برخي از تاريخ نگاران بر اين عقيده اند كه در سده ي چهارم پيش از ميلاد، جمعي از مغان در مسير رودخانه اي كه امروزه به چشمه علي مشهور است؛ سكني گزيدند و به همين علت اين منطقه نخست «ده مغان» ناميده شد و به مرور زمان به دمغان و سرانجام به دامغان تبديل شده است. دامغان يكي از شهرستان هاي استان سمنان است كه از شمال به شهرستان هاي گرگان، كردكوي، بهشير، از خاور به شهرستان شاهرود، از جنوب به خور و بيابانك و انارك (از بخش هاي شهرستان نايين) و از باختر به شهرستان‌هاي سمنان و ساري محدود مي شود. پايه هاي اقتصادي شهرستان دامغان را به ترتيب كشاورزي، دام داري و صنعت تشكيل مي دهد. صنايع دستي شهرستان دامغان؛ چاپ قلم كار، نمد مالي، قالي بافي، جاجيم بافي، كرباس و پارچه بافي را شامل مي شود. بيش ترين صنايع مدرن شهرستان دامغان به صنايع غذايي مربوط است كه شامل تهيه خشك بار، شيريني و لبنيات مي شود. شهرستان دامغان يكي از مناطق استان سمنان است كه داراي آثار تاريخي, قديمي وطبيعي قابل توجهي است
مكان هاي ديدني و تاريخي
تضادهاي جذاب و ديدني سبب شده شهرستان گرمسار از نظر جاذبه هاي طبيعي با اهميت باشد. چشمه علي در 35 كيلومتري شمال شهر دامغان و چشمه آبسيچ در 4 كيلومتري دامغان و هم چنين چشمه كشت دشت در 66 كيلومتري شمال باختر دامغان از جمله مهم ترين جاذبه هاي طبيعي شهرستان دامغان هستند. پارك جنگلي دامغان كه از جمله مناطق سبز و با اهميت سراسر استان است؛ در اين شهرستان واقع شده ضمن آن كه كوير حاج علي قلي در جنوب دامغان از مناطق با ارزش جهانگردي است. شهرستان دامغان هم چنين يكي از مناطق استان سمنان است كه داراي آثار تاريخي, قديمي و قابل توجهي است. قلعه هاي قديمي, عمارت ها و ساختمان هاي تاريخي و بازار از جمله مهم ترين ديدني هاي شهرستان دامغان به شمار مي آيند. به علت زلزله هاي متعددي كه در اين منطقه به وقوع پيوسته آثار خيلي قديمي در اين منطقه وجود ندارد و قدمت بيش تر جاذبه هاي تاريخي اين منطقه به دوره هاي پانصد سال قبل باز مي گردد.
وجه تسميه و پيشينه تاريخي
برخي از تاريخ نگاران بر اين عقيده اند كه در سده ي چهارم پيش از ميلاد، جمعي از مغان در مسير رودخانه اي كه امروزه به چشمه علي مشهور است سكني گزيدند و به همين علت اين منطقه نخست «ده مغان» ناميده شد و به مرور زمان به دمغان و سرانجام به دامغان تبديل شده است. دامغان در زمان اشك سوم و تيرداد اشكاني پايتخت پايتخت زمستاني شاهان اشكاني بود و تا كشته شدن يزدگرد، آخرين پادشاه ساساني، موقعيت خود را حفظ كرد. اين شهر تا قرن اول ميلادي اهميت خود را حفظ كرد و مركز ايالت بزرگ قومس بود.
در دوره هاي حكومت امويان، عباسيان، ‌طاهريان، سامانيان، سربداران و ديلميان دامغان از موقعيتي قابل توجه براي امرا و حكومت ها برخورداربود. منطقه دامغان در زمان سلجوقيان، از جمله پايگاه هاي مهم پيروان فرقه اسماعيليان بود و در سال هاي 483 تا 654 هجري قمري وقايع مهمي براي اين فرقه در اين منطقه روي داد. آثار قلعه هاي موجود، بر اين رويداد و حضور فعال پيروان اسماعيليه درمنطقه دلالت دارد.
بين سال هاي 700 تا 900 هـ . ق، ‌منطقه دامغان شاهد حضور حكمرانان مختلف بود. يكي از مهم ترين رويداد هاي اين سال ها حمله سپاهيان تيمور لنگ در سال 769 هـ . ق است كه طي آن باقي مانده اهالي دامغان كه از كشتار چنگيزخان در امان مانده بودند، به جرم پناه دادن به تاتار ها، از دم تيغ گذشتند. منطقه دامغان كه در دوران صفويان، افشاريان و زنديان مورد توجه و شاهد رويدادهاي سياسي متعدد بود در دوران قاجاريه اهميتي به سزا يافت. عده اي از حكمرانان سلسله قاجاريه نيز در اين منطقه چشم به جهان گشودند كه باباخان و فتحعلي خان از آن جمله بودند. در اين ميان فتحعلي شاه علاقه اي وافر به دامغان داشت. دامغان دردوره قاجار از اهميت و آباداني برخوردار بود و هم اكنون نيز از جمله مناطق با اهميت استان سمنان به شمار مي آيد كه در برگيرنده شهرها, روستاها و آبادي هاي زيادي است.
مشخصات جغرافيايي
دامغان يكي از شهرستان هاي ا ستان سمنان است كه از شمال به شهرستان هاي گرگان، كردكوي، بهشير، از خاور به شهرستان شاهرود، از جنوب به خور و بيابانك و انارك (از بخش هاي شهرستان نايين) و از باختر به شهرستان‌هاي سمنان و ساري محدود مي شود. اين شهرستان از نظر جغرافيايي در 54 درجه و 20 دقيقه ي درازاي خاوري و 36 درجه و 10 دقيقه ي پهناي شمالي قرار گرفته است. براساس آخرين آمار جمعيتي در سال 1375 جمعيت اين شهرستان 78758 نفر بوده كه از اين رقم 49204 نفر جمعيت مركز شهرستان دامغان بوده است. شهر دامغان مركز شهرستان دامغان است. دامغاني ها آريايي نژادند و به زبان فارسي با گويش دامغاني سخن مي گويند. مردم اين منطقه مسلمان و شيعه مذهبند.
شهرستان دامغان يكي از مناطق استان سمنان است كه داراي آثار تاريخي, قديمي و قابل توجهي است. قلعه هاي قديمي, عمارت ها و ساختمان هاي تاريخي و بازار از جمله مهم ترين ديدني هاي شهرستان دامغان به شمار مي آيند. به علت زلزله هاي متعددي كه در اين منطقه به وقوع پيوسته آثار خيلي قديمي در اين منطقه وجود ندارد و قدمت بيش تر جاذبه هاي تاريخي اين منطقه به دوره هاي پانصد سال قبل باز مي گردد.
قديمي ترين قلعه هاي روستاي مايان قدمتي در حدود هفتصد سال دارد و بازار قديمي دامغان بارها با زلزله و هجوم دشمنان تخريب شد و هر بار با معماري روز بازسازي شده تا به شكل امروزي خود درآمده است. عمارت آغامحمدخان و فتح علي شاه قاجار ساختمان هاي زيبايي هستند كه در سال هاي اخير مرمت و بازسازي شده اند. مسجد تاريخانه از كهن ترين بناي دوره هاي اسلامي است كه در زلزله قرن سوم هجري قمري آسيب هايي ديده است. كاروان سراهاي منطقه نيز غالبا در دوره صفويه ساخته شده و به سبب قرار داشتن در مسير راه مشهد, براي استراحت زايرين حضرت امام رضا (ع) بنا شده و هم اكنون از جاذبه هاي با ارزش تاريخي و معماري منطقه هستند.

مسجد تاريخانه دامغان
مسجد تاريخانه در دامغان واقع شده است و يكي از با عظمت ترين مسجد هاي اين منطقه به شمار مي رود. اين بنا به دليل سبك خاص معماري آن كه تلفيق سبك اسلامي – ساساني است از اهميت زيادي برخوردار بوده و آن را متعلق به سال هاي قبل از 200 هجري قمري مي دانند. احتمالاً تاريخانه در زمان تسلط اعراب بر ايران، آتشكده يا معبدي مذهبي بوده كه بعدها به مسجد تبديل شده است. بناي مسجد تاريخانه كهن ترين و قديمي ترين بناي اسلامي است كه تا كنون در اين منطقه پا برجا بوده است.
طرح اصلي ساختمان مسجد به سبك حياط اندروني است كه يك صحن بزرگ تقريباً چهارگوش به طول 27 متر و عرض 26 متر را در برگرفته است و در گرداگرد آن رواق‌هايي با تاق ضربي آجري روي پايه‌هاي گرد و قطور به بلندي 5/3 متر و قطر 5/1 تا دو متر وجود دارد. يكي از اين تاق‌نماها كه عميق‌تر و عريض‌تر از بقيه است, جاي مقصوره بوده و به همين جهت مواجه با قبله است. در ديوار عقب اين مقصوره، محراب را ساخته‌اند كه جهت قبله را معلوم مي‌كند و در مجاورت محراب نيز منبر موعظه قرار دارد.
در مورد معماري داخلي اين بنا بايد گفت: تاق‌هايي كه بدون مجاورت ديوار، روي ستون‌ها ساخته شده‌اند، معماري عهد ساساني را به ياد انسان مي‌آورد وستون‌هاي تاريخانه داراي تاق‌هاي ضربي وسيع و موازي با نماها هستند كه از طرف صحن مسجد، مانند ايوان‌هاي زمان ساسانيان باز و گشوده‌اند. از نظر معماري قطر و اندازه ستون‌هاي كاخ تپه حصار دامغان كه به جاي مانده از دوره ساسانيان است، برابر با اندازه و قطر ستون‌هاي تاريخانه‌ (كه كم تر از حد نياز بناست) است كه اين نشان دهنده استمرار و تداوم معماري ساسانيان در دوره‌ اسلامي است.طرح كلي بناي تاريخانه اگرچه به خاطر برآوردن نيازهاي عبادي بوده است، ولي احساسي از شكوه و زيبايي معماري كهن در بناهاي اسلامي را عرضه مي‌دارد كه بي‌شك، مظهر عظمت و در عين حال فروتني است.
ساختمان مسجد از نظر معماري و مصالح، كاملاً ساساني است و حتي آجرچيني شعاعي و ابعاد آجرهاي قرمز (به مساحت 35 سانتي‌متر مربع و قطر 75 ميلي‌متر) و خود ستون‌ها، شبيه طرح‌هاي كاخ ساساني است و تنها تفاوت جزيي آن با سبك ساساني، نوك تيز بودن بعضي از قوس‌‌هاي آن است كه براي اولين بار در ايران، با مقياس بزرگ به چشم مي‌خورد. اين مسجد در عين حال از ساده‌ترين و حتي از نظر محاسبات سازه‌اي يكي از دقيق‌ترين بناهاي مساجد صدر اسلام است. اين بنا در كل از ديواره‌ها و تاق‌هاي خشتي با مقدار كمي آجر و چوب ساخته شده و از اين حيث، يكي از مهم ترين بناهاي تاريخي است.
مسجد جامع
مسجد جامع دامغان از ديگر مسجد هاي مهم شهر است كه روبه روي مدرسه حاج فتح علي‌بيگ كه به آن مدرسه پامنار نيز مي‌گويند, قرار گرفته است. اين مسجد داراي 35 متر طول , 18 متر عرض و دو رديف ستون است كه روي ستون‌ها سقف‌هاي مدور آجري كار شده است و فواصل آجرها نيز با گچ بند‌كشي شده است. دالان ورودي به صحن مسجد كه داراي 38 متر درازا و 36 متر پهنا است, منتهي مي‌شود. ضلع جنوبي صحن داراي سه ايوان است كه ايوان وسط آن مرتفع‌تر و عريض‌تر از ايوان‌هاي طرفين است. محراب در همين ايوان واقع شده است. دهانه اين ايوان هفت متر و درازاي زير سقف 16 متر است.اين مسجد در ضلع غربي و شرقي خود دو شبستان دارد كه چند سال پيش مرمت و بازسازي شده است
مدرسه موسويه
مدرسه قديمي موسويه درسال 1270 هجري قمري بنا شده و در محله بالاي كوي دباغان دامغان قرار گرفته است. در جنوب اين مدرسه، مسجدي قرار گرفته كه داراي ده اتاق است و از سطح زمين نزديك به يك متر و نيم بلندتر است. تالار بالايي كه روبه روي در مدرسه واقع شده, پنج درب دارد كه درب ها به طرف حياط مدرسه باز مي‌شوند و پشت آن ها حياط خلوت قرار گرفته است. در بعضي مواقع، در اين حياط خلوت, مجلس درس تشكيل مي‌شود. درضلع شمالي مدرسه تالاري بزرگ با شاه ‌نشين قرار گرفته كه پنج در آن به طرف حياط آن باز مي‌شود. اين مدرسه از جمله بناهاي با ارزش معماري شهر دامغان است كه مورد توجه قرار دارد.
مدرسه مطلب‌خان
مدرسه مطلب خان در كنار تكيه دباغان در شهر دامغان واقع شده و در سال 1231 هجري قمري بنا شده است. ساختمان مدرسه مذكور به صورت مربع مستطيل و در يك طبقه است. در تمام ضلع هاي آن, اتاق هايي از آجر است كه جلوي آن ها ايوان قرار دارد. مدرسه مذكور در حال حاضر حوزه علميه طلاب علوم ديني است. اين مدرسه از آثار دوره ناصرالدين شاه قاجار است كه به ثبت تاريخي نيز رسيده است

عمارت آغامحمدخان و فتح علي شاه قاجار
اين دو ساختمان تقريباً در مقابل هم (يكي در خشكي و ديگري در داخل درياچة چشمه علويان) واقع شده اند. در قسمت شمال و در داخل درياچه به فاصلة حدود 500 متر از تپه‌هاي آبده، ساختماني دو طبقه وجود دارد كه داراي ايوان محصور در آب است و فتح علي‌شاه قاجار آن را ساخته بود. براي ورود به اين بنا بايد در ضلع‌هاي شرقي و غربي از روي تخته‌اي عبور كرد. درب طبقة پاييني و بالايي كه ايوان دارد، از دو طرف باز است و هر كس در آن بنشيند از دو سو درياچه را زيرنظر دارد. ايالت تومس در شهر دامغان مورد توجه اولين پادشاه قاجار بود و به همين جهت آغامحمدخان و فتح علي‌شاه در چشمه علي دامغان ساختمان هاي زيبايي بنا كردند كه در سال هاي اخير سازمان ميراث فرهنگي استان تا حدودي آن ها را بازپيرايي و مرمت كرده است.
در فاصلة حدود 10 متري از ضلع جنوبي درياچه، ساختماني متعلق به آغامحمدخان قاجار واقع شده است. ساختمان داراي يك طبقه و يك شاه‌ نشين فوقاني است اين بنا هم از نظر معماري و هم از نظر مكان به زيبايي بناي فتح علي‌شاه نيست، اما داراي قدمت تاريخي است. ساختمان آغامحمدخان قاجار نيز، در سال هاي اخير از سوي سازمان ميراث فرهنگي استان مرمت شده و هويت تاريخي خود را تا اندازه‌اي بازيافته است.
عمارت دختر ناصرالدين شاه
در بخش اميرآباد دامغان در مقابل قلعه، عمارتي وجود دارد كه نماي ظاهري آن با نقش و نگارهاي آجري تزيين شده است. اهالي منطقه، اين بنا را به دختر ناصرالدين شاه قاجار نسبت مي‌دهند كه زماني به آن جا تبعيد شده بود. نماي اصلي بنا داراي ايوان ورودي و دو ايوان طرفين و ايوان نشمين در بالاي سر در با سقفي چوب نما است
تپه هاي تاريخي
تپه هاي تاريخي و باستاني در شهرستان دامغان؛ نشان از گذشته باستاني اين منطقه دارد. تپه هاي شناخته شده در شهرستان دامغان عبارتند از: تپه‌‌هاي باستاني در روستاي اميرآباد دامغان, تپه چهل دختر و تپه كرمان در روستاي دروار دامغان, تپه‌هاي معصوم‌زاده، ماز، گردال‌محمد، كوره محمد و سفيد در روستاي فيروزآباد دامغان, تپه معصوم‌زاده در روستاي امام‌آباد 23 كيلومتري دامغان, تپه‌هاي گردو، علي‌محمد سنگسري و گلسار در روستاي امروان 35 كيلومتري دامغان و تپه پل و تپه‌ تلوسيند در روستاي بق دامغان

كاروان سراي آجري نو
اين كاروان سرا در بازار سرپوشيده شهر دامغان واقع شده و از پيشينه تاريخي برخوردار است. كاروان سراي آجري در واقع دو كاروان سرا است كه كاروان سراي آجري نو شامل دالان و محوطه مربع شكلي وسيعي است كه دور تا دور آن اتاق‌ها و حجره‌هاي تجاري قرار گرفته و يك دستگاه كارخانه پنبه ‌پاك‌كني مربوط به قبل از جنگ جهاني اول در آن كار گذاشته شده است
كاروان سراي آجري كهنه
اين كاروان سرا از ديگر جاذبه هاي تاريخي دامغان است كه در بازار اصلي شهر دامغان واقع شده و در دالان ورودي آن حجره‌هاي تجاري قرار گرفته است. در گذشته افراد و تاجرها بار و مال‌التجاره خود را در آن جا قرار مي دادند. قبل از انقلاب روسيه اين كاروان سرا مركز تجاري بوده است.
كاروان سراي شاه عباسي
قدمت تاريخي كاروان سراي شاه عباسي به دوره صفويه باز مي گردد. اين كاروان سرا كه در مركز شهر دامغان قرار گرفته بنايي آجري و بزرگ است كه ديوارهاي اطراف آن به ارتفاع 5 متر مي رسد. اين كاروان سرا داراي سر در مرتفع و تالاري وسيع با اتاق هاي متعدد و ايواني بر بالاي در ورودي است. بناي كاروان سراي شاه عباسي در ضلع شمالي آستانه مباركه حضرت امام زاده جعفر(ع) واقع شده است
كاروان‌سراي ده نمك
كاروان‌سراي ده نمك در 40 كيلومتري شرق گرمسار قرار گرفته و از نوع چهار ايواني است. تاريخ احداث اين كاروان سرا به زمان صفويه مربوط مي شود. سردر ورودي با دو گوشوارة دو طبقه به شكل ذوزنقه است كه در ضلع جنوبي كاروان‌سرا قرار دارد. در چهار گوشة حياط، مدخل ورودي قرار دارد كه به اصطبل‌هاي چهارگانة كاروان‌سرا ختم مي‌شود. در پشت هر ايوان، اتاقي مستطيل شكلي قرار دارد كه ارتباط بين اصطبل‌هاي چهارگانه را قطع مي‌كند. كاروان‌سراي ده نمك پس از مرمت و تعمير اساسي به زايرسراي حضرت رضا(ع) تبديل مي شود.
كاروان سراي دهكده قوشه
دهكده قوشه در 30 كيلومتري جنوب غربي دامغان قرار گرفته و داراي كاروان سراي قديمي و زيباي چهار ايواني است. اين كاروان سرا از بناهاي مهم جاده قديم ري به خراسان است كه در دوره صفويه ساخته شده است. از ويژه گي هاي بناي كاروان سرا اين است كه از خارج به شكل مربع و از داخل به صورت هشت ضلعي بوده و در مقابل كاروان سرا نيز آب انباري براي تأمين آب موردنياز مسافران ساخته شده است. در حال حاضر كاروان سراي قوشه در كنار جاده شوسه سمنان به دامغان به چشم مي‌خورد.
كاروان سراي سپه سالار
كاروان سراي سپه سالار از جمله ديگر بناهاي تاريخي شهرستان دامغان بوده كه در بخش مركزي اميدآباد دامغان واقع شده و به علت كم توجهي به صورت خرابه درآمده استن

سد آب پخشان
سد آب پخشان از سدهاي قديمي منطقه دامغان است كه در دو كيلومتري شمال دامغان و در محلي به نام آب پخشان، واقع شده است. در گذشته بر روي رودخانة چشمه علي سدي برپا بوده كه متأسفانه از بين رفته ولي ظاهراً از آثار دورة ساساني بوده و وظيفة اصلي آن، بالا بردن سطح آب و تقسيم و هدايت آن به جهات و آبادي‌هاي مختلف بوده است. امروزه بر روي اين رودخانه، و بر روي سد قديمي بند جديدي برپا شده است.
پل بُزي
بناي پل بزي كه به بُز پل دامغان نيز مشهور است در چهارده كيلومتري شمال غربي دامغان و در مسير جاده دامغان – چشمه علي، بر روي رودخانه چشمه علي ساخته شده و منسوب به دوره‌ قاجاريه است. پل بُزي به طول 16 متر داراي يك دهانه بزرگ با طاق جناغي بوده است. اين پل با شماره 154 به ثبت تاريخي رسيده است

حمام خوريا
بناي حمام خوريا كه در تكيه خوريا و در نزديكي مسجد جامع شهر دامغان واقع شده از آثار اواخر دوره‌ قاجاريه است. حمام خوريا از دو قسمت زنانه و مردانه تشكيل شده است. قسمت زنانه از يك ورودي، سربينه 8 ضلعي، گرم خانه و قرينه با پوشش‌هاي طاق و گنبد تشكيل شده و قسمت مردانه نيز داراي سربنيه‌اي مربع شكل با 4 غرفه در هر ضلع و حوضي در ميانه و گرم‌خانه، با پوشش‌هاي طاق گنبد است. روشنايي داخل حمام از طريق روزنه‌هاي تعبيه شده در گنبدها فراهم مي‌شود.
حمام سياه كوه توپه‌دروار
حمام سياه كوه توپه‌دروار يكي از حمام هاي قديمي دامغان است كه در 60 كيلومتري شمال باختري دامغان واقع شده است
حمام كلاته
حمام كلاته در روستاي كلاته در 42 كيلومتري شمال دامغان واقع شده است و از جمله حمام هاي قديمي منطقه دامغان است
حمام قدرت‌آباد
حمام قدرت‌آباد كه در روستاي قدرت‌آباد در 20 كيلومتري دامغان واقع شده از ديگر حمام هاي قديمي شهرستان دامغان است.
حمام حداده
حمام حداده در روستاي حداده در 28 كيلومتري دامغان واقع شده است و از جمله حمام هاي قديمي شهرستان دامغان به شمار مي آيد

قلعه‌ هاي روستاي ماريان
روستاي ماريان در شش كيلومتري دامغان و دو كيلومتري جنوب راه شوسه تهران – شهد واقع است. اين روستا داراي سه قلعه به نام‌هاي قلعه بالا، قلعه پايين و قلعه حرم است. قلعه‌هاي بالا و پايين مسكوني است و در بيرون اين دو قلعه هم انبوهي از خانه هاي روستاييان قرار گرفته است. قلعه حرم كه به شكل مخروبه است، در جنوب آبادي قرار گرفته و دراطراف همين قلعه؛ خرابه‌هاي زيادي مشاهده مي‌شود, ضمن آن كه در همين جا باغ‌ها و زمين‌هاي زراعتي زيادي وجود دارند.
قديمي‌ترين قلعه ميان اين سه قلعه، قلعه بالا است. اين قلعه كه هنوز ديواره‌هاي آن با گذشت هفتصد سال پابرجاست، به شكل مربع و داراي چهار برج به ارتفاع هشت متر است كه سه برج آن نيمه خراب است. تكيه (حسينيه) با تاق نماها و اتاق‌ها در داخل همين قلعه است و در ده روز اول محرم در آن مراسم عزاداري و شبيه‌خواني برپا مي‌شود. به فاصله دو هزار متر مستقيم از قلعه بالا، قلعه پايين واقع شده است اين قلعه مستطيل شكل است و ديوارها و برج‌هاي آن به مراتب كم تر آسيب‌ديده و به شكل مستطيل است. باغي در ضلع شمالي داخل قلعه وجود دارد كه آن را شترخان مي‌نامند. پشت ديوار شمالي آن اراضي زراعتي وزيرآباد است و به قلعه حرم منتهي مي‌شود. قلعه حرم مستطيل شكل است و دو ضلع شمالي و جنوبي آن درازتر است. در ورودي قلعه به طرف جنوب است. جلو درب، زمين زراعي وسيعي است كه ميدان ناميده مي شود. اين قلعه داراي شش برج به ارتفاع هشت متر است. با سفر به روستاي ماريان مي توان از هر سه قلعه در فضايي كاملا روستايي بازديد كرد.
گردكوه دامغان (گنبدان دژ)
گردكوه دامغان كه به نام گنبدان دژ نيز معروف است, قلعه عجيب و جالبي است كه در 18 كيلومتري مغرب دامغان در بين كوهستان صعب‌العبور واقع شده است. كوهي كه قلعة گردكوه بر آن بنا شده درست به شكل گنبد است. ارتفاع تقريبي اين كوه هزار متر و طول آن در حدود 5/0 كيلومتر است. از لحاظ موقعيت طبيعي يكي از قديمي‌ترين پناه گاه هايي است كه در دور ه هاي مختلف تاريخي مورد استفاده اقوام مختلف قرار مي گرفته است و از قديمي‌ترين زمان تاريخي اهميت به خصوصي داشته است. بر اساس نوشته هاي دقيقي و فردوسي، اسفنديار مدتي به فرمان پدرش گشتاسب در قلعه اين كوه كه گنبدان دژ نام داشته دربند بوده است.
قلعه گردكوه يكي از مهم ترين پناه گاه هاي مستحكم و غيرقابل تسخير فرقه اسماعيليه در ايران بوده است. درسمت مشرق گردكوه نشانه ساختمان مستحكمي با سه آب انبار معتبر به طول 27 – 21 – 20 و عرض 8 – 5/4 – 4 متر به جامانده است كه گودي آن به علت اين كه به مرور پر شده دقيقاً معلوم نيست. چند عمارت در نقاط مختلف كوه به منظور ديده باني ساخته و حوض‌هايي در كنار آن ها درست كرده‌اند. كليه اين ساختمان ها به غير از يك ساختمان همه از سنگ و ساروج بنا شده و كوه را به صورت قلعه پابرجايي درآورده است. راه صعود به اين كوه از سمت مشرق بوده و پيوسته زيرنظر ديده بانان قلعه قرار داشته است. در گردكوه كليه وسايل زندگاني براي عدة نسبتاً زياد در مدت زيادي فراهم بوده و قطعه‌هاي سنگ آسياي دستي و شكسته‌هاي ظروف سفالي و ساير چيزها كه اكنون در آن جا مشاهده مي‌شود, مويد اين مطلب است.
قلعه پنجم
قلعه پنجم نيز در روستاي فيروزآباد در 8 كيلومتري دامغان قرار گرفته است و از جمله قلعه هاي قديمي شهرستان دامغان است.
گور قلعه
گور قلعه يكي از قلعه هاي قديمي شهرستان دامغان گور قلعه است كه در روستاي كلاته در 42 كيلومتري دامغان واقع شده است.
قلعه عبدالله آباد
قلعه عبد الله آباد در 38 كيلومتري دامغان – روستاي عبدالله آباد واقع شده است و از قلعه هاي قديمي منطقه به شمار مي روند
قلعه دولت‌آباد
قلعه دولت‌آباد يكي ديگراز قلعه هاي شهرستان دامغان است كه در 18 كيلومتري جنوب شرق دامغان و جنوب جاده شوسه تهران – مشهد واقع شده است.
 قلعه اميرآباد
قلعه اميرآباد در بخش اميرآباد در 25 كيلومتري جنوب غربي دامغان واقع شده است و از جمله قلعه هاي قديمي منطقه است
برج طغرل
برج آجري طغرل كه به برج معصوم زاده نيز مشهور است, در جنوب روستاي مهمان دوست در 20 كيلومتري شمال شرقي دامغان واقع شده و در قرن پنجم هجري قمري در نزديكي آبادي امام‌زاده ساخته شده است. شعاع داخلي اين برج 92/7 متر و ارتفاع آن 12 متر است. ارتفاع اصلي برج در گذشته بيش تر بوده و بعدها به علت فرو ريختن گنبد مخروطي شكل و زيباي اين بنا از ارتفاع آن كاسته شده است. اين برج آجري كه مشهور به برج معصوم‌زاده است، داراي تاق‌نماهاي بلند و مقرنس‌كاري‌هاي زيباي آجري است. دو كتيبه در بالاي برج به خطوط كوفي و بنايي وجود دارد. تاريخ بنا با زمان سلطان سنجر سلجوقي مطابقت دارد و مردم محل آن را امام‌زاده قاسم مي‌گويند.
برخ خوريا
اين برج در شرق شهر دامغان در محلة خوريا نزديك مسجد جامع و مدرسه حاج فتح علي‌بيگ (حوزة علميه دامغان) واقع شده است. اين مقبره در سال 417 هجري قمري به صورت برج مدور آجري با گنبد مخروطي پيازي شكل ساخته شد. ارتفاع اين بنا 13 متر، قطر داخلي آن 5/4 متر و شهرت آن به دليل كتيبه‌اي زيبا با خط كوفي مشبك است. اين ساختمان به سبك بناي چهل دختران ولي نه به ظرافت و زيبايي آن ساخته شده است. ساختمان مذكور مقبرة محمد بن ابراهيم، پدر ابوحرب بختيار، ممدوح منوچهري دامغاني است. گنبد مذكور سابقاً ايواني داشت كه امروزه اثري از آن باقي نمانده است.
برج هاي مخروبه
درسه كيلومتري جنوب قوشة دامغان، در پيرامون روستاي امروان نقاره‌خانه و در ميان تپه‌ها و خرابه‌هاي متعدد، بناي ويرانه‌اي از خشت خام بر جاي مانده است. عده‌اي معتقدند اين بنا بقاياي شهر تاريخي قومس يا كومش يا صد دروازه است ولي در صحت آن اطمينان زيادي وجود ندارد. در اطراف اين ويرانه ها، تپه‌ها و خرابه‌هايي به چشم مي‌خورد كه داراي برج‌هاي ديده‌باني مخروبه هستند

مقبره شاهرخ ميرزا
در ضلع شمالي – شرقي، صحن امام‌زاده جعفر(ع) دامغان بنايي مربع شكل وجود دارد كه طول ضلع هاي خارجي آن پنج متر و طول ضلع هاي داخلي آن نيز چهار متر است. اين بنا داراي گنبدي مدور و كوچك است. ارتفاع ساختمان آن در حدود 11 متر بوه و به نام مقبره شاهرخ ميرزا معروف است