات اين رودخانه از خاور كوه سفيد (شمال گردنه پس گله)، كوه دره روغني در شمال باختري روستاي خلعت پوشان، بلندي هاي مشرف به روستاي مغاندر و كوه قبله واقع در جنوب باختري آبادي آغچه (آقچه يا آخچه) سرچشمه مي گيرند. اين مناطق همگي جزو منتهي اليه شمال باختري شهرستان فريدن هستند. ديگر رودهاي اين شهرستان را خرقاب، خشك، خوانسار، قمرود و لاخم پيچ تشكيل مي دهند.

مسجد جامع گلپايگان
مسجد جامع گلپايگان از آثار با ارزش دوره سلجوقي است كه در زمان ابوشجاع محمد (511-498هـ . ق) فرزند ملك شاه سلجوقي بنا گرديده و در دوره قاجار الحاقات زيادي در آن صورت گرفته است. هسته اوليه و سلجوقي اين مسجد، گنبدخانه‌اي به ابعاد داخلي 10×10 متر است كه با گنبدي از نوع تركين و بلند پوشيده شده در ضلع جنوبي آن محرابي نفيس و در اضلاع ديگر درگاه‌هايي وجود دارد. اين گنبدخانه در طي قرون گذشته تغييرات ناچيزي پذيرفته و اصالت خود را تا به امروز نگه داشته است. سطوح داخلي گنبدخانه با كتيبه‌هاي آجري به خط كوفي تزيين شده است.
اين بنا داراي دو محراب آجري اصلي و فرعي است كه با نقوش و كتيبه‌هاي آجري و به نحو بسيار زيبايي تزيين شده و در دوره صفوي نيز الحاقاتي از جمله مقرنس كاري محراب اصلي صورت گرفته است. كتيبه‌هاي محراب كه در سال 508 هـ . ق توسط ابونصر ابراهيم بن محمد بن ابراهيم كه همان سازنده گنبدخانه است ساخته شده، به خط كوفي تزييني و كوفي گره‌ دار، مشتمل بر آيات قرآني و عبارات تاريخي است. در طرف راست صحن، يك دالان معمولي با سه دهانه با پوشش گنبدي قرار دارد. نماي قرينه آن، از سه ايوان تركيب شده و پشت ايوان‌ها، نمازخانه‌اي با پوشش كوتاه است و طاق آن از ارتفاع 60 سانتي ‌متري شروع شده است. اين نمازخانه در جنوب با يك دهانه باريك تر از بقيه تمام مي ‌شود. در شمال صحن، ايوان وسيعي وجود دارد. جدار جنوبي مسجد در بيرون داراي ايوان زيبايي است.
مسجد جامع سرآور گلپايگان
مسجد جامع سرآور در روستاي سرآور در 18 كيلومتري شمال خاوري گلپايگان قرار دارد و از لحاظ معماري و سقف‌ بندي ساختمان و ستون‌ها و حمال‌هاي چوبي بنا، قابل توجه است. روي در مسجد، تاريخ 979هـ . ق ديده مي ‌شود. منبر چوبي مسجد داراي كتيبه‌اي به خط نسخ است و در پايان كتيبه سال 811هـ . ق كنده شده است.

بقعه هفده تن گلپايگان
بناي بقعه هفده تن از آثار سده 11هـ . ق است كه در زمان شاه عباس صفوي در سال 1032هـ . ق ساخته شده است. بناي اين بقعه به شكل هشت گوش است كه بر روي آن گنبد كاشي كاري زيبايي وجود دارد.

سد گلپايگان
در محلي به نام اختخوان در فاصله 18 كيلومتري جنوب باختري شهر گلپايگان، سدي به ارتفاع 57 متر از سطح زمين جلو رودخانه گلپايگان ساخته شده كه زمين هاي مزروعي اطراف گلپايگان را در فصل تابستان مشروب مي سازد.

مناره گلپايگان
مناره گلپايگان از بلندترين مناره‌هاي دوره سلجوقي است و سده 5 هـ . ق است كه داراي دو در است و درون آن پلكاني تعبيه شده است بخش‌هاي پايين و بالاي آن تعمير شده و داراي كتيبه آجري به خط كوفي و بدون تاريخ است ديرينگي آن را حدود 900 سال تخمين زده‌اند.