شهرستان طبس با 55464 كيلومتر مربع وسعت، بزرگ‌ترين شهرستان اين استان است و در دامنه باختري ارتفاعات «شتري»در حاشيه كوير نمك قرار دارد و از شمال و خاور با استان خراسان‌رضوي و جنوبي‌همسايه است. اين شهرستان داراي دو شهر و هشت دهستان است و حدود 63400 نفر جمعيت دارد. آب و هواي طبس گرم و خشك و كويري و از لحاظ پوشش گياهي و جانوري فقير است. محصولات كشاورزي طبس را خرما، مركبات، زعفران، پنبه، گندم، جو و پسته‌تشكيل مي‌دهد.مهم‌ترين صنعت دستي اين منطقه قالي‌بافي است و معادن ارزشمندي از خاك نسوز، ذغال‌سنگ و بارتين در اين ناحيه وجود دارد. مركز طبس، شهر جديد طبس با ارتفاع 690 متر از سطح دريا است. شهر قديم طبس و بسياري از روستاهاي توابع آن، در زلزله 25 شهريور سال 1357 به كلي ويران شد و حدود 2500 نفر در اين حادثه جان باختند.باغ‌گلشن، مدرسه‌دو مناره گلشن، بقعه امام‌زاده حسين‌بن موسي(ع)، حسينيه عمادالملكي و مزار پير حاجات از جمله مهم‌ترين مناطق ديدني اين شهرستان به شمار مي‌روند.

شهرستان بافق با مركزيت شهر بافق، در فاصله يك‌صدوبيست كيلومتري جنوب‌خاوري يزد و در ارتفاع 927 متر از سطح دريا قرار دارد. مردم بافق علاوه بر استفاده از خرما، از الياف و شاخه هاي اين درخت پادري، بادبزن، كلاه حصيري، ريسمان تهيه مي كنند. مهم ترين صنايع دستي اين شهرستان را قالي‌بافي، صابون پزي، كرباس بافي، جارو، بادبزن، حصير و پادري تشكيل مي‌دهد كه به مناطق ديگر نيز صادر مي شود. به علت وجود درختان خرما در اين منطقه؛ صنايع دستي وابسته به نخل در اين شهرستان رونق فراوان دارد. هم‌چنين اين شهرستان به لحاظ وجود معادن غني بسيار داراي اهميت بوده و شغل بسياري از مردم آن معدن‌كاري است. شهرستان بافق از مكان‌هاي تاريخي و ديدني متعددي برخوردار است. امام‌زاده عبدالله‌بن موسي‌بن‌جعفر(ع)، مسجد جامع (قرن 12 هـ.ق)، مسجد سراستخر، مسجد امام حسين(ع)، مسجد حاج حسين، مسجد چهارده معصوم(ع)، مسجد فاطميه بافق و مسجد فاطميه آهن‌شهر، مسجد صاحب‌الزمان(ع) مباركه،‌حسينيه امام‌زاده و مسجدحاجي سيد حسن از جمله ديدني هاي اين منطقه محسوب مي‌شوند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
آرامگاه عبدالله‌، باغ تيتو، پير مراد، چشمه پيروزي، خانه هاي پيشين، خانه هاي وحشي بافقي، قاضي مير جعفر، قلعه كافر، مسجد جامع، مدرسه علميه و محله لرد از مهم‌ترين مكان‌هاي ديدني و تاريخي شهرستان بافق به شمار مي‌آيند.
صنايع و معادن
از معادن بافق مي توان معدن آهن چغارت، در 14 كيلومتري شمال خاوري شهر بافق، معدن آهن چادرملو، معدن آهن سه چاهون، معدن ناريگان و معدن سرب و روي كوشك در شمال خاوري شهر بافق و معادن زير زميني مس، سرب، روي و زغال سنگ را نام برد.
كشاورزي و دام داري
جايگاه جغرافيايي اين ناحيه سبب شده كه هميشه دست‌خوش كم آبي باشد. شوره زارها نه تنها با خاك هاي شور و قليايي خود، عامل ركورد كار كشاورزي مي شوند، بلكه كاهش بازدهي فرآورده هاي كشاورزي را به دنبال دارند. با وجود اين شغل بيش تر مردم بافق كشاورزي بوده است. از مهم ترين فرآورده هاي كشاورزي اين شهرستان مي توان گندم، جو، پنبه، روناس، نارنج، پسته و خرما را نام برد كه هرساله مقداري از اين فراورده ها به نقاط ديگر صادر مي‌شود. نخلستان هاي بافق بيش از 400 هزار اصله درخت خرما دارند، كه ‌در شكوفايي اقتصاد آن تأثير زيادي داشته اند.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان بافق در جنوب خاوري استان يزد و در كنار راه آهن تهران – كرمان قرار دارد. اين شهرستان از شمال به شهرستان اردكان، از باختر به شهرستان هاي يزد و مهريز، از جنوب به استان كرمان و كوير لوت و از خاور به كوير لوت محدود مي گردد. آب و هواي شهر بافق، در تابستان ها گرم، اما در زمستان ها ملايم تر از ديگر نواحي استان يزد است. ريزش باران بيش تر در زمستان و بهار روي مي دهد. در بخش باختر و جنوب خاوري بافق تپه هاي ريگ روان وجود دارد، كه بلندي آن ها از چند متر تجاوز نمي كند. بزرگ‌ترين نمك زار استان يزد، يعني كوير درانجير و در شمال باختري اين شهرستان، در اثر شوراب هاي رود شور به وجود آمده است. مراتع شهرستان بافق از گونه فقير است و بالا بودن تبخير و نامناسب بودن ميزان بارندگي سبب شده است، كه مراتع خوب نيز دوام چنداني نداشته باشند. مراتع لرد شيطور جزو بهترين مراتع استان يزد مي باشند. طبق سرشماري سال 1375جمعيت شهرستان بافق 41835 نفر شامل 9027 خانوار بوده است، كه از اين شمار 20738 نفر مرد و 21097 نفر زن بوده اند. مردم بافق سخت كوش، متدين، ميهمان نواز، پاك انديش، آزاده و وطن دوست هستند. بافقي ها ايراني الاصل و آريايي نژادند و به زبان فارسي و لهجه شيرين محلي سخن مي گويند. همه مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري مي باشند. فاصله هوايي بافق تا تهران 599 كيلومتر و فاصله زميني آن تا يزد 117، تا چغارت 7، تا زرند 157، تا تهران 794، تا اردكان 17 كيلومتراست. با گشايش راه آهن بافق – بندرعباس و انجام طرح راه آهن بافق- مشهد، اين شهر از جايگاه اقتصادي ويژه اي برخوردار شده و رونق تازه اي يافته است.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
بافق از شهرهاي پيشين و تاريخي استان يزد به دليل جايگاه طبيعي، جغرافيايي و ارتباطي خود در دوران هاي گوناگون مورد توجه بوده و بارها مورد چپاول سركشان و كشورگشايان قرار گرفته است. اين شهرستان پيش از اسلام جزو قلمرو هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان بوده است. در روزگار ساسانيان منطقه يزد، از جمله شهر بافق رو به آباداني نهاد و از جايگاه ويژه اي برخوردار شد. بافق، در روزگار عثمان بن عفان به دست مسلمانان گشوده شد و در نيمه دوم سده سوم هـ. ق، يعقوب ليث صفاري بر اين منطقه دست يافت. در روزگار ديلميان، فخر الدوله ديلمي و از سال 536 تا 718 هـ . ق اتابكان يزد بر اين ناحيه حكومت كردند و نماينده اي به بافق فرستادند. در زمان آل مظفر، صفويان و حاكمان دوره تيموري، شهر بافق گسترش يافته و آباد شد. در حمله افغان ها به ايران، به مردم منطقه يزد، از جمله شهر بافق خسارت وارد شد و اين شهر، به قلمرو محمود و اشرف افغان درآمد. در دوره نادرشاه افشار و جانشينان او، شهر بافق تابع ايالت يزد بود و محمد تقي خان و بازماندگانش بر اين ناحيه حكمراني داشتند.

شهرستان اردكان در شصت كيلومتري شمال باختر استان و در حاشيه كوير نمك قرار دارد. قدمت اردكان در هاله‌اي از ابهام قرار دارد اما آن‌چه مسلم است اين شهر در زمان شاه طهماسب صفوي وجود داشته است. عده اي معقتدند كه اردكان ابتدا در محل خوش مكان كنوني (واقع در 5 كيلومتري شهر) مستقر بوده و بعدها در محل كنوني خود استقرار يافته است. گفته شده است اردكان در قرن هفتم هـ.ق در محل «زردك» (قديمي‌ترين آبادي اين منطقه) بنا شده است. اين شهرستان داراي سه بخش «مركزي»،«خرانق» و«عقدا»است. مرتفع‌ترين قسمت اين شهرستان قله «ميل» و پست‌ترين ناحيه آن كوير «سياه‌كوه»است. آب و هواي اردكان‌صحرايي است. كمي نزولات جوي، بالا بودن ميزان تبخير، پديده بيابان‌زايي و حركت شن‌هاي روان از ويژگي‌هاي خاص اين منطقه است. بيش‌تر مردم اين منطقه به كشاروزي و باغ‌داري اشتغال دارند. صنايع دستي اين شهرستان چادرشب، حصيربافي، خورجين بافي، (لبافي) آهنگري، قالي بافي، زيلوبافي، نساجي وحلواسازي است. شهرستان اردكان از مكان‌هاي ديدني و تاريخي متعددي برخوردار است. مسجد جامع اردكان، مسجد زيرده، تكيه بازار نو، امام‌زاده ميرسيد محمد(ع)، امام‌زاده سيد نورالدين(ع)، موزه مردم‌شناسي، چهارسوق، آب‌انبار دو راه، آب‌انبار قلعه،‌تكيه بازار نو، سنگ‌قبر ملاعارف و مراكز مذهبي زرتشتيان عبارت از:پيرشاه اشتادا يزد، پيرشاه تشترا يزد، پيرشاه مهرايزد، پيرشاه‌مراد، پيرشاه فريدون، پيرهريشت، پير سبز چك‌چك، زيارتگاه پارس بانو از جمله مكان‌هاي ديدني اين منطقه به شمار مي روند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
آب انبار دوراه، آب انبار قلعه، آتشكده شريف آباد، آتشكده احمد آباد، پيران زرتشتي، پير سبز هريشت، پيرسوز، چهارسوق، چك چكو، حسينيه بازار نو، خانقاه اردكان، دخمه ترك آباد، دخمه شريف آباد، زيارتگاه پيربفروييه، زيارتگاه پارس بانو، زيارتگاه زرتشتيان، شريف آباد، مدرسه علميه، مسجد جامع، مسجد زيرده، مسجد كچيب، مسجد زردك و ميل ترك آباد از جمله مكان‌ةاي تاريخي و ديدني اين منطقه به شمار مي‌آيند.
صنايع و معادن
از كارگاه هاي صنعتي اردكان مي توان موزاييك سازي، آجر پزي، سنگ‌بري و برخي صنايع كوچك را نام برد. مهم ترين معادن اردكان و پيرامون آن اورانيوم، ‌باريم، آهن، سرب، روي، گچ و نمك هستند.فرآورده اردكان ارده و حلوا ارده است كه در عصاري ها و كارگاه هاي حلوا ارده سازي، از روغن كنجد توليد و صادر مي شوند.
كشاورزي و دام داري
كشاورزي در اردكان به دليل‌ نداشتن آب كافي رونق چنداني ندارد.از فرآورده مهم اين شهرستان مي توان انار، روناس، گندم، ميوه، يونجه، پنبه و پسته را نام برد. پسته اردكان از گونه پسته مرغوب ايران به حساب مي آيد. با توجه به آب و هواي اردكان دام‌داري به گونه پراكنده انجام مي شود و دام اصلي آن بز است. با اين حال گوسفند، گاو، شتر نيز نگه‌داري مي كنند و مرغ‌داري نيز در اين منطقه رايج است.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان اردكان در شمال استان يزد، در دل كوه كوير مركزي ايران، در مسير راه تهران – يزد قرار دارد و پهناورترين شهرستان منطقه است. اين شهرستان از سوي شمال خاوري و خاور به استان خراسان، از شمال باختري به استان اصفهان، از باختر به استان هاي اصفهان و فارس، از جنوب به شهرستان هاي بافق، يزد، و ميبد محدود مي‌شود. حدود 5 درصد اين ناحيه كوهستاني بوده و ميانگين بلندي آن از سطح دريا 1234 متر است. اختلاف درجه حرارت در اين ناحيه زياد بوده و ميانگين اندازه بارندگي سالانه در اردكان 56 ميلي متر است. بيش ترين بارندگي در پاييز و زمستان و اندكي در بهار است و بيش ترين درجه حرارت سالانه 42 و گاهي به 45 درجه سانتي‌گراد مي رسد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
اردكان از زمان پيدايش، زادگاه و محل سكونت عالمان و دانشمندان بوده است. كلمه اردكان از دو بخش «ارد» به معني مقدس و «كان» به معني معدن و مكان تشكيل شده كه به معني مكان مقدس است. در زبان پهلوي «ارد» به معني خشم و دلاوري بوده و چون در گذشته دور، مردمي دلاور و جنگجو، در اين ناحيه زندگي مي كرده اند، به نام مركز دلاوري و خشم نيز سرشناس شده است. محمد مفيد مستوفي بافقي درباره نام اردكان چنين مي گويد : «ارد» به لفظ فرس، دور را گويند و چون در اطراف و جوانب آن محل، كوه بسيار است و در ازمنه سابقه، در آن جبال معادن مس و سرب و فيروزه و غيره بود لهذا، در افواه عوام اسم آن قصبه به اردكان موسوم گشته است. و اين قصبه شريفه، از قديم الايام محل موطن فضلا و علما و حكما و منجمين و دانشمندان بوده و هست و در ميان اصحاب هوش به «يونان كوچك» اشتهار دارد. با توجه به منابع موجود، در گذشته آبادي اردكان در محلي كه اكنون «زردك» خوانده مي شود بنا شده و آثار خرابه هاي آن نيز به چشم مي خورد. در سده هاي باستاني، نامي از اردكان در آثار تاريخي برده نشده است. نخستين باري، كه در تاريخ از اين شهر ياد شده، سده 7 هـ. ق است كه نامي از اردكان و خانقاه ساختن شيخ تقي الدين دادا محمد از بزرگان و سالكان راه دين به ميان آمده است. پس از شيخ محمد و پسرانش، اردكان به گونه علم، حكمت و ادب درآمد و از آن پس، درستي واژه «يونان كوچك» به اردكان تحقق يافت و نام اردكان را بيش از پيش روشنايي بخشيد. در دوران افشاريه (1163 هـ. ق) علي قلي خان، برادرزاده نادرشاه، عليه شاهرخ شاه افشار شورش كرد و عازم خراسان شد. پس از پيمودن مسير تا نزديكي اردكان، از سوي سپاهيان شاهرخ شاه سركوب و دستگير و به مشهد فرستاده و در آن جا كشته شد. درسال 1207 هـ. ق لطفعلي خان زند، در جريان جنگ هاي خود با آقا محمد خان طبسي، سپاه كوچكي تدارك ديد و به سوي شيراز رهسپار شد. درنزديكي يزد، محمد تقي خان يزدي، راه را بر لطفعلي خان بست. لطفعلي خان با دلاوران زند و سپاهيان طبسي، در ناحيه اردكان، برخان يزدي تاخت و آنان را شكست داده و رهسپار ابركوه شد. در تمامي دوران قاجار، شهر اردكان و پيرامون آن، جزو حكومت يزد محسوب مي شد. در سال 1236 هـ. ق شاهزاده محمد ولي ميرزا، حكمران يزد شد و حاجي ميرزا محمد خان قزويني را به حكومت اردكان و ميبد فرستاد. پس از قزويني، ‌ميرزا مهدي قلي وزير و پس از او محمد كريم خان، حاكم اردكان شدند.

شهرستان ميبد در پنجاه كيلومتري شمال‌باختري شهرستان يزد قرار دارد. اين شهرستان با 1271 كيلومتر مربع وسعت، كوچك‌ترين شهرستان استان و است و به لحاظ تراكم نسبي جمعيت، بعد از يزد قرار دارد. در حال حاضر جمعيت اين شهرستان بالغ بر 62286 هزار نفر است. شهرستان ميبد شامل يك بخش «مركزي» و دو دهستان «بفروييه» و «شهدا»است. اگرچه بافت سنتي اين شهرستان در طول زمان گزندهاي فراوان ديده است، اما يكي از نمونه‌هاي نادر شهرهاي باستاني ايران به شمار مي‌رود. يك روايت افسانه‌اي حكايت از آن دارد كه ميبد در زمان «كيومرث» بنيان‌گذاري شد و نخستين آدميان از راه آب و دريا به اين سرزمين پا گذاشتند. راه‌هاي باستاني آن را سواران مادي، پارسي، اشكاني و ساساني در نورديدند. «نارين قلعه» ميبد كهن‌ترين سند تاريخي و شهرسازي استان يزد است. سكه‌هاي به جاي مانده از دوران «پوراندخت ساساني» كه در اين شهرستان ضرب مي‌شد، از جمله اسناد تاريخي است كه اهميت سياسي و مدنيت شهرستان ميبد را در دوران ساساني نشان مي‌دهد. صنايع دستي مردم ميبد را زيلوبافي، سراميك سازي، سفال سازي، كرباس بافي، فرش بافي و موتابي تشكيل مي‌دهند كه از گذشته هاي دور در اين ناحيه رواج داشته است. مهم‌ترين مراكز ديدني و تاريخي شهرستان ميبد را نارين قلعه ميبد، مسجد جامع ميبد، مسجد جامع فيروزآباد، مسجد جامع بفروييه، مسجد جامع زيرگ بيده (معماري بوكني)، قلعه‌هاي پراكنده، مجموعه كارواني رباط، زيارت‌گاه‌هاي امام‌زاده خديجه خاتون، ميرصدرالدين قنبر، پير چراغ، پير بفرو، موزه زيلو، آسياب‌ها، حسينيه‌هاي قديمي، آب‌انبارها، برج‌ها، مراكز مذهبي زرتشتيان، خانقاه، باروي شهر قديم شامل برج‌ها، حصارها، خندق‌ها و دروازه‌هاي شهر ميبد از دوره ساساني به بعد تشكيل مي‌دهند.
مكان هاي ديدني و تاريخي
آب انبارهاي تاريخي، آتشكده‌هاي حسن آباد، آرامگاه مير شمي الحق، آرامگاه مير صدر الدين قنره، امام زاده خديجه خاتون، برج كبوترخان، برج محمودآباد، برج عبدالوهاب، برج كاظم آباد، پير چراغ، ‌پير خرمن، چاپار خانه، حسينيه هاي تاريخي، خانقاه ( سده 8 هـ. ق )، دخمه شورك، 33راه باستاني، كاروان سرا، مزرعه كلانتر، ‌مسجدجامع (از سده نخست هجري قمري)، مسجد جامع فيروز آباد (سده 8 هـ. ق)، مسجد جامع بفروييه (سده 8 هـ. ق)، مسجد زيرگ بيده، نارين قلعه ( كهن‌دژ) و يخچال هاي طبيعي از جمله مكان‌هاي ديدني و تاريخي شهرستان ميبد به شمار مي آيند.
صنايع و معادن
صنايع ماشيني ميبد ملامين سازي، ريسندگي، نخ تابي و پنبه پاك كني است. از معادن اين شهرستان مي‌توان معدن هاي سنگ گچ، سرب، روي و ماسه سنگ را نام برد. كشاورزي و دام داري
از ديرباز كشاورزي ميبد رونق داشته و جزو كارهاي مهم اين منطقه به شمار مي رفته است و بخش بزرگي اززمين هاي پيرامون شهر در محله ها به كشت يا به باغ انار اختصاص دارند. در زمين هاي خارج از محدوده شهري نيز كشت گندم، صيفي، يونجه، پسته، پنبه و ديگر فرآورده هاي كشاورزي رواج دارد. مهم ترين نقاط دام‌پروري ميبد، آبادي هاي كوه‌پايه اي باختر و روستاي حسن آباد است. هم‌چنين شماري مرغ‌داري در ميبد وجود دارد كه علاوه بر تأمين نياز ناحيه، به ديگر نقاط نيز مرغ صادر مي كنند.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان ميبد، در شمال شهرستان يزد قرار داشته و از سوي شمال و خاور به شهرستان اردكان، از جنوب و باختر به شهرستان يزد محدود مي شود. بلندي مركز اين شهرستان از سطح دريا 1234 متر است. آب و هواي ميبد گرم و خشك است، ولي در دامنه كوه هاي باختري گرما كاهش يافته و بر بارندگي افزوده مي شود. ميانگين باران، ساليانه در حدود 62 ميلي متر است. شهر ميبد، مركز شهرستان ميبد استان يزد، با پهنه اي حدود 1810 هكتار، در شمال باختري شهر يزد، در كناره كوير مركزي ايران، از نظر جغرافيايي در 53 درجه و 29 دقيقه ي درازاي خاوري و 32 درجه و 13 دقيقه ي پهناي شمالي نسبت به نيم روز گرينويچ قرار دارد. اين شهر از سوي شمال به اردكان، از باختر به حسن آباد، از خاور به جاده سنتو، و آبادي بارجين و از جنوب به روستاي ركن آباد محدود مي شود. سرشماري سال 1375جمعيت شهرستان ميبد 59141 نفر شامل 31121 نفر مرد و 28020 نفر زن بوده است. مردم اين شهرستان مسلمان شيعه هستند و به زبان فارسي و لهجه شيرين يزدي سخن مي گويند. زرتشتي هاي ساكن در اين منطقه به زبان ويژه خود سخن مي گويند. مردم ميبد سخت كوش، سخن سنج، متدين و مقاوم اند و به آداب و رسوم باستاني خود پاي بند هستند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
ميبد، در روزگار پادشاهي قباد، پادشاه ساساني ساخته شده و دليل آن را چنين روايت كرده اند. يكي از فرزندان شاه به نام موبد بيمار شد و پزشكان هواي اين منطقه را براي او بهبودي بخش دانستند، از اين رو با ايجاد اين شهر و بناي قلعه اي، آن را «موبدگر» خواندند كه به مرور زمان «گرد» از بين رفته و «موبد» را «ميبد» ناميدند. نام ميبد (ميبذ) كه از واژگان فارسي ميانه است خود، نشان از دوران ساساني دارد. در آثار تاريخي و جغرافيايي سده‌هاي نخستين پيش از اسلام، بارها از اين نام ياد شده است. اما با توجه به پيشينه دراز شهر ميبد، گمان مي رود اين نام دگرگون شده نام پيشين و يا نام تازه اي از دوران ساساني باشد. با اين حال بايد خاطر نشان ساخت ميبد را كه در آثار تاريخي وجغرافيايي، از سرهنگان يزدگرد دانسته‌اند، همان «مهبود» از سپهبدان نام‌دار زمان قباد و انوشيروان است. بنياد نخستين ميبد از دوران هاي كهن تاريخ ايران است، اما در زمان ساسانيان، كه يكي از دوره هاي بنيان گذاري و گسترش شهرها در ايران به شمار مي‌رود، محدوده كهن شهر ميبد نيز گسترش يافت. بعضي از منابع تاريخي و جغرافيايي كه به معرفي شهر پيشين ميبد پرداخته‌اند، بارزترين مشخصه شهرسازي پيشين ميبد را كهن‌سالي شهر، دژ استوار «نارين قلعه» و تأسيسات دفاعي آن دانسته‌اند. سكه هاي بازمانده از روزگار پوراندخت ساساني، كه در ميبد ضرب مي‌شده، بيان گر اهميت سياسي و جايگاه ويژه اين شهر باستاني است. ميبد، در روزگار مغول شهري آباد و پرجمعيت بوده و اهميت شهر ميبد و قلعه آن به شاهان آل مظفر مربوط است. محمدبن مظفر در سال 737 هـ . ق با به دست آوردن گنجي كه در يزد بود، به ميبد آمد و قلعه دالان (نارين قلعه) را بازسازي و دور آن را خندق ايجاد كرد.

شهرستان مهريز در سي‌كيلومتري جنوب شهرستان يزد و در همسايگي شهرستان‌هاي تفت، بافق و خاتم و استان كرمان قرار دارد. اين شهرستان داراي دو بخش «هرات ـ مروست» و «مركزي» و پنج دهستان است. بناي شهرستان مهريز را به «مهرنگار» دختر «انوشيروان» نسبت داده‌اند. به دليل حاصل‌خيزي اراضي اين شهرستان، بيش‌تر مردم اين منطقه به كار كشاورزي اشتغال دارند. يكي از چشمه‌هاي پر آبي كه بخش عمده آب كشاورزي منطقه مهريز و يزد را تأمين مي‌كند، چشمه زيبا و تماشايي «غربالبيز» در نزديكي روستاي «مذوار» است. مردم اين منطقه در كنار كشاورزي و دام‌داري به صنايع دستي نيز اشتغال دارند. از مهم‌ترين صنايع دستي اين شهرستان مي توان از قالي بافي نام برد. نقشه‌هاي اصيل فرش مهريز با طرح‌هاي يزد و كرمان بافته و به بازار عرضه مي شود. از ديگر صنايع دستي اين شهرستان مي توان آهنگري، سريشم، گيوه بافي، سبدبافي و چاقوسازي را نام برد. مراكز ديدني اين شهرستان را مسجد جامع مهرپادين، مسجد جامع بغدادآباد، مسجد جامع خورميز قلعه تاريخي خورميز، پير ناركي، كاروان‌سراي زين‌الدين، مسجد جامع خوانزا (هنزا)، چشمه غربالبيز،قلعه،‌كاروان‌سرا و چاپارخانه سريزد، قلعه‌باغ‌دهك،سروتاريخي منگ‌آبقاد، باغ پهلوان‌پور و موزه مردم‌شناسي تشكيل مي‌دهد.
مكان هاي ديدني و تاريخي
آرامگاه شيخ عبدالله ( دوره صفوي)، آسياب هاي مزوار و مهريز، آرامگاه بهاء الدين، امام زاده پيرغيب با سنگ هاي تاريخي ، برج و آسياب پير نوركي، چشمه باستاني غربال بيز، دژ خور ميز، غار آهكي كوه بيروييه، قلعه مروست، قلعه و رباط سر يزد، قلعه محمد كريم خان، قلعه محمد باقري، قلعه ملكي، قدمگاه حضرت علي ( ع )، قلعه گبري كوه سرچشمه، كاروان سراي زين الدين، كاروان‌سراي شمس، كشته خانه، گنبد مروست، مار سيد نورالدين، مسجد جامع مهر پادين، مسجدجامع بغداد آباد، مسجد جامع خونزا (هنزا)، مسجد جامع و مسجد فتح آباد ( سده 8 هـ . ق) مهم‌ترين مناطق ديدني اين شهرستان را تشكيل مي دهند.
كشاورزي و دام داري
كشاورزي شهرستان مهريز رونق داشته و فرآورده هاي كشاورزي آن را انار، انجير، پسته، گندم، جو، ذرت، خربزه، هندوانه، ‌گوجه و بادمجان شكيل مي‌دهد. در اين شهرستان دام‌پروري به روش سنتي و صنعتي رواج دارد، به طوري كه در سال هاي اخير مردم اين ناحيه به ايجاد گاوداري صنعتي پرداخته اند. انار، پسته، انجير و گندم صادرات مهم اين شهرستان را تشكيل مي دهند.
مشخصات جغرافيايي
شهرستان مهريز، در جنوب استان يزد، در 10 كيلومتر ي باختر جاده يزد – كرمان قرار دارد. اين شهرستان از سوي شمال به شهرستان يزد، از شمال خاوري به شهرستان بافق از خاور به شهرستان هاي رفسنجان و شهر بابك استان كرمان، از باختر به شهرستان هاي تفت، ابركوه، و استان فارس و ازجنوب به شهرستان هاي شهر بابك استان كرمان و شهرستان ني ريز استان فارس محدود مي‌شود. بلندي مركز شهرستان مهريز از سطح دريا، 1366 متر است. آب و هواي اين شهرستان نيمه بياباني است و هر چه به سوي باختر حركت كنيم، بارندگي زياد شده و درجه حرارت نيز كاهش مي يابد. هواي مهريز معتدل خشك بوده و باران ساليانه آن اندك است. بر اساس سرشماري سال 1375جمعيت شهرستان مهريز 74202 نفر شامل 37284 نفر مرد و 36918 نفر زن بوده است. مردم مهريز ايراني الاصل و آريايي نژادند و به زبان فارسي و لهجه شيرين يزدي سخن مي گويند. مردم اين ناحيه مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند و شماري زرتشتي نيز در كنار شهروندان مسلمان خود، برادرانه زندگي مي كنند.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
مهريز، در گذشته «مهري گرد»، «مهرجو»، «مهري جرد»، «ميگرد» و «ميجرد» ناميده شده است. بناي اين شهر را به «مهرنگار» دختر انوشيروان ساساني نسبت داده و يكي از آبادي هاي آن، به نام «خورميز» را از بناهاي هرمز، پادشاه ساساني دانسته اند. اين شهر از پيوستن چند آبادي نزديك به هم تشكيل شده و اندك اندك گسترش يافته است. نام آن، در كتاب جامع مفيدي و تاريخ يزد به گونه «مهر گرد»، «مهرجو»، «مهري جرد» نگاشته شده است. از آن جا كه مهريز، در نزديكي شهر يزد قرار گرفته، مي توان گفت كه اين شهر از لحاظ تاريخي، سياسي و تا اندازه اي اجتماعي و اقتصادي بستگي زيادي با شهر يزد دارد.